2005 جىلى 12 قاراشادا زامانبەك قالابايۇلىنا قاستاندىق جاسالدى. بiتiم-بولمىسى بولەك قايراتكەردەن سەسكەنگەندەر ونىڭ جەر باسىپ جۇرگەنiنەن ولەردەي قورىقتى. ءسويتتi دە...

"مەن كاسiبي اۋدارماشى نەمەسە قازاقتىڭ قارا ءسوزiنiڭ ۇستاسى، تانىمال اقىن ءيا جازۋشى ەمەسپiن. سiزدiڭ قولىڭىزداعى بۇل كiتاپتى - شىعىس­تىڭ ۇلى شايىرلارىن وزiمشە قازاق تiلiندە سويلەتسەم دەگەن ارمان-تiلەكتەن، iزگi نيەتتەن عانا تۋعان تالپىنىستىڭ جەمiسi دەپ بiلسەڭiز ەكەن...", - دەپ باستاپ العىسوز جازىپتى زاكەڭ "شىعىس جىرى. ورىس جىرى. شىندىق جىرى" دەپ اتالاتىن كiتابىنا.

اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي، كiتاپتىڭ شىعىس جىرى بولiمiنە حافيزدiڭ، ءابۋ-ءات-تايپ ءال-ءمۇتاناب­بيدiڭ، ءابۋ-ءال-اتاحيانىڭ، ومار حايامنىڭ، سا­ا­دي­دiڭ، تاعى باسقا شىعىس شايىرلارىنىڭ عازالدارىن اۋدارىپ جاريالاعان. "ورىس جىرى" بولiمiنە ا.پۋشكين، م.لەرمونتوۆ، ن.گۋميلەۆ، ي.سەۆەريانين، ا.فەتتiڭ جىرلارىن باسىپتى. ال ەندi "شىندىق جىرىنا" زاكەڭ ءوز ولەڭدەرiن توپتاستىرىپتى.

2005 جىلى 12 قاراشادا زامانبەك قالابايۇلىنا قاستاندىق جاسالدى. بiتiم-بولمىسى بولەك قايراتكەردەن سەسكەنگەندەر ونىڭ جەر باسىپ جۇرگەنiنەن ولەردەي قورىقتى. ءسويتتi دە...

"مەن كاسiبي اۋدارماشى نەمەسە قازاقتىڭ قارا ءسوزiنiڭ ۇستاسى، تانىمال اقىن ءيا جازۋشى ەمەسپiن. سiزدiڭ قولىڭىزداعى بۇل كiتاپتى - شىعىس­تىڭ ۇلى شايىرلارىن وزiمشە قازاق تiلiندە سويلەتسەم دەگەن ارمان-تiلەكتەن، iزگi نيەتتەن عانا تۋعان تالپىنىستىڭ جەمiسi دەپ بiلسەڭiز ەكەن...", - دەپ باستاپ العىسوز جازىپتى زاكەڭ "شىعىس جىرى. ورىس جىرى. شىندىق جىرى" دەپ اتالاتىن كiتابىنا.

اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي، كiتاپتىڭ شىعىس جىرى بولiمiنە حافيزدiڭ، ءابۋ-ءات-تايپ ءال-ءمۇتاناب­بيدiڭ، ءابۋ-ءال-اتاحيانىڭ، ومار حايامنىڭ، سا­ا­دي­دiڭ، تاعى باسقا شىعىس شايىرلارىنىڭ عازالدارىن اۋدارىپ جاريالاعان. "ورىس جىرى" بولiمiنە ا.پۋشكين، م.لەرمونتوۆ، ن.گۋميلەۆ، ي.سەۆەريانين، ا.فەتتiڭ جىرلارىن باسىپتى. ال ەندi "شىندىق جىرىنا" زاكەڭ ءوز ولەڭدەرiن توپتاستىرىپتى.

زاكەڭنiڭ شىعىس شايىرلارىنا ەلiتكەنi سونشالىق: "حافيز شيرازيدiڭ، ومار حايامنىڭ سا­ا­ديدiڭ، تاعى باسقا شايىرلاردىڭ عازالدارى مەن بايiتتەرiن قايتالاپ وقي بەرەتiن بولدىم. ولاردىڭ جىرلارىنداعى قۇدiرەتتi كۇشتi تۇلا بويىممەن سەزiندiم. بۇل جىرلارداعى ومiرگە دەگەن شەكسiز ماحاببات، ارۋلارعا دەگەن ءموپ-ءمولدiر سۇيiسپەن­شiلiك، سول داۋiردەگi حالىقتىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگi, ەل بيلەگەن شاھتاردىڭ ادiلەتسiزدiگi, قىم-قۋىت كورiنiستەر XXI عاسىردا ءومiر ءسۇرiپ وتىرعان مەنi قاتتى تول­عاندىرىپ، ءارتۇرلi ويعا جەتەلەيتiن...

