مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى زاڭداعى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ قۇقىقتارى جونىندە تالاي ۇسىنىستار جولدانسا دا،  قيسىنسىز بۇرمالاۋلار مەن ورىندى تالاپتاردىڭ قىر - سىرى قىڭىرلاردىڭ قولىنا تاپ بولىپ، ءىز - ءتۇسسىز جوعالىپ كەتىپ جاتقاندىعى، كوپشىلىكتى قىنجىلتىپ وتىر. بۇل جايلار بارلىق دەڭگەيدە وتكىزىلىپ جاقتان سەمينارلار، قىزمەت دارەجەسىن كوتەرۋ كۋرستارىنداعى وتكىزىلگەن لەكتسيالاردا ايتىلعانىمەن، ايتىلعان كەمشىلىكتەر سول لەكتسيالاردان كەيىن، اياق استىندا تاپتالعان كۇيىندە قالىپ جاتىر.

بارلىق سەمينارلاردا وسى كەمشىلىكتەر جان - جاقتى تارازىعا سالىنىپ، سالماقتالسا دا، قيسىنى جوق ادىلەتسىزدىك كوزگە وعاشتاي باسىلىپ، ورىندى وڭ باعاسى بەرىلمەي، نە دۇرىس جولعا قويىلماي، كىربىلجىڭ تۋعىزىپ وتىرعانى دا كوپكە ءمالىم. ەندى، سول جايلارعا توقتالىپ وتسەك.

قيسىنسىز قيامەتتىڭ ءبىرى بوپ تابىلاتىن، مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ ەڭبەك وتىلىنە توقتالساق. بۇرىن پارتيا، كومسومول، كاسىپوداق ۇيىمدارىنا قىزمەت اتقارعانداردىڭ ەڭبەك ءوتىلى، تەست تاپسىرۋ، قايتارا اتتەستاتسيادان وتكىزۋ كەزىندە شەگەرىلىپ تاستالىنادى. نە سەبەپتى، جانە بۇنداي قيانات جاساۋدى كىم ويلاپ شىعارىپ، زاڭعا قوسالقى جاسىرىن ەرەجە شىعارىپ وتىر؟

ەگەر زاڭ بىتكەننىڭ بارلىعى سوڭىنان شىققان قوسالقى ەرەجەلەرگە باعىنىشتى بولسا، وندا ول زاڭداردى تەستى سۇراقتارىنا ەنگىزۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ - دەگەن سۇراق، ءار قىزمەتكەردىڭ الدىنان قيسىنسىزدىعىن مەڭزەپ تۇرادى.

مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى زاڭداعى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ قۇقىقتارى جونىندە تالاي ۇسىنىستار جولدانسا دا،  قيسىنسىز بۇرمالاۋلار مەن ورىندى تالاپتاردىڭ قىر - سىرى قىڭىرلاردىڭ قولىنا تاپ بولىپ، ءىز - ءتۇسسىز جوعالىپ كەتىپ جاتقاندىعى، كوپشىلىكتى قىنجىلتىپ وتىر. بۇل جايلار بارلىق دەڭگەيدە وتكىزىلىپ جاقتان سەمينارلار، قىزمەت دارەجەسىن كوتەرۋ كۋرستارىنداعى وتكىزىلگەن لەكتسيالاردا ايتىلعانىمەن، ايتىلعان كەمشىلىكتەر سول لەكتسيالاردان كەيىن، اياق استىندا تاپتالعان كۇيىندە قالىپ جاتىر.

بارلىق سەمينارلاردا وسى كەمشىلىكتەر جان - جاقتى تارازىعا سالىنىپ، سالماقتالسا دا، قيسىنى جوق ادىلەتسىزدىك كوزگە وعاشتاي باسىلىپ، ورىندى وڭ باعاسى بەرىلمەي، نە دۇرىس جولعا قويىلماي، كىربىلجىڭ تۋعىزىپ وتىرعانى دا كوپكە ءمالىم. ەندى، سول جايلارعا توقتالىپ وتسەك.

