(ەكى تالانتتىڭ ىشكى بايلانىسى جايلى تالداۋلار)

اتاقتى سال، ءانشى، اقىن ءبىرجان قوجاعۇلۇلى (1834-1897) ءومىرى تۋرالى مۇحتار اۋەزوۆ، ءسابيت مۇقانوۆ، ساكەن سەيفۋللين سىندى كلاسسيكتەر قالام تەربەگەن كەزىندە. عالىمدار، البەتتە، «ءبىرجان – سارا ايتىسى» تاقىرىبىنا نازار اۋدارعان.  مىسالعا «ءبىرجان مەن سارا ايتىسى بولعان با، جوق الدە، ونى ءوز جانىنان شىعارىپ جازعان ءارىپ تاڭىربەرگەنوۆ پە؟» دەگەن ماسەلەنى ب. كەنجەباەۆ، ق. مۇحامەتحانوۆ، م. عابدۋللين، ە. ىسمايىلوۆ، م. يماشەۆ جانە ت.ب.عالىمدار كوتەرگەنىن ايتساق تا جەتكىلىكتى.

ايتسە دە، ءبىرجان سالدىڭ ابايمەن كەزدەسكەنى جانە ەكى تۇلعا اراسىنداعى  شىعارماشىلىق بايلانىس اشىلماي-اق كەلەدى. قولىمىزعا تۇسكەن «ءبىرجان سال قوجاعۇلۇلى. شىعارمالارى» (الماتى، 2013) اتتى كىتاپتان وسىعان كوز جەتكىزدىك. ءبىرجان سال اباي اۋىلىندا قاي جىلى بولعان؟ اۋەلى وسى ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الايىق.

كوكشەتاۋلىق اتاقتى ءانشى الىس ساپارعا ءبىر-اق رەت شىعىپ، شىڭعىستاۋ ارقىلى جەتىسۋعا جەتكەن. بۇل تۋرالى جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ بىلاي دەپ دەرەك بەرەدى: «ءبىرجاننىڭ سارانى ىزدەپ بارىپ ايتىسقانىندا قاسىندا بولعان نەمەرە ءىنىسى احمەتجاننىڭ ايتۋىنشا، ءان ايتىپ، ەل ارالاپ شىققان ءبىر جولىندا ءبىرجان اتاقتى اباي اقىننىڭ ەلى توبىقتىعا كەلەدى، ودان بالقاش كولىنىڭ تۇبەگىنە بارادى. بۇل ارادا وتىرعان ارعىن رۋى، بالقاشتىڭ كۇنگەي بەتىندە وتىرعان نايمان رۋىمەن باقاس. ول ەكى ەلدىڭ شارۋاشىلىق، رۋشىلىق باقاسىنان باسقا مادەنيەت باقاسى بار، سونىڭ ءبىرى – اقىنداردىڭ ونەرلەرىن سالىستىرۋ» (اتالعان كىتاپ، 158-بەت).

ەكى ەلدىڭ مادەنيەت باقاسى دەگەن سوزگە كوڭىل بولەيىك. بىرجانعا شەكتى ارعىننان بارعان جاناق، كەنشىمباي، ورىنباي سىندى اقىندار سارادان جەڭىلە بەرىپتى. «سارادان ارعىننىڭ وزگە اقىندارى جەڭىلىپ جۇرگەن سوڭ، – دەيدى سابەڭ، – ەلىنە كەلگەن ءبىرجاندى ارعىننان نايمانعا الىپ بارىپ، ءبىرجاننىڭ كەرەيلىگىن جاسىرىپ، «ارعىن اقىنى» دەۋگە كەرەك» (سوندا، 159-بەت).  سابەڭنىڭ بۇل بولجامىن اتالعان كىتاپتاعى وزگە ەستەلىكتەر دە راستاپ بەرەدى. ءسويتىپ، ءبىرجاننىڭ تۋعان جەرى كوكشەتاۋ دۋانىنان سارانى ىزدەپ اتتانعانىن اڭداۋعا بولادى. سال-سەرى جۇرتتىڭ جەر جانناتى جەتىسۋدا، ماتاي دەيتىن ەلدە اتاقتى اقىن  قىز بار دەگەنىن ۇنەمى ەستىپ جۇرگەن سەكىلدى. سارامەن العاش كەزدەسكەندە ءبىرجاننىڭ:

كوكشەتاۋ دۋانىنا داڭقىڭ بارعان،

مەن ءبىرجان التىن تۋداي ايقىندالعان.

