قازاقستانداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەردىڭ سيپاتى مەن ەرەكشەلىكتەرى

قازاقستان وتكەن عاسىردا باستان كەشكەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەردىڭ سيپاتىن، ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىنىپ، ايقىنداۋ ماقساتىندا مەن ەلىمىزدىڭ جالپى تاريحىنىڭ جەكەلەگەن ماسەلەلەرىنە ارنالعان ادەبيەتتى، ىرگەلى ەڭبەكتەردى، رەۆوليۋتسيالىق قوزعالىستار تاريحىن، پارتيالىق قۇجاتتاردى مەيلىنشە تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە تىرىستىم، ارحيۆتەردىڭ ماسەلەنى اشا تۇسۋگە جاردەمى ءتيۋى ىقتيمال قورلارىن قاراستىرىپ كوردىم. ارينە، جەكەلەگەن زەرتتەۋشىلەر ءۇشىن قانشا ۋاقىت جۇمساسا دا، مول دەرەكتى تۇگەل تاۋىپ، قورىتىپ، جەتە تانۋ وڭاي شارۋا ەمەس. دەگەنمەن بولاشاق ۇجىمدىق ىسكە تىم بولماسا ءبىر تامشى بوپ قوسىلسا دەگەن  ۇمىتپەن ازىرگە انىقتاپ، قورىتقان ويلارىمدى ورتاعا سالماقپىن...

1905 جىلعى العاشقى ورىس رەۆوليۋتسياسى كەزىنەن وركەنيەتكە ساي جاڭا تۇرپاتتا تۇتانىپ، جالپىرەۆوليۋتسيالىق جانە جالپىمۇسىلماندىق قوزعالىستارمەن استاسا ورىستەي باستاعان قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى 1917 جىلى سامودەرجاۆيە قۇلاعاننان كەيىن قاتتى جانداندى. قازاق حالقى مەكەندەيتىن بارلىق ايماقتاردا بولىستىق، وبلىستىق سەزدەر وتكىزىلدى، جاڭا تاريحي جاعدايدا ەلدىكتى جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرى تالقىلانىپ، باعدارلار بەلگىلەندى. قازاق اتقارۋ كوميتەتتەرى سايلاندى. جەر-جەردە ەل مۇددەسىنە جاۋاپ بەرەتىن قۇرىلىمدار تۇزىلە باستادى.  ءبىرىنشى جالپىقازاق سەزىندە ساياسي پارتيا قۇرۋ ماسەلەسى شەشىلدى. بولاشاق قۇرىلتايشى جينالىسقا الاش پارتياسى اتىنان دەلەگاتتىققا كانديداتتار ءتىزىمى ۇسىنىلىپ، سايلاۋ ناۋقانىنىڭ قورىتىندىسى بويىندا ەڭ كوپ داۋىس الدى. ءىى جالپىقازاق سەزىندە الاش دەگەن اتاۋمەن قازاق اۆتونومياسى قۇرىلىپ، ۇكىمەتىن – «الاش-وردا» حالىق كەڭەسىن سايلادى. 15-ءشى عاسىردا دەربەس شاڭىراق كوتەرىپ، 19-شى عاسىردا ورىس يمپەرياسىنىڭ وتارىنا اينالدىرىلعان قازاق مەملەكەتتىلىگى وسى جالپىقازاقتىق جينالىس قارارىمەن زاماناۋي تۇرعىدا ءىس جۇزىندە جاڭعىرتىلدى. سەزدىڭ شەشىمدەرىنە سايكەس جەر-جەردە اۆتونوميانىڭ باسقارۋ قۇرىلىمى رەتتەلىپ، حالىقتىق ميليتسيا قۇرۋ جۇمىستارى ۇيىمداستىرىلا باستادى.