قيسىنسىز قيامەتتىڭ ءبىرى بوپ تابىلاتىن، مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ ەڭبەك وتىلىنە توقتالساق. بۇرىن پارتيا، كومسومول، كاسىپوداق ۇيىمدارىنا قىزمەت اتقارعانداردىڭ ەڭبەك ءوتىلى، تەست تاپسىرۋ، قايتارا اتتەستاتسيادان وتكىزۋ كەزىندە شەگەرىلىپ تاستالىنادى. نە سەبەپتى، جانە بۇنداي قيانات جاساۋدى كىم ويلاپ شىعارىپ، زاڭعا قوسالقى جاسىرىن ەرەجە شىعارىپ وتىر؟

ەگەر زاڭ بىتكەننىڭ بارلىعى سوڭىنان شىققان قوسالقى ەرەجەلەرگە باعىنىشتى بولسا، وندا ول زاڭداردى تەستى سۇراقتارىنا ەنگىزۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ - دەگەن سۇراق، ءار قىزمەتكەردىڭ الدىنان قيسىنسىزدىعىن مەڭزەپ تۇرادى.

ماسەلەن، مەملەكەتتىك شارۋاشىلىق، ياعني سوۆحوزداردا باس مامان بوپ قىزمەت اتقارعانداردىڭ ەڭبەك ءوتىلى تولىعىمەن ەسەپكە الىنىپ، ولاردىڭ ەڭبەك ءوتىلى 20 جىلعا تولىپ تۇرسا، تەك اڭگىمەلەسۋگە عانا شاقىرىلادى. مەملەكەتتىك قىزمەتكە، ءتىپتى سول تالاپ ەتىلەتىن زاڭداردىڭ بەتىن ءبىر رەت تە اشىپ كورمەگەن، زەينەتكەرلىككە شىققان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى، قارجى پوليتسياسى، اسكەري قىزمەتتەن بوساعاندار، اڭگىمەسىن ايتىپ - اق توپ ەتە قالىپ جاتىر. بۇگىنگى مەملەكەتتىڭ قىزمەتتىڭ كوپشىلىگىنە، جانە باستى ورىندارعا وسى قۇزىرەتتى ورىنداردان زەينەتكەرلىككە شىققاندار كەلىپ جاتىر.

ءتىپتى مەملەكەتتىك قىزمەتكە قاتىسى بولماعان، مۇعالىم، زووتەحنيك، ينجەنەر جانە تاعى دا باسقالار، زاڭنان ەشبىر حابارى جوق بولسا دا، اكىم بوپ تاعايىندالىپ، اسپاننان جەرگە تۇسكەندەي جايراڭداپ شىعا كەلەتىن جانداردىڭ تىرشىلىگىندەگى ايرىقشا ەرەكشىلىكتەردى قاي قيسىنعا جاتقىزۋعا بولادى؟ زاڭ بىتكەننەن حابارى جوق، تەست دەگەنىڭە تۇكىرگەنى بار اكىمگە، قاراماعىنداعى تەست تاپسىرعاندار قۇل ەسەبىندە قىزمەت اتقاراتىن، بۇل وعاشتىققا كىم جاۋاپ بەرەر ەكەن؟  ەش - ءبىر سىناق پەن ساراپتاماعا سالماي، پارتيالىق تىزىممەن سايلاپ جاتقان، توركىنى زاڭنان الشاق دەپۋتاتتارىمىز بۇل تالاپتاردىڭ بىرىنە ساي كەلمەسە دە، ۇلكەن قۇرمەتكە يە ەتىپ، حالىق قالاۋلىسى دەگەن ەرەكشىلىك بەرۋدىڭ قانداي قيسىنى بار؟ زاڭنىڭ اتاسى كونستيتۋتسيادان دا حابارى جوق جاندار سولار ەكەنىن ەل كۇندە كورىپ وتىر. ارينە، مۇنىڭ ءبارى اششى شىندىق بولعان سوڭ ايتىلىپ وتىرعان جايلار.

