بۇل - بiرiنەن-بiرi تۋىنداعان ءۇشiنشi ماقالام. وقىر­مان­داردىڭ ويىن قوزعاعان، اسiرەسە قالامگەرلەر قاۋىمىنا ءتاپ-ءتاۋiر-اق اسەر ەتكەن اۋەلگi جازبام قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كە­زەكتi قۇرىلتايى الدىنداعى پلەنۋمنان سوڭ جاريالانىپ ەدi. سودان كەيiنگi ماتەريالىمدا دا الاش يدەياسىن كوتەرگەن ارىستاردى اينالىپ وتە الماي، ايتار ويىمنىڭ ورايىنا قاراي كۇيiن­گەندە، كۇيزەلگەندە... قايران قازاعىمنىڭ كەلەشەگi ءۇشiن كۇرەسكە قۇشتارلانىپ، وزگەلەردi دە جiگەرلەندiر­گەندە ايتقان ءسوز­دەرiن بارىنشا سىنالاي ەن­گiزدiم

ەندi تاعى دا ەرiكسiز ارۋاقتارىنان اينالايىن ارىستارىمىزعا جۇگiنبەكپiن. قازاعىما ايتامىن، حالقىمدى قالىڭ ۇيقىسىنان وياتامىن دەگەن نيەتپەن ايتۋداي ايتىپ، جازۋداي جازىپ، بiر­اق ءسوزi وتپەي، ابدەن قاجىعان بiر ساتiندە احاڭ - احمەت بايتۇرسىنوۆ: "تالاپ جوق، ءۇمiت كوپ بiر حالىقپىز", - دەپ نالىعان ەكەن. ارتىنان قۇلاي سەنگەن قازاعىنىڭ ارەكەتسiز­دiگiنە وكپە-رەنiشi ءسال سەيiلiپ، ۇلتىنىڭ ەرتەڭi, الماستىراتىن ۇرپاقتارىنىڭ تاعدىرى تىنشىتپاي، اعارتۋشىلىق، ازات­كەرلiك iسiنە قايتا كiرiسكەندە:

...ءتان كومiلەر، كومiلمەس ەتكەن iسiم،

ويلايتىندار مەن ەمەس بiر كۇنگiسiن.

جۇرت ۇقپاسا ۇقپاسىن، جابىقپايمىن

ەل - بۇگiنشiل، مەنiكi - ەرتەڭگi ءۇشiن، - دەپتi.

بۇل - بiرiنەن-بiرi تۋىنداعان ءۇشiنشi ماقالام. وقىر­مان­داردىڭ ويىن قوزعاعان، اسiرەسە قالامگەرلەر قاۋىمىنا ءتاپ-ءتاۋiر-اق اسەر ەتكەن اۋەلگi جازبام قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كە­زەكتi قۇرىلتايى الدىنداعى پلەنۋمنان سوڭ جاريالانىپ ەدi. سودان كەيiنگi ماتەريالىمدا دا الاش يدەياسىن كوتەرگەن ارىستاردى اينالىپ وتە الماي، ايتار ويىمنىڭ ورايىنا قاراي كۇيiن­گەندە، كۇيزەلگەندە... قايران قازاعىمنىڭ كەلەشەگi ءۇشiن كۇرەسكە قۇشتارلانىپ، وزگەلەردi دە جiگەرلەندiر­گەندە ايتقان ءسوز­دەرiن بارىنشا سىنالاي ەن­گiزدiم

ەندi تاعى دا ەرiكسiز ارۋاقتارىنان اينالايىن ارىستارىمىزعا جۇگiنبەكپiن. قازاعىما ايتامىن، حالقىمدى قالىڭ ۇيقىسىنان وياتامىن دەگەن نيەتپەن ايتۋداي ايتىپ، جازۋداي جازىپ، بiر­اق ءسوزi وتپەي، ابدەن قاجىعان بiر ساتiندە احاڭ - احمەت بايتۇرسىنوۆ: "تالاپ جوق، ءۇمiت كوپ بiر حالىقپىز", - دەپ نالىعان ەكەن. ارتىنان قۇلاي سەنگەن قازاعىنىڭ ارەكەتسiز­دiگiنە وكپە-رەنiشi ءسال سەيiلiپ، ۇلتىنىڭ ەرتەڭi, الماستىراتىن ۇرپاقتارىنىڭ تاعدىرى تىنشىتپاي، اعارتۋشىلىق، ازات­كەرلiك iسiنە قايتا كiرiسكەندە:

...ءتان كومiلەر، كومiلمەس ەتكەن iسiم،

ويلايتىندار مەن ەمەس بiر كۇنگiسiن.

جۇرت ۇقپاسا ۇقپاسىن، جابىقپايمىن

ەل - بۇگiنشiل، مەنiكi - ەرتەڭگi ءۇشiن، - دەپتi.

قاراڭىزشى، قازاعىنا دەگەن قۇشتار سەزiمiنiڭ شەكسiزدiگiن! ءدال وسىنداي ويدى باسقا ارىس­تارىمىز دا ايتقان. سولاردى وقىعان كەزدە: "سوزiمەن دە، iسiمەن دە حالقىنا قىلاۋسىز كوڭi­لمەن قىزمەت ەتكەن الاشتىڭ ارىستارى-اي، قانداي عا­جاپ ەر ەدiڭدەر!" دەيسiڭ قايران قالىپ. "جەڭسەك، بiر توبەدە باس قوسامىز، جەڭiلسەك، بiر شۇڭقىردا كومi­لەمiز" دەپ، جاقسىلىققا دا، جاماندىققا دا وزدەرiن سانالى تۇردە دايىنداعان ولار، وكiنiشتiسi, جەڭiلدi. بiرەۋلەرi "بۋتىركادا" باقيلىق بولدى، ەندi بiرەۋلەرi كولىمادا كوز جۇمدى، قالعاندارى الماتىنىڭ تۇرمەسiندە تاعدىرلارىن ءتامامدادى. ايتەۋiر عايىپتان تايىپ امان قالعاننىڭ بiرەۋi مۇحاڭ - الەمگە ايگiلi جازۋشىمىز مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆ ەكەن. عۇلامانىڭ مىنا بiر ءسوزiن ءتاۋ ەتەتiن تاۋەلسiز­دiككە وپ-وڭاي قول جەتكiزگەن بۇگiنگi قازاق قاۋىمىنا قاراتىپ ايتۋعا ابدەن بولادى:

"...قىرىقاياقتان بiرەۋ قالاي جۇرەتiنiن سۇراپ: "سەن ەكiنشi اياعىڭدى العا باسقاندا جيىرما ەكiنشi اياعىڭ نە iستەيدi?" دەپتi. بۇدان ويىندا ەشتەڭە جوق، قاننەن-قاپەرسiز زىر جۇگiرiپ جۇرگەن قىرىقاياق، ويلاماعان جەردەن مىنا سۇراقتى ەستiگەننەن كەيiن، مۇلدە جۇرە الماي قالىپتى" دەيدi ەكەن ستۋدەنتتەرگە وقىعان ءدارiس­تەرiنiڭ اراسىندا.