ال 1917 جىلعى 25 قازاندا يمپەريا استاناسىندا توڭكەرىس جاساپ بيلىككە كەلگەن بولشەۆيكتەر بۇل كەزدە بۇرىنعى پاتشالىق اۋماعىندا سوۆەت وكىمەتىنىڭ جەڭىستى شەرۋىن ورىستەتىپ جاتقان-تىن. جۇمىسشى جانە سولدات دەپۋتاتتارى سوۆەتتەرى قازاق دالاسى مەن تۇركىستان ولكەسىندەگى ەۋروپالىق تۇرعىندار باسىم ءىرى قالالار مەن ەلدى مەكەندەردە ءبىرىنشى كەزەكتە ورناپ، الاشوردا قۇرىلىمدارىمەن ساناسپاۋ باعىتىن ۇستاندى. 1918 جىلعى ناۋرىزدا  «الاشوردا» حالىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى جانشا دوسمۇحامەدوۆ پەن ورال وبلىستىق زەمستۆو باسقارماسىنىڭ توراعاسى، «الاشوردا» حالىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى حالەل دوسمۇحامەدوۆ باستاعان دەلەگاتسيا ماسكەۋگە بارىپ، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ – حالكومكەڭەستىڭ توراعاسى ۆلاديمير لەنينمەن، ۇلت ىستەرى جونىندەگى حالىق كوميسسارى يوسيف ستالينمەن، باسقا دا باسشىلارىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتىڭ نەگىزىن قالاعان ەكىنشى جالپىقازاق سەزىنىڭ حاتتاماسىن تاپسىردى.

ءىى جالپىقازاق سەزى شەشىمدەرىنىڭ حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى قابىلداعان سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ العاشقى قۇجاتتارىنىڭ ءبىرى – «رەسەي حالىقتارى قۇقتارىنىڭ دەكلاراتسياسىندا»، ودان بىرنەشە كۇن كەيىنىرەك جاريا ەتكەن رەسەي مەن شىعىستىڭ بارشا ەڭبەكشى مۇسىلماندارىنا ۇندەۋىندە تۇجىرىمدالعان قاعيدالار تالابىنا ساي كەلىپ تۇرعانى بيلىك تاراپىنان اتاپ ءوتىلدى. الاشوردا اۆتونومياسى مويىندالدى، ۇلت ىستەرى جونىندەگى حالىق كوميسسارى ستالين توتە جەلى ارقىلى سويلەسۋگە سەمەيدەگى ورتالىق  الاشوردا باسشىسى ءاليحان بوكەيحانوۆتى شاقىردى. توتە جەلىگە كەلگەن توراعا ورىنباسارى حالەل عابباسوۆقا حالكوكەڭەستەگى كەلىسسوز جايىن ايتىپ، ورتالىق ۇكىمەتتىڭ ويىن تەز جازباشا حابارلاۋدى سۇرادى.

دەلەگاتسيا باسشىلارى جانشا مەن حالەل دوسمۇحامەدوۆتەر كىشى حالكومكەڭەستە  جۇمىس ىستەپ، الاشوردانىڭ قۇرىلىمىن، جۇمىس ىستەپ تۇرعان مەكەمەلەرىن سوۆەتتىك رەلسكە ءتۇسىرۋ جوباسىن جاسادى. حالكومكەڭەس بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاق-الاش دەلەگاتسياسىنا كولەمدى قارجى ءبولدى. الايدا دەلەگاتسيا ءوز مەكەنىنە جەتىپ ۇلگەرمەستەن ۋادەسىنەن تايىپ، «پراۆدا» گازەتى ارقىلى جانە جەر-جەردەگى كوميسسارلارىنا جولداعان جەدەلحاتتارىندا قازاق حالقىن «بۋرجۋازيالىق قاناۋشىلارىنان» قۇتىلۋعا شاقىردى. اۆتونوميانى سوۆەتتىك نەگىزدە دايىندايتىندىقتارىنان، ءسويتىپ كوپ  ۇزاماي جاريالايتىندىقتارىنان حاباردار ەتتى.

تاپتىق نەگىزدەگى جاڭا وكىمەتتىڭ تۋى استىندا  ءبىرتۇتاس ۇلتتىق مەملەكەتتىگىن ساقتاپ، وركەندەتۋدى كوزدەگەن الاشوردانىڭ كەلىسسوز بارىسىندا قول جەتكىزگەن كەلىسىمدەرى وسىلاي كەرى قاعىلدى. بولشەۆيزمنىڭ قيلى امالدارىنان سوڭ الاشوردا 1920 جىلعى 5 ناۋرىزدا قازرەۆكوم قاۋلىسىمەن ءبىرجولا تاراتىلدى. ۇلتتىق بىتىمگە، ءومىر سالتىنا كەرەعار سوۆەتتىك بيلىك قازاق حالقىنا ءىس جۇزىندە كۇشپەن تاڭىلا باستادى.

