ۇلاربەك نۇرعالىمۇلى. ەرمەك قازاقتى «ەرمەك» قىلعىسى كەلەدى
اتىشۋلى
ءيا، ايتپاعىمىز اتىشۋلى تۇرسىنوۆتىڭ «كەلىنىنەن» كەيىنگى «شالى» جايىندا. باستاپقىدا «كورمەي نە دەيمىز» دەپ كوڭىل اۋدارماپ ەدىك. بىراق فيلم شىعار-شىقپاستان وڭدى-سولدى پىكىرلەر قارداي بورادى. كوردىك. «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەتىن» جاعدايعا دۋشار ەتتى. ەندى ءسوزىمىزدى قۇيىنداي قۇبىلتىپ قويان-بۇلتاققا سالعىمىز جوق، قادىرلى وقىرمان. ءار تالدان ءبىر قارماپ، جاعاعا جەتىپ جىعىلسام بولدى دەيتىن تىلشىدەي گازەت تاپسىرماسىن ورىنداپ وتىرماعانىمىز وزىمىزگە ايان. سوندىقتان بارىمىزدى سالىپ، بارىنشا ناقتى، بارىنشا تۇسىنىكتى، تەك ۋاجگە سۇيەنە وتىرىپ جازۋعا نيەت بايلاپ وتىرمىز. قىسقاسى، ماقسات - بىرەۋدى كەكەتىپ-مۇقاتۋ، پالەلى-جالالى سوزدەردى ءۇيىپ-توگىپ، ءىش بوساتۋ نەمەسە قيا تارتىپ قيقار سويلەۋ ەمەس، فيلىمگە تالداۋ جاساۋ. شىنايى تابيعاتىنا ءۇڭىلۋ.
سونىمەن...
اتىشۋلى
ءيا، ايتپاعىمىز اتىشۋلى تۇرسىنوۆتىڭ «كەلىنىنەن» كەيىنگى «شالى» جايىندا. باستاپقىدا «كورمەي نە دەيمىز» دەپ كوڭىل اۋدارماپ ەدىك. بىراق فيلم شىعار-شىقپاستان وڭدى-سولدى پىكىرلەر قارداي بورادى. كوردىك. «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەتىن» جاعدايعا دۋشار ەتتى. ەندى ءسوزىمىزدى قۇيىنداي قۇبىلتىپ قويان-بۇلتاققا سالعىمىز جوق، قادىرلى وقىرمان. ءار تالدان ءبىر قارماپ، جاعاعا جەتىپ جىعىلسام بولدى دەيتىن تىلشىدەي گازەت تاپسىرماسىن ورىنداپ وتىرماعانىمىز وزىمىزگە ايان. سوندىقتان بارىمىزدى سالىپ، بارىنشا ناقتى، بارىنشا تۇسىنىكتى، تەك ۋاجگە سۇيەنە وتىرىپ جازۋعا نيەت بايلاپ وتىرمىز. قىسقاسى، ماقسات - بىرەۋدى كەكەتىپ-مۇقاتۋ، پالەلى-جالالى سوزدەردى ءۇيىپ-توگىپ، ءىش بوساتۋ نەمەسە قيا تارتىپ قيقار سويلەۋ ەمەس، فيلىمگە تالداۋ جاساۋ. شىنايى تابيعاتىنا ءۇڭىلۋ.
سونىمەن...
فيلم ستسەناريىن رەجيسسەردىڭ ءوزى جازىپتى. ياعني، ماقساتى وزىنە مەيلىنشە ايقىن. ارينە، اركىم كينونى كينو ءتۇسىرۋ ءۇشىن عانا تۇسىرمەيتىنى جالپىعا ماعۇلىم جاي عوي. بارىندە دە بەلگىلى ءبىر ماقسات، جوبا-جوسپار بولادى. دەگەنمەن، ماقساتىن تولىق يگەرە الماسا دا ستسەناري جازىپ، كينو تۇسىرە بەرەتىن ستسەناريستەر مەن رەجيسسەرلەر دە جەتىپ ارتىلادى. ەرمەك ولاردىڭ قاتارىنا جاتپايدى. ول وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى الىپ شىعۋعا ارنايى دايىندالعان پەندە... ستسەناريدە باستى كەيىپكەرلەر قاسقىر مەن شال جانە نەمەرە بولۋى قاجەتتىلىگى، قوسىمشا كەيىپكەرلەردىڭ نەنى ايتۋعا سەبەپ بولاتىنى جانە كورەرمەندى قانداي اسەرگە بولەپ، سونىڭ ارقاسىندا نەندەي يدەيانى ءسىڭىرىپ جىبەرۋ كەرەكتىگى - ءبارى-ءبارى تىڭعىلىقتى، شەبەر ويلاستىرىلعان. ەندەشە ونىڭ شەبەرلىگى نەدە؟ ماقساتى نە؟
ءفيلمنىڭ وراۋلى قابىعىن ارشۋ بارىسىندا وسىنىڭ بارلىعى اشىلىپ، اشكەرە بولادى دەپ ويلايمىز.
ءفيلمنىڭ اتى نەگە «شال»؟
قازاق بالاسىنىڭ ۇعىمىندا قارت ادام - اقساقال. قازاقتا شال دەسەڭ شامدانبايتىن دەگدار قارت جوق، بۇل ءسوز ول ءۇشىن ءتىپتى قورلاۋمەن تەڭ. ال ءدۇبارا بولسا - امال نەشىك. اقساقال ادەتتە باتاگوي، اقىلمان، دانا، قامقور، ۇستاز. كەڭەس ۇكىمەتى ءدىنى مەن دىلىنەن الىستاتىپ، اعزالارى مەن سانالارىن ۋلاعانعا دەيىن شىنىندا سولاي بولعان. سونىڭ وزىندە قازاقتىڭ تالاي اقساقالى بابادان كەلە جاتقان سول بەكزاتتىقتى، سول كىسىلىك بولمىستى وڭاي بەرە قويعان جوق. «اقساقالدار داناگوي...» دەگەن تۇسىنىكتىڭ بۇگىنگى كۇندە دە ومىرشەڭ بولۋى سونىڭ ايقىن كورىنىسى... ولاي بولسا ءفيلمنىڭ اتىنىڭ ءوزى-اق ءفيلمنىڭ سان عاسىردان بەرى قازاق ءۇشىن قاستەرلى اقساقالدىق ۇعىمدى بويىنداعى بار قاسيەتى جاسىنىڭ ەگدەلىگى عانا بولعان شال دەڭگەيىنە ءتۇسىرىپ، ونى ۇرپاق ساناسىنان تۇبەگەيلى قۇلاتۋعا باعىتتالعان نيەتىن زارەدەي دە يمەنبەستەن پاش ەتىپ تۇر.