تاۋەلسiزدiكتi عاسىرلار بويى اڭساعان، ازاپتانعان، سان رەت كۇرەسiپ، قان-قاساپ شاي­قاس­تاردا وڭباي جەڭiل­گەن، الايدا العان بەتiنەن قايتپاعان قايسار قازاق... ءار زاماندا ىعىتىنا قاراي كۇرەسiپ، ءادiس-ءتاسiلiن وزگەر­تiپ، بوداندىقتىڭ بۇيداسىن ءۇزiپ، ءوز الدىنا ەل بولۋى ءۇشiن الىسىپ-ارپالىسۋمەن كەلگەن قازاق - باقىتتىڭ بوزالا تاڭى اڭسارلى قۋا­نىشقا قولىن جەتكiزگەن كەزدە باسى اينالدى. ال حالقىنا قارايلايتىن بيلiك بiر­تە-بiرتە ايىلىن جيمايتىن ايلاكەرگە اينالا باستادى. تارتiپتەن تiزگiن كەتتi. باس بەرمەس بەرەكەسiزدiك بۇكiل ەلدi قاۋسىرا قارمادى. قازاقتىڭ اناسى اتانعان اۋىل اڭىرادى. مىڭ­عىر­عان مال مەن جومارت جەر "تiستi­لەر مەن تىرناقتىلاردىڭ" (س.دونەنتاەۆ) ۋىسىنا iلiكتi. ءبۇتiندi ءبۇلدiرۋ، باردى جوق ەتۋدiڭ جانتالاسىندا نە بول­عانىن ۇقپاعان اڭقاۋ حالىق اڭىرىپ، ابدىرادى دا قال­دى. "قازاننان قاقپاق كەتتi". بيلiكتەگi كەشەگi كوسەمدەر بەتپەردەلەرiن لاقتىردى دا، بابالاردان كۇللi ۇرپاقتارىنا مۇرالىققا ەنشiلەن­گەن مول بايلىققا، كەڭەستiك داۋiردەن جيناقتالعان قيساپىز قور مەن الىپ ونەركاسiپ، قۇرىلىس اتاۋلىمىزعا، شيكi­زات كوزدەرiمەن بiرگە پۇل بولاتىن بار دۇنيە­مiزگە اشقاراق اشكوز­دiكپەن، كiسا­پiر جاۋىزدىقپەن قول سالدى. قايتسiن، "تۇك كورمەگەن" باي­عۇستار تاۋەلسiزدiك دەگەن وسى ەكەن دەپ ۇققان عوي...

ءومiرi بولىپ كورمەگەن مۇن­داي سويقان تiرلiك تiكسiن­دiرگەن سول بiر كەزەڭدە ونىڭ جوعىن ەڭ الدىمەن جوقتاۋعا تيiس زيالى قاۋىم، ونىڭ iشiندە بiزدiڭ قالام­گەر­لەر­دiڭ باسىم كوپشi­لiگi بيلiكتiڭ قاباعىن باعىپ وتىرا بەردi. الايدا اراسىندا تاسقا باسىلعان سوزدەرiمەن دە، ەفيردە نەمەسە كوپشiلiك باس قوسقان القالى جيىنداردا اشىنىپ ايتقان ويلارىمەن دە دارالانىپ، كوزگە تۇسكەننiڭ بiرi - جازۋشى عابباس قابىشۇلى. ول تاۋەل­سiزدiگiمiزدiڭ ەلەڭ-الاڭ شاعى دەرلiك 1993 جىلى-اق: "تاعدىر بۇيىرتقان تاۋەلسiز­دiگiمiزدiڭ قادiرiن بiلگiمiز كەلسە، وسى تاۋەل­سiزدiك ءۇشiن كۇرەسكەن ارىداعى حاندارىمىزدىڭ، بەرi­دەگi الاششىل ارىستارىمىزدىڭ ارۋاعىن قاستەرلەۋ - بۇگiنگi بۋىننىڭ پارىزى دەپ ءتۇسiنiپ، حالقىمىزعا ادال بولايىق!" دەپ جازدى. اراعا ءتورت جىل سالىپ، تالان-تاراج بوي بەرمەي بارا جاتقان كەزدە قابدەش جۇمادi­لوۆ: "بازار بيلەگەن زاماندا ساۋداعا ءتۇس­پەيتiن دۇنيە جوق. قاجەت بوپ بارا جاتسا، مالدى دا، مۇنايدى دا، كومiر مەن تەمiردi دە، التىن-كۇمiس، اسىل تاستاردى دا، ءبارiن دە بۇلداپ وتكiزۋگە بولادى. تەك دۇنيەنiڭ بار بايلىعىن ۇسىنسا دا، ساۋداعا سالۋعا بولمايتىن بiر كيەلi نارسە بار. ول - قازاق ەلiنiڭ تاۋەلسiزدiگi" - دەپ شامىرقانا وي تاستادى مەر­زiم­دiك باسىلىمداردىڭ بiرiندە.

قاسيەتiڭنەن اينالايىن تاۋەلسiزدiك! ەڭ وكiنiشتiسi جانە ەشقاشان كەشiرۋگە بولمايتىنى - سەنiڭ قادiر-قاسيەتiڭدi بيلiكتi ۋىسىنان شىعارماي، شەڭگەلدەپ ۇستاعان ءوز قازاقتارىمىز ۇعىنبادى. بiر كiسiنiڭ اينالا-توڭiرەگiنە شاحمات تاقتاسىنداعى پەشكiلەردەي ءۇيi­رiلiپ، جەلiمدەي جابىسقان جالباقاي توپ ۇلت ەكەنiمiز­دi, بۇل مەملەكەت ەڭ بiرiنشi وسى ەلدiڭ اتىن العان قازاق حالقىنا قىزمەت ەتۋ قاجەت­تiگiن مۇلدە ەسكەرمەدi. ولار - وقىعان، بiلiمدار. تiپتi شەتiنەن عىلىم دوكتورى، پروفەسسور; سويلەسە، سولار ءسوي­لەسiن! بiراق سولاردىڭ سەكسەن-توقسان پايىزى اق ءسۇتiن ەمگەن اناسىنىڭ تiلiنەن ماقۇرىم، ەسەسiنە، وزگە تiلدە كوسiلگەندە الدارىنا جان سالمايتىن سۋ جورعا. نەگە ولاي؟..

وسى رەتتە كەڭەستەر وداعى تۇسىندا جانە تاۋەل­سiز ەل اتان­عان اۋەلگi بەس-ون جىلداعى جاعدايعا ءتۇسiنiس­تiك­پەن قاراپ، بىلاي ىسىرايىق. ال ودان كەيiنگi جىلدار شە؟ ايداي اقيقاتى - پرەزيدەنتتiڭ ءوزi ەڭ اۋەلi قا­زاق ەلiنiڭ اتىنان بارىپ، تابانى تيگەن جەردiڭ ءبا­رiندە قازاقشا سويلەپ، تi­لiمiزدiڭ مارتەبەسiن كوتەرگەندە، جىلما-جىلعى جولداۋلارىنداعى سوزدەرiنiڭ باس-اياعىندا عانا ايتار ويىن، ون شاقتى ادامعا عانا ارناعان كەيiپتە جىلميتپاي، قۇنارى مول، اۋەزi باي انا تiلiمiزدە جالپاق جۇرتقا جەتكiزگەندە، شىنى كەرەك، بۇگiنگi ۇكiمەتتە ۇلتىمىزعا قىزمەت ەتپەيتiن بiردە-بiر قاتىباس "قازاق", قازاققا مايلى مۇرنىنىڭ ءۇستi­نەن جىلميا قارايتىن بەزبۇيرەك مينيستر وتىرماس ەدi!