***

حالكومكەڭەس نەلىكتەن ءبىرتۇتاس ۇلتتىق قازاق مەملەكەتتىگىن – الاشوردانى – سوۆەتتىك قۇرىلىمعا بەيىمدەپ، ۇلتتىق قۇرىلىم رەتىندە ساقتاۋدان قاشتى؟ مۇنى سوۆەت وكىمەتىن ءىس جۇزىندە جاساۋشى جانە باسقارۋشى بولشەۆيكتەر پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىن قاراعاندا ايقىن تۇسىنەمىز.

رەسەي سوتسيال-دەموكراتيالىق جۇمىسشىلار پارتياسىنىڭ 1903 جىلعى ەكىنشى سەزىندە قابىلدانعان بولشەۆيكتىك پارتيا باعدارلاماسى بۋرجۋازيالىق-دەموكراتيالىق  رەۆوليۋتسياعا قول جەتكىزۋدى باعدارلاما-مينيمۋم رەتىندە بەلگىلەگەن دە، قىزمەتىنىڭ تۇپكى ماقساتى رەتىندە (باعدارلاما-ماكسيمۋم) پرولەتار رەۆوليۋتسياسىن جاساۋ، ءسويتىپ سوتسياليزم قۇرۋ ءۇشىن پرولەتاريات ديكتاتۋراسىن ورناتۋدى شەگەلەپ كورسەتكەن. 1917 جىلعى قازان توڭكەرىسى  ارقىلى باعدارلاما-ماكسيمۋمنىڭ باستى شارتى  ورىندالدى. 1918 جىلعى ناۋرىزدا وتكەن 7-ءشى پارتسەزد «حالىقارالىق سوتسياليستىك رەۆوليۋتسيا ءداۋىرىنىڭ باستالعانىن» ەسكەرە كەلە، باعدارلامانى وزگەرتۋگە قاۋلى ەتتى جانە پارتيانىڭ اتىن  رەسەي كوممۋنيستىك (بولشەۆيكتەر) پارتياسى دەپ وزگەرتتى. 1919 جىلى وتكەن 8-ءشى سەزدە جاڭا باعدارلاما ماقۇلداندى. وندا كاپيتاليزمنەن سوتسياليزمگە وتەر كەزەڭدەگى پارتيانىڭ مىندەتتەرى بەلگىلەندى. ورتا شارۋا جايىندا قارار قابىلداپ، كۋلاكتارمەن كۇرەستى توقتاتپاي، تەك كەدەي شارۋاعا بەكەم ارقا سۇيەۋ كوزدەلدى. وسىنداي كوزقاراسپەن ورتالىق اۋدانداردا داۋىلداتا جۇرگىزىلگەن شارالاردى سول قالپىندا شەت ايماقتارعا، سونىڭ ىشىندە قازاق ەلىنە تاسىمالدادى. جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەر ەسكەرىلگەن جوق. ويتكەنى بولشەۆيكتەر پارتياسى ۇلت ماسەلەسىن تاپتىق كۇرەس مۇددەسىنە باعىنىشتى دەپ قارادى. ءسويتىپ بار ماسەلە، قازاق ەلىندە جۇمىسشى تابى جوقتىڭ قاسىندا ەكەنىنە قاراماستان، پرولەتاريات ديكتاتۋراسى تۇرعىسىنان قاراستىرىلدى.