ەستىگەلى سارا سەنى ءۇش جىل بولدى،

قىران ەم توڭىرەككە قانات جايعان.

مەن كەلدىم الىس جەردەن اتقا ءمىنىپ،

ەسىتىپ، اتاعىڭدى سەنىڭ ءبىلىپ، –

دەيتىنى سول (الاتاۋدىڭ ەتەگى – جەتىسۋعا ەكىنشى رەت بارۋ ءانشىنىڭ ارمانى بولعان، بىراق بەرى كەلە كەدەيلەنىپ، قول قىسقالىعى مۇمكىندىك بەرمەگەن).

سونىمەن، ءبىرجان سال اباي اۋىلىندا قاي جىلى بولعان؟ وسى ماسەلەنى انىقتاۋ ءبىزدىڭ مىندەت.

ماسەلەگە قاتىستى قۇندى دايەك ابايدىڭ قولىندا وسكەن نەمەرە ءىنىسى ءارحام ىسقاقوۆتىڭ ەستەلىگىنەن كەزدەستى. ۇلى اقىن ومىرىنەن ماعلۇمات بەرگەن اڭگىمەسىنىڭ بىرىندە ءارحام كاكىتايۇلى كەزدەسۋ جايىندا جەڭگەم  ايگەرىمنەن تومەندەگىنى ەستىدىم دەيدى. قار كەتىپ جاتقان مەزگىل كورىنەدى. ءبىرجان كەلە جاتىر دەگەندى ەستىپ اباي «ساسىق قامال قورادا قالاي قارسى الامىن؟» دەپ، ارالتوبە قىستاۋىنا ءبىر جارىم شاقىرىم تىزەسۋ دەگەن جەرگە ءۇي تىككىزىپتى. ءبىرجاندى سوندا كۇتىپ العان عوي. ايگەرىم: «مەن سوندا ءبىر بالاما بوسانىپ، قىستاۋدا وتىر ەدىم. نەسىن ايتايىن، ءبىرجاننىڭ تىزەسۋدان سالعان ءانى تاپ قاسىمنان ەستىلگەندەي بولدى. ءبىرجان سول جىلى تىزەسۋدا ءبىر اي جاتىپ، جايلاۋعا بىزبەن بىرگە شىقتى» دەگەن ەكەن.

مىنە، بىزگە كەرەك دەرەكتىڭ كوكەسى وسى! كومەسكى دۇنيەگە ساۋلە ءتۇستى دەپ سۇيىنشىلەسەك تە ارتىق ەمەس. «ءبىرجاندى اباي كۇتىپ الدى» دەپ ايگەرىم 1886 جىلدىڭ جازعىتۇرىمىن ايتقان. تەكسەرەيىك.

ايگەرىمنەن تۇراعۇل، مەكايىل، ىزكايىل، كەنجە تۋعان. تۇڭعىشى تۇراعۇل 1875 جىلى اقشوقى قىستاۋىندا دۇنيەگە كەلگەن. ەكىنشى ۇلى مەكايىل 1884 جىلى بورىلىدە، ءۇشىنشى ۇلى ىزكايىل ون جىل كەيىندە، 1895 جىلى ارالتوبەدە دۇنيەگە كەلگەنى ءمالىم. ورتانشى ۇل مەكايىلدىڭ  تۋعان جەرىنە زەيىن قويالىق.

1885 جىلى اباي كىشى اۋىلىن (ايگەرىم اۋىلى) بورىلىدەن ارالتوبەگە كوشىرگەن-ءدى. نەگە؟ سەبەبى، ءبورىلىنى مۇحاڭنىڭ اتاسى اۋەز باستاتقان قوجا اۋلەتىنە بوساتىپ بەرەدى (بۇعان دەيىن قوجا اۋىلى شىڭعىس تاۋىنىڭ قىزىلشوقى دەگەن جەرىن قونىستانعان).  مىنە، ابايدىڭ  نارەستەلى بولعان ايگەرىمگە ارناپ، سول ماڭداعى ارالتوبە دەگەن جەردەن جاڭادان تام – «قامال قورا» سوققان سەبەبى وسى.