جاقسى دەلىك تە، قيسىنسىزدىقتىڭ باستاپقى اعىمىنا قايتا ورالايىق. اشىنۋدىڭ تورەلىك توركىنىنە كەلسەك، بۇرىن ءار-ءبىر جۇما سايىن مالشىلار كۇنى وتكىزىلىپ، اۋدان ورتالىعىنان جان - جاققا، مالشىلاردى ارالاۋعا جانە ولاردىڭ كۇي-جايى جونىندە، ءار - ءبىر دۇيسەنبى كۇنى بايانداۋ بەكىتىلگەن ەلشىلەرگە، نەمەسە پارتيا، كومسومول، كاسىپوداق كوميتەتتەرى قىزمەتكەرلەرىنە  جۇكتەلىپ وتىردى. ءسويتىپ، شارۋاشىلىقتا جاتىپ اتار باس مامانداردى، جەتى سايىن ورىندارىنان تۇرعىزىپ، تىرشىلىككە كوز سالعىزۋ شارالارى الىنعان ەدى.

الايدا، مەملەكەتتىك تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋىن، قىسى، جازى قاداعالاپ شاپقىلاعان، جانە بەكىتىلگەن ۋچاستكىلەرى ءۇشىن، بۇيرا سايىن تاياق جەگەن جانداردىڭ ەڭبەگى مەن بەينەتىن جوققا شىعارۋ، نەمەسە مۇلدە وزبىرلىقپەن الىپ تاستاۋدى، كىم ويلاپ شىعارعان؟

الدە، مەملەكەتتىك قىزمەت اگەنتتىگىندە وتىرعان جاڭا تۋىندىلار، نەمەسە جاڭا قازاقتار، بۇرىنعى مەملەكەتتىڭ مۇلدەسى ءۇشىن شاپقىلاعان قىزمەتكەرلەرمەن اڭگىمەلەسۋگە قورقا ما؟

مۇمكىن، سوۆحوزدا باس مامان بوپ جۇمىس جاساعاندار، بۇرىنعى پارتيا، كومسومول، كاسىپوداق كوميتەتىندە قىزمەت اتقارعانداردان ساياسي ساۋاتتى، الدە مادەنيەتى جوعارى دەپ، ەسەپتەي مە؟ بۇل ارا جىكتى قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟ بۇلاردىڭ ىشىندە، مەملەكەت باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا، سول سوۆحوزداعى باس مامانداردىڭ كوزىن اشۋ ءۇشىن لەكتسيا وقىپ، سوۆحوز بولىمشىلەرى مەن الشاق جاتقان مالشى نۇكتەلەرىن ارالاعاندار كىمدەر؟ ارينە، بۇل سۇراقتاردىڭ بارلىعى ورىندى، جانە قيسىندى جاۋابى مەن شەشىمىن تالاپ ەتەتىن ۇسىنىستار.

بارا كەلە شارۋاشىلىقتار تارادى. مەملەكەتتىك شارۋاشىلىقتار، سونىڭ ىشىندە سوۆحوزداردىڭ ەڭ سوڭعى توبى 1997 جىلى تولىعىمەن جابىلسا دا، سوڭعى جىلعا ەسەپتەمە رەتىندە تەك 1991 جىل الىنادى دەلىنگەن ەرەجەنىڭ قيسىنىن تاعى كىم تۇسىندىرەدى؟  سوندا ەكى ارالىقتاعى التى جىلدى جوققا شىعارۋدى كىم ويلاپ تاپتى؟ مەملەكەتتىك قىزمەتكە سوۆحوز ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتى ەسەپكە الىنبايتىندىعىن قاي كورەگەن ويلاپ شىعاردى؟

ءتىپتى، بۇل  مازاقاتار مەن وزبىرلىقتى قالاي بويعا ءسىڭىرىپ، ءۇنسىز وتىرۋعا بولادى؟  ال، ءومىر بويى كولحوزدا قىزمەت ەتكەن باس مامانداردىڭ ەڭبەك ءوتىلى جارامسىز بوپ،  قۇقىعى نەگە جەرگە تاپتالۋى قاجەت؟