بولشەۆيكتەر پارتياسىنىڭ ۇستانىمدارىنا كەرەعار، الاش پارتياسى جۇرتتى تاپقا بولمەيدى. ونىڭ باعدارلاماسى ۇلتتىق تۇتاستىقتى ساقتاۋ تۇرعىسىنان جاسالعان. «قازاق جۇرگەن وبلىستاردىڭ ءبارى ءبىر بايلانىپ، ءوز تىزگىنى وزىندە بولىپ، روسسيا رەسپۋبليكاسىنىڭ فەدەراتسيالىق ءبىر اعزاسى بولۋ»، ياعني قازاق ەلىنىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنا كىرەتىن «قۇرداس مەملەكەتتەردىڭ» – تەڭ قۇقىقتى مۇشەلەردىڭ ءبىرى بولۋ كوزدەلگەن. الاش پارتياسى، باعدارلاماسىنا سايكەس، قازاقتىڭ بي، بولىس، اۋىلنايلارىن، بارلىق  بيلىك ورىندارىندا قىزمەت ەتەتىندەردى «جۇرتقا پايدالى، جۇرت ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە ىنتالى ادامداردان» جاساقتاۋعا تىرىسادى. زەمستۆولاردىڭ ۋپراۆالارىندا، ميليتسيالارىندا تازا قىزمەتشى بولارلىق ادامداردى حالىق قالاۋىنا سالۋ – باعدارلامالىق مىندەتى. باعدارلامادا پارتيا الدىنا: «الاش پارتياسى ادىلدىككە جاق، ناشارلارعا جولداس، جەبىرلەرگە جاۋ بولادى» دەپ ناقتى مىندەت قويعان. كۇش-قۋاتىن يگىلىك جولىنا جۇمساپ، جۇرتتى پروگرەسس جاعىنا باستايتىنىن شەگەلەپ كورسەتكەن. پارتيا مەن الاشوردا «حالىققا سالىقتى ءال-اۋقاتىنا، تابىسىنا قاراي: بايعا – بايشا، كەدەيگە – كەدەيشە، ءادىل جولمەن سالۋدى دۇرىس كورەدى» دەگەن. ۇلتتىق ۇكىمەت پەن ۇلتتىق ساياسي پارتيا وسىنداي جولدى ۇستانعاندىقتان، قازاق حالقى ونىڭ ءوز مۇددەلەرىنە جاۋاپ بەرەتىنىنە كوزى جەتتى، قۇلاي سەندى جانە تيىسىنشە قولدادى.

الايدا قازاق حالقىنىڭ ءوز ءومىر-سالتىنا ساي جاسالعان ۇلتتىق ۇكىمەتىن تاريح ساحناسىنان بولشەۆيكتىك سوۆەت وكىمەتى ىعىستىردى. ول قازاق قوعامىنا تاپتىق كوزقاراستى تاڭدى، سول ارقىلى ءىس جۇزىندە بۇرىنعى يمپەريا سالعان ىزبەن جاڭا وتارشىلدىق جولعا ءتۇستى. سوۆەتتىك بيلىكتىڭ قوزعاۋشى كۇشى بوپ تۇرعان بولشەۆيكتەر پارتياسى ءوزىنىڭ تابيعاتىنا سايكەس قاتاڭ ورتالىقتاندىرىلعان يمپەريالىق پارتيا بولاتىن، سوندىقتان دا ول ءىس جۇزىندە پاتشا ۇكىمەتىنىڭ قازاق جەر-سۋىن، بودانداردىڭ ساناسىن وتارلاۋ ساياساتىن جاڭاشا، الدامشى ۇراندارمەن بۇركەمەلەپ، ۇدەمەلەتە جۇرگىزۋگە كىرىستى. سولاقاي، وزبىر رەفورمالار جاسادى جانە سولارعا استاستىرا رەپرەسسيالىق شارالار قولداندى، بۇلاردىڭ سالدارىنان حالىق كوپ جاپا شەكتى.