"ۇلتقا قوجالىق جاساۋعا بولمايدى، وعان تەك قانا قىزمەت ەتۋگە بولادى" دەيدi مۇستافا اتاتۇرiك.

تiلi, دiنi, رۋحى ساقتالعان كەزدە عانا جەر بەتiندە قا­زاق مەملەكەتi ءومiر سۇرەدi. سونداي ەلدە عانا ونىڭ بيلەۋشi پرەزيدەنتi بولادى، ونى حالقى ادالدىعىنا، قالتقىسىز قىزمەت قىلاتىنىنا سەنiپ، سايلايدى. "بiز­گە قارا باسىنىڭ قامىن سۇيەنiشi بولار ۇلتىنان، تايانىش-تiرەگi بولاتىن حالقىنان بيiك قوياتىن سۇلتاننىڭ قاجەتi جوق" دەيدi. ەلدi ەزگiدە ۇستاعاندى ۇناتاتىن، وعان ۇستەمدiك ەتكەندi ۇستانىم تۇتاتىن بي­لiكتi قالامايدى. ەندەشە بiز قانداي مەملەكەتتەمiز؟ بار ەدiك، باي ەدiك، بiراق سونىڭ راحاتىن بۇيىرتپاعان، سىرتتان كەلگەن كەلiمسەكتەردiڭ پايداسىنا يiلiپ، سولارعا ەنشi­لەپ بەرگەن ساياساتتىڭ كوك­سەگەنi نە؟ سوندا بiز قانداي وركە­نيەت­تi مۇرات ەتiپ، iلگەرiلەپ بارامىز ءوزi?.. - دەگەن سەكiلدi كوپشiلiگiمiزدiڭ كوڭiلiمiزدi كۇپتi قىلعان ساۋالداردى العا تارتساق، مىنا بiر ولەڭ تiل ۇشىنا ۇيiرiلەدi:

ماقساتىڭدى قايتەيiن،

جەتپەگەن سوڭ مۇراتقا.

جاقسى اتىڭدى قايتەيiن،

حالقىڭدى الداپ، جىلات­قان!..

(ح.ەسەنقاراقىزى)

بiزگە الدامپاز شەنەۋ­نiك­تiڭ قاجەتi جوق، ونىڭ دا قۇنى كوك تيىن! بiزگە حالىقتىڭ الاڭسىز ءومiرiن قامتاماسىز ەتەتiن، سوعان كەپiل بولاتىن اق-ادال پاتشا مەن ساياساتىن جۇرگiزەتiن نيەتi ءتۇزۋ،iسكەر سەرiكتەرi كەرەك! بiز كەڭ-بايتاق قازاقستاننىڭ ءتا­ۋەل­سiزدiگiنە ەشكiم قول سۇقپايتىن، ەكونوميكالىق دەربەس­تiگiنە ارالاسپايتىن، سان عاسىردان بەرi ساقتاپ كەلگەن بار بايلىقتىڭ ءراتiن ءوزiمiز كورەيiك دەگەن ويىمىزدى iركiلمەي اشىق ايتا الاتىن مەملەكەتتە ءومiر سۇرگiمiز كەلەدi. كانە، ايتىڭىزشى، بۇل نيەتiمiز­دە قانداي قىلمىس، قيعاشتىق بار؟ كەشەگi جازىقسىزدان-جازىقسىز جاپا شەككەن، قۇربان بولعان الاشتىڭ ارىستارى مەن بۇگiنگi اشىق ويلى، ارلى ازاماتتاردىڭ العا ۇستانعان مۇراتى، ايتىپ جۇرگەن باستى ماسەلەسi ەمەس پە بۇل؟ ەندەشە، استاناداعى تاق ءتو­ڭiرەگiندەگi توپقا قاراي اۋىز اشىپ، مەملە­كەت­تiڭ قارجىسى ەسەبiنەن كۇن كورiپ، وزدەرiنشە حالىقتىق ساياسات ۇستانعان ءتۇر تانىتاتىن گازەت-جۋرنالدار مەن ەلەكتروندىق تاراتۋ قۇرالدارى نەگە وسىلاي اشىق ايتىپ، جازبايدى؟ ەل بiلەتiن اقيقاتتان نەگە الشاقتايدى؟ جۇرت­تىڭ جانىن اۋىرتىپ، از عانا توپتىڭ ماقسات-مۇددەسiن قور­عايتىن وقيعانى جاسىرىپ-جاۋىپ، حالىقتىق قاسiرەتتiڭ شىندىعىن جەتكiزۋدەن نە سەبەپتi جالتارادى؟ بيلiكتiڭ ءسوزiن سويلەپ، ءجونiن جوندەپ ءجۇر­گەن ساياساتكەرلەر مەن ەكونوميست-عالىمدار، "حالىق قالاۋلىلارى" بiر-بiرلەرiنiڭ اۋزىنا تۇكiرiپ قويعانداي ماقتايتىن كەدەندiك وداق پەن ەۋرازيالىق وداق، ەۋرازيالىق پارلامەنت، ساياسي-ەكونوميكالىق، مادەني ينتەگراتسيا ەلiمiز ءۇشiن سونشالىقتى مۇقتاج، اسا پايدالى نارسە مە؟ ولاردىڭ سايراپ ايتۋىنا، جازۋىنا سەنسەك، ءدال سولاي سەكiلدi. شىن مانiندە بۇلار قازاق مۇددەسiنە كەرi اسەرiن تي­گiزەتiن، ەندi عانا iرگەسiن نىقتاپ، تۋىن تiكتەپ كەلە جات­قان تاۋەلسiز ەلiمiزدi شايقالتا باس­تاعان قيتۇرقى شەشiمدەر ەكەنi ناقتىلانا باستادى. ۋاقىت iل­گەرiلەگەن سايىن بي­لiكتەگi­لەر وپپوزيتسيا دەپ كۇستانالايتىن بiر شوعىر توپتىڭ قايتا-قايتا كوتەرiپ، بۇكiل حالىقتىق رەفەرەندۋم ءوت­كiزەيiك دەپ شىر-پىرى شىعىپ، قارسىلىق كورسەتiپ جاتقانىنا قاراماي، ساياسي سولاقاي شەشiمدەر كۇش الىپ، قاتەر بۇلتى قويۋلانعان ۇستiنە قويۋلانا ءتۇستi...

