روزا باعلانوۆا: «قازاقتىڭ ءانىن، ۇلتتىق كيىمى مەن سالت-ءداستۇرىن ءومىر بويى سەرىك ەتتىم»
ءان مەن سۇلۋلىق بايگەسىنىڭ ءتاجىن قوسا كيگەن الاشتىڭ اي ماڭدايلى ارۋى، جەر شارىنداعى ەڭ ادەمى ايەلدەردىڭ ءبىرى، ۇلىبريتانيادا وتەتىن جىل سايىنعى «الەمنىڭ ايگىلى ايەلدەرى» اتاعىن العان مەگا-جۇلدىز، قازاق حانىمى روزا باعلانوۆا ومىردەن وزعانىنا ەكى جىل بولدى. جاراتقان وعان تالانت، ۇزاق، باقىتتى ءومىر بەردى.
بۇل سۇحبات-پورترەت 1992 جىلى «قازاق تەلەديدارى» مەن «وcتانكينو» ارنالارىنان كورسەتىلگەن روزا تاجىبايقىزىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنايى دايىندالعان «سودرۋجەستۆو» باعدارلاماسىمەن «سەم ۆسترەچ ۆ الما-اتە»، «اح، سامارا-گورودوك»، جانە «اينالايىن حالقىمنان ەركەلەتكەن» دەرەكتى حابارلارىنان ەفيرگە بەرىلمەي قالعان، انشىمەن ءجۋرناليستتىڭ بىرنەشە مارتە كەزدەسۋ بارىسىنداعى ساقتالعان ەستەلىكتەرى (بەينەتاسپادان قاعازعا تۇسىرىلگەن نۇسقاسى) العاش رەت جازباشا جاريالانىپ وتىر.
روزا باعلانوۆا 1922 جىلى سىر بويى قازالى وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن.1939 جىلى قىزىلوردا پەداگوگيكا ينستيتۋتىنا تۇسەدى، تۇرمىس جاعدايىنا بايلانىستى 1940 جىلى تاشكەنت توقىما ينستيتۋتىنا اۋىسادى.1941جىلدان تاشكەنت فيلارمونياسىنداعى مەملەكەتتىك ايەلدەر ءان-بي انسامبلىندە ءانشى-سوليستىك قىزمەت اتقاردى. 1949 جىلى عانا ەلگە ورالادى. باعلانوۆا - تۋا بىتكەن دارىن يەسى، تالانتتى ءانشى. ونىڭ ورىنداۋىنداعى الەم حالىقتارى اندەرىن تىڭداۋ عاجايىپ لاززاتقا بولەيتىنىن الدەنەشە ۇرپاق ءالى تالاي جىلدار ەسىنە الارىنا كۇمانىمىز جوق.
ءان مەن سۇلۋلىق بايگەسىنىڭ ءتاجىن قوسا كيگەن الاشتىڭ اي ماڭدايلى ارۋى، جەر شارىنداعى ەڭ ادەمى ايەلدەردىڭ ءبىرى، ۇلىبريتانيادا وتەتىن جىل سايىنعى «الەمنىڭ ايگىلى ايەلدەرى» اتاعىن العان مەگا-جۇلدىز، قازاق حانىمى روزا باعلانوۆا ومىردەن وزعانىنا ەكى جىل بولدى. جاراتقان وعان تالانت، ۇزاق، باقىتتى ءومىر بەردى.
بۇل سۇحبات-پورترەت 1992 جىلى «قازاق تەلەديدارى» مەن «وcتانكينو» ارنالارىنان كورسەتىلگەن روزا تاجىبايقىزىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنايى دايىندالعان «سودرۋجەستۆو» باعدارلاماسىمەن «سەم ۆسترەچ ۆ الما-اتە»، «اح، سامارا-گورودوك»، جانە «اينالايىن حالقىمنان ەركەلەتكەن» دەرەكتى حابارلارىنان ەفيرگە بەرىلمەي قالعان، انشىمەن ءجۋرناليستتىڭ بىرنەشە مارتە كەزدەسۋ بارىسىنداعى ساقتالعان ەستەلىكتەرى (بەينەتاسپادان قاعازعا تۇسىرىلگەن نۇسقاسى) العاش رەت جازباشا جاريالانىپ وتىر.