ورتا ازياداعى 1924 جىلعى ۇلتتىق-مەملەكەتتىك مەجەلەپ-جىكتەۋدەن سوڭ سىرداريا، جەتىسۋ جانە قاراقالپاق وبلىستارى قازاق رەسپۋبليكاسىنا قوسىلعان-دى. سودان  كەيىن اقمەشىتتە (قىزىلوردادا) 1925 جىلعى ساۋىردە جالپى رەتى بويىنشا – 5-ءشى، ۇلكەن قازاقستان شاڭىراق كوتەرگەلى – ءبىرىنشى جالپىقازاقستاندىق سوۆەتتەر سەزى وتكەن. وندا قابىلداعان قارارلاردى ورىنداۋ جونىنەن رك(ب)پ قازاق ولكەكومى مەن قازتسيك تاراپتارىنان جاسالىپ جاتقان شارالاردى رەسپۋبليكا بيلىگىنە  سول جىلعى قىركۇيەكتە كەلگەن ورتالىق ەميسسارى ف.ي. گولوششەكين اياقسىز قالدىردى، ءتىپتى بۇرمالاپ جىبەردى. ول سوۆەت وكىمەتىنىڭ ورتالىق قالالار مەن گۋبەرنيالاردا قولدانعان تاپتىق كۇرەس تاسىلدەرىن  ءبىزدىڭ ەلگە – كوشپەندىلىك ءومىر سالتى باسىم، جۇمىسشى تابى جوقتىڭ قاسىنداعى قازاق ەلىنە – سول قالپىندا كوشىردى. جەرگىلىكتى ۇلتتىق كادرلار پىكىرىمەن ساناسپاۋ، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن ەلەمەۋ، ءىس جۇزىندە وتارشىلدىق باعىت ۇستانۋ، جاساندى ايىپتار تاعۋ ارقىلى جاپپاي ساياسي رەپرەسسيالار جاساۋ فيليپپ گولوششەكيننىڭ ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى قىزمەتىنە كەلۋىمەن باستالدى.

ماسەلەن، ول جەرگىلىكتى حالىقتى جەرگە ورنالاستىرىپ بولعانشا رەسپۋبليكاعا سىرتتان تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىمەن كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ ءوز بەتتەرىنشە قونىستانۋىنا تىيىم سالاتىن قازاق وكىمەتى شەشىمدەرىنىڭ كۇشىن جويدى. ءسويتىپ  جەر-سۋدىڭ شارتاراپتان كەلىمسەكتەردىڭ اعىلۋىمەن ستيحيالى تۇردە وتارلانا بەرۋىنە كەڭ جول اشتى. قازاق كوممۋنيستەرىنىڭ سانا-سەزىمدەرىن قىرناپ («نيۆەليروۆكا» جاساپ), ولاردىڭ تەك ورتالىق بيلىك ۇلگىسىندە ويلانىپ، كوزسىز ورىنداۋشىلىق قىزمەت جاساۋىن مىندەتتى دەپ بىلۋىنە قول جەتكىزۋدى ماقسات ەتتى. ۇلت مۇددەسىن كۇيتتەۋگە بەيىمدەردى، اسىرەسە الاشورداشى دەپ اتالاتىنداردى پارتيا جۇمىستارىنان، وقۋ-اعارتۋ سالاسىنان الاستاۋدى ۇدايى نازاردا ۇستادى. رەۆوليۋتسيا داۋىلى قازاق اۋىلدارىن اينالىپ وتكەن دەگەن «تەورياسىن»، تيىسىنشە اۋىلداردا «كىشى قازان رەۆوليۋتسياسىن» جاساۋ قاجەت دەگەن يدەياسىن رك(ب)پ وك باس حاتشىسى ي.ۆ. ستالينگە ماقۇلداتىپ الىپ، قازاقستاندى جاڭا سىلكىنىستەرمەن دۇرلىكتىردى.

