ۇلى دالانى ات تۇياعىمەن دۇبىرلەتكەن ەرجۇرەك بابالارىمىز تۇركىلەر تاريحىنا وزىندىك ۇلەس قوسقان ورىس عالىمى ل.ن. گۋميلەۆتىڭ تۋىلعانىنا 100 جىل تولۋىنا بايلانىستى بۇل فورۋمعا رەسەي، قىتاي، تۇركيا، ۆەنگريا، ۋكراينا، وزبەكستان، قىرعىزستان سەكىلدى مەملەكەتتەردەن جۇزگە تارتا ارنايى عالىمدار شاقىرىلىپ، تۇركىتانۋ عىلىمى ءۇشىن كەلەلى باسقوسۋ بولدى. سولاردىڭ قاتارىندا كورشى قىتاي ەلىنەن كەلگەن قانداسىمىز، تاريحشى، قىتاي قازاقتارىنان «ارمان اسۋىندا» اتتى تۇڭعىش رومان جاريالاعان، ءارى تۇڭعىش قىتاي تىلىنە اۋدارىلعان جاقىپ مىرزاحانۇلىمەن تىلدەسۋدىڭ ءساتى كەلگەن ەدى.

ۇلى دالانى ات تۇياعىمەن دۇبىرلەتكەن ەرجۇرەك بابالارىمىز تۇركىلەر تاريحىنا وزىندىك ۇلەس قوسقان ورىس عالىمى ل.ن. گۋميلەۆتىڭ تۋىلعانىنا 100 جىل تولۋىنا بايلانىستى بۇل فورۋمعا رەسەي، قىتاي، تۇركيا، ۆەنگريا، ۋكراينا، وزبەكستان، قىرعىزستان سەكىلدى مەملەكەتتەردەن جۇزگە تارتا ارنايى عالىمدار شاقىرىلىپ، تۇركىتانۋ عىلىمى ءۇشىن كەلەلى باسقوسۋ بولدى. سولاردىڭ قاتارىندا كورشى قىتاي ەلىنەن كەلگەن قانداسىمىز، تاريحشى، قىتاي قازاقتارىنان «ارمان اسۋىندا» اتتى تۇڭعىش رومان جاريالاعان، ءارى تۇڭعىش قىتاي تىلىنە اۋدارىلعان جاقىپ مىرزاحانۇلىمەن تىلدەسۋدىڭ ءساتى كەلگەن ەدى.

«مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ باستاماسىمەن ىسكە اسىرىلۋدا. باعدارلاما حالىقتىڭ مادەني مۇراسىن، ونىڭ ىشىندە زاماناۋي ۇلتتىق مادەنيەت، فولكلور جانە سالت-داستۇرلەرىن، ۇلتتىق تاريح ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزى بار تاريحي-مادەني جانە ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىن قالپىنا كەلتىرۋ، ۇلتتىق ادەبيەت پەن جازبانىڭ عاسىرلار بويىنداعى تاجىريبەسىن جالپىلاۋ، مەملەكەتتىك تىلدە الەمدىك عىلىمي ويلار، مادەنيەت جانە ادەبيەت جەتىستىكتەرىنىڭ ۇزدىكتەرى نەگىزىندە تولىمدى قور جاساۋدىڭ زەرتتەۋ جۇيەسىن قۇرۋدى قاراستىرادى. «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى - رۋحاني جانە ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ سالالارىنداعى نەگىزگى قۇجات، ستراتەگيالىق ۇلتتىق جوبا. «مادەني مۇرا» جوباسى اياسىندا جاقىندا استاناداعى ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «ل.ن. گۋميلەۆ مۇراسى جانە قازىرگى ەۋرازيالىق ىقپالداستىق IX ەۋرازيالىق عىلىمي فورۋمى» بولىپ ءوتتى.
