يمام - ءبىلىمدى دە بىلىكتى پەداگوگ، پسيحولوگ، تاربيەشى، كوزى اشىق كوكىرەگى وياۋ تۇلعا، جۇرەكتەردى جاۋلاۋشى، مىقتى ۋاعىزشى، رۋحاني باسشى، ۇلگىلى وتاعاسى، ۇستاز، تاعىسىن تاعىلار... ءححى عاسىر يمامىنىڭ سيپاتى وسىلاي بولسا كەرەك-ءتى. ءدىن قىزمەتكەرلەرى وسى بيىكتەن قانشالىقتى كورىنىپ ءجۇر؟
باسى اشىق نارسە: يمام-مولدالاردىڭ تەك جالاڭ ءدىني بىلىممەن شەكتەلمەي، زاماناۋي تەحنولوگيا مەن يندۋستريا جەتىستىكتەرىن مەڭگەرىپ، جان-جاقتى بىلىممەن قارۋلانۋى - ۋاقىت تالابى. ايتپەسە، «قۇرعاق قاسىق اۋىز جىرتار» دەگەندەي، قۇر سوزبەن جۇرتتى يمانعا ۇيىتىپ، ۋاعىزعا ەلىتەمىن دەۋ - اۋرەشىلىك. ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟

ءىشىم بىلەدى، اۋزىم ايتپايدى...

ءدىن قىزمەتكەرىنىڭ دىتتەگەنى - حالىقتى ىزگىلىككە ۇگىتتەۋ، يماندىلىققا ۇيىستىرۋ. يمام مەشىت مىنبەرىنەن حالىققا ۋاعىز ايتادى، كەزدەسۋلەردە بايانداما جاسايدى. دەمەك، سويلەۋ ونەر بولسا، اڭگىمەنى اسەرلى ەتىپ جەتكىزۋ ارقىلى تىڭداۋشىنى باۋراپ الۋ - ونەردىڭ ونەرى. ايگىلى قولباسشى ناپولەون بوناپارت: «كىم اسەرلى اڭگىمە ايتا الماسا، ول تۇلعا بولا المايدى»، - دەپ وي تۇجىرىمدايدى. ءجۇسىپ بالاساعۇني بابامىز: «ايتار ءسوزدى سايلاپ العىن اقىلمەن، جاۋابىڭ ءدوپ قاتار ءتۇسسىن ناقىلمەن»، - دەيدى. ال جاراتۋشى يەمىز مۇباراك قۇراندا: «...ولارعا ۇگىت بەر دە، ولارعا اسەرلى ءسوز سويلە» («نيسا» سۇرەسى، 63-ايات), - دەپ بۇيىرعان.
يمامنىڭ ۋاعىزى ۇيقى شاقىرماۋى ءتيىس. ءبىر سارىندا ەنجارلىككا جەتەلەيدى. ءسوزدى انىق ءارى نىق جەتكىزۋ، ماڭىزدى سوزدەرگە باسىمدىق بەرۋ، بولعان جاعدايدى كوتەرىڭكى داۋىسپەن بايانداۋ، «ياعني»، «مىسالى»، «سوسىن» «جاڭاعى» دەگەن سوزدەردى ءجيى ايتۋدان ساقتانۋ، اۋديتوريانى توبىر ساناماۋ، قولمەن كوركەم تۇردە يشارا جاساۋ، تىڭداۋشىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىن ءھام جاعدايىن ەسكەرۋ، تاعىسىن تاعىلار - شەشەنگە قويىلار تالاپتاردىڭ ءبىر پاراسى. سويلەۋ ونەرىن مەڭگەرىپ، شەشەنگە اينالعان تالايلاردى بىلەمىز.
راس، يمامدارعا تاريحتان حاباردار بولۋ، سالت-داستۇرگە قانىق بولۋ، قازاقتىڭ قانىنا ءسىڭىپ، بويىنان كورىنىس تاپقان اسىل قۇندىلىقتار - ولەڭ-جىرلارمەن سۋسىنداۋ، ماقال-ماتەل مەن شەشەندىك ونەردى مەڭگەرۋ كەرەك. جان-جاقتىلىق - بارلىق سالا ماماندارىنا ءتان سيپات. «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بولىپ شال». مۇنى كوڭىلىمىز قوش كورمەسە، ۇلت الدىنداعى ۇپايىمىز ازايدى دەي بەرىڭىز. ەڭ اۋەلى اللا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ايتىڭىز...
اللا ەلشىسى مۇحاممەدكە (س.ع.س.) وزگە پايعامبارلارعا بەرىلمەگەن ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبىرى - شەشەندىك ونەر دارىدى. ول كوركەم ۋاعىزدارىندا از سويلەپ، كوپ ماعىنا بەرەتىن سوزدەردى دانالىقپەن جەتكىزدى. ونىڭ بويىندا بىزدەر ءۇشىن ونەگەلەر بار. مىنبەردە ساسقالاقتاۋ، ايتار ويدى ءدال جەتكىزە الماي، كوپ سويلەۋ، ءبىر قارقىنمەن، ەكپىنمەن ۋاعىز ايتۋ، بىردە جاماعاتقا جالتاقتاپ، بىردە قاعازعا قاراۋ كوپ ادامدا كەزدەسەتىن ادەت. ءىشىم بىلەدى، اۋزىم ايتپايدى دەگەن ءسوز بار. ءىشىم بىلگەنمەن، اۋزىم ايتپاسا ول دا ايىپ. اباي اتامىز ايتقانداي، كوڭىلدەگى كورىكتى وي اۋىزدان شىققاندا ءوڭى قاشادى. ەل الدىندا جۇرگەن يمامدار وسىنى ەسكەرىپ، بويداعى كەمشىلىكتى جويىپ، شەشەن سويلەۋدى ۇيرەنگەنى نۇر ۇستىنە نۇر. حالىق دانالىعىندا ءدال ايتىلعان: «سويلەي-سويلەي شەشەن بولارسىڭ، كورە-كورە كوسەم بولارسىڭ».
جۋىردا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ يمامدارىنا «شەشەندىك ونەردىڭ ءمانى مەن ماڭىزى» اتتى تاقىرىپتا ترەنينگ وتكىزىلدى. ءدىن قىزمەتكەرلەرى وزدەرى ۋاعىز-ناسيحات بارىسىندا ەسكەرە بەرمەيتىن جايتتاردان حاباردار بولدى. ترەنينگكە بەلسەنە ارالاسىپ، وي-پىكىرلەرىمەن ءبولىستى.