...تiپتi كۇندiز-ءتۇنi شىعىس جىرلارىنسىز ءومiر سۇرە المايتىن حالگە جەتتiم. شىنىمدى ايتسام، مەن شىعىس جىرلارىنا، ونى ومiرگە اكەلگەن شىعىس شايىرلارىنا بiر كiسiدەي تابىندىم. ءسويتiپ ولاردى قازاقشا سويلەتۋگە كiرiستiم", - دەپ جازىپتى دا، زامانبەك نۇرقادiلوۆ (نۇرزامي) دەپ قول قويىپتى.

بۇل كiتاپ 2005 جىلى، زاكەڭنiڭ كوزiنiڭ تiرiسiندە شىقتى. ياعني زاكەڭ مالiمدەمەلەرiندەگi, سۇحباتتارىنداعى ايتىلماي قالعان دۇنيەلەردi ولەڭ ەتiپ قاعازعا تۇسiرگەنi, كەيiن ونى كiتاپ ەتiپ شىعارعانى انىق. كاسiبي اۋدارماشى نەمەسە قازاقتىڭ قارا ءسوزiنiڭ ۇستاسى ەمەس ەكەنiن ءوزi دە ايتادى زاكەڭ. اۋدارمالار مەن ءوز ولەڭدەرiنە باعانى وقىرمان الدەقاشان بەرiپ قويعان. بiزدiڭ توقتالماعىمىز - زاكەڭنiڭ شىعارماشىلىعىنىڭ ساپاسى ەمەس، ولەڭدەرiندەگi كوڭiل-كۇيi.

حافيزدiڭ بiر ولەڭiن ول بىلاي دەپ اۋدارىپتى:

"Iزگiلiكتiڭ سيقىرى" جاۋلاپ السا دەنەڭدi.

ويلاماسسىڭ ەشقاشان "زۇلىمدىق بار" دەگەندi...

...حافيز ساعان وق تيدi, ءولiپ قالما مازاقتان،

مەرت بولاسىڭ، بايقا سەن، كوزدەپ اتقان ساداقتان!

مۇنىمەن زاكەڭنiڭ نەنi ايتقىسى كەلگەنi ءتۇسi­نiكتi. الدەنەدەن سەكەمدەنەتiندەي. بايقاساڭىز، زاكەڭ حافيزدiڭ ولەڭدەرiنەن وزiنە ءتان كوپ نارسە العان سياقتى. ماحاببات، جاستىققا ماستىق، شاراپ، زۇلىمدىق... ماسەلەن، تاعى بiر ولەڭiندە بىلاي دەيدi:

...بارلىق قايعى iشiمدە، بiراق بيiك شوقتىعىم،

قۇر ايعايمەن ايتپايدى:

باقىتتىڭ بار، جوقتىعىن.

Iششi, حافيز، شاراپتى!

كەزدەسپەيتiن شىعارسىڭ...

Iشكiش دەسە ءامiرiڭ، قايدا ءوزiڭدi تىعارسىڭ!

زامانبەك قالابايۇلىن "iشكiش" دەگەندەر تابىلا كەتتi كەزiندە. ءسويتiپ ايتساق، جاعىپ قالامىز با دوكەيگە دەگەن باقاي ەسەپپەن. ءوزi جەتەلەپ ءجۇرiپ وسiرگەن ادامدارى تۋ سىرتىنان پىشاق ۇردى. باتىر دا - پەندە. حافيزدiڭ "شاراپقا تولى" عازالدارىن ىنتى-شىنتىسىمەن ۇناتۋىندا بiر سىر بار شىعار، بالكiم.

ال ەندi ءابۋ-ءات-تايب ءال-ءمۇتانناببيدiڭ ءزا­كەڭ اۋدارعان مىنا ولەڭiنە نازار سالىڭىز:

ەل-جۇرتىمنىڭ ويى ولسە، قايعىرماۋىم كەرەك پە؟

بار داۋلەتi ءوتiپ كەتكەن، ەستە قالار دەرەك پە؟

تەك پاتشاعا سيىنادى، باس يەدi كوپشiلiك -

شەتەلدiكتەر بايىپ العان، تەك ارابتا جوقشىلىق...