تاراعان شارۋاشىلىقتىڭ ءار ءبىر باس مامانى شارۋاشىلىقتان ءوز ۇلەستەرىن جەردەي، مالداي، تەحنيكالاي الىپ، شالا بايىپ شىعا كەلدى. ال، مەملەكەتتىڭ بولمىسىنا شىبىققا ءمىنىپ شاپقان بايعۇس پارتيا، كومسومول، كاسىپوداق قىزمەتكەرلەرىنىڭ تاقىمى سول شىبىقتا قىسۋلى قالدى دا قويدى. بۇل دا ادىلدىك پە ەكەن؟

تەستىنىڭ سۇراقتارى، ونىڭ ىشىندە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر، جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ جانە تاعى دا باسقا زاڭدار مەن سۇراقتاردىڭ نەگىزى، جۇمىس بابىنا قاراي، تەك اكىمدىكتەردىڭ اپپارات قىزمەتكەرلەرى، ونىڭ ىشىندە ۇيىمداستىرۋ جانە زاڭ بولىمدەرىنە قاراستى تالاپتار. ال ول زاڭداردى جالپىعا بىردەي تاڭۋدىڭ ءوزى دە قيسىنسىز. سەبەبى، نورماتيۆتىك اكتىلەردىڭ بارلىعى اكىمدىك جانە ماسليحاتتار ارقىلى قابىلداناتىندىعى، كۇندەلىكتەگى تىرشىلىكتىڭ تىنىسى.

ول زاڭدار، ءار سالادا قىزمەت ەتەتىن اگرونوم، زووتەحنيك، مال دارىگەرلەرى، ەكونوميست، ەسەپ، ءبىلىم، دەنساۋلىق، مادەنيەت، سپورت، ءتىل ماماندارىنىڭ جۇمىستارى مەن كۇندەلىكتى تىرشىلىگىندە ءتىپتى ءبىر ۇشتاسپايتىنى بارشاعا ءمالىم جاي.

بۇگىندە سۋديالارىڭ دا، پروكۋرورىڭ دا تاعى دا باسقالارى، زاڭداردىڭ الۋان تارماقتارىنان قاتە جىبەرىپ الماس ءۇشىن، كىتاپتارىنىڭ بەتىن كۇن سايىن اۋدارىپ وتىراتىنى جالپىعا بەلگىلى جاي. ال، تىرشىلىگىنە قاتىسى بولماعان زاڭدى، جادىڭا ساقتاپ تەست تاپسىر دەپ، زورلىق جاساۋدىڭ ءوزى دە قيسىنسىز جاي عوي. ولاي بولسا، سول زاڭداردى قابىلداپ وتىرعان، بارلىق دەڭگەيدەگى دەپۋتاتتارعا تەست تاپسىرتىپ كورەلىكشى. جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ، كوررۋپتسيا زاڭدارى بويىنشا ولار نەگە تەست تاپسىرماسقا؟ الدە، قيسىندى ۇسىنىستار قابىل الۋعا كەلمەي مە؟ بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەر جىلما جىل تۇرعىندار الدىندا ەسەپ بەرگەندەي، دەپۋتاتتار نەگە جاۋاپكەرشىلىكتەن تىسقارى قالۋى ءتيىس؟

3 جىل سايىن، 20 جىل بويى تەست تاپسىرۋدىڭ قيسىنى نەدە؟ الدە بىزدەگى زاڭداردىڭ تۇبەگەيلى وزگەرۋ جيىلىگى وتە جوعارى ما؟

بىزدىڭشە، 3 جىل سايىن 3 رەت تەستىدەن وتكەن مەملەكەت قىزمەتكەرىن، نەمەسە ەڭبەك ءوتىلى 10 جىل بولعان مەملەكەتتىك قىزمەتكەردى ودان ءارى سىنىققا سالىپ، كەلەمەجدەۋدىڭ ءوزى دە ورىنسىز قيانات.