دانالىق پەن
داراقىلىق

دانالىق - پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س.) ۇستانعان جولى. اللانىڭ ءامىرى دە وسى: «ادامداردى راببىڭنىڭ جولىندا دانالىق جانە كوركەم ۇگىت ارقىلى شاقىر» («ناحل» سۇرەسى، 125-ايات).
اسىل دىنىمىزگە قىزبالىق مىنەز، داراقىلىق، جامان ادەت جات. اسىرەسە، يمامدار ءۇشىن بۇل ۇلكەن ايىپ. سەبەبى، حالىق ءدىن ادامىنان جاقسىلىق، شاپاعات كۇتەدى. بىرەۋ ءسۇرىنىپ قالسا، مۇسىلمانداردان كورەتىن مىنا زاماندا يمامنىڭ قاتەلىگى تۇيمەدەي ەمەس، تۇيەدەي بوپ كورىنەدى. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن: «بىرەۋدىڭ ءمىنىپ شىققان جورعاسى كورىنبەيدى، مولدانىڭ ۇستاپ شىققان دورباسى كورىنەدى»، - دەگەن ماتەلمەن تۇيىندەسەك جەتكىلىكتى. وكىنىشكە قاراي، يمامنان كەتكەن پەندەلىك قاتەلىكتى كوپشىلىك كوپكە دەيىن ايتادى. سوندىقتان اقىرىن ءجۇرىپ انىق باسۋعا (اباي) داعدىلانعان ءجون.
سونىمەن قاتار ءدىن قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن بىلمەستىكپەن ءداستۇردى تارك ەتىپ، سالت پەن سۇننەتتە قايشى كوزقاراس ۇستاناتىن جاستاردىڭ جۇرەگىن جىبىتۋدە دانالىق، اقىلماندىق اۋاداي قاجەت. قاتتى سويلەپ، اشۋ شىعارساق، ءىس ناسىرعا شابادى. «جىلى-جىلى سويلەسەڭ، جىلان ىنىنەن شىعادى». «مۇنىمەن كەلىسپەيمىن، ولارعا سولاي قاتتى باتىرىپ ايتۋ كەرەك، ايتپەسە تۇسىنبەيدى»، - دەيتىن يمامدار دا كەزدەسەدى. «بىلەكتى ءبىردى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار»، - دەگەندى باسشىلىققا العان ابزال.
ءار مۇسىلمان، يمام - قاتايعان جۇرەكتەردى جاراستىرۋشى، ءجىبىتۋشى جان. بۇل بەلگىلى. دەگەنمەن، كەلىسپەۋشىلىك جاعدايلاردا مۇنى ەستەن شىعارماۋ كەرەك. وسىنداي الماعايىپ زاماندا دانا ديپلومات بولۋ بارىمىزگە قاجەت. اسىرەسە، ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە.