قۇلدىق وي-پيعىل تامىر-تامىرىمىزدى قۋالاپ، ءون بويىمىزعا ابدەن ۇيالاپ الىپتى. تاۋەلسiز باسىلىمداردا: "مەم­لەكەتتiگiمiزگە قاۋiپ ءتوندi... تاعى دا بودان بولۋعا بەت تۇزەدiك. ەندi بiر كiرسەك، ورىستىڭ "وتتى" قۇشاعىنان شىعا الماي قور بولامىز" دەپ ايتۋداي ايتىلىپ، جازۋداي جازىلىپ-اق ەدi. الايدا سەلت ەتەر قالىڭ قازاق كورiنبەيدi: ءالi دە مارعاۋ، ماۋباس، كەرەناۋ قال­پى... سوندا قالاي بولعانى؟ بۇنى نە دەپ ۇعامىز، قالاي تۇسiنەمiز؟.. الدە ورىستار حالىق بولۋدان قالىپ بارا جاتقاندا قاتتى كۇيiنگەن­نەن كiجiنiپ جازعان دەكابريست پ.يا.چااداەۆ سياقتى، "قۇل­دىق­تان قورىنباعان حالىق شiرiپ ولسە - ساۋاپ!" دەپ، قولىمىزدى بiر سiلتەپ، iشi­مiزدi الاۋ وتتاي شارپىعان ويىمىزدى وشiرەمiز بە؟..

ءيا، قازاعىم، حالقىم، قاي­تەيiك؟ ءجونiن ايتىڭىزشى، نە iستەيiك؟..

"...ادام شىن iزگi ادام بولامىن دەسە، حالىق iسi, حالىق پايداسى جولىندا قۇربان بولا بiلسiن" دەگەن ەكەن ماعجان اقىن جۇماباەۆ. ادامي ءومiر­دiڭ ولشەمi - قانداي قىسپاققا دا مويىماۋ، ازاپ شەگۋ دەپ تۇيگەن، تiپتi, قاجەت ەتسە، اجال قۇ­شۋدان دا قاشپاعان الاش ارىستارىنىڭ ورتاق ويى وسىلاي. ال بۇگiنگi وقىعانى دا، توقىعانى دا جەتەرلiك زامانداس اعا-اپالارىمىزدىڭ پiكiر-پا­يىمى قالاي، ولار نە دەر ەكەن؟..

ەندەشە، بiرەر ايعا شە­گiنiس جاسايىق.

تامىزدىڭ 7-سi كۇنi "جاس الاش" گازەتiندەگi "بوداندىققا ءتۇستiڭ بە، قايران ەلiم؟!" وسىلاي دەپ زار توككەن قوعام قايراتكەرi سابىر قاسىموۆتىڭ جانايقايىنا كiم قۇلاق تۇرەدi?.." دەگەن ماتەريالىما ەڭ اۋەلi ۇسەنباي تاستانبەكوۆ ءۇن قاتتى. جاسى توقساننىڭ تورتiنە كەلگەن ەلiمiزدەگi ەڭ قارت جۋرناليست ۇسەكەڭ اقساقال وراز جاندوسوۆپەن ءجۇز­دەس­كەن، الاشوردا قاي­رات­كەرلەرiنiڭ تالايىنىڭ لەبiزiن ءوز قۇلاعىمەن ەستi­گەن، ۇلى وتان سوعىسىنا باستان-اياق قاتىسىپ، باسىنان ادام ايتقىسىز قانشاما ماشاقاتتى وقيعالاردى ءوت­كiزگەن قازىنا كiسiنiڭ ناق ءوزi. ساناسى سەرگەك، ءسوزi ايداي انىق: سويلەپ بiر كەتسە، تالاي تاريحتى، تالايلى تاعدىرلاردى الدىڭىزعا جايىپ سالادى.

"قاراعىم، ماقالاڭ وتە اششى ەكەن. ايتقان سوڭ، ءوس­تiپ ايتۋ كەرەك! ايتكەنمەن، قوعامداعى اقيقاتتىڭ وسىنداي ەكەنiن كورە، بiلە تۇرا، كوبiمiز جازۋدان قاشامىز. سەن سول ولقىلىعىمىزدى كوزگە شۇقىعانداي ەتiپ كورسەتتiڭ. امان بول، اينالايىن", - دەدi اتامىز.

ء"اي، التىنتاي، - دەپ باس­تادى سەكسەننiڭ سەڭگiرiنە شىققان قولان امانوۆ. ول كiسi بۇكiل ءومiرiن قارجى سالاسىنا ارناعان، رەسپۋبليكا قارجى مينيس­ترiنiڭ ورىنباسارى قىزمەتiن اتقارعان تانىمال تۇلعا، ونىڭ سىرتىندا جازۋشىلىعىمەن دە ەرەك­شەلەنiپ، الدەنەشە كiتاپ­تىڭ اۆتورى اتانعان بەلگiلi قالامگەر. - سەن بۇعان دەيiن ەشكiم جازا الماعاندى جازدىڭ، اينالايىن. مەن دە سەن جاعىڭدامىن. جالعىز ەمەس­سiڭ. ولاي دەيتiنiم، حالىقتىڭ ءسوزiن ايتتىڭ، قالىڭ قازاقتىڭ ءمۇد­دەلi ويىن جەتكiزدiڭ، التىنتاي..."

- "ەستi ءسوزدi ەستiگiسi كەلمەگەن ادام ساڭىراۋعا تەڭ". بەرەكەسiزدiكتiڭ، بەتiمەن اۋا جايىلعاندىقتىڭ ءبارiن كوزi بار كiسi كورiپ، جانى، جۇرەگi بار ەل اشىنا ايقايلاپ، شىرىلدى سالىپ-اق جاتىر. بiراق، وعان قارايتىن بيلiك بولماي تۇر. ايتپەسە ەركiن ويلى باسىلىمداردى جiبەرمەي وقىپ، كەدەندiك وداقتىڭ قىرىق قاتپارلى قيتۇرقىسىن ۇعىنۋداي ۇعىندىق. ەۋروازيالىق وداق دەگەننiڭ دە تاۋەلسiزدiگi­مiزدەن ايىرۋعا اپاراتىن كەسەپاتتى ساياسات ەكەنiن iشiمiز سەزiپ، قان جۇتقانداي كۇي كەشۋدەمiز. اتتەڭ، وسىنى اۋىلداعى كۇن­كورiس­تiڭ كۇيبەڭiنەن كوز اشا الماي تيتىقتاعان قانداستارىمىز بiلمەيدi عوي، قاراعىم، - دەدi ءوزiم كوپتەن ارالاساتىن ۇلعايشا اپاي مەن مەيرام ماە­مەروۆتەر. ول كiسiلەردiڭ ەكەۋi دە - زەينەتكەر. ۇلعايشا امانتايقىزىنىڭ ماماندىعى ءدارi­گەر، قاجىلىق پارىزىن وتەگەن كiسi. ال مەيرام اعامىز - قۇمكول مۇناي كەنiشiن اشقان گەولوگ-مامان، بۇگiندە ق.ءسات­باەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەر­سي­تەتiندە ءدارiس بەرەدi, پروفەسسور. ەكەۋi دە تاۋەل­سiزدiكتiڭ راحاتىن حالىقتىڭ كورە الماعانىنا، ەلدi قىمباتشىلىقتىڭ قىسپاعىندا تيتىقتاتىپ، تۇرالاتقانىنا، اۋىلداعى باۋىرلارىمىزدىڭ قيىن حالiنە، جاستارىمىزدىڭ ءۇيسiز-كۇيسiزدiگiنە، وقۋ بiتiرگەن مىڭداعان قىز-جiگiت­تەردiڭ قوس-قوس ديپلوممەن ساندالىپ جۇرگەنiنە، اسكەردەگi بەرەكە­سiز­دiك پەن بۇكiل جۇيەنi جايلاعان جەمقورلىققا قاتتى ناليدى. - قايتەيiك، ەلدi ءوستiپ اياعاننان ارىعا بارا المايمىز. نەشە ءتۇرلi جان تۇرشiگەر­لiك وقيعالار بولىپ جاتىر. بiزدi قورعايدى دەگەن اسكەرiمiز مىنا تۇرiمەن وزدەرiن قورعاي الا ما دەپ تە باس قاتىرامىز. جاڭا­وزەندەگi پوليتسەيلەردiڭ جاۋىزدىعى اناۋ... بۇل ءوزi قانداي قوعام، نە قىلعان بيلiك؟.. تiلi دە بولەك، تiرلiگi دە            قى­­ڭ­ىر... - دەيدi.