بۇدان نە ءتۇيدiڭiز؟ زاكەڭ شىعىس شايىرىنىڭ جىرىن مىسال ەتiپ، ءوز قوعامىنىڭ دەرتiن ءسوز ەتiپ وتىر ەمەس پە؟

ال زاكەڭنiڭ مىنا ولەڭمەن نە ايتقىسى كەلگەنi جۇمباق بولماسا كەرەك-تi:

...اقىلسىزبەن جىندى ادامشا

مەن سويلەسiپ بايقادىم،

ول سورلىنى مەن قالايشا

ادامسىڭ دەپ ايتامىن.

قۇپياسى ايتىلا ما،

شىندىق ايتساڭ كوزiنە،

شىندىق ءتۇبi زيان بولار،

كەك بوپ قايتار وزiڭە.

شىندىقتى ايتقانى، ونىڭ وزiنە كەك بوپ قايتقانى دا - اقيقات.

زاكەڭنiڭ شىعىس شايىرلارىن ەرمەك ءۇشiن اۋدارماعانى انىق. الاسۇرعان كوڭiلiنە اۋدارمامەن "ساپ-ساپ" ايتتى. اساۋ اشۋىنا "تاك-تاك" دەدi. ماسەلەن، بحارتري­حاريدiڭ ادiلەتسiز پاتشا تۋرالى بiر ولەڭiن بىلاي اۋدارىپتى زاكەڭ:

پاتشالاردىڭ قىلىقتارى - تەڭدەس

كاززاپ سايقالعا،

اينالدىرعان بىلىقتارىن

وتiرiك-شىندى ايقايعا.

جانى جۇمساق بولا قالىپ،

جاۋىزدىعىن جاسىرار،

جۋىندىسىن توگە سالىپ، ودان پايدا اسىرار.

كوز الدايتىن ءسوز دەگەنi, بiر سوزiندە تۇرماۋى،

ماقساتى مەن كوزدەگەنi - قازىنانى ۇرلاۋى...

قاستاندىق جاسالاردان ءتورت اي بۇرىن الدەبiر شارۋامەن زاكەڭنiڭ ۇيiنە بارعانىمدا ءدال وسى ولەڭدi ءوزi وقىپ بەرگەن-دi. سوسىن كوزiلدiرiك ۇستiنەن iسiڭكi قىسىق كوزiن سىعىرايتا سىناپ قاراپ، بىلاي دەپ ەدi: ء"اي، بالا، مىنا ولەڭنەن كiمدi كورiپ تۇرسىڭ؟ كونە زامانداعى ءۇندiنiڭ اقىنى سىناعان سايقال پاتشالار ءالi دە بار! سولاي ما؟..".

"شىندىق جىرىنداعى" زاكەڭنiڭ ءوز ولەڭدەرiنەن ونىڭ "بiردە - كول، بiردە - ءشول" مiنەزiن انىق كورۋگە بولادى. باس-اياعى وتىز ولەڭنiڭ ون شاقتىسىن جانۋلياسى (ماقپال ءجۇنiسوۆا) مەن قىزى مەرەيگە ارناعان. بۇدان زاكەڭنiڭ سەزiمتالدىعىن بايقايمىز. ال ەندi مۇقاعاليعا ەلiكتەپ جازعان "مەن تاۋلىقپىن!" دەگەن ولەڭiنەن كەۋدەسiن ەشكiمگە باسقىزبايتىن ورلiكتi, بيiكتiكتi كورەمiز.

مەن تاۋلىقپىن، تاۋلىقپىن،

تاۋتەكەدەي تاعىمىن.

حان ءتاڭiرi ساياسى تاۋ بiتكەننiڭ ءتاجiمiن..،

- دەيدi زاكەڭ.

دوستىققا ادالدىعى، سەنگەن ادامىنا جۇرەگiن سۋىرىپ بەرۋگە دايار اڭعالدىعى تاعى بار. مۇنىسى اقىن سەرiك تۇرعىنبەكوۆكە ارناپ جازعان مىنا ولەڭiنەن كورiنەدi:

مەنەن كەي جۇرت سۇرايدى: "جاقىنىڭ كiم ەرiكتi?"

ايتار ەدiم جاقىن دەپ - تۇرعىنبەكوۆ سەرiكتi.

كەيدە مەنەن سۇرايدى: "اقىنىڭ كiم كورiكتi?"