ينتەرنەتتى يسلام
يگىلىگىنە يكەمدەۋ

عالامتور دەگەن عالامات دۇنيەنىڭ يگىلىگىن كورەتىن زامان تۋدى. «ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزعان» (ىبىراي التىنسارين) ينتەرنەتتىڭ جۇمىستى جەڭىلدەتۋدە پايداسى مول. ۋاقىت ۇنەمدەۋ تاعى بار. جاڭالىقتى جىلدام تاراتاتىن عالامتوردى مەڭگەرىپ، سايت بىتكەندى شارلاپ شىعاتىندار كوبەيدى. سەبەبى، ۋاقىت تاپشى، شارۋا شاش-ەتەكتەن. ينتەرنەتتىڭ پايداسى مەن زيانى قاتار جۇرگەن مىنا زاماندا ونىڭ پايدالى جاعىن الۋ ماڭىزدى. كوشتەن كەش قالۋدى ۋاقىت كەشىرمەيدى.
ينتەرنەتتى يسلام يگىلىگىنە يكەمدەۋ ءلازىم. ءدىني باسقارمانىڭ وبلىس، قالا مەشىتتەرىنىڭ سايتتارىنا ساۋال جولداۋشىلار كوپ. جا­ۋاپ تا جازىلۋدا. وسىنداي يگىلىكتى ىستەرگە سىر وڭىرىندەگى يمامدار دا مۇرىندىق بولعان ەكەن. «جاقسىنى كورمەككە» دەيدى حالقىمىز. ءساتى ءتۇسىپ، قىزىلوردا وبلىسىنا ساپارلاپ بارعانىمىزدا بۇل شارانىڭ كۋاسى بولدىق. وسى ايماقتاعى مەشىتتەر «Skype» جۇيەسىنە قوسىلدى. وڭىردەگى وكىلىمىز، «اقمەشىت-سىرداريا» مەشىتىنىڭ باس يمامى تالعات وماروۆ وبلىستا، ءتىپتى باسقا ايماقتاردا بولماعان جاڭا تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن تىڭ جاڭالىقپەن ءبولىستى. قمدب اپپارات باسشىسى بالعابەك مىرزاەۆ ەلدى-مەكەندەردەگى مەشىت يمامدارىمەن ونلاين-رەجيمدە جيىن وتكىزدى. ءبىر مەزەتتە اۋدان يمامدارىمەن، جاماعاتپەن بايلانىسقا شىعىپ، ءدىني قىزمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى جايلى ويلارىن ورتاعا سالدى. ب.مىرزاەۆ ءدىني كادرلاردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ زامان تالابى ەكەنىن جەتكىزدى.
- ول ءۇشىن، - دەدى قمدب اپپارات باسشىسى، - بىزدەر، ءدىن قىزمەتكەرلەرى ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە بولۋىمىز قاجەت. جۇرتقا ۋاعىز ايتاردا تەك گازەت-جۋرنال، كىتاپ ماتەريالدارىمەن شەكتەلىپ قالماي، ينتەرنەتتەگى مالىمەتتەردى، عيبراتتى وقيعالاردى، وي سالار جاڭالىقتاردى دا پايدالانۋ قاجەت. مۇمكىندىگىنشە وزىق تەحنولوگيانى مەڭگەرىپ، جان-جاقتى ساۋاتتى بولۋعا تىرىسۋىمىز كەرەك.
تالعات وماروۆتىڭ ايتۋىنشا، «Skype» جۇيەسىنە قوسىلۋ جايلى ۇسىنىستى وبلىستىق اكىمدىك قۇپ كورىپ، قاجەتتى قاراجاتپەن قامتاماسىز ەتىپتى. بۇل باستامانىڭ بىرنەشە پايدالارى بار. الىس شالعايداعى اۋىل يمامدارى وبلىس ورتالىعىنا كەلىپ، اۋرە-سارساڭعا تۇسپەيدى. ۋاقىت ۇنەمدەيدى. ءتيىستى تاپسىرمانى تىكەلەي جەلىدە الادى. ونىڭ ۇستىنە قاراجات جۇمساپ، شىعىندالمايدى. سونداي-اق، بەكىتىلگەن كەستە بويىنشا مەشىت يمامدارىنا، جالپى جاماعاتقا ونلاين-رەجيمدە ءدىني ءدارىس بەرىلەدى. ينتەرنەتتى يسلام يگىلىگىنە يكەمدەۋ دەگەنىمىز وسى.