الماتىدان شىعاتىن گازەتتەر الىس اۋداندار مەن اۋىلدارعا الدەنەشە كۇن سالىپ جەتەدi. گازەتتi وقي سالا جۋالىدان ۇستازىم ءابدiماجيت داۋرەنوۆ حابارلاستى.

- ءاي، تالعات، ماقالاڭدى وقىپ ەسiم اۋىپ قالدى... مىنانىڭ اۆتورى شىنىمەن سەنسiڭ بە؟ ەگەر سولاي بولسا، ءوزiڭدi بiرەۋلەر ارانداتىپ، ايداپ سالىپ جۇرگەن جوق پا؟ - دەدi كوڭiلدەگi كۇمانiن سەيiلتۋگە اسىعىپ.

- يەسi - مەن، اعاي. جازعانىم بiر ءسوزi وزگەرمەي باسىلدى. سولاي جازۋعا ءماج­بۇر بولدىم. قازاقستاننىڭ قازiرگi جاعدايىن ءوزiڭiز دە جاقسى بiلەسiز... كەلەتiن جەرگە كەلدiك قوي!..

- ويپىرماي، دەسەيشi! نە دەرگە بiلمەي دالمىن. قارسى ايتار دالەلiم، كەل­تiرەر دايەك­تi ءۋاجiم جوق. ايتەۋiر بiر جاققا بارا جاتىرمىز، ونىڭ قانداي باعىت ەكەنiن قۇداي عانا بiلە­دi... ەل بەتiمەن كەتتi, يە جوق... مۇنداي ماسقارا بۇرىن-سوڭدى بولماعان... جەتپiسكە كەلدiم عوي، حالىققا وسىنداي قيانات جاسالادى دەپ كۇتپەپ ەدiك، - دەدi ۇستازىم تىعىرىققا تiرەلگەن شاراسىز ۇنمەن.

سابىر اعا قاسىموۆ ماقالا تۋرالى الىستا، ەڭبەك دەمالىسىندا ءجۇرiپ وقىعان ەلدەن ەستiپتi. سولار بiرiنەن سوڭ بiرi حابارلاسىپ، جiك-جاپار بولىپ دەنساۋلىعىن سۇراعان، اياۋشىلىق بiلدiر­گەن.

- ءاي، تاكە، مەنiڭ اۋرۋىمدى جازباي-اق قويۋىڭ كەرەك ەدi...

نە دەرiمدi بiلمەي توسىلىپ قالدىم. سىرقات ەكەنiن جاسىرماي، ءسوز اراسىندا قىستىرا كەتiپ ەدiم. ونداعى ويىم: "اۋرۋدىڭ ازابىن ارقالاپ جۇرگەن ازامات تاۋەلسiزدiگiمiز­گە، ەگەمەندi­گiمiز­گە قاتەر ءتونiپ تۇرعانىنا شىداي الماي شىر­قىراپ جاتىر، ال ون ەكi مۇشەسi ساپ-ساۋ، ارىستاي ازاماتتار - سەندەردiڭ بۇگەجەكتەپ، باستارىڭدى بۇتتارىڭنىڭ اراسىنا جاسىرعاندارىڭا ءجون بولسىن؟ ار-نامىس قايدا؟ ەلدەن ۇيالمايسىڭدار ما؟" دەپ قامشىلاپ، شامدارىنا تيەيiن، بالكiم، ۇدەرە ءۇن قاتار، ورشەلەنە قارسىلىق كورسەتەر دەگەن دامەم زور ەدi. سويتسەم... ءيا، ءسويت­سەم قازاقتارىم، قانداس، قيماس باۋىرلارىم ەلiمiزدiڭ دەربەستiگi ءۇشiن بiلەك سىبانا كۇرەسەدi, قۇلشىنا قارسىلىق كورسە­تەدi دەگەن ويىم بەكەر ەكەن. ازاماتتىق ۇستانىمىنا سەنەتiن، ۇلتشىلدىعى مىقتى، بەلدi بiر باسىلىمنىڭ باسشىسى بولىپ جۇرگەن ءتاۋiر جiگiتتە­رiمنiڭ بiرi كابينەتiنiڭ ەسiگiن اتتاي بەرگەنiمدە: "و، بiزدiڭ ءتا­ۋەل­سiز­دiگiمiزگە كۇماندانا قارايتىن كوكەم كەلدi!" - دەپ قاعىتا قارسى الدى...

مiنە، كەرەك بولسا!..

تاعى بiر اقىن اعام تەلە­فون­عا شاقىردى. اماندىق-ساۋ­لىقتان كەيiن: "اينالايىن تالعات، سەن قالامىڭدى قاتتىلاۋ سiلتەدiڭ. ابايلاسايشى. ساياسات دەگەن قاتتى سوزبەن ەمەس، اقىرىن، ابايمەن جاسالادى", - دەيدi. لەبiزiنە زەيiن قويسام، بەكەر جازىپپىن...

قايران، كوكەلەر! نەڭ بار ەدi, نەگە تۇك كورمەگەن، تۇك بiلمەگەن كەيiپتە تىمپيىپ جۇرە بەرمەيسiڭ؟.. جاقسى سويلە، جىلپىلداپ، ءوز تiرشi­لiگiڭ­دi جاسا... وزگەلەرگە قاراساڭشى، ولار نەگە اشىنىپ ايت­پايدى، iشiندەگiسiن سەزدiر­مەي­دi, شەتiنەن اقىلدى... ءيا-ءيا، مۇندايدا ەرەكشە ۇستامدىلىق تانىتىپ، بiرەۋلەر ەلدiك نامىس، ۇلتتىڭ ۇياتى، ميات-مۇراتى ءۇشiن جازىقسىز جازالانىپ، جاپا شەگiپ جاتسا دا، بەي-جايلىق پيعىلدان اينى­ماۋ­دى ءجون كورەتiن، سولاي بول­عانىن اسقان اقىلدىلىق سانايتىندار كوپ، وتە كوپ. سونداي تۇسiنiك-پيعىلداعى بiر اعامىز ۇيگە كەلدi. ادەيiلەپ كەلگەن شارۋاسىن تىندىرىپ بولعان سوڭ:

- Iنiم، قازiرگi ايتسام با دەگەن ءسوزiمدi اۋىرلامايتىن شىعارسىڭ؟ - دەدi بەتiمە بارلاي كوز سالىپ. - "جاس الاشتاعى" انەبiر كۇنگi ماقالاڭا بايلانىستى...

