قازىرگى ۋكرايناداعى جاعدايعا باستى كىنالى – TV ارناداعى اقپاراتتىق سوعىس. وسى اقپاراتتىق سوعىستاعى فەيكتەرگە سەنگەن رەسەيلىكتەر جانە كەيبىر ءورىستىلدى وتانداستارىمىز ۋكراين ۇلتىن باندەرشىلدەر دەپ سەندى.

ال، ستەپان باندەرا 1942-1944 جىلدار نەمىستىڭ Sachsenhausen كونتسلاگەرىندە وتىرعانىن، ەكى اعاسىنىڭ دا كونتسلاگەردە كوز جۇمعانىن رەسەيدە جانە بىزدە كوپ ەشكىم بىلە بەرمەيدى. ءتىپتى، سوعىستىڭ اياعىندا گيتلەر وعان بوستاندىق بەرگەن سوڭ، مەنىمەن وداقتاسىپ، ستالينگە قارسى سوعىس دەگەندە «كىم ۋكراينگە قارسى بولسا، تەك سوعان قارسى سوعىسامىن» دەپ، باس تارتقان باتىر جان.

ەندى كەزەك ەلىم مەن جەرىم ءام التىن وردادان باستاۋ العان مەملەكەتىم دەيتىن قازاق ءتىلدى قازاقتارعا تيسەلى بولىپ، ورىس الەمى اراسىندا ميلەتشىلەرىمىزدى «كازاحوفاشيست» اتاندىرۋ ناۋقانى بەلەڭ الدى. وعان كەيبىر قانداستارىمىز كوزسىز سەنىپ وتىرعان جايى بار.

قاشاندا بولماسىن ورىس يمپەرياسى ءوز وتارلارىنىڭ تاريحىن بۇرمالاپ، ءبىز كوزدەرىڭدى اشتىق دەپ، قاقساپ كەلەدى. ورىس ءتىلدى ينتەرنەت پەن تەلەارنالار دا باق يدەولوگيالىق تەتىگىنە ساتىمەن اينالدى. كەكىلدىلەر بۇعان كونبەي وزدەرىنىڭ ورىس، ۋكراين مەن اعىلشىن تىلىندەگى ۇلتتىق مادەني كونتەنتتەرىن قۇرا ءبىلدى. سول ارقىلى ورىس ءتىلدى وتانداستارىن ورىس الەمى لاڭىنان ساقتاپ قالا الدى. ورتالىق ازيادا جاعداي باسقا، ورىس ارنالارىنىڭ ۇستەمدىگى ءوز ءامىرىن جۇرگىزىپ تۇر.

ال، بىزدە شە، بارلىق كابەلدى تەلەارنالار تەك رەسەي ءونىمىن كورسەتەدى. تۇركى تىلدەس ەلدەرگە تەلەحابار تاراتۋ مۇمكىندىگى بار وتاندىق وتاۋ TV ارناسى سولاردىڭ كولەڭكەسىنە قالىپ وتىر. ەندى بۇدان بۇلاي وتاندىق وتاۋ TV ارناسىنا بارشا باسىمدىق بەرەتىن ءسات تۋدى. وتاۋ TV-دان وزگەنىڭ ءبارىنىڭ ليتسەنزياسىن قايتارىپ الۋىمىز قاجەت. ورىس ءتىلدى وتانداستارىمىزدىڭ 40 پايىزى ۋكرايناعا اگرەسسيا جاساعان ءپۋتيندى قولداۋى، كەيبىرەۋلەردىڭ «Z» بەلگىسىمەن كوشەگە شىعۋى بيلىكتى ويلانتۋعا ءتيىس. بىزدە ءبىر تەلەارنا اشىلسا، 50-50 دەگەن جەلەۋمەن ورىس ءتىلى جارىسا جۇرەدى. وسى 50-50-ءدى 80-20-مەن الماستىراتىن كەز كەلدى. بۇنى ماجىلىستە وتىرعان دەپۋتاتتار قولداپ، ارنايى زاڭ شىعارادى دەگەن ويىمىزدا جوق ەمەس. قازىبەك يسا اعامىز بۇنى جەردە تاستامايدى دەگەن ويدامىز.