ءبىلىم، بىلىك ءھام بەلسەندىلىك

يسلام - ءبىلىم مەن عىلىم ءدىنى. پايعامبار دانالىعىندا تال بەسىكتەن جەر بەسىككە دەيىن ءىلىم الۋ جايلى وسيەت بار. ەندەشە، مۇسىلماندار، ونىڭ ىشىندە يمام-مولدالار ءىلىم ىزدەۋدە استە جالىقپاۋى ءتيىس. قولدا بار مالىمەتتەردى تارقاتىپ ايتساق، بۇگىندە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ 12 پايىزىنىڭ يسلامي جوعارى ءبىلىمى بار. ال ارناۋلى ءدىني ءبىلىم العانداردىڭ ۇلەس-سالماعى 15 پايىز. سونىمەن قاتار 1000-نان استام ءدىن قىزمەتكەرلەرى الماتىداعى يمامداردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىنىڭ ديپلومىن العان. وسى كورسەتكىشتەردى قوسا ەسەپتەگەندە قمدب-نىڭ قاراماعىندا قىزمەت ەتەتىن ءدىن كادرلارىنىڭ 62 پايىزى ءدىني بىلىممەن سۋسىنداعان.
بۇعان ماسايراپ قالۋ دۇرىس ەمەس. كورسەتكىشتى كەزەڭ-كەزەڭمەن 100 پايىزعا جەتكىزۋ جوسپارلانعان.
ءدىني ءبىلىمدى جەتىلدىرۋ، ارينە، قۇپتارلىق، وعان قوسا دۇنيەۋي ىلىممەن سۋسىنداۋ دا پايدالى. تاريحي، ادەبي، پسيحولوگيالىق باعىتتاعى كىتاپتاردى وقۋ ءار يمامنىڭ ايلىق، توقساندىق، جىلدىق جوسپارىنا ەنسە قۋانارلىق ءىس. الەمدىك دەڭگەيدە اتى ءماشھۇر عالىمداردىڭ ادامنىڭ ويلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرەتىن تانىمدىق تۋىندىلارىن پاراقتاۋ دا ارتىق بولمايدى. پاراقتاپ قانا قويماي، ومىردە پايدالانۋ پايدالىراق.
جاڭالىق كورۋدى، گازەت-جۋرنال وقۋدى مۇمكىندىگىنشە كۇندەلىكتى ادەتكە اينالدىرعان ابزال. قوعامدا بولىپ جاتقان وقيعالارعا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى پىكىر ءبىلدىرۋ، جاقسىلىققا ءۇن قوسۋ، جاماندىققا نارازىلىق تانىتۋ - يمام بەلسەندىلىگىنىڭ كورىنىسى. يگى-باستامالارعا مۇرىندىق بولۋ، تىڭ يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋ، ۇدايى ءدىننىڭ دامۋى­نا قالاي ۇلەس قوسسام دەگەن ۋايىممەن ءجۇرۋ، باسقا-باسقا قاسيەتتەر ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە جاراسادى. ساۋاپتى دا سالاۋاتتى ءىس-شارالاردا ء(دىني ءھام ۇلتتىق مەرەكەلەردە، رۋحاني كەشتەردە، قامقورلىق اكتسيالارىندا، تازالىق سەنبىلىكتەرىندە، اراق-شاراپسىز وتەتىن تويلاردا، ت.