روزا باعلانوۆا 1922 جىلى سىر بويى قازالى وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن.1939 جىلى قىزىلوردا پەداگوگيكا ينستيتۋتىنا تۇسەدى، تۇرمىس جاعدايىنا بايلانىستى 1940 جىلى تاشكەنت توقىما ينستيتۋتىنا اۋىسادى.1941جىلدان تاشكەنت فيلارمونياسىنداعى مەملەكەتتىك ايەلدەر ءان-بي انسامبلىندە ءانشى-سوليستىك قىزمەت اتقاردى. 1949 جىلى عانا ەلگە ورالادى. باعلانوۆا - تۋا بىتكەن دارىن يەسى، تالانتتى ءانشى. ونىڭ ورىنداۋىنداعى الەم حالىقتارى اندەرىن تىڭداۋ عاجايىپ لاززاتقا بولەيتىنىن الدەنەشە ۇرپاق ءالى تالاي جىلدار ەسىنە الارىنا كۇمانىمىز جوق.
اتى اڭىزعا اينالعان حانىممەن ديدارلاسۋ بالا كەزىمنەن بەرگى ارمانىم ەدى. سەبەبى، ءانشى جايلى اتا-انامنان كوپ ەستىگەم. روزا تاجىبايقىزى ەلۋىنشى جىلدارى ارالعا ءان ساپارىمەن كەلگەندە ءبىزدىڭ ۇيدە قوناقتا بولعان. انامنىڭ ايتۋىنشا سودان بەرى اكەم انشىگە عاشىق ەكەن.
...ءCاتى ءتۇسىپ، اكەم عاشىق بولعان، الەمدى تامساندىرعان حاس سۇلۋدىڭ الدىندا قوبالجىپ وتىردىم. ايگىلى ءانشىنىڭ ديدارىنا قاراعان سايىن اجارىنا كوز تويمايدى. «سوندا بۇل كىسى جاس كەزىندە قانداي بولدى؟»،- دەگەن پەندەلىك ساۋال كومەيىمدە كەپتەلىپ ەدى. ءمىنسىز اجار مەن جايناعان جانارىنان كوز المايسىڭ. بىراق ءان مەن ءساننىڭ روزاسى 70-كە تولادى (1991 جىل. قاراشا ايى. جۋرناليست داپتەرىنەن.)
-روزا تاجىبايقىزى، الەمدى تۇگەل ارالادىڭىز. قاي مەملەكەتتىڭ ءىلتيپاتىن بولە-جارا ەسكە الاسىز؟
- جەر بەتىندە مەن بارماعان ەل، ءان ايتپاعان ساحنا از شىعار. قاي ەلگە بارسام دا، سول ەلدىڭ ءبىر ءانىن ۇيرەنىپ قايتاتىنمىن. چەحوسلوۆاكيا ساپارىندا ءبىر قارت ادام ىزدەپ كەلدى. ءوزىن نوۆاكپىن دەپ تانىستىردى. قولىندا مەنىڭ سۋرەتىم باسىلعان جۋرنال مەن راۋشان گۇلدەستەسى بار. نوۆاك جۋرنالداعى جازۋدى «اق ماڭداي، قاراقات كوز دەپ سىيپاتتاعان ەكەن»،- دەپ اۋداردى.ول: «قىزىم، داۋسىڭدى جۇرت ەرەكشە دەپ ماقتايدى. مىناۋ - مەنىڭ حالقىمنىڭ ءانى «بيلە-بيلە». دوستىعىمىزدىڭ بەلگىسى بولسىن، ءوز ەلىڭە الا بار» دەپ، ءان جازىلعان كۇيتاباقتى ۇسىندى. ءاندى اقساقالمەن قوسىلىپ بىرنەشە رەت قايتالاپ ايتتىم. ەرتەڭىنە «بيلە-بيلە» ءانىن سلوۆاك تىلىندە كونتسەرتتە ورىندادىم. كورەرمەندەر قوشەمەت ءبىلدىرىپ، زالداعى حالىق ماعان بىرنەشە مارتە قوسىلىپ، ساحنادان جىبەرمەي قويدى. مەن ايتىپ جۇرگەن «بيلە-بيلە» سلوۆاك پولكاسىنىڭ تاريحى وسىلاي ەدى. سول ساپاردا پراگا مەن ۆەنا قالالارىندا مەنىڭ ەكى مەترلىك بيىك پورترەتىم ءىلىنىپ تۇردى. ۆەناداعى كەزەكتى كونتسەرت اياقتالعان سوڭ 5-6 جاستار شاماسىنداعى بالا مەن جاس ايەل ساحناعا كوتەرىلىپ، ماعان بالانىڭ سالعان سۋرەتىن ۇسىندى. ول مەنىڭ سۋرەتىم ەدى. ايەل بىلاي دەدى: «بالام كوشەگە ىلىنگەن ءسىزدىڭ سۋرەتىڭىزدى كورىپ، ماعان بالمۇزداق اپەرمە، مەنى مىنا تاتەنىڭ كونتسەرتىنە اپار دەپ، ءسىزدىڭ افيشادان كورگەن سۋرەتىڭىزدى سالدى. سىزگە ەسكەرتكىش بولسىن»،-دەپ سۋرەتىمدى سىيعا تارتىپ ەدى.