ۇلى دالانى ات تۇياعىمەن دۇبىرلەتكەن ەرجۇرەك بابالارىمىز تۇركىلەر تاريحىنا وزىندىك ۇلەس قوسقان ورىس عالىمى ل.ن. گۋميلەۆتىڭ تۋىلعانىنا 100 جىل تولۋىنا بايلانىستى وتكەن بۇل فورۋمعا رەسەي، قىتاي، تۇركيا، ۆەنگريا، ۋكراينا، وزبەكستان، قىرعىزستان سەكىلدى مەملەكەتتەردەن جۇزگە تارتا ارنايى عالىمدار شاقىرىلىپ، تۇركىتانۋ عىلىمى ءۇشىن كەلەلى باسقوسۋ بولدى. سولاردىڭ قاتارىندا كورشى قىتاي ەلىنەن كەلگەن قانداسىمىز، تاريحشى، قىتاي قازاقتارىنان «ارمان اسۋىندا» اتتى تۇڭعىش رومان جاريالاعان، ءارى تۇڭعىش قىتاي تىلىنە اۋدارىلعان جاقىپ مىرزاحانۇلىمەن تىلدەسۋدىڭ ءساتى كەلگەن ەدى.
- جاقىپ اعا، ءسىز تاريحشى رەتىندە گۋميلەۆتى جاقسى بىلەسىز، دەگەنمەن وسى جولعى بوگەنايى بولەك حالىقارالىق عىلىمي فورۋم ءسىزدى نەسىمەن قىزىقتىردى؟
- ل.ن. گۋميلەۆ سىندى ايگىلى ورىس عالىمىنىڭ كەڭەس وداعى تۇسىندا «كونە تۇرىكتەر»، «قيال پاتشالىعىن ىزدەۋ» قاتارلى شىعارمالارىن جازىپ، بىرنەشە وداقتاس رەسپۋبليكالار مەن اۆتونوميالى رەسپۋبليكالارداعى تۇركىتىلدى حالىقتاردىڭ اتا-بابالارى بولعان، بايىرعى تۇرىكتەر (كوك تۇرىك حاندىعى) جونىندە عىلىمي ىزدەنىس جۇرگىزۋى شىنىندا باتىلدىق ەدى. بۇل ناعىز عالىمعا ءتان اسىل قاسيەت. ول تاريحي جازبا دەرەكتەر مەن حالىق ىشىندەگى اڭىز اڭگىمەلەردى شەبەرلىكپەن پايدالانىپ، عىلىمي تۇجىرىمدار جاساعان، قاقپاي مەن قىسىم كورۋدەن، ءتىپتى جازالانىپ تۇرمەگە كەتۋدەن قورىقپاعان. ونىڭ وزگە ۇلتتىڭ تاريحي ەنوگرافياسىن زەرتتەۋدەگى وسى ەرلىگى كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن جوعارى باعا الىپ، قۇرمەتكە بولەنۋىنىڭ ەڭ ۇلكەن ءبىر بەلگىسى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە گۋميلەۆ ەسىمىنىڭ بەرىلۋى ەدى. بۇل جولعى وسى ايگىلى عالىمنىڭ تۋىلعانىنا ءجۇز جىل تولۋىنا وراي مىناداي حالىقارالىق عىلىمي فورۋمنىڭ سالتاناتتى اشىلۋىنىڭ ماڭىزى وتە زور. ونىڭ ءار ەلدەگى حالىقتار (ۇلتتار) تاريحىن زەرتتەۋدىڭ تەرەڭدەۋىنە وزىندىك ىقپالى بولادى دەگەن ويدامىن. سوندىقتان بۇل عىلىمي فورۋمعا قىزۋ ىنتامەن قاتىناستىم. ءار ەلدەن كەلگەن عالىمداردىڭ ءار قىرىنان جاساعان باياندامالارىنداعى باتىلدىق، شىنشىلدىق، عىلىمعا قۇرمەت مەنى ەرەكشە جەلپىندىردى.