ءسويتىپ، ايگەرىم «مەن سوندا ءبىر بالاما بوسانىپ، قىستاۋدا وتىر ەدىم» دەپ ارالتوبە قىستاۋىن ايتقانى انىق. قولىندا ءبىر جاستان اسقان مەكايىل بولعانى دا انىقتالىپ وتىر. ءارى قاراي: «ءبىرجان سول جىلى تىزەسۋدا ءبىر اي جاتىپ، جايلاۋعا بىزبەن بىرگە شىقتى» دەسە، بۇل جەردە «جايلاۋ» دەپ سىرت شىڭعىستى، ياعني باقاناس جايلاۋىن ايتقانى ءوز وزىنەن تۇسىنىكتى. ءبىرجان سال سول كەڭ قونىس جايلاۋدا بىرەر اي ەمىن-ەركىن بوي جازادى. ونان سوڭ ابايمەن قوش ايتىسىپ، جەتىسۋ ساپارىنا بەت تۇزەگەن عوي.  بۇل تۋرالى مۇحاڭ: «اتاقتى اقىن قىز سارامەن ايتىساتىن ساپارى بولۋى كەرەك» دەيدى.

قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،

جاقسى ءان مەنەن ءتاتتى كۇي.

كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،

ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي، –

دەيتىن ابايدىڭ جاز بويى ءبىرجان سالدان كوپ ءان ۇيرەنگەنى جانە ايگەرىمگە دە ۇيرەتكەنى «اباي جولى» ەپوپەياسىنان كوپكە ايان.

وسى ايتىلعاندار ءبىرجان 1886 جىلدىڭ جازىن اباي اۋىلىندا وتكىزگەن دەپ تۇجىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. دەمەك، ءبىرجان-سارا ايتىسى داۋ-دامايىنىڭ دا نۇكتەسىن قويۋعا بولاتىن سياقتى.

ايتىستى ءجىتى تەكسەرىپ، عىلىم كانديداتى دارەجەسىن قورعاعان مۇقان يماشەۆ: «الدىڭعى تولقىن اعالاردىڭ وزدەرى «ايتىستىڭ» بولعان جىلىن انىقتاۋعا كەلگەندە ءبىر پىكىرگە توعىسا الماي ءوتتى» دەي كەلە، بىلايشا ءتۇيىن تۇيەدى: «ەگەر، سول اعالار: «ءبىرجان سال مەن جەتىسۋلىق اقىن سارا تاستانبەكقىزى تۋرا مىنا جىلى ايتىسقان» دەپ نۇكتەسىن قويىپ كەتكەندە بۇل اڭگىمەنىڭ اياعى كۇنى بۇگىنگە دەيىن سوزىلماس تا ەدى» (اتالعان كىتاپ، 179-بەت). ءبىز تەكسەرىپ، انىقتاپ وتىرعان داتانىڭ ماڭىزدىلىعى وسىدان-اق ايقىن.

سول باقاناس جايلاۋىندا وتكەن عاجايىپ كۇندەردە ءبىرجان سال ابايدىڭ ەكى ولەڭىنە ءان شىعارعان. ولار: «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» جانە «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» دەگەن اۋدارما ولەڭى (بۇل اتالعان ولەڭدەر 1886 جىلى جازىلعان دەگەن ءسوز ەمەس). وسى كەزدەردە ابايدىڭ «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» دەگەن ءان ونەرى تۋرالى العاشقى ولەڭى دۇنيەگە كەلەدى (كەيىنىرەكتە وعان ءان دە شىعارعان).

كوكشەتاۋدان شىڭعىستاۋ ەتەگىنە جەتىپ، اقىن ابايمەن تانىسىپ-تابىسقاندا ءبىرجان قوجاعۇلۇلى 52 جاستا. ايگىلى كومپوزيتور احمەت جۇبانوۆ ءوزىنىڭ «ءبىرجان سال» اتتى بەلگىلى ەڭبەگىندە: «ادەمى ەرتوقىمدى ات، اشەكەيلى كيىم، اڭىراعان داۋىس، كوركەم كەلبەت – جۇرگەن جەرىنىڭ بارىندە ءبىرجاننىڭ قادىرىن كوتەرەدى. ...ەندى قايدا كەلسە دە، وزىنەن بۇرىن اتى ەستىلەتىنىن كورەدى»، – دەيدى. ءبىرجاننىڭ ءوزى تۋرالى ايتقانى:

ارقانىڭ تۇگەل كوردىم كارى-جاسىن،

ۇمىتپاس قۇربى-قۇرداس اسىل تاسىن.