- وي، اعا، اقىلىما اقىل قوساتىن اسەرلi ءسوزiڭiز بولسا، نەگە اۋىرلايىن؟ كiدiرمەي ايتا بەرiڭiز.

- ايتسام، اۋىلعا بايلا­نىس­تى جەرiندە مەن سەكiلدi­لەردi دە وڭدىرماي تۇيرەپ ءوتiپسiڭ. الايدا كولحوز، سوۆحوز باسقارعان ءبارiمiز بiردەي شارۋاشىلىقتىڭ بايلىعىن باس-كوز دەمەي ءبولiپ العان جوقپىز. بiز سەكiلدi ون بەس-جيىرما جىل، تiپتi ودان دا كوپ باسقارعاندارعا ۇجىمدىق مەنشiكتiڭ بiر بولiگiن ءبولiپ بەرۋ تۋرالى كسرو مينيسترلەر كەڭەسiنiڭ ارنايى قاۋلىسى شىققان. سول بويىنشا تيەسiلi ۇلەسiمiزدi الدىق. كەيiن پايىمىزعا ساي جەر يەلەندiك. ەلدiڭ ەشقايسىسىن وكپەلەتپەۋگە تىرىستىق...

ونىڭ ءبارiن قويشى، - دەدi سودان كەيiن. - نەگiزگi ايتاتىن اڭگiمەمە كوشەيiن: وتە اۋىر ماسەلەنi ەشكiمنەن يمەنبەي، بەتiڭ بار، ءجۇزiڭ بار دەمەي تiلiپ جازدىڭ. كوزسiز باتىرلىق تا كەرەك شىعار، بiراق مىنا ۇل-قىزدارىڭدى اياساڭشى... تiپتi, ءوزiڭدi دە وندىرمايدى عوي، وندايدىڭ ءبارiن كورiپ، سەزiپ ءجۇرسiڭ...

- اعا، ءسوزiڭiزدiڭ ءبارi ءجون، - دەپ كيiپ كەتتiم. - ماعان دا، بالا-شاعاما دا جانىڭىز اشىعاننان ايتقانىڭىزدى وتە جاقسى تۇسiنەمiن. ايتكەنمەن سiزگە قويار سۇراعىم بار: حال­قىڭىزعا، قازاعىڭىزعا، ونىڭ بۇگiنگi تەپەرiش كورiپ، قاعاجۋ كۇي كەشكەن قيىن تاعدىرىنا قابىرعاڭىز قايىسا ما؟

- ەندi ويلايمىز عوي... بiراق مەن ءوزiم...

- سiز ءوزiڭiزدi عانا، مەن ءوزiمدi عانا قاپەرگە الماي - ەلدi, جەردi, ءبارi-ءبارiنiڭ باسىن بiرiكتiرەتiن وتان دەگەن قاسيەتتi, الىپ شاڭىراعىمىزدى ويلاۋى­مىز، ويلاپ قانا قويماي، ءالiمiز­دiڭ جەتكەنiنشە، ءسوزiمiزدiڭ وتكەنiنشە قايرات-كۇش كور­سەتiپ كۇرە­سۋiمiز، قور­عاۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟! ايتىڭىزشى اشىعىن، وسى، سiزگە قازاق ەلiنiڭ تاۋەل­سiزدiگi كەرەك پە؟

- وعان ءسوز بار ما، iنiم-اۋ؟!

- ەندەشە مەنi iش تارتىپ، بالا-شاعامنىڭ امان-ەسەن­دiگiنە قاراداي قينالىپ ايتقان الگi سوزiڭiزگە راقمەت! بiراق سiز قازاقستاننىڭ مەملەكەت­تiگiنە، ەل­دiگiنە، تاۋەلسiزدiگiنە قاۋiپ ءتوندi, قايتادان ورىس يمپەرياسىنىڭ بوداندىعىنا باسىمىزدى ءوز ىقتيارىمىزبەن بايلاپ بەرۋگە بiرجولا بە­كiندiك. وعان كون­گiڭiز كەلمەي­تiنiڭiز راس بولسا، ۇرپاقتارىڭىزدىڭ قارعىسىنا قالمايىن دەسەڭiز، ءبارiمiز ورشەلەنە ءۇن قاتايىق، قارسىلىق جاسايىق دەپ جازدىق. سولاي ايتقان قاسىموۆتى قاقپايلاپ، مەنi شەگiن­دiرگiڭiز، ءۇنiمدi باسەيت­كiڭiز كەلەدi... ايتكەنمەن جالعىزبىن دەپ قىسىلماڭىز، سەبەبi سiزگە ۇقساعاندار از ەمەس. سولاردىڭ قاتارىنىڭ كوپتiگiنە كۇيiنiپ، ىرىقسىز شىققان ىزالى ساۋالىمدى وزiڭiزگە توتەلەپ قويايىن، سiز ابىروي، ارىڭىزعا جۇگiنiپ جاۋاپ بەرiڭiز. ءدال وسى ساۋالىمدى سiز ارقىلى باسىنا ءبو­رiك، بۇتىنا شالبار كيگەن ەر ازاماتتاردىڭ بارiنە باعىشتايمىن:

- اعا، شىر ەتiپ جارىق-جالعانعا كەلگەنiڭiزدە اق ءسۇتiن ەمiزگەن اناڭىز قال­جا جەدi مە؟

- ەندi... قاي انا امان-ەسەن بوسانىپ، اياق-قولىن باۋىرىنا جيعانىنا قۋانبايدى؟.. قاي اكە قويىن سويىپ، اعايىن-تۋىس، دوس-جاراندارىنىڭ باسىن قوسپايدى؟..