«جوق، كەرىسىنشە قازاقتىڭ شالىن قاھارمان قىلعان عوي» دەپ ورە تۇرەگەلەتىندەر دە تابىلا كەتەتىنى انىق. ءيا، ونى قاھارمان قىلدى. قايدان قۇلاق شىعارام دەسە دە ءوز ەركىندەگى ستسەناريست-رەجيسسەر قاھارمان قىلدى. نە ءۇشىن، قانداي ءىسى ارقىلى قاھارمان جاساپ وتىر؟ ماسەلە وسىندا. قاھارمان - ۇلگى. ۇلگى جاساعىسى كەلسە ۇلگىگە ءدۇبارا قارت ەمەس، كىسىلىكتى اقساقال لايىقتى ەمەس پە؟! كەرەك بولسا ونى قاسقىر تۇگىلى ايۋمەن الىستىرىپ، جەڭدىرتۋگە بولادى. جوق، ولاي ەتپەيدى. ويتكەنى، ماڭىزدىسى قاھارماندى قازاقتىڭ قارياسىنان جاساۋ ەمەس، قانداي قارياسىنان، قايتىپ قاھارمان جاساۋ. اينالىپ كەلگەندە ءفيلمنىڭ وزەگى دە وسى.
فيلمدەگى شال جەكە تۇلعا رەتىندە عانا الىنىپ وتىرعان جوق. جۋىردا عانا الماتىداعى ءبىر كەزدەسۋىندە رەجيسسەردىڭ: «كەلىن» - ول قازاقتىڭ تاريحى» دەۋى «شالدىڭ» دا قازاق قارتتارىنىڭ جيىنتىق وبرازى رەتىندە الىنىپ وتىرعاندىعىنىڭ دالەلى. ياعني، ماقسات - قاريالىق تۇعىرعا داناگوي اقساقالدىڭ ورنىنا شالدى ورناتۋ، ۇلتتىق تانىمدى تامىرىنان قوپارۋ. سوندىقتان دا ءفيلمنىڭ اتى - «شال».
ءيا، قازاقتىڭ بويىنداعى دانالىق قاينارى «ءبىرىنشى تىلەك تىلەڭىز، ءبىر اللاعا جازباسقا» دەگەن دىنىنە، دىلىنە، تىلىنە بەرىك اقساقالدارىندا جاتىر. اقساقالدىق كەسەك بولمىس اتالارىمىزدىڭ دەنى وسىنداي بولعاندىقتان قالىپتاسقانى ەش كۇمانسىز. ال، اقساقالدىڭ كوكىرەگىنەن وسى قۇندىلىقتاردى سىدىرىپ الىپ تاستاسا ونىڭ شالدىقتان باسقا نەسى قالماق؟..
ەندەشە، اتا-بابا تانىمى مەن بولمىسى تۇگىلى ادام كەيپىنەن اۋىپ قالا جازداپ اۋپىرىممەن ارەڭ وتىرعان شال - قاسىمنىڭ ءحالى نەشىك؟ ەندى سوعان كەلەيىك.
اتاسى - شال، نەمەرەسى - شايتانبەك...
فيلم شالدىڭ رۋحاني كۇيىن كورسەتۋمەن باستالادى. شالىڭ كوكساندىقتىڭ ىشىنە ەنىپ كەتە جازداپ (تىم بولماسا كۇرەس تە ەمەس) فۋتبول كورىپ وتىر. تەلەديدار بۇلدىرلاي باستاسا جانى بىرگە شىعىپ كەتە جازدايدى. بۇگىندە اركىمنىڭ قولى جەتكەن، تەلەديداردى الىستان مەڭگەرەتىن الاقانداي اسپاپتىڭ ءوزى بۇيىرماعان بۇل بايعۇسقا. ءۇش قۇلاش سىرعاۋىلمەن ءتۇرتىپ اۋىستىرماسا تەلەديداردىڭ كانالدارى دا اۋىسپايدى. بۇل ەندى مازاق. اۋىستىرعاندا كورەتىنى... فۋتبول، جالاڭاش قىزدار - نە بولسا دا وعان ءبارىبىر - قىزىقتاپ، قۇمارىنان شىقسا بولدى. نەمەرەسىن ءيىسى قازاقتا جان ادام شاقىرماعان اتپەن شاقىرادى. شايتانبەك! (قۇداي ساقتاسىن!). شايتاننان ساقتانبايمىن دەگەن ادام عانا نەمەرەسىن شايتانبەك دەپ اتايدى. ونىسى «ءيا، اللا، قۋىلعان شايتاننىڭ كەسىرىنەن ساقتا» دەپ كۇبىرلەپ وتىراتىن اتالارىڭنىڭ ساقتانىپ جۇرگەنى - شايتانى بولسا، ونى مەن ەركەلەتىپ اتايمىن دەگەن كەكەسىنى. ياعني ستسەناريستىڭ كەلەمەج قىلعان ءتۇرى.
سول نەمەرەسى شالدىڭ داۋىسى شىقسا كىرپىدەي جيىرىلادى. ءسوزىن قابىل المايدى. شالدىڭ دا ول قابىل الا قوياتىنداي ءسوز ايتىپ جاتقانى شامالى. ستسەناريست شايتانبەكتى باستان اياق سۋىق اقىل، مىقتى جۇيكەنىڭ يەسى ەتىپ سومدايدى. بالا بولا تۇرا شالدى كادىمگىدەي اياپ قاتىناس قۇرادى. ۇيىقتاپ جاتقاندا ۇستىنە شاپانىن جاۋىپ قويادى دەگەندەي. ال سوزدەرىن تەرىسكە شىعارۋدان تانبايدى. بۇل مىنەز نەمەرەگە تەگىننەن تەگىن بەرىلىپ وتىرعان جوق. سەبەبى بار. ونىڭ سىرى اتاسىنىڭ قاھارمان بولعانىنان كەيىن بارىپ اشىلادى. ونى كەزەگى كەلگەندە ايتارمىز.
«اداستىرۋعا» ارنالعان ساپار...
سونىمەن رۋحاني كۇيىنە كورەرمەن ايانىشپەن قارايتىن شال قويلارىن قىستاۋعا اپارۋعا جولعا شىعادى. جولدا قار جاۋادى، تۇمان تۇسەدى، اداسادى. ستسەناريست تە، رەجيسسەر دا ءبىر ءوزى بولعاسىن اسا مۇقيات جىمداستىرىپ، ونى جان-تانىمەن جۇزەگە اسىرعان تۇسى دا وسى.
اداسقان شال الدىمەن ءبىر ىقتاسىن ۇڭگىرگە كەلەدى. ودان اتتانىپ، شۇبەرەك بايلانعان ءبىر ءتۇپ اعاشقا جولىعادى. شال قالتاسىنداعى جالعىز شىتىن بولە جارماي ءبۇتىن قالپىندا بايلايدى. ودان شىعىپ مازارعا كەلەدى. اۋزىنان اعىپ جۇرگەن بوقتىق سوزدەرىن قايتا-قايتا جيناستىرىپ، مازارداعى التىنايدىڭ ارۋاعىنان كەشىرىم سۇرايدى. قورعان بولۋىن تىلەپ مازاردىڭ ىشىنە قويلارىمەن بىرگە ۇيقىعا باسادى. ءتۇس كورەدى. ءسويتىپ جاتقاندا مازاردىڭ سىرتىندا قالعان اتتى قاسقىر جەپ كەتەدى. رەجيسسەر وسىلايشا مازاردىڭ ىشىندە بولعاندىعى سەبەپتى قويلار مەن شالدى التىنايدىڭ ارۋاعى قورعاپ قالدى دا، ال سىرتتا قالعان اتقا التىنايدىڭ قۇزىرى جۇرمەي قالدى دەگەن يدەيانى ەموتسيادا وتىرعان كورەرمەنگە جىپسەلەپ وتكىزەدى. بۇل جەردە التىناي دەپ اتى تاريحتا قالماعان بەيتانىس ادامنىڭ اتىن الۋى دا بەكەر ەمەس، ياعني قايتىس بولعان ءاربىر ادام تىرىلەردى قولداپ، قورعاپ جۇرەدى-مىس.
اتىنان ايىرىلىپ جىلاپ-ەڭىرەگەن شال مازارعا راحمەتىن جاۋدىرىپ تاعى دا جولعا تۇسەدى. اداسىپ كەتىپ الگى اعاشقا قايتا كەپ قالا ما، كوزىنە ەلەستەي مە، ايتەۋىر جالعىز اعاشتى قايتا كورىپ، تاعى ءبىر اڭىرايتىنى بار. ءسويتىپ جۇرگەن جولىندا قاسقىرلارعا تاپ بولادى. انتالاعان ءبىر ءۇيىر قاسقىرعا ءبىر توقتىنى سويىپ بەرىپ، ارى قاراي تارتىپ وتىرادى. جاپاندا جولىققان جالعىز توقتىنىڭ ءبىر-ءبىر سيراعىن ۇستاپ ولار قالادى. سونىڭ اراسىندا «حاممەر» ءمىنىپ قاسقىر اتقان اڭشىلار ءۇسىپ ولەدى. شال ولاردان قالعان بالتانى الىپ جانە ۆيسكيدەن ءبىر-ەكى ۇرتتاپ ءسال كوڭىلدەنىپ العان سوڭ، اعاش كەسىپ وتقورعان جاساۋدىڭ قامىنا كىرىسەدى. ابدەن دايىندالىپ بولعاننان كەيىن قاسقىرلار دا كەلە قالادى. ارپالىسىپ ءجۇرىپ، وتتىڭ «ارقاسىندا» امان قالادى. ونىمەن قويماي ءبىر قويىن بوساندىرىپ (قازاق بوسانۋ دەگەندى ادامعا عانا قاراتىپ ايتۋشى ەدى) الادى. اياق استىنان وت تا سونە قالىپ، قاسقىرلار دا كەتە قالىپ، امان قالعان قويلاردى ايداپ شال تاعى جولعا تۇسەدى.
ايدالاداعى ايقاي
ابدەن سىلەلەپ، تيتىقتاعان شالعا كورەرمەننىڭ اياۋشىلىعى ويانعان ساتتە رەجيسسەر وعان يەن دالادا «نە جازدىم» دەپ اسپانعا، انا جاق، مىنا جاقتارعا ايعايلاپ نارازىلىق ءبىلدىرتۋ ارقىلى كورەرمەننىڭ تۇيسىگىنە تاڭىلۋعا ءتيىستى تانىمدى اقتارتادى. گاپتىڭ ۇلكەنى وسى جەردە. «مەشىتكە باس سۇققان ەمەسپىن، اياتتارىڭدى جاتتاعان ەمەسپىن، مەن ساعان تابىنعان ەمەسپىن. ال، جاتتاپ-اق الايىن، الدە سوندا قۇتقاراسىڭ با؟» دەپ وزىنشە جاراتۋشى اللا تاعالاعا مىندەتسىپ، دوڭ ايباتپەن استامسي سويلەيدى. جاراتۋشى قۇدايعا قارسى شىعا تۇرا، «مەنىڭ قۇدايىم - دالا» دەپ تاماعىن جىرتا ايقايلايدى سونان سوڭ. ونىسىن تۇتاس الەم جاڭعىرىققانداي قىلىپ كورسەتەدى. قار قىمتاعان دالادا قارلىعىپ شىققان پەندە بالاسىنىڭ داۋىسى قانشا جەرگە جەتۋشى ەدى، تۇكىرىگىڭدەي بوپ الدىڭا تۇسپەي مە. ءيا، نەگىزگى اڭگىمە ول ەمەس، نەگىزگىسى - نە دەپ ايقايلاعانى. سوندىقتان جوعارىداعى ايتىلعان اسىلىق سوزدەرگە قايتا ورالامىز.
كىم اقىماق؟
«مەنىڭ قۇدايىم - دالا». قازاق دالانى قۇداي دەيتىندەي ەسەرسوق ەمەس. اللا تاعالا جەردى ادامنىڭ يگىلىگىنە جاراتقان مۇلكى ەكەندىگىن شاكسىز بىلگەن اتالارىمىز ونى «قۇدايدىڭ كەڭ جەرى» دەيدى. قونىس داۋى، جەر داۋى دەگەندەردى شەشەتىن بيلەرىمىزدىڭ «قۇدايدىڭ كەڭ جەرىنە نەگە سىيىسا الماي جۇرسىڭدەر؟» دەپ باستايتىنىن قالاي عانا ەستەن شىعارىپ، ولاردى قالاي عانا اقىماق ساناۋىمىز كەرەك؟ اللادان باسقانىڭ بارلىعىن ونىڭ جاراتىلىسى دەپ تانىعان بابالارىمىز «جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسقان» دەمەدى مە؟ ال بايعۇس شالدىڭ قۇدايى نەشەۋ ءوزى؟ كىمدەردەن، نەلەردەن تىلەيدى جاردەمدى؟ قۇدايى دالا بولسا باعاناعى جالعىز شىتىن بايلاپ، جالىنىپ-جالپايعان جالعىز اعاشى قايدا قالدى؟ التىنايدىڭ ارۋاعى شە؟ بارلىعىن ءبىر ءوزى «مەڭگەرىپ»، تەك سىرتىنان باقىلاپ قانا جۇرەتىن قانشىق قاسقىر شە؟ شال بەيباق كوك تۇماننىڭ كەسىرىنەن اۋىلىنان اداسىپ قالعانى تۇك ەمەس، كوپ كۇماننىڭ كەسىرىنەن اقىلىنان اداسىپ قالدى. جاڭا عانا جالبارىنىپ تۇرعان وسىلاردى تاستاي سالىپ، ەندى دالانى «قۇداي» تۇتا جونەلگەنىن قالاي تۇسىنەسىز؟ تاعى ءبىر جەردە نەمەرەسى وسى شالدان «بۇل دا قۇداي ما؟» دەپ سۇرايتىنى بار ەدى عوي. ول سۇراقتان شالدىڭ انانى دا، مىنانى دا قۇداي تۇتا بەرەتىندىگى وزىنەن ءوزى شىعىپ تۇرعان جوق پا؟ «قۇداي ءبىر، پايعامبار حاق» دەيتىن قازاق مۇندايدى «قۇدايدان بەزگەن» دەۋشى ەدى.
وسىلايشا رەجيسسەر شالدى ابدەن قيىندىققا ءتۇسىرىپ، كورەرمەننىڭ جانى اشيتىنداي شاققا جەتكىزىپ الىپ بارىپ، حاق قۇدايدان بەزدىرىپ، اۋزىنا قوپقۇدايشىل تاڭىرشىلدىكتى سالادى. قارلى بوراندا اداسىپ، قاسقىرلاردىڭ اراسىندا قالعان شالعا كىم اياپ قاراماسىن؟ ستسەناريست شالدىڭ اۋزىمەن ءدال وسى تۇستا وتكىزىپ جىبەرگىسى كەلەدى يدەيالارىن. بەيعام كورەرمەنگە «ەندى قايتسىن بايعۇس شال» دەپ جاناشارلىق تانىتۋىنا مۇددەلى بولعانى سونداي، شالدى ەڭىرەتىپ جىلاتادى. سول كەزدەردە عوي شالدىڭ اللاعا ءتىلىن بەزەپ-بەزەپ الاتىنى...
«مەن ساعان تابىنعان ەمەسپىن!» دەپ اللا تاراپىنا ايقاي كوتەرگەن قازاقتى ومىردەن كورگەن ەمەسپىز. كينودان كورىپ وتىرمىز مىنە. «مەشىتىڭە بارا المادىم» دەپ نازالانسا نازالاناتىن شىعار، «مەشىتىڭە باس سۇققان ەمەسپىن» دەپ كەۋدەسىن ۇرعىلاعان قازاقتى دا ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىرمىز. ارينە ستسەناريىن رەجيسسەردىڭ ءوزى جازعان كينودان. ءبىرىنشى رەت دەگەنگە قاراپ، رەجيسسەردىڭ جاڭالىق اشقان جاسامپازدىعىن ايتىپ وتىر دەپ قالماڭىز. (بىزدە كوبىنەسە سولاي عوي، «قازاق كينوسىندا ءبىرىنشى رەت ەشكىنى پايدالانعان ەرەكشە رەجيسسەر» دەگەن سەكىلدى رەتسەنزيالار جازىلادى) جاسامپازدىعىن ەمەس جاۋىزدىعىن ايتىپ وتىرمىز.
«شال» كىمنىڭ تۇعىرىن باسپاقشى؟
ءدىندى دىڭگەك ەتكەن قازاق اقساقالىنىڭ بايلاۋلى كوكىرەگى اركىم شىرىگىن توگە بەرەتىن قوقىس شۇڭقىرى ەمەس. ولاردىڭ اۋزىنا ءسوز سالۋ ەرمەك ويلاعانداي وڭاي بولمايدى. ال ءتىلى ايتپاق تۇگىلى، قۇلاعى ەستي قالسا دەنەسى تۇرشىگىپ كەتەتىن مىنا سوزدەردى اۋزىنا سالۋ - ولارعا جاساعان جاۋىزدىق. «جارىلقايمىز» دەپ جاۋىزدىق قانجارىن ايارلىقپەن جەڭ ۇشىنا جاسىرا كەلگەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ اتەيستىك ىستىگىنە شانشىلىپ، يتكە بەرمەس قورلىعى مەن قۇقايىنىڭ نە ءتۇرىن كورسە دە، قايران اتالارىم، قايران اجەلەرىم قۋ جالعاننان «قۇداي» دەپ ءوتىپ ەدى! يمپەريانىڭ يتارشىلارىنىڭ ويلاپ تاپپاعان قورلىعى جوق. ءبىزدىڭ اۋىلدا جامساپ دەگەن كىسىنىڭ نامازىنا توسقاۋىل قويا الماي، اقىرى كوپ الدىندا «قۇداي جوق» دەپ ايتقىزۋعا بەل بايلايدى بەلسەندىلەر. ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام عوي، قانشاما تاياق پەن قيناۋدىڭ قيىنشىلىعىنا توزە الماي «ءيا ايتايىن» دەپ دايىندالىپ اپ، «ال باستا!» دەگەندە «جوق، ايتا المايدى ەكەم» دەپ قۇمىعىپ جىلاپ وتىرا كەتەدى ەكەن جارىقتىق... وسى كورىنىس اپتا ەمەس، اي ەمەس جىل بويىنا قايتالانىپتى. اششى تاياق، اۋىر ازاپتان قۇتىلۋ ءۇشىن «قۇداي جوق» دەپ ءبىر-اق رەت، ءبىر اۋىز ايتا سالۋعا جىبەرمەي تۇرعان جۇرەكتىڭ يمانى-اي دەسەڭىزشى! الەمدەردىڭ راببىسىنا دەگەن قۇرمەتتىڭ جۇرەك تورىندەگى ورنىنىڭ جوعارىسى-اي شىركىن! بۇكىل يمپەريا قازاقتىڭ جۇرەگىندەگى وسى يمانمەن الىستى عوي. سويتە تۇرا سول يمپەريانىڭ جابىلىپ ءجۇرىپ جالعىز جامساپقا ءالى كەلمەپتى، ايتقىزا الماپتى الگى ءسوزدى. ءبىر بولسا دا بىرەگەي مۇسىلماندىق ساپانىڭ، باستى قۋاتى بىلەگىندە ەمەس جۇرەگىندە بولاتىن قازاق قاريالارىنىڭ ەرلىك كورسەتكىشى ەمەس پە بۇل! ايار جاۋىڭ سوندا دا قويماي جامساپتى تۇپ-تۋرا 18 جىل بويى تۇرمەدە وتىرعىزىپتى. جامساپ 18 جىل بويى نامازىن جىبەرمەپتى، ايتپاپتى الگى ءسوزدى. جاس جىگىت كەزىندە تۇرمەگە ءتۇسىپ، سول جامساپپەن بىرگە بولعان قاراشاش دەگەن اقساقال ءالى ءتىرى وتىر. ءبىز بۇل جەكە جامساپتى ايتىپ وتىرعانىمىز جوق، بىرەۋىن مىسالعا الا وتىرىپ ول كەزدەگى قاريالارىنىڭ دەنى وسى نەگىزدە بولعانىن ەسىمىزگە ءتۇسىرۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرمىز بۇل اڭگىمەنى.
مىنە، وسىلاي دا، وسىلاي... قارتتارىمىزدىڭ اۋزىنان قىزىل يمپەريا كەزىندە شىقپاعان ءسوز بۇگىن ەگەمەندىك العاندا شىعىپ وتىر. ازىرگە كينودان. ءيا، كينونىڭ يدەولوگيا جۇرگىزۋدىڭ، سانانى بىلدىرمەي يگەرۋدىڭ، قىسقاسى، رۋحاني سوعىستىڭ ەڭ نازىك، ەڭ قۋاتتى قۇرالى رەتىندە پايدالانىلۋى دا تەگىن ەمەس قوي.
سالتسىز فيلم
رەجيسسەر الميساقتان مۇسىلمانبىز دەيتىن قازاقتىڭ بويىنان سول مۇسىلمانشىلىق نەگىزىندە قالىپتاسقان بۇكىل سالت-سانا، ءداستۇرىن سىلىپ الىپ، سول بوستىققا ءوزىنىڭ قۋاتتاپ جۇرگەن «قۇندىلىقتارىن» ياعني تاڭىرشىلدىگىن تاڭباقشى. ءفيلمنىڭ ءون-بويىنان قازاققا ءتان ءبىر سالت تابا المايسىز! ءبىر ءداستۇر تابا المايسىز! جوق! ەشقانداي سالت جوق. الدە، كورشىنىڭ اراق ءىشىپ قوناق كۇتىپ جاتقانى قازاقتىڭ ءداستۇرى مە؟ بەس پارىزدى وتەپ جۇرگەن قازاقتى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ورازا، نامازعا ءالى قولى جەتە قويماعان قازاقتىڭ ۇلى مەن قىزى داستارقان باسىنان بەت سيپاماي تۇرەگەلمەيدى. تىم بولماعاندا وسى بەلگىنى قالدىرۋعا بولاتىن ەدى عوي. جوق، قالدىرمايدى. ويتكەنى ستسەناريستىڭ مۇسىلمانشىلىققا، سول نەگىزدەگى قازاقى تانىم-تۇسىنىك، سالت-داستۇرگە دەگەن وشتىگى قاسقىردىڭ جىرتىقشتىعىنان دا بەتەر. ونى تەك كينونىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانا وتىرىپ جاسىرادى. اشىق ايتا المايدى. ناماز وقيتىندارىن ايتپاي-اق قويالىق، كوشەدە ماساڭداۋ تۇرعان قازاقتىڭ جىگىتىنە «مۇسىلمان ەمەسسىڭ» دەپ ايتىپ كورسىنشى، ەكى قولى سونىڭ جاعاسىندا كەتەر ەدى. سەبەبى، اتالارىمىزدىڭ كاپىردەن كورگەن كەشەگى قورلىعىنىڭ قولامتاسى ۇرپاعىنىڭ كوكىرەگىنەن ءالى سۋىپ ۇلگەرە قويعان جوق. اتاسىنىڭ دىنىنە دەگەن قۇرمەتى وسى كۇنگى ءتىرى جۇرگەن قازاقتىڭ ءبارىنىڭ دەرلىك ساناسىنىڭ تۇكپىرىندە جاتىر.
وسى ايتىپ وتىرعانىمىز بىلاي قاراعاندا ءفيلىم توڭىرەگىنەن الىستاۋ سياقتى كورىنگەنىمەن، مۇلدە ولاي ەمەس. ويتكەنى ءفيلىمنىڭ ءوزى ءبىز ايتىپ وتىرعان وسى قۇندىلاقتارعا قارسى تۇسىرىلگەن. ونىڭ شىنايى كەسپىرىن اشۋ ءۇشىن قازاق بويىنداعى ەرمەك سىزىپ تاستاعان قۇندىلىقتاردى ايتۋ ارقىلى عانا تۇسىندىرە الامىز. باسقالاي مۇمكىن ەمەس. وسىنىڭ ءبارىن تەك سول ءۇشىن ءسوز قىلىپ وتىرمىز.
ەندەشە ءفيلىمنىڭ جەلىسىنە ورالايىق. اللا تاعالاعا «ايتىپ-ايتىپ تاستاعان» شالدىڭ سوڭىنا تۇسەيىك.
جالعىز جاعىمسىز كەيىپكەر
كەيىپكەرلەرى تۇتاس جاعىمدى ەتىپ تۇسىرىلگەن بۇل فيلىمدە جالعىز عانا جاعىمسىز كەيىپكەر بار. ول - اقساق اڭشى. باسقاسىنىڭ بارىنەن جاعىمدى كەيىپكەر جاساعىسى كەلەدى. شالدى، نەمەرەنى، كەلىندى، ءتىپتى جىرتقىش قاسقىردى دا، شالعا مالىن قوسىپ، جينالىپ اراق ىشكەن كورشىگە دە «وسى مەنىڭ كەسىرىمنەن بولدى» دەگەندى ايتىقىزىپ، ادال قىپ كورسەتەدى. جالعىز جاعىمسىز - اقساق اڭشى. نەگە؟
ويتكەنى، ول اۋىلىنا مەشىت سالدىرعان قازاق، ياعني - مۇسىلمان. ستسەناريست شالدىڭ ويى مەن وبرازىن ونان ارى ايشىقتاي ءتۇسۋ ءۇشىن ارنايى تۇردە وسى اڭشىنى امان قالدىرادى. سيمۆولدىق ءتاسىلدى وسى اقساق اڭشىعا كەلگەندە اياماي-اق قولدانادى. ونى شالدىڭ ارقاسىندا امان قالدىرۋى، ماڭدايىنان تەرى سورعالاپ سۇيرەپ ءجۇرۋى، «شالدىڭ ارقاسىندا ءۇسىپ ولۋدەن امان قالعاندىعىنا سەنبەسەڭ، مىنا جولعى قۇتقارعانىنا ءسوزسىز سەنەرسىڭ دەپ، ەرىنبەي كوپىر جاساپ، ەندى سودان قۇلاتىپ، انىق تۇردە تاعى ءبىر قۇتقارتۋى، سودان كەيىن بارىپ «اللاعا تىكە شىعاتىن مەشىتىڭ بولسا، مۇندا نە عىپ وتىرسىڭ؟» دەپ كەكەتۋىنىڭ ار جاعىندا رەجيسسەردىڭ ايتپاعىنىڭ نە ەكەنىن انىق كورۋگە بولادى. ايتپەسە وسى كينوعا كوپىردىڭ باسقا قاجەتتىلىگى جوق. «اللاعا جالبارىناتىن مۇسىلمان دەيسىڭ، قۇتقاراتىن شال بولماسا جاعدايى نە بولماق؟ «قۇتقارسا قۇدايىڭ قانە؟» دەپ ونى شالدىڭ الدىندا ءمۇساپىر حالگە ءتۇسىرۋ، ونى ماسىل عىپ كورسەتۋ پيعىلى كوزگە ۇرىپ-اق تۇر. شالدىڭ اۋزىنان «اتالارىمىز مەككەگە جاياۋ بارىپتى» دەگىزىپ، وعان اڭشىنىڭ اۋزىنان ادەيى تۇردە «ول قازىر بيزنەس قوي» دەۋى، وسىعان ىلە-شالا شالدىڭ: «ءوزىم قاراڭعى بولسام دا...» دەۋىنىڭ (سولاردىڭ دا كەسىرى دەگەندەي) بارلىعىندا وسى ماقسات، وسى پيعىل. اڭشىنىڭ شالدىڭ باسىنا انىق قيىن ءسات كەلگەندە اقساپ جۇرگەن اياعىن باسىپ ورمان اراسىنا ءسىڭىپ جوعالىپ، شالدى قاسقىرعا تاستاپ كەتۋىن ساتقىندىق، ال ونىڭ ءفيلىم سوڭىندا تاعدىرىنىڭ بەلگىسىز بولىپ قالا بەرۋى، ونىڭ بولاشاعى بەلگىسىز، بۇلدىر دەگەن سيمۆولداردى رەجيسسەر قاساقانا قولدانادى. ءدۇبارا شالدى: «سەن مەشىت سالدىڭ ەكەن، ونى مىندەتسىمە، ونى اللا ءۇشىن سالعان ەكەنسىڭ، ايتپا» دەپ مۇسىلمانشىلىق تۋراسىندا اقىلگويسىتۋى - ءتاڭىرشىل ءدۇبارانى مۇسىلماننان جوعارى قىلىپ كورسەتۋ نيەتىنەن حابار بەرەدى.
قازاقستانداعى ونعا جۋىق مەشىتتەردەن باسقاسىنىڭ ءبارىن قازاقتىڭ قايمانا جىگىتتەرىنىڭ قالتاسىنان شىققان اقشامەن سالىنعان. «ءوزىمنىڭ قۇدايعا تىكەلەي شىعاتىن جەكە مەنشىك مەشىتىم بار» دەپ ايتقان قازاق ەستىگەن ەمەسپىز وسىعان دەيىن. جانە ولاردىڭ ءبارى «مەن مەشىت سالدىم» دەپ ايقايلاپ جۇرگەنىن تاعى كورگەن جوقپىز.
«جاناشىرلىقتىڭ» قۇنى
ءفيلىمنىڭ شىرقاۋ شىڭى - شالدىڭ قاسقىرمەن ايقاسى. شالعا كورەرمەننىڭ جانىن اشىتاتىن، جاقتاس قىلاتىن تۇسى وسى. جان يەسىنىڭ بارلىعى قاتەرگە بەتپە-بەت كەلگەندە ءوزىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كۇرەسەدى. وعان شالدىڭ قازاق بولۋى، ورىس، نەمىس بولۋى شارت تا ەمەس. رەجيسسەردىڭ ويى كورەرمەننىڭ كوكەيىنە وسى شالعا دەگەن قۇرمەت قالدىرىپ كەتۋ. جانر زاڭى بويىنشا سوندا عانا ونىڭ ودان بۇرىنعى ىستەرىنىڭ بارلىعى جونگە سانالىپ، كورەرمەن كوكەيىندە جاقسى ماعىناسىندا ورناماق. نەمەرەسىنىڭ جۇرەگى سەزگەندەي بولىپ كەلىپ قۇتقارىپ الۋى، قۇتقارعاندا دا سايدى ارالاپ ۇزاق ءجۇرۋى، مىناداي نازىك تۇسقا كورەرمەننىڭ كوڭىل پەرنەسىن ۇزاق باسىپ تۇرۋىنىڭ سەبەپتەرى دە سودان. قازىرگى كۇندە كوپتەگەن كورەرمەننىڭ كوزىنە ىستىق جاس الىپ، ماقالا جازسا ماقتاي جونەلەتىنى دە وسى جەرى. اتا مەن نەرەمە اراسىنداعى سەزىمدى قازاق ىستىق سەزىنەتىندىگىن جاقسى پايدالانا وتىرىپ وتكىزبەكشى. جاناشىرلىق سەزىمىن جامىلعان جامان نيەتتەن بەيحابار قانشاما قاراگوزدەرىمىز «ءفيلىمدى تۇسىرگەن ءوزىمىزدىڭ قازاق قوي جاماندامايىقشى» دەپ جاندارى قالماي ءجۇر. اتتەڭ دەيسىڭ، اتتەڭ!.. ول اتا مەن بۇل اتانىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي ەكەندىگىن، عاسىرلار بويى كەلە جاتقان اقساقالدىق ۇعىمدى ەرمەكتىڭ «شالىنا» ايىرباستاپ وتىرعاندىعىن قايدان ءبىلسىن!
«شال» كيگەن شاپكى
قازاق رۋحانياتىنا تۇتاستاي قارسى جاسالىنعان ءفيلىمنىڭ مەملەكەت قاراجاتىمەن تۇسىرىلگەنى ءوز الدىنا، ءفيلىمنىڭ باسىنا «مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرماسىمەن» دەپ جازىلعانىنا قىنجىلماي تۇرا المايسىڭ. ال «شال مەن تەڭىز»-ءدىڭ جەلىسى بويىنشا دەگەنىنىڭ دە وزىندىك ساياساتى بار. بىرىنشىدەن، شەتەلدەگى ونىڭ جارناماسىنا كەرەك بولدى حەمينگۋەي. ەكىنشىدەن، ءوزىنىڭ ويدان شىعارعان جاساندى يدەياسىن كلاسسيكاعا ۇلاستىراۋ بولدى. ۇشىنشىدەن، قازاققا دەگەن جاۋىزدىق ەكەندىگىنە كۇدىك تۋدىرماۋ ءۇشىن الىپ وتىر. ايتپەگەندە ايدالاداعى «شال مەن تەڭىزدىڭ» قازاققا قايبىر قاتىسى بار. جانە ول شىعارما قايدا، بۇل ءفيلىم قايدا!
قازاق كينو سىنىندا جانە باسقا ونەر سالالاسى سىندارىندا دا كوبىنەسە رەجسسەردىڭ جۇمىسىن باعالاعاندا ەڭ باستىسى «شەبەر ورىنداپتى، شەبەر ءتۇسىرىپتى نەمەسە شەبەرلىك جەتىسپەيدى، دۇرىس تۇسىرە الماعان» دەگەن سىڭايدا باعالاپ جاتامىز. ال ول نەنى شەبەر ءتۇسىرىپتى، نەنى شەبەر كورسەتە الماپتى دەگەن سۇراق مۇلدە ويىمىزعا كىرىپ-شىقپايتىن كۇيگە ءتۇسىپ قالعانداي جايىمىز بار. بۇل ۇلكەن وكىنىش. ۇلتتىڭ سورى!
سوزبەن وشتەسۋ...
«شال» جايىنداعى تۇيىنگە جاقىنداپ كەلەمىز، قادىرلى وقىرمان. ماقالامىزدىڭ باسىندا ۋادە بەرىپ كەتكەنىمىزدەي ەرالىنىڭ (شايتانبەكتىڭ) وبرازى جايىندا ايتۋدىڭ كەزەگى ەندى كەلدى. ونى سۋىق، جىگەرلى، اقىلدى، قورىقپايتىن، سەسكەنبەيتىن، جۇيكەسى تەمىردەن مىقتى، ىسىنە كىسى سۇيىنەردەي ەتىپ كورسەتۋىنىڭ سىرى نەدە؟ وعان شال ەشقاشان ءبىر نارسە جايىندا ءجون سىلتەپ، اقىل ايتقان ەمەس. «مىنانى بىلاي ىستەيسىڭ» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز شىعارعان جوق اۋزىنان. سويتە تۇرا شايتەنبەگىنە ولەردەي سەنەدى. «شىركىن شايتانبەگىم بولسا...» دەيدى. ءفيلمنىڭ نەگىزگى قۇپياسى وسى جەردە دەۋگە بولادى. شال نەمەرەسىنە عانا ەمەس، جالپى ءفيلىمنىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن بىردە-ءبىر ونەگەلى ءسوز ايتپايدى. «اناۋ بولادى، مىناۋ بولمايدى» دەگەن تيىمنان ادا. ونىڭ بار بىلگەنى، بار ايتقانى «قاسقىر كۇشىكتەيتىن كەزدە اتپاۋ كەرەك». بولدى. نەمەرەسىنە تۇرمىستىق سوزدەردەن باسقا ەشتەڭە ايتپاۋىنىڭ (دۇرىسى ايتقىزباۋىنىڭ), سويتە تۇرا ونىڭ مىقتى بولۋىنىڭ سەبەبى ۇلكەن ءھام قورقىنىشتى.
رەجيسسەر ءسوز دەگەندى قاساقانا تەك قانا «بار، كەل، كەلە جاتىر» دەگەن سەكىلدى اقپارات الماسۋشى قاتىناس قۇرالى رەتىندە عانا قولدانادى. سوندا دا نەمەرەسى اتاسىنىڭ تاربيەلى ءسوزىنسىز-اق مىقتى. ياعني اتالارىمىزدىڭ اقىلمان ءسوزىنىڭ قاجەتتىگى جوق-مىس. ال جاقسى ءسوزدى جارىم ىرىسقا بالاعان دانالارشا ايتساق ءسوز - تاربيە، ءومىر ءسۇرۋدىڭ قاعيداسى. ولار ايتقان ءسوزدىڭ ارعى ءتۇبى - اللانىڭ ءسوزى، قۇران ياعني اقيقات. اتالارىمىز ءسوزىنىڭ قادىرى بولاتىندىعى سوندىقتان. ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋ قاعيدامىز، سالتىمىز، سانامىز ءبارى وسى سوزدەردەن تاراعان. (ەڭ العاشقى ادام - حاۋا اتاعا اللانىڭ ءسوزى تۇسىرىلگەن بولاتىن.). ال ەرمەكتىڭ شالى قۇساپ ۇرپاعىڭنىڭ بويىنان وسىنىڭ ءبارىن سىزىپ تاستاساڭ شايتانبەك شىعا كەلمەك. ونى تۇساۋلاپ تۇرعان تىيىمدار، ياعني سوزدەر. وسىنى كورەرمەنگە تۇيسىگىمەن سەزدىرمەك. «كەلىندە» دە ءسوز بولماعاندىعى سول. سودان بارىپ ءوزىنىڭ قۋاتتاپ جۇرگەن ەشقانداي تىيىمى، قۇلشىلىعى جوق قاسقىر قاعيدالى تاڭىرشىلدىگىن دارىپتەمەك. كىتابى جوق «دىندە» ءسوز بولا ما؟ ەرمەكتىڭ ءسوزدى قاعىس قالدىرا بەرەتىندىگى سودان. ءسويتىپ وتىرىپ كىتابي ءدىندى جوققا شىعاراتىنىن يشارالايدى. قانشىق قاسقىردىڭ شالعا شابۋىلداماي كەتكەنى سوزسىز-اق ءوزارا تۇسىنىسكەنى، ءسوز تىڭداماعان نەمەرەسى مىقتى بوپ، شالدىڭ دا قاسقىرمەن الىسىپ جەڭىپ جۇرگەنى سول. ەندى «ءبىر اللادان باسقاعا باس كەسسەڭ دە باس ۇرمان» (اقىت ءۇلىمجىۇلى) دەپ اتقا قونعان بابالارىمىزدىڭ ەرمەككە ءبىر ءسوزىنىڭ دە كەرەگى جوق ەكەندىگىنە كوزىڭىز انىق جەتكەن شىعار. بۇندايلار ءۇشىن قازاقتىڭ عاسىرلار بويعى اۋىز ادەبيەتى، شەجىرەسى، ايتىسى، ماقال-ماتەل، جىر-داستاندارىنىڭ قۇنى كوك تيىن. بۇقار جىراۋ، شورتانباي، دۋلات، اباي، جامبىل، شاكارىم، احمەتتەردەي ارداقتىلارىمىزدىڭ ءسوزى تۇگىلى اتىن دا ەستىگىسى كەلمەيدى.