ەندى ابايعا كەلەر بولساق، 1885 جىلدىڭ مامىر ايىندا قارامولا دەگەن جەردە توتەنشە سياز وتكەن كۇندەرى گەنەرال-گۋبەرناتور تسەكلينسكي اقىندى توبە بي سايلاتىپ، بيلەر ەرەجەسىن ءتۇزۋدى تاپسىرعا-دى. نەگىزى، «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» باستاتقان ايگىلى ولەڭدەرى ابايدى  ەكى وبلىستىڭ (سەمەي، اقمولا) حالقىنا تانىتىپ ۇلگەرگەن ەدى.  اباي (ىبىراي) ەسىمىن  كوكشەدەگى ءبىرجاننىڭ دا ەستىپ، بىلگەنى سول. سارامەن ايتىسىندا «ىبىراي جاس جولبارىس جۇرەكتەنگەن» دەي كەلە:

ورتا ءجۇز اباي قويعان اتىن باتپاي،

ۇيىنە وياز كىرمەس جاۋاپ قاتپاي، –

دەپ تۇيەدى.

قوس تالانتتىڭ ىشكى بايلانىسى دەگەن ماسەلەگە ورالايىق. «ءبىرجاننىڭ شىعارماشىلىق ونەرىندە ۇلكەن ءبىر وقيعا ونىڭ اباي اۋىلىنا بارۋى، – دەيدى پروفەسسور ا. جۇبانوۆ جوعارىدا اتالعان ەڭبەگىندە. – باستا ءوزىنىڭ ادەتتەگى ءان ساياحاتى ەسەبىندە بارعانىمەن، پوەزيا الىبى ابايدىڭ اسەرى بىرجانعا كۇشتى بولادى. ...دانىشپان ءان ەركەسى ءبىرجاننىڭ ۇلكەن تالانت ەكەنىن تانىپ، وعان ءتيىستى باعا بەرەدى. ءانشىنىڭ حالىق شىعارماشىلىعىن بابىنا كەلتىرىپ ورىنداۋمەن قاتار، ءوزىنىڭ شىعارعان اندەرىنىڭ تەرەڭ مازمۇنىنا تاڭ قالادى».

ابايدىڭ اسەرى كۇشتى بولعانىنا دالەل – ءبىرجاننىڭ «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» ولەڭىنە ءان شىعارۋى. مۇنى كومپوزيتور بىلايشا بەكىتەدى: «وتە جۇمساق، ويلى، فيلوسوفيالىق استارى بار شىعارما. ءان ءسوزىنىڭ ءمانىن، سىرىن ءبىرجان وزىنشە اشادى، وزىنشە مۋزىكا تىلىمەن تالقىلايدى. مۇندا ءوزىنىڭ بۇرىنعى مۋزىكالىق قازىناسىنا اباي اۋىلىنا بارعاننان قوسىلعان جاڭا ارنا بارى سەزىلەدى».

11 جاس ۇلكەن ءانشىنىڭ ابايعا كۇشتى اسەرىن «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» اتتى ولەڭنەن اڭداۋعا بولادى. الايدا اباي جيناقتارىندا بۇل ولەڭ «1896 جىلعى» دەپ قاتە تاڭبالانىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءوزى ءبىرجان مەن ابايدىڭ بايلانىسى اشىلۋىن قيىنداتىپ وتىرعان ەلەۋلى كەدەرگىنىڭ ءبىرى. سول سەبەپتى اينالىپ وتە المايمىز. اتالمىش ولەڭ ون جىل بۇرىن، ەكى تۇلعا كەزدەسكەندە جازىلعانىن دالەلدەۋ شارت.  