- قاراڭىزشى، ۇل تاپتىم دەپ اناڭىز قۋانىپتى. ال اكەڭiز ات بايلار ۇلىم كەل­دi, ول ابىروي-اتاعىمدى شىعاراتىن ازامات بولادى، ەلiنە قورعان، حالقىنا قامقور بولادى دەپتi. سiزگە باسقالار دا بار جاقسىلىقتى تiلەدi. ەر­تەڭگi تايا­نىش-تiرەگiمiز دەپ ءۇمiت ەتتi. ەندi سول ءۇمiت پەن سەنiم قايدا؟ بۇگiن كiم بولدىڭىز، بالا-شاعاڭىزعا كiممiن دەيسiز؟ ولاردان نە كۇتەسiز؟.. مىناداي يسi قا­زاققا، نامىسى بار ازامات اتاۋلىعا سىناق ءسا­تi تۋعاندا نەگە قىزىنبايسىز؟ نەگە اشىنىپ، ءۇن قاتپايسىز؟ اربiردەن سوڭ، سiز سياقتىلارعا قولىڭا قارۋ ال، مايدان اشىپ، ۇران سال دەۋدەن اۋلاقپىز. تiپتi ون­دايدىڭ زامانى دا ەمەس! سiزدiڭ ءسوزi­ڭiزدi قولدايتىن، تاۋەلسiز ەل بولۋ نيەتiڭiزدi قوشتايتىن حالىقارالىق قۇقىقتىق جۇيە بار. سوندىقتان يا بوداندىققا پەيi­لمiز، يا بولماسا بiزگە قاسيەت­تi قازاق ەلiنiڭ تاۋەلسiزدiگi قىمبات، بiز سىرتىمىزدان تون پiشiپ، تاعدىرىمىزدى شەشكەنگە ەشقاشان كەلiسپەيمiز، قارسىمىز، وعان بالالارىمىز دا كونبەيدi دەگەن ويىڭىزدى اشىقتان-اشىق ايتاتىن ۋاقىت قوي قازiر. گازەتكە جازىڭىز، كوشەگە شىعىپ ايتىڭىز; جۇرت جينالاتىن جەرگە اياعىڭىز جەتپەسە، بالكونعا شىعىپ، اۋلاڭىزدا موينىڭىزدى كوشەگە سوزىپ تۇرىپ جەت­كiزiڭiز. ءوزi, سولاي ەتۋگە شاما-شارقىڭىز كەلە مە؟ - دەپ بارىپ بiر-اق كiدiر­دiم. جاناشىر كوكەم تەرلەپ-تەپشiدi. بايقاۋىمشا، ونداي ءسوزدi كۇتپەگەن. بiر­دەڭە دەگiسi كەلدi, ايتكەنمەن ايتا المادى. ايتەۋiر ەسiكتەن شىعىپ بارا جاتىپ، قولىن يى­عىنان اسىرا كوتەرiپ، ءتور بولمەدەگi بالالارىمدى باس بارماعىمەن قايتا-قايتا نۇس­قاي كورسەتiپ، "انالاردى، انالاردى" دە­دi, ەستiلەر-ەستiلمەس ءۇن­مەن. ارعى جاعىندا "ايا، سولارعا كەسiر بولىپ ءجۇر­مەسiن" دەگەن ءسوزi ايتىلماي قالدى-اۋ دەپ ءتۇي­دiم...

مiنە، كۇنi كەشە شارۋاشىلىق باس­قارعان، وقىعان-توقىعان، ەلگە جانىم اشيدى دەيتiن كوكiرەگi وياۋ اتپال ازاماتتىڭ تiرلiگi, وي-پيعىلى. سوندا قالاي، مەن دە بالا-شاعام، باسقا جاعدايىمدى سىلتاۋ ەتiپ، ارەكەتسiز قول قۋسى­رۋىم نەمەسە كوپتەگەن قالام ۇستاعان ءارiپ­تەس­تەرiم سە­كiلدi تۇنشىعىپ، قۇمى­عۋىم كەرەك پە؟ ولار ەلباسىن ماقتايدى، تiپتi, م.جولداسبەكوۆ سياقتى اكادەميك اعالارىمىز نۇرەكەڭ­دi "ارمانىمىزدان جارالعان", "قۇدايدىڭ كiندiگiنەن جاراتىلعان" دەگەندi دە ايتادى. مايىن تامىزا ماقتاعاندا، اۋزىڭدى اشا­سىڭ، كوزiڭدi جۇماسىڭ... جۇماسىنا بەس رەت جارىق كورەتiن ۇلكەن گا­زەتتiڭ بۇكiل بەتiن سولاي تولتىرۋعا ىقىلاستى جۋرناليست، ساياساتكەر، عالىمدار دا، ونەر قايرات­كەرلەرi دە كوپ-اق.

"حان ەرiكسە، قارا حالىق حاننىڭ ويىن­شىعى بولادى". بيلiك ەلدi ەل دەمەسە، حالىقتىڭ مۇددەسiمەن ساناسپاي، كەرەعار شەشiم­دەر جاساسا، ويىنشىققا اينالدىردى دەگەن وسى بولار، استە. بiزدi وقىعانى كەم، ساۋاتى تومەن ماۋباس قاۋىم دەپ بiلدi مە، نۇرەكەڭ بارشا حالىقتىڭ كوزiن باقىرايتىپ قويىپ، ايداي الەمنiڭ الدىندا "شەكاراسى جوق ەل ەدiك" دەدi. سان عاسىرلىق تاريحى، تاعدىرى بار مەملەكەتتiڭ نەگiزiن وزiنەن عانا باستاعىسى كەلدi. سول ۋاقىتتا تاريحشى عالىمدارىمىز ءۇنسiز قالدى; تاريحي تاقىرىپقا قالام سiلتەپ، iلگەرi-كەيiنگi وقىرماندارىنىڭ رازىلىعىنا بولەنگەن قا­لام قايراتكەرلەرi مۇلدە ەستi­مەگەن سىڭاي تانىتتى. ساياساتكەر جاسارال قۋ­انىش­الi عانا شيرىعىپ، "نازارباەۆ حالقىمىزدىڭ تاريحىنا قيانات جاسادى، سول ءۇشiن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرسiن!" دەپ شىقتى. ول باتىل ارەكەتi وزiنە پالە بولىپ جابىستى. مەدەۋ اۋداندىق سوتى ونى "پرەزيدەنتتiڭ ار-نامىسىنا نۇقسان كەلتiردi" دەگەن باپپەن جاۋاپقا تارتتى. سوتتا جاسارالدى اقتاپ سويلەگەن ازاماتتاردىڭ، مىسالى، جازۋشى عابباس قابىشۇلىنىڭ ءسوزiن سوت قاپەرiنە الماي، "ايىپتىنى" ەكi جىلعا شارتتى تۇردە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا ۇكiم شىعاردى.

كەدەندiك وداق كەسiرلi, كەسەپاتتى وداق ەكەنiن، ەۋرازيالىق وداقتىڭ تۇپتەپ كەلگەن­دەگi اپارار ءتۇيiنi - قازاقستاندى ءتا­ۋەلسiزدiگiنەن بiر­جولا ايىراتىن ساياسي ويىن ەكەنiن بiلە تۇرا، بۇگەجەكتەگەن "حالىق قالاۋلىلارى", ايگiلi اكادەميك-عالىمدار، "حالىق جازۋشىلارى", "ايتۋلى تۇلعالار", حالقىمىزدىڭ "جاقسى مەن جايساڭدارى" سiلەكەيلەرiنە شاشالىپ، جەپ-جۇتقاندارى تاماقتارىنا كەپتەلiپ قالعانداي... وسى جەردە بiردە-بiرiن قالدىرماي تiزiمدەپ، اتى-جوندەرiن جالپاق جۇرتقا جايسا، وبالى جوق سياقتى! اتتەڭ، ارتتارىنان iلەسكەن ۇرپاقتارى - نەمەرە-شوبەرەلە­رiن ايايسىڭ. كۇنi ەرتەڭ ەل تاۋەلسiزدiگi قاقپا­قىل­عا تۇسكەندە، كiمنiڭ كiم ەكەنiن كورسە­تەتiن قىسپاقتى شاقتا ارداقتى اتالارىنىڭ سەلت ەتپەگەنiن بiلسە، نە دەيدi?.. مۇندايدا ءۇنسiز قالۋدىڭ ءوزi - سول ساياساتتى قۇپتاۋ، قۋاتتاۋ دەگەن ءسوز! دەمەك، ونداي ءمۇلايiم ءتۇر تانىتقاندارعا قازاقستاننىڭ رەسەيدiڭ قول استىندا جۇرگەنiنەن كەلiپ-كەتەر، ۇرەي ەتەر ءدا­نەڭە دە جوق. ارينە، وسىدان كەيiن قاي-قايسىسىنىڭ دا ءدال سونداي سوراقى كەيiپ كورسەتكەندەرiنە كۇيiنە­سiڭ، تۇڭiلەسiڭ...