- وزگە ۇلت وكىلى بولسا دا، سول كەزدەگى قيىن-قىسپاققا قاراماي تۇركىلەر تۋرالى تۇشىمدى ەڭبەك جازعان گۋميلەۆتى قازاق حالقى توبەسىنە كوتەرىپ، ەل جۇرەگى استاناداعى بىلدەي ءبىر ءبىلىم ورداسىنا ەسىمىن بەرگەنى، ارينە، زور قۇرمەت. ال بەس مىڭ جىلدىق تاريحى بار قىتاي ەلىندە تۇركىلەر تۋرالى قانداي قۇندى دەرەكتەر بار؟ ولاردى جيناقتاۋعا قاي عالىمدار اتسالىسىپ، قالاي كادەگە جاراتتى؟
- قىتايدىڭ «جيىرما التى تاريح» دەپ اتالاتىن ۇشان تەڭىز، اسا قۇندى تاريحي دەرەكتەر جيىنتىعى بار. وسى تاريحنامالاردىڭ تۇڭعىشى «تاريحي جازبالاردان» تارتىپ، ەڭ سوڭعىسى «چين اۋلەتى تاريحي تەزيستەرىن» قوسقاندا جالپى قىتاي ارىپتەرىنىڭ ساناعى بويىنشا 4018 بۋما، 50 ميلليون ارىپتەن اسادى. قازاقتىڭ ارعى تەگى بولعان ەۋرازيا كوشپەندىلەرىنىڭ تىكە ۇرپاقتارى ساقتار مەن عۇندار جانە قازاق حالقىن قالىپتاستىرعان ەرتەدەگى ءىرى ۇلىستىق ەلدەردەن ۇيسىندەر، قاڭلىلار، الاندار (كەيىنگى الشىندار), ورتا عاسىرلىق ەلدەردەن تۇرىك، تۇركەش (دۋلات), قارلۇق، قيماق، قىپشاق، نايمان، كەرەي، ۋاق (وڭعىت), قوڭىرات، جالايىر مەركىت ت.ب تۋرالى دەرەكتەردى قىتايداعى قازاق عالىمدارىنىڭ وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان باس­تاپ، كونە قىتاي تىلىنەن قازاق تىلىنە تىكە اۋدارۋ جولىندا ءبىرشاما مولىنان تاڭداپ، جۇيەگە كەلتىرىپ، عىلىمي اينالىمعا ءتۇسىرۋى ەل ءىشى-سىرتىندا القاۋعا بولەنىپ، جۇرت اراسىندا (اسىرەسە، قر-دىڭ عىلىم سالاسىندا) جىلى قارسى الىنعان ەدى. مىنە وسىلايشا «قىتاي تاريحنامالارىنداعى قازاققا قاتىستى دەرەكتەردىڭ» ءبىرىنشى كىتابى 1998 جىلى، ەكىنشى كىتابى 2003 جىلى باسپادان شىقسا، ءۇشىنشى كىتابى بيىل باسپادان شىعۋعا دايىندالۋدا. العاشىندا ءتورت توم بولار دەپ جوبالانعان بۇل عىلىمي اۋدارما ەڭبەك ەندى مولشەرلەۋىمىزشە التى توم بولماق. ايتپاقشى، قىتاي جىلنامالارىنداعى قازاققا قاتىستى دەرەكتەردى تازا قىتاي ءتىلى نۇسقاسىنان تاڭداپ اۋدارۋ بارىسىندا قىتاي عالىمدارىنان شۋە زۇڭجىڭ مەن تيان ۋي جاڭنىڭ ال، اكادەميامىزدان قاھارمان مۇقانۇلى، شادىمان احمەتۇلى، شىڭجان تەلەۆيزياسىنان كاكەش قايىرجانۇلى، شىڭجاڭ پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنەن ءسامۋدىن العازىۇلى سەكىلدى قىتاي تىلىنە جەتىك توپتىڭ قوسقان ۇلەسى وتە زور.