قازىر ەلىمىزدەگى رەسەي ارنالارىن كورسەتەتىن كابىلدىك وپەراتورلاردىڭ يەسى ءوز وليگارحتارىمىز. سول وليگارحتار ورىس تەلە ءونىمىن تالعامسىز ۇسىنىپ، ۇلتتىق داستۇردەگى، الاشي كەلبەتتى قازاقي كونتەنت قالىپتاستىرۋدى بەلدەن باسىپ وتىر. ەندى ولار وتاۋ TV-مەن باسەكەلەس بولام دەسە،  رەسەي ارنالارىن كورسەتۋدى دوعارىپ، مىندەتتى تۇردە، وزبەكتىڭ، قىرعىزدىڭ، تاتاردىڭ ارنالارىن سول تىلدە، ال، تۇرىكتىڭ، قىتايدىڭ، ارابتىڭ، كارىستىڭ، جاپوننىڭ ارنالارىن ىلەسپە اۋدارمامەن قازاق تىلىندە كورسەتۋىن مىندەتتەيتىن كەز كەلدى. قازاق ءتىلى بيلىككە كەرەك بولماعانىمەن، بۇرىنعى كسرو اۋماعىنداعى بارشا تۇركى جۇرتى تۇسىنەتىن ايماقتىق ءتىل. ەندى سول ارتىقشىلىعىمىزدى كەزىندە تاتار باسپاگەرلەرىنىڭ ىسكەرلىگى ارقىلى قازاق شاعاتايىمەن رەسەي پاتشالىعىنداعى تۇركىلەرگە تاراعان قيسسا-داستاندارىمىز سياقتى، اراعا عاسىر سالىپ، قايىرا پايدالانۋعا ءتيىسپىز.

رەسەي ارنالارىن كورگىسى كەلگەندەر ولاردى ينتەرنەتتەن دە كورە الادى.

ال، الەمدىك ساياساتتى جاھانعا تاراتاتىن، نەمىس (ZDF), فرانتسۋز (France 4), اعىلشىن (BBC), اقش (CNN International), يتاليالىق (RAI) جانە جالپىەۋروپالىق (Euronews) سىندى جاڭالىق تاراتاتىن ءىرى الپاۋىت ارنالار قازاقشا سويلەمەي، كوزىمىز اشىلمايدى. بار قازاق دەمەي-اق، قويالىق، بىراق، كەي قازاقتىڭ باسى ورىس وتارشىلارىنىڭ يدەولوگياسىمەن TV ارنالار كەسىرىنەن ۋلانىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس.

بۇل شاراعا مەنشىك يەلەرىنىڭ كىم ەكەندىگىنە قاراماي، تەك ءتۇرلى تاقىرىپتاعى  قازاق ءتىلدى ارنالار سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن قازىر وتاندىق تەلەنارىقتا ءوزىن تانىتقان Qazaqstan, حابار، حابار 24, Balapan, ەل ارنا، QazSport, ءبىرىنشى ارنا ەۆرازيا، Astana TV, كتك، نتك، سەدموي كانال، 31 كانال، ستۆ، Almaty, «Atameken Business» ت.ب. تارتىلسا كوپ نارسە ۇتامىز.

اراعا ەكى-ءۇش جىل سالعاندا قازاق ءتىلدى كونتەنت قالىپتاستىرعاندارى ۇتىپ شىعادى. ءارى قازاق تىلىندەگى تەلەارنالاردى قىرعىز، تاتار، قاراقالپاق، وزبەكتەر، نوعاي مەن قۇمىق ت.ب. تەلەكورەرمەندەردىڭ قارايتىندىعىن ەستەن شىعارمايىق. ەل بولام دەسەڭ، تەلەجاشىگىڭدى تۇزە! وتاۋ TV-نى ءوز قيسسا-داستاندارىمەن وا مادەني جاۋلاعان بابالارىمىزدىڭ تاريحي زاڭدى مۇراگەرىنە اينالدىرايىق.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz