تاياۋ ارادا مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي كەڭەسى ۇسىنىسىمەن جارىق كورگەن «قازاق كوركەم ءسوزىنىڭ شەبەرلەرى» دەگەن كولەمدى كىتاپ قولىما ءتيدى (جالپى رەداكتسياسىن باسقارعان قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى س.قيراباەۆ). وقي باستادىم. كولەمدى ەڭبەك قازاقتىڭ وقىرمانعا ەتەنە تانىس، كوركەمسوز شەبەرلەرىنە ايرىقشا توقتالىپ، ايشىقتاي جازىلعان تۋىندى ەكەن. كىتاپ سوناۋ ءحVىىى عاسىردا عۇمىر كەشكەن ايداي الەمگە ايان اتاقتى بۇقار جىراۋ قالقامانۇلىنان باستاپ، بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك تاڭىن كوزىمەن كورىپ، كوڭىلى تاسىعان سەكسەننىڭ سەڭگىرىنەن اسقان مەنىڭ دە عۇمىرناماممەن اياقتالعان ىرگەلى ەڭبەك بولىپ شىقتى. ورتا مەكتەپ پەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا ادەبيەت پانىنەن ءدارىس الاتىندار ءۇشىن بىلىمدەرىن بايىتا تۇسەتىن، ولاردى وتانسۇيگىشتىككە، پاتريوتتىققا، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن مولايتۋعا باۋليتىن باعالى عىلىمي ەڭبەك دەپ ايتۋعا تۋرا كەلەدى. ...كىتاپتى باستان-اياق وقىپ شىققان سوڭ، مەن ەرەكشە تولعانىس قۇشاعىنا شومدىم. اتتەڭ، قازىرگى نارىق زامانىنىڭ زىعىرى سالدارىنان بار بولعانى مىڭ-اق دانامەن باسىلىپتى. بالكىم كەيىن دەمەۋشىلەر قولداۋىمەن كىتاپ سانىن كوبەيتىپ، قايتا باسسا مادەني-رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزعا قوسىلار مول ۇلەس بولارى حاق. ينستيتۋت باسشىلىعى ء(ۋاليحان قاليجان) وسى پىكىردى ەسكەرە جاتار دەگەن ۇمىتتەمىز.
«مەنى ەرەكشە تولعاندىرعان - قازاق جىراۋلارى. اۋىزدان اۋىزعا تاراپ، عا­سىرلار بويى توت شالماس التىنداي جار­­قىراعان جىراۋلىق ءداستۇر نە كۇي­دە؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەيمىن. جىراۋلىق، جىرشىلىق مەكتەبى قۇردىمعا اينالىپ بارا جاتىر دەگەن بىرجاقتى ويدان اۋلاقپىن، ارينە. قۇدايعا شۇكىر، جوق ەمەس، جالعاستىرۋشىلار ءبىرشاما بار. بىراق كوپ ەمەس، نەكەن-ساياق. تاڭدى تاڭعا جالعاستىرىپ، كومەيىن كۇمبىرلەتە جاعى تالماي جىرلايتىن قازاق ۇلتتىق ونەر ينس­تيتۋتىنىڭ ۇستازى ­الماسبەك ­الماتوۆ، كوكشە وڭىرىنەن كوسىلە شىققان ­ايتىسكەر اقىن، ءھام ارقا ءوڭىرى حيسسالارىن دا، قىرعىزدىڭ «ماناسىن» دا مايىن تامىزا تولعايتىن بايانعالي ءالىمجانوۆ، دومبىرا قولىنا تيسە-اق داۋىسىن التىقىرعا اتتاندىرىپ، شاناعىن جۇتىپ قويارداي شىڭقىلداتا جونەلەتىن، قىل قوبىزدى سولقىلداتا سازداتىپ، كۇمىس كومەيىمەن استاستىرا اسقاقتايتىن ايتۋلى جىراۋ بەكبولات تلەۋحانوۆ... ...تاعى كىمدەر؟ ماڭعىستاۋدان، التاي جاقتان، قاراتاۋدان، جامبىل وڭىرىنەن... اندا-ساندا بولسا دا «مەن مۇندامىن» دەسىپ جۇرگەندەر جوق ەمەس. ونىڭ ۇستىنە ءوزىمىزدىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريا، قىزىلورداداعى قورقىت اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت اسىرەسە ەلىمىز ەگەمەندىگىن العاننان كەيىن جاڭا ءبىر سەرپىلىسپەن جىراۋلىق ونەردى ورگە سۇيرەپ، ونى كاسىبي دارەجەگە كوتەرۋ جولىندا اجەپتاۋىر قادىمدار جاساپ ءجۇر... دەسە دە مۇنىڭ ءبارى جىراۋلىق مەكتەبىن ورىستەتۋدەگى جەتىستىكتەر بولا، تۋرا كولگە تامعان تامشىلارداي عانا ءتارىزدى. ەگەر جوعارىداعى جىراۋلىق ءداستۇردى جالعاستىرۋشىلار قارقىندارىن ۇدەتىپ، دارىندار قاتارىن كوبەيتىپ جاتسا نۇر ۇستىنە نۇر.
بىزدىڭشە بۇل ونەرگە ەرەكشە ءمان بەرىلسە، بالالار باقشالارىندا تاقپاق ايتىپ، «تاقىل­داعىشتار» مەكتەپ قابىرعاسىنا كەلگەندە جى­راۋلىق ونەرمەن دە تۇبەگەيلى اينالىسا باستاسا دەيمىن. قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جىراۋلىقتى كاسىبي دارەجەگە جەتكىزۋ ءۇشىن مەكتەپتەردە ارنايى ءپان ەنگىزىلۋىنە قولداۋ كورسەتسە، قۇبا-قۇپ دەمەكپىز. ءبىر بايقاعانىمىز، ءارتۇرلى اي­تىستار، اقىنداردىڭ جىر ءمۇشايرالارى، ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ سەكىلدى ءىس-شارالار داستۇرگە اينال­عالى ءبىراز بولدى. الايدا جىراۋلىق داس­تۇرىنە ارنالعان ارنايى باعدارلاما بولعان ەمەس.
...الىسقا بارماي-اق كورشىمىز قىرعىز ەلىن­­­دە ءبىر عانا «ماناس» توڭىرەگىندە كوپتەگەن بايقاۋ­لار ءجيى-ءجيى وتكىزىلىپ، مىقتى ماناسشىلارعا سىي-سياپاتتار بەرىلىپ جاتادى. بالا ماناسشى، جىگىت ماناسشى، قاريا ماناسشىلار بارشىلىق. وسى­دان كوپ جىل بۇرىن قىرعىز ەلى مەن قازاق­ستان ونەرپازدارىنىڭ بىرلەسكەن مادەني اپتا­لى­عىندا ساحناعا باسىنا اق قالپاق كيىپ، بىلەگىن تۇرە تاستاپ، كىشكەنتاي ەرنىن دۇرديتە ءۇشىنشى سى­نىپ وقۋشىسىنىڭ شىڭكىلدەك داۋىسىنا باسىپ:
«ە-ەي، كورۋپ تە كەلگەن كىسى جوق،
كوپۋرتە ايتسا ءىسى جوق» دەپ باستاپ، الا جو­نەلىپ زورعا توقتاعانىن كورىپ قايران قالعان ەدىك.
ياعني ونەردىڭ قاي سالاسى بولسىن ەرتەرەك باستاعان ابزال. حورەوگرافيا مەكتەپتەرىندە بو­لاشاق بيشىلەردى قالاي تاربيەلەسە، جىراۋ­لىق ونەردى دە مەكتەپ قابىرعاسىنان وربىتكەن ءجون.
جىراۋ - باسشىنىڭ وڭ قولى، ونىڭ اقىل­گويى، ەل نامىسىن، جەر نامىسىن حاس جىرىمەن قور­عاۋشى، ۇگىتشى، ول - جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، جا­مان­دىق پەن ارامبەزدىككە قارسى، ءسوزىن سۇيەك­تەن وت­كىزەتىن جاۋىنگەر سارباز. ابىز ويلى فيلوسوف.
ىقىلىم زاماننان بىزگە تانىس جىراۋلار­دىڭ جىر مارجاندارىنىڭ ولمەي، وشپەي، ەسكىرمەي كەلە جاتۋىنىڭ سەبەبى دە وسىدان بولسا كەرەك.
...جالقۇيرىعى قابا دەپ،
جابىدان ايعىر سالماڭىز.
قالىڭ مالى ارزان دەپ،
جاماننان قاتىن الماڭىز.
جابىدان ايعىر سالساڭىز،
جاۋعا مىنەر ات تۋماس.
جاماننان قاتىن الساڭىز،
توپقا تۇسەر ۇل تۋماس.
جاماننان جاقسى تۋسا دا،
تارتپاي قويماس نەگىزگە...
مىنە، بۇقار جىراۋ ايتقان ءتالىم تاعىلىمى مول تۇنىپ تۇرعان فيلوسوفيالىق تۋىندى. قازاق ەلىنىڭ بىرلىگى ءۇشىن ارپالىسقان ابىلاي حاننىڭ قانمايداندا اقىلشىسى بولعان، جەتەلى ماقسات-مۇراتىنىڭ جارشىسى بولعان بۇقار جىراۋدى ابىلاي حان دا ايرىقشا قاستەرلەگەن. جىراۋ دا ءومىر بويى ابىلايدىڭ جاس شاعىنان باستاپ، ەگدە تارتقان كەزىنە دەيىن ونىڭ ەلى مەن جەرى ءۇشىن كۇرەسكەن ەرەسەن ساتتەرىن جىرىنا قوسىپ، شارشى توپقا تاراتىپ وتىرعان. ال بۇقار جىراۋ ­قارتايىپ، توقساننىڭ تورتەۋىنە قاراعان شاعىندا، باقيعا وزعالى جاتقاندا حان قازاسىنا قاتتى قايعىرا قابىرعاسى سوگىلىپ:
قايىرۋسىز جىلقى باقتىرعان حانىم-اي،
قالىڭ مالسىز قالىڭدىق
قۇشتىرعان حانىم-اي.
ءۇش ءجۇزدىڭ كىسىسىنەن ۇشەۋىن اتاسام،
قالار ما ەكەن جانىڭ-اي، - دەپ ەگىلگەن.
اراعا عاسىر سالىپ ماحامبەت اقىن يساتاي قازا بولعاندا:
اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس،
قاناتىڭ قاتتى، موينىڭ بوس.
يساتايدان ايىرىلىپ،
جالعىزدىقپەن بولدىم دوس، - دەپ تەبىرەندى ەمەس پە؟!
ەل قامىن قاستەر تۇتقان دۋلات باباتايۇلى:
مىناۋ ازعان زاماندا
قاراسى - انتقور، حانى - ارام.
باتىرى كوكسەر باسى امان
بايبىشە - تانتىق، باي - ارام...
بوزبالاسى - بولاشاق
...ەبى كەتكەن ەل بولدى.
ەندى قايدا مەن بارام؟ - دەپ زامان اعىسىنان تۇڭىلگەن جىراۋ جۇرەك «زاپىرانىن» مۇڭدى-زارلى كوڭىل كۇيىمەن استاستىرا توگىلتەدى. ءوز زامانىنىڭ كەسكىن-كەيپىن كوركەمسوزىمەن كەس­تەلەي بىلگەن، كورگەنى مول، كوڭىلگە توقىعانى زور اقىن جىرى ساياسي ساركازم دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلگەنى كورىنىپ تۇر.
شوجە قارجاۋبايۇلى:
بالىقشى بايىمايدى كولدەن العان،
اقىن دا بايىمايدى ەلدەن العان.
ءوزىڭنىڭ ماڭدايىڭا بىتپەگەن سوڭ،
قالادى جەلمەن كەتىپ، جەلدەن العان...
ءوزى ءومىر سۇرگەن ءداۋىردىڭ بەتپەرنەسىن وسىلاي مىنەپ شەنەيدى. شوجەنىڭ وسى ءبىر شۋماق ولەڭىندەگى ءومىر شىندىعى ءدال بۇگىنگى كەزدە دە ءوز كۇشىن جويماعان عوي. وسى جولداردى وقىپ وتىرىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن تۇبەگەيلى شەشىلمەي كەلە جاتقان قالاماقى ماسەلەسى ەسىمە تۇسە كەتكەنىن قاراشى. ءتۇن بالاسىندا كوز مايىن تاۋىسىپ، كۇيبەڭدەۋمەن جازاتىن شىعارماڭ ەلەۋسىز قالا بەرسە قابىرعاڭ قايىسپاي قايتەدى؟
اسىلى، قۋاتتىلار مەن بيلىگى بارلار قولداسا شەشىلمەيتىن ماسەلە جوق قوي. كىم ءبىلسىن، ءۇمىتسىز سايتان بولسىن. جازۋشىلار وداعىنىڭ تاياۋدا عانا وتكەن كەزەكتى قۇرىلتايىندا جوعارعى جاقتان كەلگەن بيىك مارتەبەلى مىرزامىز قالاماقى حاقىندا قىسقاشا ءسوز سويلەپ:
- قالاماقىنىڭ تومەنگى مولشەرىن تاياۋ ارادا شەشۋدى ويلاستىرىپ جاتىرمىز، - دەگەن جاقسى نيەت ءبىلدىرىپ كەتتى. ەگەر ايتقان ءسوز نىساناعا جەتسە ازدى-كوپتى اقىن-جىراۋلاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايى جاقسارارى حاق.
«اۋزىنا ماي» دەگەننەن باسقا نە ايتامىز.
جىر الىبى جامبىل 97 جاسىندا ەل باسىنا كۇن تۋىپ، سۇراپىل سوعىس ءجۇرىپ جاتقاندا، الماتى­دا اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىن­دا (1943 ج) باستالعان اقىندار ايتىسىن اشقانىن 14 جاسىمدا كورگەن ەدىم. كۇمىس كومەي، جەزتاڭداي جىرشىلار مەن اقىندار يسا، ­نا­رتاي، شاشۋباي، نۇرلىبەك، ماياسار، نۇرقان جانە باسقالارى ءبىر-بىرىمەن ءۇش كۇن بويى ايتىستى.
- ە-ەۋ، الاتاۋدان، ارقادان
اقىندارىم كەلىپسىڭ.
تىلدەرىنەن بال تامعان
جاقىندارىم كەلىپسىڭ.
ەرتىس، ەدىل، ىلە، سىر
باسقوسقالى كەلىپسىڭ.
جۇرگەن جەرىڭ دۋمان جىر،
سەندەر ەلگە كورىكسىڭ.
شارشى توپتا توگىلگەن
سوزدەرىڭدى ساعىندىم.
كوزگە جىلى كورىنگەن
وزدەرىڭدى ساعىندىم.
...ە-ەۋ قىران-قىران بولار ما
تاس قيالعا ورلەمەي.
جۇيرىك جۇيرىك بولار ما
شارشى توسكە سەرمەمەي.
جورعا جورعا بولار ما
ءتورت اياعى تايپالماي.
باتىر باتىر بولار ما
قالىڭ جاۋدى قايتارماي.
اقىن اقىن بولار ما
ارقا قىزىپ ءان سالماي.
وتىرعان مىناۋ حالايىق
قولىن سوعىپ تامسانباي.
...ە-ەي اسۋدان اسۋ بەلىم بار،
ايدىندى شالقار كولىم بار،
ەل باسقارعان ەرىم بار.
جەر قوينىنا قاراساق،
لىقسىپ جاتقان كەنىم بار.
وسىنداي بايلىق تۇرعاندا،
اقىندار نەدەن كەمىڭ بار؟
ەل داۋلەتىن ەندەشە
جىرلاي تۇعىن ءجونىڭ بار، - دەپ ەكپىندەتە، قۇيىلتا باستاپ جىرىن اياقتاۋعا تاياعاندا جاۋعا قارسى جاۋدىرعان زىمىران سناريادتاي زۋىلداي جونەلدى:
- و-وۋ، ورىنباي مەن شاشۋباي
سەندەر وزەن باسىنداي.
جارقىرات جىرىڭدى
جازعى تۇرعى تاسقىنداي.
نارتاي، كەنەن، نۇرلىبەك
ولەڭ ءسوزدى دۇرىلدەت.
كوكتەن تۇسكەن جاسىنداي
سوزدەرىڭنىڭ كۇشىنەن
جاۋ جۇرەگى تۇرشىكسىن
جىرلارىڭدى ەستىگەن
جۇرت قۇماردان ءبىر شىقسىن!... تىڭدارمان قاۋىم تەاتر قۇرساعىن دۇرىلدەتىپ، قىزۋ الاقاندارىن سوقتى.
- جاسا، جامبىل!
- جاسا، جىر الىبى! - دەسىپ داۋىستاپ تا جىبەردى.
جامبىل جىرىنان قاندىبالاق قاس جاۋعا دەگەن وشپەندىلىك وتى لاپىلداپ كەتكەندەي اسەر قالدىردى. ۇلى اقىنىمىزدىڭ «اقىندارعا ارناۋىن» الدا-جالدا دومبىراعا قوسىلىپ مەن دە ايتىپ جۇرەمىن. ونىڭ سىرتىندا قازاقتىڭ باتىرلىق داستانى «الپامىس»، قىرعىزدىڭ باتىرلىق داستانى «ماناسىنان» دا ۇزىندىلەر ورىنداۋدى ادەتىمە اينالدىردىم. مەن جىراۋلىق ونەردى اسا جوعارى باعالاعاندىقتان حيسسالاردى قىزىعا جاتتاپ، قىزۋلانا سالۋدى مانسۇق ەتۋدەن جالىققان جوقپىن. بۇل ونەرىمدى «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسى ارنايى ءتۇسىرىپ، كورەرمەندەرگە تارتۋ ەتتى.
ءوز جۇمىسىن باستاعانىنا جىلدان اسىپ بارا جاتقان «مادەنيەت» تەلەارناسى دا «جۇزدەسۋ» دەگەن ايدارى ارقىلى مەنىڭ ورىنداۋىمداعى جىراۋلىق ونەرىمدى تاياۋدا كورەرمەندەرگە كورسەتتى. بىزدىڭشە، الداعى ۋاقىتتا «مادەنيەت» ارناسى «جۇزدەسۋ» ايدارى ارقىلى «سۇراق-جاۋاپپەن» عانا شەكتەلمەي، ونسىز دا ساۋساقپەن ساناعانداي جىراۋلىق ونەردى جالعاستىرۋشىلارعا كورەرمەن كوزىن مولىنان سۋارىپ كوكەيلەرىن وياتارداي ارنايى ۋاقىت بەرسە قۇبا-قۇپ بولار ەدى. «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەراديو كورپوراتسياسى باسشىلارىنىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا دەمەكپىز.
قازاق ەپوسى مەن اۋىز ادەبيەتى، جىراۋلار، ايتىس ونەرلەرى حاقىندا كلاسسيك جازۋشىلارىمىز مۇحتار اۋەزوۆ پەن ءسابيت مۇقانوۆ، ساپارعالي بەگالين كوپتەگەن عىلىمي ەڭبەكتەر جازىپ قالدىردى.
قازاق ادەبيەتى تاريحىن ءھام جىرشى، جىراۋلار، شەشەندىك سوزدەردى زەرتتەۋ ىسىندە اسقان عۇلاما، ۇلى جازۋشىمىز مۇحتار اۋەزوۆ مەكتەبىنەن وتكەن ايگىلى اكدەميكتەردىڭ سىرتىندا زەرتتەۋشىلىكپەن كەيىنگى كەزدەرى اينالىسىپ، عىلىمي ەڭبەكتەر جازىپ جۇرگەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى نۇرداۋلەت اقىش، گۇلجاھان وردا، تاريحي تۇلعالاردىڭ عۇمىرنامالىعى حاقىندا قىرۋار كىتاپتاردىڭ جارىققا شىعۋىنا ۇيىتقى بولعان سارسەنبى ءداۋىتوۆ، وزگە دە اتى اتالماعان ادەبيەتشىلەرگە ساتتىلىك تىلەيمىز.
سۋىرىپسالما اقىندار ىشىنەن ەرەكشە ورىن الا­تىنى - يسا بايزاقوۆ ەكەنىن كەزىندە ۇلى مۇحتار ايتقان بولاتىن. يسانىڭ «قۇرالاي سۇ­­­لۋ»، «اقبوپە»، «التاي اياسىندا» سەكىلدى وزگە دە تو­لىپ جاتقان ەپيكالىق داستاندارىن بىلاي قوي­عان­دا، ول ايتىسقا تۇسسە الدىنا جان سالماعان جەڭىم­پاز، قولىنا دومبىرا السا «جەلدىرمەسىمەن» ءدۇيىم جۇرتتىڭ دەلەبەسىن قوزدىرىپ، جەلپىندىرىپ تاستايتىن جىرشى، تالانتتى اكتەر رەتىندە ەستە قالدى. ال ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە وڭتۇستىك قازاقستان ءوڭىرىنىڭ ەلدى مەكەندەرىن ەركىن شارلاپ جىراۋلىق ونەرىمەن تانىلدى. ءوز داستاندارىن بىلاي قويعاندا، «قوبىلاندى»، «الپامىس»، «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ»، وزگە دە كوپتەگەن ليريكا-ەپوستىق داستانداردى تاڭدى تاڭعا ۇرىپ جاعى تالماي ايتقان جىراۋ ەدى.
امىرە، نۇرپەيىس، تۇرماعامبەت، ­شاشۋ­­باي، دوسكەي، نارتاي، كەنەن ىسپەتتى جىرشى، جىراۋ­لىق، سازگەرلىك، انشىلىكپەن اينالىسىپ، كەزىندە كو­رەرمەندەرىنىڭ كوزدەرىن توياتتاتىپ، تالانتتا­رىمەن تامساندىرعاندار بۇل كۇندە ارامىزدا جوق.
«ات تۇياعىن تاي باسار» دەگەندەي، ونەر دىراۋلارى سانالعان قازاق جىراۋلارىنىڭ ورىندارىن ويسىراتپاي، ولاردىڭ ونەگەلى دە ورەلى داستۇرلەرىن جالعاستىرۋشىلاردى تاربيەلەۋ بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ۇلەسىنە ءتيىپ وتىرعانىن استە ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.
ارداقتى «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسى! وقىرماندار ءسۇيىپ وقيتىن باسىلىم بەتىندە جىراۋلىق ونەرگە ارنالىپ ارنايى بايقاۋ جاريالانسا. كەڭبايتاق رەسپۋبليكامىزدىڭ وبلىس­تارداعى مادەنيەت باسقارمالارىمەن كەلىسىپ، الماتى قالاسىندا «جىراۋلار جارىسى» ايدارىمەن بايقاۋ وتكىزۋگە مۇرىندىق بولساڭىزدار ەكەن. بۇل ءۇردىس ءبىر رەت قانا ەمەس، جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇرسا قۇبا-قۇپ. ەگەر بۇل تىلەك جۇزەگە اسا قالسا، بايقاۋدىڭ بەلگىلى دارەجەدە وتۋىنە اتسالىساتىنىم ءسوزسىز.
«قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي» دەپ دانا اباي ايتقانداي، بىزدە جىراۋدى ايتاسىز-اۋ، انشىلەر، ناعىز انشىلەر دە از. ونىڭ ىشىندە كەڭ تىنىستى داۋىس دياپازوندارى ەرەكشە ءداستۇرلى انشىلەر دە نەكەن-ساياق. بۇل رەتتە ميكرافونسىز ءحالى مۇشكىل ەسترادالىق انشىلەر ءوز الدىنا ءبىر باسقا. ال ءداستۇرلى انشىلەر ءبىر بولەك. ارقا اندەرىن اسقاقتاتا شىرقايتىن قر حالىق ءارتيسى قايرات بايبوسىنوۆ پەن امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى باحىتقان ۇدەرباەۆا، مۇحيت، عاريفوللا ءداستۇرىن جالعاستىرۋشى، قر حالىق ءارتيسى بەكبوسىن قاجىباەۆ پەن ساڭلاق ءانشىمىز ساۋلە جانپەيىسوۆا، ءداستۇرلى انشىلەرىمىز ەركىن شۇكىمانوۆ پەن ەرلان رىمعالي شىرقاعان اندەر تىڭدارماندارىن ەرەكشە تامساندىرىپ، تالاپ-تالعام دەڭگەيىنەن شىعىپ ءجۇر.
وسى ءداستۇر الدا دا جالعاسىن تابار دەگەن ويدامىز.
...تاعى ءبىر ويدا جۇرگەن تۇيتكىلدى تارقاتساق. كەيىنگى كەزدە قازاق حيسسالارىن ءۇزىپ-جۇلىپ ميكرافون ارقىلى شۋىلداق اسپاپتار سۇيەمەلدەۋىمەن ورىندايتىندار شىعا باستادى. بىزدىڭشە بۇل جىراۋلىق ونەرگە ءجۇردىم-باردىم قاراۋشىلاردىڭ ءىسى. كورەرمەندەردىڭ كورىنە كوزدەرىن ارباپ، باسىن قاتىرۋدىڭ قاجەتى بار ما؟..
جىراۋلىق ءداستۇردى دومبىرا سۇيەمەلدەۋى­مەن عانا جالعاستىرعان ءلازىم. ونى ايتاسىز-اۋ، ءاننىڭ ءماتىنىن دە، سازىن دا ءوزى جازعىشتار كوبەيىپ بارادى. ولەڭگە ۇقسامايتىن ءسوز تىركەستەرى مەن داڭعازا شۋعا قۇرىلعان سازسىماقتار جاۋىننان سوڭعى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كەتتى. ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق. پالەنشە توبى، تۇگەنشە توبى ورىنداۋلارى ارقىلى ورعىپ-قارعىپ جاتىر. «انا ءتىلى» گازەتىندە بۇرىنىراق «ەستراداداعى ەپيدەميا» دەگەن تاقىرىپپەن وسى جۇگەنسىزدىكتەر تۋرالى سىني ماقالا جازعان ەدىم. ونى دا قۇلاقتارىنا قىستىرعان ەشكىم كورىنە قويعان جوق. كەڭەستىك كەزدەگى كەيبىر كەلىستى تار­تىپتەردى تاجىريبەگە ەنگىزىپ، ءان ءماتىنى مەن سازى ارنايى كوركەمونەر كەڭەستەرىندە قارالىپ، رۇقسات بەرىلگەننەن كەيىن ورىندالسا، كۇلدى-كومەش شوپشالاڭدارعا توسقاۋىل قويىلارى ءسوزسىز.
...«جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەگەندەي، جىراۋلىق ونەرگە قولۇشىن بەرۋشىلەر كوبەيسە، عاسىرلاردان سىر شەرتەتىن عيبراتى مول شەشەندىك شەجىرەسىنىڭ ءورىسى كەڭەيىپ ورگە سۇيرەرى ءسوزسىز.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى - وسىدان بۇرىن «ءۇش عاسىر جىرلايدى» دەگەن اتپەن جىراۋلار توبىن قۇرايتىن ءۇش تومدىقپەن وقىرماندارىن قۋانتقان ينستيتۋت ۇجىمى اراعا ءبىراز جىل سالىپ جارىققا شىعارعان «قازاق كوركەمسوزىنىڭ شەبەرلەرى» اتالاتىن تۋىن­دىسى بەس عاسىر شەجىرەسىن شەرتكەن انتولوگيا دەسە بولعانداي. سەبەبى بۇل توم ەرەكشەلىگى - بۇرىنعى ەڭبەكتەردە بۇقار جىراۋ باستاعان كونە كەزگى جىراۋلار عانا تىلگە تيەك ەتىلگەن ەدى. ال كولەمى جاعىنان دا كوز تارتاتىن بۇل كىتاپقا حح-ءححى عاسىردا ءومىر سۇرگەن كوركەمسوز شەبەرلەرىنىڭ كورنەكتىلەرى ەنگىزىلىپتى. مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ينستيتۋتتىڭ ادەبيەت تاريحىن زەرتتەۋشى عالىمدارىنىڭ قىرۋار ەڭبەگىنىڭ جەمىسى، مىنە وسىنىسىمەن دە ەرەكشەلەنەدى. بۇل ەڭبەك ادەبي-مادەني ءومىرىمىزدىڭ قۇندىلىعىنا قوسىلعان قازىنا دەۋگە ابدەن بولادى.
...ءيا، قاشاندا گاۋھار جىرلارى قۇلاقتان كى­رىپ، بويىڭدى بالقىتىپ، كوڭىلىڭدى شالقىتاتىن قازاق جىراۋلارى دارىن دىراۋلارى.
جىراۋلىق ونەردى قىزۋ قولپاشتاپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا اسپەتتەي بەرەيىك، اعايىن!

مىڭباي ءراش، اقىن

"انا ءتىلى" گازەتى