ارقانىڭ ارداگەرى ءبىرجان ءاندى اششى سامعاۋمەن باستاپ وتىرعان.  ەستەلىك اڭگىمەلەر ءانشىنىڭ اششى داۋىسى كەيدە «ون-ون بەس شاقىرىمداي» جەرگە جەتكەن دەسەدى (اتالعان كىتاپ، 369-بەت). «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» ولەڭىندە ءان ايتۋدىڭ وسىناۋ مانەرىن اباي:

... كوبىنەسە ءان باسى كەلەدى اششى،

«كەل، تىڭدا!» دەپ وزگەگە بولار باسشى، –

دەپ اتاپ وتەدى. ءبىرجاننىڭ ابايدىڭ ەكى ولەڭىنە («جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»، «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن») شىعارعان  اندەرى مۇنداي مانەردەن ادا. «اباي سوزىنە جازىلعان اندەر وزگەرەك، – دەيدى بەلگىلى ءانشى، مۋزىكانت ەركىن شۇكىمان. – ءبىرجاننىڭ، جالپى ارقا ونەرپازدارى اندەرىنىڭ باسى اششى، ياعني العاشقى نوتادان-اق اسپانعا قالقيدى، اباي سوزىنە جازىلعان مىنا ەكى اندە ونداي اششى سامعاۋ جوق. تومەنگى نوتادان باستالىپ، ابايدىڭ ءتول اندەرى سياقتى سالماقپەنەن، باياۋ، كەڭ ۇنمەن ايتىلادى، سونىسىمەن ەرەكشە». ءسويتىپ، ءاندى باياۋ، كەڭ ۇنمەن ايتۋ بىرجانعا ابايدىڭ بەرگەن اسەرى.

«كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» ولەڭى مازمۇنىندا ەكى تالانت كەزدەسكەنىنىڭ دالەلى دەگىزەتىن جايتتەر بارشىلىق.  جارامدى ءاندى اباي بىلايشا سيپاتتايدى:

شىرقاپ، قالقىپ، سورعالاپ، تامىلجيدى،

جۇرەك تەربەپ، وياتار باستا ميدى.

بۇل دۇنيەنىڭ ءلاززاتى ءبارى سوندا،

ويسىز قۇلاق الا الماس ونداي سىيدى.

تىڭداۋشىدا اننەن ءباھرا الا الاتىن ويلى قۇلاق بولۋى كەرەك. ال ءاننىڭ كوركى مەن ءمانى تىڭداۋشىعا، ارينە، ءبىرجان سىندى ءانشى ارقىلى جەتپەكشى.

جامانعا «جار» دەگەن-اق ءان كورىنەر،

جاقسى ءان بىلسە، ايتۋعا كىم ەرىنەر؟

جارامدى ءاندى تىڭداساڭ، جانىڭ ەرىپ،

جابىرقاعان كوڭىلىڭ كوتەرىلەر.

ءان «ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەگىڭ ويانارداي»، «جانىڭ ەرىپ، جابىرقاعان كوڭىلىڭ كوتەرىلەردەي» شىرقالۋى كەرەك. ابايدىڭ انشىگە قويار شارتتارى وسى. بىراق ناعىز تالانت يەسى سيرەك، سوندىقتان اباي: «ادام از مۇنى ءبىلىپ ءان سالارلىق» دەپ ەسكەرتەدى.

ءسويتىپ، «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» ولەڭى اقىننىڭ ءبىرجاندى ەرەكشە قادىر تۇتقانىنىڭ كۋاسى ەسەپتى. ءبىرجاننىڭ ەستى اندەرىن تىڭداپ، كوڭىلى وسكەن، جانى ۋانعان  ابايدى كوز الدىڭا اكەلەدى.

ماسەلە سوندا، كەزدەسۋگە بىرەر جىل وتكەندە (1888-1890 جج.) اباي ءوزى دە ءان شىعارۋعا دەن قويادى. بۇل ەكى تالانت اراسىندا بولعان تارتىلىس كۇشىنىڭ دالەلى. ەڭ باستى سەبەپ، اباي اينالاسىنا تالاپتى جاستار ءۇيىرىلىپ، اقىندىق مەكتەبى قالىپتاسقان بولاتىن. ءان – كوڭىلدى ءوسىرۋ، جان دۇنيەنى كوركەيتۋ قۇرالى دەپ سازگەرلىككە كىرىسەدى اباي. كەيىندە ءوزىنىڭ  اقىندىق قۋاتىن ايتقان «قۋاتى وتتاي بۇرقىراپ» ولەڭىندە «سايىسىپ-اق باقتى عوي، نەشە ءتۇرلى ايلا ەتىپ» دەيدى. مىنە، ءان شىعارۋ – سول ايلاسىنىڭ ءبىرى ەدى. رەتى كەلگەن سوڭ ايتايىق، شاكىرتى كوكبايدىڭ: «كەيىن 1889-1890 جىلداردا تىنىشتىق الىپ وتىرعاندا، بارلىق اندەرىن دە ءبىر-اق قىستا، جازعا سالىم شىعاردى»، – دەگەنىن ۇمىتپاي ەسكەرۋىمىز كەرەك. اسىرەسە، كومپوزيتورلىق قىرىن زەرتتەۋشى ماماندار. اباي ءان شىعارۋمەن ساناۋلى جىلدار عانا اينالىسقان، سازگەرلىكتى ۇزاق جىلدار سەرىك ەتكەن دەگەن جاڭساق وي تۋعىزباعان ءجون.