ايتار ەدiم اقىندى - تۇرعىنبەكوۆ سەرiكتi...

قۇدىققا قۇلاعان قۇلاننىڭ قۇلاعىندا قۇرباقا بوپ ويناعىسى كەلگەندەرگە زاكەڭ بىلاي دەپ ولەڭ ارناپتى:

بiر ەشكiنi ايتىپ ەم جادiگوي دەپ،

ەكiنشi ەشكi - قۇرباندىق زاتى "قوي" دەپ.

مەنi اقىماق دەپ ايتتى سۇرقيالار،

ۇقساتىپ اق ەشكiگە اتىن "جوي" دەپ.

مەنi ۇقساتتى ەشكiگە ءزابiر كورگەن.

جىعىلمايمىن ەشقاشان! ءداۋiر كورگەم!

ەگەر دە مەن زامانبەك بولىپ تۋسام،

بىلعاتپايمىن اتىمدى ءتاڭiر بەرگەن!

زامانبەك قالابايۇلىنا قاستاندىق جاساتقاندار ونىڭ اتىن جويۋدى ماقسات ەتتi. بiراق ول ماقساتتارىنا جەتە العان جوق. وزدەرi ماسقارا بولدى. قارعىس ارقالادى. كۇلكiگە قالدى. اسiرەسە، سول كەزدە قولىمەن ءوت كوسەگەن iشكi iستەر مينيسترi باۋىرجان مۇحامەدجانوۆ.

ءوزi ايتقانداي، زاكەڭ ءتاڭiر بەرگەن اتىن بىلعاتقان جوق. كەرiسiنشە، زاكەڭنiڭ اتىن بىلعاماق بولعانداردىڭ ءوزi بىلعاندى. قولدارىن قاندادى...

مۇندايلارعا بەرەر باعا نۇرزاميدiڭ (نۇرقا­دiلوۆ زامانبەك) مىنا ولەڭi:

زامانبەكپiن، ەشكiم دە جويا المايتىن.

مەن دە قازاق، ازiرشە ويانبايتىن.

بۇل ەلدە ناقۇرىستار كوبەيگەنi,

ءبارiن ساتىپ، التىنعا تويا المايتىن

اۋ، جالعان! بۇل نە دەگەن باقىتسىزدىق؟!

باعدار - الدان، جولىمىز - باعىتسىزدىق؟..

نەمiزگە بiز تويىندىق، iشiپ جەدiك،

قۇرى ءسوز - جۋىندىداي قۇيعان تۇزدىق...

"پارتيا قۋعان وڭكەي قىرت" (شاكارiم) پەن "بەيiلi شيكi, اقىلى كۇيكiلەردi" (اباي) كورگەندە زامانبەگiن ساعىنادى جۇرت. "زاكەڭ تiرi بولسا، مىناعان قاسقايىپ قارسى شىعار ەدi-اۋ...", "زاكەڭ سياقتى تiلiپ سويلەيتiن ەشكiم قالمادى عوي..." دەگەندi جيi ايتادى ونىڭ كوزiن كورگەندەر. جەسiرi ماقپالدىڭ: "زاكەڭدi ۇمىتتىڭدار"!" - دەپ بiر كەزدەگi زاكەڭنiڭ سەرiكتەرiنە جانە حالقىنا وكپە ايتاتىن ءجونi بار. زامانبەكتiڭ تۋعان كۇنi مەن ولگەن كۇنiندە ونى ەسكە الاتىندار بارشىلىق قوي. بiراق مۇنداي ارىس ازاماتتى، بيiك تۇلعانى حالىق بولىپ جوقتاي الماي جاتىرمىز. ول تۋرالى جازاتىن باسىلىمدار دا ساناۋلى. تاۋەلدiلەر وعان تاۋە­كەل ەتە المايدى. Iركەس-تiركەس جاسالعان جاۋىزدىقتار جاسىتىپ تاستاعان با، مىناۋ جۇرتتى. مارعاۋلىق باسىم، ايتەۋiر.

زاكەڭنiڭ كوزi تiرiسiندە دە بۇگiنگi بيلiككە، قوعامعا كوڭiلi تولعان ەمەس. ولگەندە دە "تەرiس قاراپ" جاتىر - ەسكەرتكiش ءمۇسiنi بiر كەزدەرi ءوزi بيلiك قۇرعان الماتىعا ەمەس، الاتاۋدىڭ بيiك شىڭىنا قاراپ تۇر...

ەرىك  راحىم

«جاس الاش» گازەتى