مiنە، سول مىرزالاردىڭ ءبارi الاش تۋىن كوتەرiپ، جەل­بiرەتكەن اياۋلى ارىستارىمىز قىلاۋسىز كوڭiل­مەن سەنگەن، ۇكiلi ءۇمiتiن ارتقان كەلەشەك ۇرپاقتارى ەمەس پە ەدi?!

ارىستانداي ايباتتى،

جولبارىستاي قايراتتى

مەن جاستارعا سەنەمiن! -

دەپ جىرلادى-اۋ ماعجان اقىن.

ءدال وسىنداي ويدى قاسيەتتi قازاق جەرiنەن جىراقتا، ەۋروپادا ءجۇر­گەن مۇستافا شوقاي دا قايتالادى. انتتارىنان، العان باعىتتارىنان اينىمادى. قازاق حالقى وسى قاسيەتi اياۋلى ارىستارىمىزدىڭ وسى قاسيەتi ۇرپاققا ۇران، وشپەس ونەگە بولۋ كەرەك-تi. الايدا سول اعا­لارىمىز نە ءۇشiن باستارىن قاۋiپ-قاتەرگە تiگiپ، قۋعىن-سۇرگiننiڭ قۇربانى بولىپ ەدi دەپ وي سۇزگiسiنە سالاتىنداردىڭ ازدىعىن سەزiن­گەن سايىن، جۇرەگiڭ شانشىپ، كەۋدەڭدi اششى وكسiك قىسادى... ءبiرتۇرلi وكiنگەندەي ايانىش سەزiمi جانىڭدى جانشىپ، جi­گەرiڭ­دi قۇم ەتەدi, ەزگi­لەيدi... "قايران، اعالارىم-اي! - دەيسiڭ ەرiكسiز. - "تiزەرلەپ تۇرىپ ءومiر سۇرگەنشە، تiك تۇرىپ ولگەن ارتىق" دەگەن اتا-بابالارىمىزدىڭ وسيەتiنە قىلاۋ تۇسiرمەگەن ارىستارىمىز-اي، ۇلت الدىنداعى تەڭ­دەسسiز ەرلiكتەرiڭدi ۇعاتىن ۇرپاقتارىڭنىڭ ازىپ-توزعان بۇگiنگi بەيشارا بەينە­سiن كورمەي كەتكەندەرiڭ قانداي جاقسى بولدى... ايتپەسە، ءيا، ايتپەسە "قي­دى قوزعاساڭ، يسi شىعادى" دەمەكشi, "ويان، قازاق!" دەپ حالقىن قويۋ ۇيقىدان وياتا الماي وتكەن مiر­جاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ارۋاعىنان يمەنبەي، "ويانبا، قازاق، ويانبا!" دەپ ارەكەت ەتۋدەن بiر تانباي كەلە جاتقان اكiمدەر مەن رەكتورلاردىڭ، پوليتسيا باسشىلارى مەن سوت، پروكۋرورلاردىڭ، تەرگەۋشi­لەر­دiڭ بەدiرەيگەن، قۋ، ايلالى بەت­تەرiن كورەر ەدiڭدەر. قازاقتىڭ بوداندىقتان قۇتىل­عان تاۋەلسiز ەل بولۋى ءۇشiن كۇرەسكەن الاش ارىستارىنىڭ سەنگەن جاستارى اراسىندا ونداي-وندايلار جەتiپ-ارتىلادى. مiنە، سول مىرزالار جەلتوقسان كوتەرiلiسi اتالىپ وتەر كۇندەر تاياعاننان بەزەك قاعىپ، جانۇشىرا جانتالاسقا تۇسەدi. ستۋدەنتتەردi وقۋدان بوساتادى، اۋىلدارىنا جiبە­رەدi, ال كەتكiسi كەلمە­گەن­دەردi: "الاڭعا بارساڭدار، وقۋدان قۋىلاسىڭدار!" - دەپ قورقىتىپ-ۇركi­تەدi. جاڭاوزەن قىرعىنى، سونداي-اق جىلدا اتالىپ وتەتiن قۋعىن-سۇرگiن قۇر­بان­دارىن ەسكە الاتىن ميتينگi, جيىندارعا قاتىستىرماۋدىڭ بار امال-ايلاسىن سولايشا ەكiجۇز­دiلiكپەن شەبەر اتقارادى. پوليتسيا بولسا، اسا بەل­سەن­دiلiك تانىتىپ، ەرەكشە كوزگە ءتۇس­كەندە­رiن شەتiنەن باسسالىپ ۇستاپ، سوتقا ءسۇي­رەلەي جونە­لەدi. سوت، پروكۋرورلار ءال­گiن­­دەي باسقوسۋلارعا ەندi قايتiپ بەتتەمەستەي قىلىپ، جازالاۋعا قۇلشىنا كiرiسەدi.

ولارعا كەرەگi - قىزمەت...

ولاردىڭ بار ويلايتىنى - حالىقتىڭ ساياسي بەلسەن­دiلiگiنەن ولەردەي قورقاتىن بۇگiنگi بيلiكتiڭ نازارىنا ءتۇس­پەۋ، قايتكەندە دە وزدەرiنiڭ ولارعا اق-ادال ەكەندiكتەرiن جارىسا كورسەتiپ قالۋ...

سول شiركiندەر سويلەي قالسا، ەكi سوزدەرiنiڭ بiرi "ەلباسىنىڭ سارا ساياساتى" بولىپ كەلەدi. "كورە­گەندiگiن" ايتادى، "كوسەم­دiگiنە" تامسانادى. وق اتىلىپ، بومبا جارىلماي-اق تاۋەلسiزدiگi­مiز­دiڭ iرگە­سi دiرiل­دەپ، قيۋى قاشقانىن بiلە تۇرا... ءيا-ءيا، ول جونiندە دانە­ڭە دەي المايدى. بۇل دا، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ساتقىندىقتىڭ بiر كورiنiسi ەمەس پە؟ بiز بۇگiن انادان ۇل بوپ تۋىپ، الايدا كەشەگi وتكەن ەرجۇرەك بابالارىنىڭ قاسيە­تiن بويلارىنان ۇركiتiپ، قىزمەتقۇمار، شەنشiل، اتاقشىل، ۇل-قىزدارى، نەمەرە-شوبەرەلەرiنiڭ "كەمەل كەلە­شەگiن ويلاعىش", جاعىمپاز، جالتاق، جاسىق بولىپ مايدالانىپ، شۇرە­گەيلەنiپ كەتكەن سونداي ۇرپاقتارىڭىز ءۇشiن، امال جوق، كiشiرەيەمiز... ارۋاقتارىڭىزعا باسىمىزدى يiپ، كەشiرiم سۇراي وتىرىپ:

- الاش تۋىن جەلبiرەت­كەن اياۋلى اعالار، كەشiرە الساڭىزدار، كەشiرە كو­رiڭiز­دەر!.. - دەيمiز.

تالعات  ايتبايۇلى،

پۋبليتسيست-جازۋشى

«جاس الاش» گازەتى