- «كوپ جاساعاننان ەمەس، كوپتى كورگەننەن سۇرا» دەمەكشى، قازىرگى ەكى ەل ورتاسىنداعى نەمەسە ەكى ەل عالىمدارى اراسىنداعى ءتۇرلى مادەني، تاريحي، دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ دامۋىنا دانەكەر بولعان ءىرى وقيعالاردان ءسوز قوزعاساڭىز...
- 1992 جىلى قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ دەلەگاتسياسى قىتايعا عىلىمي ساپارمەن كەلگەندە ولاردى ۇرىمجىدە قارسى الۋ جانە اتتاندىرۋ جۇمىسىنا شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى - مەن جاۋاپتى بولعان ەدىم. وسى دەلەگاتسيا قۇرامىندا كەلگەن قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى تاريح-ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك ماناش قاباشۇلى قوزىباەۆپەن العاش رەت ديدارلاسقانىمدا كاسىپتەس، ءبىر-ءبىرىمىزدى بۇرىن سىرتتاي بىلەتىندىگىمىزدەن بولسا كەرەك، بەينە ءبىر كوپ جىلدار كەزدەسپەگەن دوستار سياقتى قۇشاقتاسىپ، قاۋىشىپ كەتتىك. ول قىتايداعى قازاق تاريحىن زەرتتەيتىن عالىمداردان نىعمەت مىڭجانۇلىنىڭ «قازاقتىڭ قىسقاشا تاريحى» (1986-1987جج.), سۋ بيحاي پروفەسسوردىڭ «قازاق مادەنيەتىنىڭ تاريحى» (1989ج. قىتاي تىلىندە) جانە مەن جازعان «قازاق حالقى جانە ونىڭ سالت-ساناسى» (1992ج.) سەكىلدى كەسەك عىلىمي ەڭبەكتەردى قازاقستان زەرتتەۋشىلەرىنە تەزىرەك تانىستىرۋ قاجەت دەدى. ءالى ەسىمدە 1994 جىلى شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ باستىعى ياڭ فارىن باستاعان ۇيىرمەنىڭ قازاقستانعا جاساعان تۇڭعىش عىلىمي ساپارى وتە تابىستى بولدى. سول رەتكى اۋىزەكى جانە جازبا كەلىسىمدەر ناتيجەسىندە ەكى ەلدە شىعاتىن ماڭىزدى گازەت جۋرنالدار ءوزارا اۋىستىرىلاتىن ءارى عىلىمي اۋىس-ءتۇيىس جاسالاتىن بولدى. كەيىن ماناش اعا قايتىس بولعاننان كەيىن مەنىڭ جەتەكشىلىگىمدەگى عىلىمي تاپسىرمالىق توپ جاعىنان اۋدارىلىپ، دايىندالعان «قىتاي تاريحنامالارىنداعى قازاققا قاتىستى دەرەكتەردىڭ» 1-2 كىتابىن قازاقستاندا كيريلليتسا جازۋىندا شىعارۋ جونىندە ماناش اعانىڭ ءىزباسارى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، قازاقستان تاريح عىلىمي قوعامىنىڭ توراعاسى مامبەت قويگەلدىمەن جالعاستى عىلىمي سەلبەستىك ورناتتىم. كوپ وتپەي كەلىسىم بويىنشا «قىتاي جىلنامالارىنداعى قازاق تاريحىنىڭ دەرەكتەرى» دەگەن اتپەن 2006 جىلى «ونەر» باسپاسىنان شىعىپ، قازاقستاندا رەسمي عىلىمي اينالىمعا ءتۇسىپ، ءوز باعاسىن الدى.