حالىقتىڭ تۇتاستىعىن كوزدەيتىن، «ەلدى جاڭا سىلكىنىستەر ەمەس، ءبىلىم، وقۋ-اعارتۋ قۇتقارادى» (س. سادۋاقاسوۆ) دەپ بىلگەن ۇلت قايراتكەرلەرى كەدەي مەن بايدى ءوزارا جاۋلاستىرماي، «ازاماتتىق ءبىتىم» ورناتۋ يدەياسىن  ۇسىندى. بىراق ورتالىق ەميسسارى گولوششەكين  كەرىسىنشە، جۇرتتى «قاناۋشى» مەن «قانالۋشىعا» جىكتەپ، ارالارىندا «ازامات سوعىسى» ءورتىن تۇتاتۋ  جاعىندا تۇردى. ءسويتىپ ونىڭ باسشىلىعىمەن ءداستۇرلى قازاق اۋىلدارىندا قويان-قولتىق ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جۇرت ىشىنە تاپتىق سىنا قاعىلدى. ءبىر تامىرعا، ءبىر قۇدىققا بايلانعان اعايىنداردىڭ جىگى اجىراتىلدى، باي، كەدەي دەپ ءبولىنىپ، ءىس جۇزىندە ءوزارا جاۋىقتىرىلدى. «بايعا – بايشا» سالىق سالۋ جولىمەن  فەودالداردى ەشقانداي سىلكىنىسسىز-اق اۋىزدىقتاۋعا بولاتىنى جايىنداعى ۇسىنىستاردى ەسكەرمەي، ءىرى بايلاردىڭ شارۋاشىلىقتارىن كامپەسكەلەۋ، وزدەرىن جەر اۋدارۋ ناۋقانىن جۇرگىزۋدى، قارسىلاسقانداردى قۋعىن-سۇرگىنگە سالۋ شارالارىن ماقۇلدادى. رەسپۋبليكاداعى كوشپەندىلەردى كۇشتەپ وتىرىقشىلاندىرۋ، استىق پەن ەت دايىنداۋداعى، قيلى سالىقتار سالۋداعى اسىرا سىلتەۋلەر، حالىقتىڭ قارسىلىق قوزعالىستارىن اسكەري كۇشپەن جانە ءارتۇرلى الداۋ امالدارىمەن باسۋ، ارتىنشا رەپرەسسيالىق شارالار قولدانۋ، حالىقتى ۇلتتىق اپاتقا ۇشىراتقان الاپات اشارشىلىق سەبەپتەرىن جاسىرىپ، قيلى بۇرمالاۋلارمەن كولەگەيلەۋ، بارشا قىلمىستى رەفورمالاردى ساياسي قۋعىن-سۇرگىنمەن استاستىرا جۇرگىزۋ تۇگەلدەي ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن جانە دەم بەرۋىمەن جۇزەگە اسىرىلدى.

ۇلتتىق كادرلارمەن جۇمىس ىستەۋدە ورتالىق كوميتەتتىڭ ەميسسارى گولوششەكين توپشىلدىققا تىم اسىرەلەي ءمان بەردى. بەلگىلى قازاق قايراتكەرلەرى ءوز جاقتاستارىنىڭ مۇددەلەرىن جانتالاسا قورعاپ، ءبىر-بىرىمەن كۇرەسسە دە، جالپى بايلاردىڭ، الاشورداشىلاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا كەلگەندە ءبارى بىرىگىپ كەتەدى  دەگەن «ساياسي تۇجىرىمىن» جاسادى. سونداي وي-پيعىلىنا سايكەس، رەسپۋبليكا پارتيا ۇيىمىنداعى «قوجانوۆشىلدىق»، «سادۋاقاسوۆشىلدىق»، «مەڭدەشەۆشىلدىك»، تت. «...شىلدىق – ...ششينالاردى» قولدان ءورشىتتى. «الاشورداشى» دەپ كۇدىكتەنگەندەرىن قىزمەتتەن الاستادى، ءوز باعىتىنا قارسى شىققاندارمەن، ءوزى «ۇلتشىل» دەپ تاڭبالاعاندارمەن اياۋسىز كۇرەستى. قۇپيا قىزمەتتى جۇمساي وتىرىپ، ولاردى ءىس جۇزىندە جويۋ جۇمىستارىن باسقاردى: بۇگىندە «الاش ءىسى» اتالىپ كەتكەن تەرگەۋلەر ناتيجەسىندە 1928–1930 جىلدارى احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان 44 ادامنىڭ (6-ۋى اتىلىپ،2-ءۋى تۇرمەدە قايتىس بولدى، قالعاندارى كونتسلاگەرلەرگە جىبەرىلدى), 1930–1932 جىلدارى مۇحامەدجان تىنىشباەۆ باستاعان تاعى 40 شاقتى ادامنىڭ (15-ءى جەر اۋدارىلىپ، 2-ءۋى كوزقاراستارىنان باستارتقان حاتتار جاريالاپ، شارتتى جازاعا كەسىلدى، جىلدان استام اباقتىدا ۇستالعان قالعاندارى بوساتىلدى) رەپرەسسيالانۋىنا تىكەلەي مۇددەلىلىك كورسەتىپ وتىردى.

جالعاسى بار...

بەيبىت قويشىباەۆ،

جازۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، رەپرەسسيا قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا مۇشەسى

Abai.kz