سونىمەن قاتار، اۋدان ورتالىعىندا ۇقك، پروكۋراتۋرا ورگاندارى تۇرعاندا، ارنايى تەكسەرۋ قۇجاتتارىن وبلىس ورتالىعىنا اپارىپ، قولما قول تاپسىرۋدىڭ نەندەي قيسىنى بار؟ بۇل جايدى اۋدانداعى ورگاندار ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ قيسىنى جوق شارۋا ما؟

بۇگىنگى ەلەكترونيكا دامىعان تۇستا، تەستىدەن وتۋشىلەردى وبلىس ورتالىعىنا شۇبىرتىپ، اسكەر قاتارىنا شاقىرعانداي اتتان سالۋدىڭ رەتى بار ما؟ تەستىدەن وتكىزۋدى، ءار - ءبىر اكىمدىكتىڭ ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى ارقىلى ۇيىمداستىرۋعا قانداي كەدەرگىلەر بار؟ الدە جاساندى بيلىكتەن ايىرىلماۋ بىزدە ەڭ باستى مىندەتتىڭ ءبىرى مە؟ ارينە، بۇل جايلاردىڭ بارىنە قيسىنسىز جاۋاپ تاۋىپ، سول كۇيىنشە قالدىرىلاتىنى ايدان انىق. دەگەنمەن دە;

- مامانداردىڭ ايماق ىشىندە اۋىستىرىمدىلىعىنا كەلىسىم الۋ بيۋروكراتتىعىن نەگە شەكتەمەسكە؟ نەمەسە، ءار اۋداننىڭ ىشىندە، مامانداردى ءتيىمدى ورىنعا اۋىستىرۋدى، اكىمدىكتەردىڭ ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى، ال وبلىس توڭىرەگىندە وبلىستىق اكىمدىك، ال وبلىس ارالىق اۋىستىرۋلاردى مينيسترلىكتەر ارقىلى شەشكەن ورىندى ەمەس پە؟ بۇعان اگەنتتىك ارالاسىپ، مارتەبەسىن ەرەكشەلەپ، ءوز الدىنا بيلىك قۇرۋىندا قانداي قيسىن بار؟

ايتا بەرسەك، قيسىنى جوق، ورىنسىز تالاپتاردىڭ، نەمەسە قوسىمشا ەرەجەلەردىڭ ەرگەجەيلىكتەرى وتە كوپ. جوعارىدا اتالىپ وتكەن، نەمەسە كەلەڭسىزدىگى جاعىنان باسىمدىعى وراسان جايلارعا ەرەكشە كوڭىل بولمەي، وزىمىزدەن ءوزىمىز ۇيالماي، نە جيىركەنبەي، قيسىنى جوق، قيعاش زاڭسىزدىقتىڭ ورتاسىندا «ۆسە حوروشو، و پرەكراسنايا ماركيزا» دەپ، كوكىرەك ۇرىپ، ولەڭدەتۋىمىزگە ءجون بولسىن؟

البەتتە، بۇل جايلار دۇرىستالادى دەگەنگە دە ەشكىم سەنبەيدى. سەبەبى، جان ايقاي ەستىلمەيدى، جولدانعان ورىندى ۇسىنىستار جوعالىپ، نە بولماسا بولدىرماۋدىڭ قيسىنسىز سىلتاۋى اياق استىنان تابىلىپ، قوسىمشا تاعى دا ءبىر قيسىنسىز ەرەجە شىعا كەلەدى.

جان ايقايىن جەتكىزۋ بارىسىندا اسىلىق ايتىلعان جەرلەرى بولسا كەشىرىم وتىنەمىن. سەبەبى ناۋقاسىن جاسىرعان، اۋىرماي ولەدى دەمەكشى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ كوپشىلىگىن كەلەمەجگە سالىپ اشىندىرىپ وتىرعان، ساۋ باسقا سىيمايتىن ايعاقتى ايتپاسقا ەش ءبىر شارا قالماي وتىر.

«Abai.kz»