ب.) يمامدار ءسوز الىپ، بەلسەندىلىك تانىتسا سوندا عانا ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە قاتىستى كەراعار كوزقاراستى سەيىلتۋگە قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي بولسا دا ۇلەس قوسامىز. ءازىل-شىنى ارالاس اڭگىمە ەستىگەنبىز. اۋىل مولداسى اق شاپانىن كيىپ، كوشەگە شىقسا كەرەك. كورشى-قوڭسىلارى كورىپ: «قۇداي-اۋ، تىنىشتىق پا ەكەن؟ بىرەۋ-مىرەۋ قايتىس بولعان با؟» - دەسە، ەكىنشىسى: «جاماندىق شاقىرماشى، بىرەۋ قۇدايى تاماق بەرىپ جاتقان بولار، بالكىم»، - دەپتى. ىشتەن تىناسىڭ... يمام-مولدالار تەك اس پەن تويدا نەمەسە جانازادا عانا بوي كورسەتپەۋى ءتيىس.
سپورتپەن شۇعىلدانۋ - سالاۋاتتى ءھام ساۋاپتى ءىس. ءبىر كىسىنىڭ: «ماسساعان، يمامدار دا فۋتبول، تەننيس وينايدى ەكەن-اۋ»، - دەپ ازىلدەگەنى بار. وعان بەرىلگەن جاۋاپ مىناداي بولدى: «ولار دا ادام عوي. دەنساۋلىق يمامدارعا دا كەرەك». پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ءجۇزۋدى، ساداق اتۋدى، اتقا ءمىنۋدى وسيەت ەتسە، ەندەشە، بىزدەر، ءدىن قىزمەتكەرلەرى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ ناسيحاتشىسى بولۋىمىز كەرەك. ارينە، امالىمىز ارقىلى. ايتپاقشى، جۇگىرۋ دە - سۇننەت. سپورت ادام جانى مەن تانىنە سەرگەكتىك سىيلايدى. سپورتتان قالىس قالماعانىمىز جاقسى.
مۇمكىندىگىنشە ادەمى، تازا كيىنۋ، ءيىس سۋ سەبىنۋ دە جاعىمدى پىكىر قالىپتاستىرادى. قارىم-قاتىناستا جۇمساق بولۋ، ادامدار اراسىندا شىنايى ادەپ ساقتاۋ، دورەكى سويلەمەۋ، تىڭداۋشىنى تولىق تىڭداي ءبىلۋ، قولدان كەلگەنشە سوزبەن دە، ىسپەن دە كومەك كورسەتىپ، ادەمى شىعارىپ سالۋ، ەڭ باستىسى كوپشىل بولۋ، ت.ب. مىنە، مۇنىڭ ءبارى يمام يميدجىنە وڭ ىقپال ەتەدى.

توبىقتاي ءتۇيىن

اللانىڭ قالاۋىمەن ادام ءوزىن جان-جاقتى دامىتۋعا قابىلەتتى. باستىسى شىنايى ىقىلاس كەرەك. ادامنىڭ ءوز ىسىنە سۇيىسپەنشىلىگى ارتسا بولعانى. وزگەنى وزگەرتكىمىز كەلسە، ەڭ اۋەلى وزىمىزدەن باستايىق. قۇدايدىڭ قۇرانداعى ءامىرى دە وسى: «راسىندا ءبىر قاۋىم ءوزىن وزگەرتپەيىنشە، اللا ونى وزگەرتپەيدى» («راعىد» سۇرەسى، 11-ايات).

اعابەك قوناربايۇلى،
قمدب-نىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى

"تۇركىستان" گازەتى