- تۇركىلەر تۋراسىندا تاريح بەتتەرىن اقتارعان ورىس عالىمى گۋميلەۆ پەن قىتاي عالىمى سۋ بيحاي ەكەۋىندە ۇقساستىق بار ما؟ اسىرەسە، سىزگە تانىس، بىزدەرگە تاڭسىق بولعان سۋ بيحاي تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرسەڭىز؟
- گۋميلەۆ پەن سۋ بيحاي كەزىندە ەكى ءىرى ەلدە تۇرىپ، جالپى تۇرىك تەكتەس حالىقتار (ۇلتتار) مەن ولار جاساعان ءوڭىردى زەرتەۋلەر تۇرعىسىنان ۇقساستىعى بار، بىراق مەنىڭشە، ولاردىڭ ناقتىلى زەرتتەۋىندە وزدەرىنە ءتان ەرەكشەلىك بولدى. گۋميلەۆ جالپى بايىرعى ەتنوستاردى، اسىرەسە كونە تۇرىكتەردى زەرتتەۋگە دەن قويدى. ال سۋ بيحاي كوبىنشە قىتاي تاريحنامالارىنداعى «باتىس ءوڭىردىڭ» تاريحي، گەوگرافيالىق جەر-سۋ اتتارى، جارتاس سۋرەتتەرىن زەرتتەۋمەن بىرگە نەگىزگى كۇشىن قازاقتىڭ جالپى تاريحى مەن مادەنيەتىن زەرتتەۋگە جۇمسادى. جانە بۇل جاعىنان تاڭعالارلىق تابىسقا قول جەتكىزدى. وسى رەتكى عىلىمي فورۋمدا كەي عالىمداردىڭ بايانداماسىندا ايتىلعانداي، رەسەيدە گۋميلەۆتى تاريحشى دەپ مويىنداعىسى كەلمەيتىندەر بار دەگەندەي، سۋ بيحايدى دا مويىنداعىسى كەلمەيتىن ادامدار جوق ەمەس. بىراق، بۇل جاعدايدىڭ بەلەڭ الۋىنىڭ ار جاعىندا باقتالاستىق، كۇندەستىك بىقسىپ جاتقان بولۋى مۇمكىن. مەنىڭ پروفەسسور سۋ بيحايمەن تىكە تانىسۋىم 1980 جىلداردىڭ باس شەنىندە بولدى. بۇل كەزدە ول جاسى جەتپىسكە تاياعان قارت ەدى. مەن ونى سوناۋ 1940 جىلداردىڭ ورتا شەنىنەن باستاپ، ەلىمىزدەگى قازاق حالقىنان شىققان ايگىلى تاريح عالىمى، ءتىل مامانى، جازۋشى نىعمەت مىڭجانۇلى اعامىزبەن ەتەنە دوس ەكەنىن جاقسى بىلەتىنمىن. بالالارىنىڭ ايتۋىنشا، پروفەسسور سۋ بيحايدىڭ ءوز ەسىمى-ۋاڭ رىننان ەكەن. ال، سۋ بيحاي بۇل كىسىنىڭ قالام اتى ەكەن. كەيدە، جياڭ رۋڭجاڭ دەگەن دە قالام اتىن قولدانىپتى. جيىرما جىلدان ارتىق ۋاقىت قۋدالاۋعا تاپ بولىپ، 1979 جىلى ارەڭ ەركىندىك العان ول شىڭجان ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشى بولىپ ورنالاسقانىندا 64 جاسقا كەلگەن بولاتىن. سودان وتكەن جىلعا دەيىن «باتىس ءوڭىردىڭ تاريحي گەوگرافياسى» (2 توم), «قازاق مادەنيەتىنىڭ تاريحى»، «شىڭجان پەتروگليفتەرى»، «جىبەك جولى مەن قۇساننىڭ تاريحي مادەنيەتى»، «ۇيعىر تاريحىنا زەرتتەۋلەر» سەكىلدى