اباي جيناقتارىندا اتالمىش ولەڭ «1896 جىلعى» دەپ ون جىلعا قاتە تاڭبالانعانى نەسى؟  وسىنى جەتەر جەرىنە جەتكىزە بايىپتاپ وتەيىك.

اباي انگە ارناعان ولەڭى ەكەۋ عانا: بىرەۋى – «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا»، ەكىنشىسى – «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار». سوڭعىنىڭ  جازىلۋ تاريحىن تۇراعۇلدان ەستيىك: «ءاندى ولەڭ قىپ سۋرەتتەگەنىنىڭ سەبەبى: مەن دە جاسىمدا اقىن شىعارمىن دەپ از-ماز ولەڭ جازىپ جۇرگەنىمدە، ءاندى ولەڭ قىپ كورەيىنشى دەپ ەدىم، قيسىنىن كەلتىرە المادىم. سونان سوڭ اكەمە ايتتىم: ءاندى ولەڭ ەتىپ سۋرەتتەڭىزشى دەپ، سونان سوڭ، ءاندى وعان جالعاس كۇيدى سۋرەتتەپ: «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار، جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي» دەگەن ولەڭدى جازدى».

بۇل 1897 جىلى بولعان وقيعا. ءان تۋرالى ەكىنشى ولەڭ  نە سەبەپتەن جازىلعانىن تۇراعۇلدان بىلدىك. ەگەر «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» ولەڭى  دە وسى كەزدەرى جازىلسا، تۇراعۇل مۇنداي كەسەك تۋىندىنى ەستەلىگىندە اتاپ-اق وتەر ەدى. ولەڭدى مۇلدە اتالماعان. نەگە؟ سەبەبى، ول ون جىل بۇرىنعى تۋىندى، ول كۇندە تۇراش نەبارى ون جاستاعى جەتكىنشەك. اباي جيناقتارىندا بۇل ولەڭنىڭ 1896 جىلعى كىلەڭ ويشىلدىق شىعارمالار اراسىندا «ارپا ىشىندە ءبىر بيداي» سياقتاناتىنى بۇل پايىمدى بەكىتە تۇسەدى.

شىنى سول، 1895-1897 جىلدار ابايدا ۋاقىت بايلىعى بولماعان. ويشىل الەمدىك دەڭگەيگە قادام باستى: قاراسوزدەرىن ىندەتە جازدى، ەڭ باستىسى، «كۇنى-ءتۇنى ويىمدا ءبىر-اق ءتاڭىرى، وزىنە قۇمار قىلعان ونىڭ ءامىرى» دەپ ءوزى ايتقانداي، ويشىلدىق ورىسكە   –  اللانىڭ ءىسىن، حيكمەتىن تانىپ-بىلۋگە اۋىستى. تىڭ تاقىرىپ – «تولىق ادام» تانىمىن قولعا العانى دا وسى تۇس.

قورىتا ايتقاندا، ءان ونەرى تۋرالى ەكى ولەڭ ءبىر كەزەڭدىكى دەگەنگە كۇدىك-كۇمان كوپ. سوندىقتان، وزدەرىڭىز كورىپ وتىرسىزدار، «كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا» بىرجانمەن كەزدەسكەن 1886 جىلعى تۋىندى ەكەنىن دالەلدەۋگە كۇش سالدىق. قاتەنى تۇزەتۋدىڭ ەرتە-كەشى جوق، 1909 جىلعى تۇڭعىش جيناقتا جىبەرىلگەن جاڭساقتىق تۇزەتىلىپ، ءان ونەرى تۋرالى ولەڭ ءوزىنىڭ زاڭدى ورنىنا قويىلۋعا ءتيىس.

اسان وماروۆ،

زەرتتەۋشى

Abai.kz