قاسقىرعا «عاشىقتىق»
وكىنىشتىسى سول، وسىنداي سوراقى ءفيلىم جايىندا بەلگىلىل ءبىر توپتاردىڭ ارنايى ۇيىمداستىرىلعان قولپاش پىكىرلەرىنە ىلەسىپ، بۇل ءفيلىمدى ماقتاۋشىلار ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدەن دە شىعىپ جاتىر. مىسالى، ۇلت قالپاعىن كيگەن ءبىز گازەتتە: «تۋىندىدا قاسقىردىڭ مىنەزىن اشىپ كورسەتكەنىن اتاماۋ مۇمكىن ەمەس. ول دا ءوز ارتىندا ۇرپاق قالدىرىپ، ادامازات ءتارىزدى ءوزىنىڭ قوعامى، ورتاسى بار. كوكبورىنىڭ كيەلىلىگى - ونىڭ وتباسىنا بەرىكتىگى. قاسقىر ءبىر عانا وتباسىنا يە جانە ول بولتىرىك تاربيەسىن تولىقتاي ءوز مويىنىنا العان حايۋان. اۋىزداندىرۋ، بولتىرىگىن كوكجالعا اينالدىرۋ، ءبارى-ءبارى - وسى اتا قاسقىردىڭ قۇزىرىنداعى مىندەت. وزگە حايۋانداردا جوق وسى قاسيەتتەر كيەلى جاراتىلىس يەسىن ءار كەز دارالايدى...» دەپتى. ("ۇلت times» گازەتى، 1 قاراشا، 2012. №25). وسىندايدا كوزسىز ماقتاۋ بولا ما؟ (قازاق «ءۇيىرلى قاسقىر» دەۋشى ەدى. «قاسقىردىڭ وتباسى» دەگەن نە ءسوز؟)
جىلاعىڭ كەلەتىن كۇلكىلى جاعداي عوي بۇل. بولتىرىگىن اۋىزداندىرۋ، كوكجالعا اينالدىرىپ تاربيەلەۋ قاسقىردا عانا بار، وزگە حايۋاناتتا جوق قاسيەت دەگەنىنە بالا سەنە مە؟ نە اقىماقتىق بۇل؟ ارىستان، ايۋدى، ءسىلۋسىندى، بۇركىتتىڭ سارشاسىن ايتپاي-اق قويالىق، تورعاي ەكەش تورعايدىڭ كەزەكتەسىپ جەم تاسىپ بالاپانىن قالاي اسىراپ، قالاي ۇشىراتىنىن بىلمەي مە؟ قاسقىر دا اللا تاعالا جاراتقان قانشاما حايۋاننىڭ ءبىرى. جاراتىلىسى ودان كۇرلەدى، ودان دا تاڭعالاردىق حايۋاناتتار جەتىپ ارتىلادى الەمدە. جازارماننىڭ مۇنداي كوزسىزدىكپەن قاسقىرعا «عاشىق» بولىپ وتىرۋىنىڭ ءوزى ءفيلىمنىڭ بەرگەن ناتيجەسى.
انا قىزىمنان مىنا قىزىم سوراقى
دەسەدە ەلدىڭ ءبارى ەلپىلدەپ ەرە كەتكەن جوق. قانشاما ماقالالار جازىلدى. وكىنىشكە قاراي، سونداي دالەلدى، سالماقتى ماقالالاردىڭ ءبىرىن جازعان جۋرناليست «ەندىگى كەزەكتە - «كەنجە». كۇتەمىز» دەپ تۇجىرىپتى ءسوزىن. (http://www.jaqsy.kz/article/view?id=153) كۇتەتىن نەسى بار، وسى رايىندا تۇرسا ەرمەك «كەنجە»-دەن كەيىن «نەمەرە»، «شال»-دان «كەمپىردى» تۇسىرسە دە قازاق پەن يسلامعا قارا كۇيە جاعۋدان تانبايدى. تەك سول پيعىلىن قازاققا اشىق بىلدىرمەي، ۇركىتىپ، شامداندىرىپ الماي، قالاي وتكىزىپ، قالاي سىڭىرۋىندە عانا ايىرماشىلىق بولادى. سەنبەسەڭىز سول كەزدە كورەرسىز.
تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ۇلتتىق رۋحى ءسال دە بولسا بەل كوتەرىپ، بابالارىنىڭ بويىنداعى ەرلىك جىگەردى اڭساي باستاعان ءبازبىر قانداستارىمىز قازاق شالدىڭ قاسقىرمەن الىسقانىنا ريزا بولىپ، سوعان الدانىپ قالدى. كادىمگىدەي الدادى. ارعى جاعى - ولەكسە. قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىردى ۇلگى تۇتاتىن ەرمەك قازاق ساناسىنا جاسالاتىن ەندىگى شابۋىلدا نەنى جامىلماق؟ نەمەن الداماق؟ ول كينونىڭ بۇل كينودان ايىرماشىلىق سوندا عانا.
جانتالاس...
ءيا، ەرمەك قازاقتى قالايدا «ەرمەك» قىلعىسى كەلەدى. بىراق الميساقتان مۇسىلمان قازاق وعان كونەر مە؟!
"اbai.kz"