جەتى مونوگرافيا­سى جانە ەكى جۇزدەن استام عىلىمي ماقالاسى جاريالاندى. ونىڭ باس­پا بەتىنە شىققان شىعارماسىنىڭ ءوزىن ايتپاعاندا كوزى تىرىسىندە باسپادان شىقپاي قالعان، جازىپ بولعان شىعارمالارىنىڭ ءوزى قىتاي ءارپى بويىنشا ەكى ميلليون ارىپكە تۋرا كەلەدى ەكەن. بۇل شىعارمالارىنىڭ اراسىندا كوپتومدى ەڭبەگى - «قازاقتىڭ جالپى تاريحى» مەن «قازاق تاريحىنداعى ارداگەرلەر» اتتى شىعارماسى بار. وسى قاجىرلى عالىم 64 جاسىنان دۇنيەدەن كوشكەن 84 جاسىنا دەيىنگى جيىرما جىلدا ونىڭ قانداي قاجىرلى قايراتپەن ەڭبەكتەنگەنىن، ءۇش ءجۇز مىڭ شاقىرىمنان ارتىق جول باسقانىن، ءۇش ميلليون ارىپتىك شىعارما جازۋ ءۇشىن قانشا ميلليون ارىپتىك ماتەريال اقتارعانىن، قانشا جۇزدەگەن ەلىمىز جانە شەتەل زەرتتەۋشىلەرىنىڭ شىعارماسىن پايدالانعانىن ءوزىڭىز مەجەلەي بەرىڭىز. ونىڭ جاپونيا، قازاقستاندا ەرەكشە قۇرمەتكە بولەنگەنى جۇرتقا ايان. «ءتاڭىرتاۋدىڭ قۇپيا تاريحى - ءبىر قىتاي وقىمىستىنىڭ ءىزى» اتتى ارناۋلى تەلەفيلمىنىڭ جاپونيادا كوپ رەت قويىلۋى، ال، قازاقستان جاعىنان «قۇرمەت گراموتاسى» تارتۋ ەتىلگەنى مىنە وسىنىڭ ايعاعى.
- وسى كەزەكتى حالىقارالىق عىلىمي فورۋمعا بايلانىستى تاريح سۇيەر وقىرماندارىڭىزعا قاي ماسەلەنى ايتا كەتۋدى پارىزىم دەپ بىلەسىز؟
- قىتاي قازاقتارى قونىستانىپ وتىرعان قازىرگى سولتۇستىك شىڭجان (تيان شان تاۋىنىڭ سولتۇستىگى ەرەنقابىرعا - بوعدا، التاي،تارباعاتاي، بۇراتالا تاۋلى وڭىرلەرى، جوڭعار ويپاتى، ىلە، ەرتىس، ەمىل وزەنى اڭعارلارى) جانە شىڭجاننىڭ شىعىس جاعىنداعى قازىرگى قۇمىل-باركول ءوڭىرى تەگىس تاريحتاعى قازاقتىڭ شىعۋ تەگىنە تىعىز قاتىستى بولعان ساق، عۇن، ءۇيسىن، يۇزى (نۇكىس), تۇرىك، تۇركەشتەردىڭ، سونداي- اق قازاق ورتا ءجۇزى مەن ۇلى ءجۇزىنىڭ قۇرامىن تولىقتاعان نايمان، كەرەي، ارعىن، قىپشاق، ۋاق، قوڭىرات، ءۇيسىن، جالايىر، دۋلات، مەركىت قاتارلى تايپالاردىڭ ەجەلگى اتامەكەندەرى جانە ولاردىڭ بيلىك جۇرگىزگەن كولەمىندەگى جەرلەر. ارعى اتا بابالارىمىزدى ايتپاعاندا، جىل ساناۋدان بۇرىنعى VII-VIII عاسىردان باستاپ XIII عاسىردىڭ باسىنا دەيىن ىلگەرى-كەيىن وسى وڭىردە داۋرەندەپ، ءوز الدىلارىنا ۇلىستىق (حاندىق) ەلدەر قۇرعان تۇركەش (دۋلات), كەرەي، نايمان، قىپشاق، قارلۇق (ارعىن), قوڭىرات، ۋاق، جالايىر، مەركىتتەردىڭ قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزىن قالىپتاستىرعان ءىرى تايپالار قاتارىندا ەكەنى الەمگە ايگىلى. وسىلاردان كەرەي، نايمان، ۋاق، قوڭىرات، جالايىر، مەركىت قاتارلى تايپالىق (حاندىق) ەلدەردىڭ XII عاسىردىڭ سوڭى XIII عاسىردىڭ باسىندا شىڭعىس قاعان جەتەكشىلىگىندە كۇشەيگەن موڭعولدار تەگەۋرىنىنەن جوعارىدا اتالعان اتامەكەندەرىنەن ايرىلعانى، قازىرگى قازاقستان جەرلەرىندەگى تۋىستار اراسىنا بارعانى دا تاريحي جازبا دەرەكتەر مەن ەل ىشىندەگى اڭىز دەرەكتەردە دالەلدەنگەن. ەندەشە ولاردىڭ (اسىرەسە، ون ەكى اباق كەرەي، ءبىر ءبولىم نايمان، ءۇيسىن رۋلارى جانە ءىشىنارا ۋاق، ارعىن ت.ب ) جوڭعار جويىلعاننان كەيىن، وزدەرىنىڭ بايىرعى اتامەكەنىنە (قازىرگى شىڭجاننىڭ سولتۇستىگى مەن شىعىس وڭىرىنە) XVIII عاسىردىڭ ورتالارىنان باستاپ ىلگەرىندى-كەيىندى ورالۋى ەشقاشاندا جات جەرگە كەلۋى ەمەس، قايتا ءوزىنىڭ ەجەلگى اتامەكەنىنە ورالۋى دەپ قاراعان ءجون. مەن بۇل كوزقاراستارىمدى 1990 جىلى باسپادان شىققان «تاريحي ەتنوگرافيالىق زەرتتەۋلەر» اتتى عىلىمي ماقالالار جيناعىمدا جانە 1992 جىلى باسپادان شىققان «قازاق حالقى جانە ونىڭ سالت-ساناسى» اتتى كولەمدى مونوگرافيامدا جازبا دەرەكتەر نەگىزىندە جان-جاقتى دالەلدەۋگە تىرىسقان بولاتىنمىن. دەمەك، قىتايداعى قازىرگى ءبىز تۇرعان جەر جات جەر ەمەس، قايتا ءبىزدىڭ بايىرعى اتامەكەنىمىز.
- ءبىر ءسات وتكەنگە كوز جىبەرسەك، 1998 جىلى الماتى قالاسىندا قر عىلىم مينيسترلىگى مەن عىلىم اكادەمياسى تاراپىنان سىزگە «قۇرمەت گراموتاسى» تارتۋ ەتىلگەندە كەۋدەڭىزدى قانداي كۇش كەرنەپ، نەنى ءۇمىت ەتتىڭىز؟
- مەن بۇل سۇراعىڭا ىستىق مەيىرىم تانىتقان مارقۇم ماناش اعانىڭ سوزىمەن قىسقاشا جاۋاپ بەرەيىن. «اتا تاريحىمىزدىڭ اشىلماعان سىرلارى قىتايدىڭ تەلەگەي تەڭىز جىلنامالارىندا جاتىر. قازاقتىڭ ناعىز ءتول تاريحى جازىلۋ ءۇشىن سىزدەر ول جاقتا، بىزدەر بۇل جاقتا ورتاق كۇش سالاتىن بولايىق!»

سۇحباتتاسقان >ەرمەك قاناتبەكۇلى، ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى،
جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ I كۋرس ماگيسترانتى

"تۇركىستان" گازەتى