امەريكا ساحناسىندا 1957 جىلى ءان ايتتىم. كەڭەستەر ەلىنەن كەلگەن انشiلەردiڭ قۇرمەتiنە داستارحان جايىلدى. مەن قوناقاسى كەشىنە قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ كىرىپ بارعانىمدا مەنى كورە سالىپ، 100 شاقتى مۋزىكانت «اح، سامارا-گورودوكتى» قۇيقىلجىتا تارتا جونەلدى. وركەسترگە قوسىلىپ، ءاندi ورىسشا، اعىلشىنشا، فرانتسۋزشا ورىنداپ شىقتىم. امەريكانىڭ زيالى قاۋىمى ايرىقشا ءىلتيپات كورسەتتى.
- جەتپىسىنشى جىلدارى ورىس انشىلەرى « باتىستا روزا باعلانوۆانى ەكزوتيكا دەپ قارايدى» دەپ ايتىپ قالىپتى. شىندىعى قالاي ەدى?
- مەن قايدا جۇرسەم دە، قازاقتىڭ ءانىن عانا ەمەس، قازاق قىزدارى كيگەن ۇلتتىق كيىمى مەن سالت-ءداستۇرىن دە وزىممەن بىرگە ءومىر بويى سەرىك ەتتىم. كەزەكتى ءبىر ساپارىمدا ۇلىبريتانيا ەلىندەگى ايەل باسشىنىڭ ءبىرى (ەليزاۆەتا پاتشايىم بولار.-اۆتور) «قازاق ايەلدەرىنىڭ كيگەن كيىمىنە قاراپ-اق ولاردىڭ قانداي حالىق بولعانىن تانۋعا بولادى. بۇل كيىم بايلىق پەن تالعامدى اڭعارتادى»، - دەگەنى بار. سول جولى «كيىمىنە قاراي قارسى الىپ، اقىلىنا قاراي شىعارىپ سالادى» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىنا كوزىم جەتتى. ساپارلاردا قاسىمدا ورىستىڭ ءانشى قىزدارىنان گورى ماعان ايرىقشا ىقىلاس تانىتتى. وزگە ەلدىڭ ساحناسىنا شىققاندا، سىردىڭ ەرتە كوكتەمدەگى قىزعالداعىن تەرىپ جۇرگەندەي شاتتاناتىنمىن. كيىمدەردى ورتالىق كوميتەتتىڭ تاپسىرماسىمەن ارناۋلى شەبەرلەر تىگەتىن. بىراق ءتۇسىن، ۇلگىسىن ءوزىم تاڭدادىم. وزدەرىڭ كورسەتكەن كينوارحيۆتەگى موسكۆالىق وپەراتورلار تۇسىرگەن كورىنىستە سول كويلەكتى كيىپ تالاي ءان ايتتىم.
- الەمنىڭ قاي شاھارى سىزگە ايرىقشا شابىت بەرەتىن؟
-الماتى.
-سىزدەن شەت ەلدىك جۋرناليستەر نە تۋرالى سۇراۋشى ەدى؟
-كسرو-نىڭ زاڭى قاتال. ساۋالدار شەكتەۋلى. ءبىزدى ورىس دەپ قابىلدايدى. بار بىلگەنىمشە قازاق دەگەن ەل بارىن ايتۋعا تىرىسىپ باعام. بىردە «قازاقتىڭ قىزدارى سىزدەي كورىكتى مە؟»،-دەپ سۇرادى جۋرناليستەر. مەن قىز جىبەك، بايان سۇلۋ، باتىر مانشۇك، ءاليالاردى ايتتىم. جانە قىز جىبەكتىڭ تاريحي وتانىنان بولاتىنىمدى دا ماقتانىپ ايتىپ قالدىم. اۋدارماشىنىڭ قىز جىبەك، رومەو مەن دجۋلەتتا دەگەن سوزدەرىن عانا ءتۇسىندىم. مەن باسىمدى يزەدىم.
- ءسىز جوعارىدا: «مەن قازاقتىڭ ءانىن عانا ەمەس، قازاق قىزدارى كيگەن كيىمى مەن سالت-ءداستۇرىن دە وزىممەن بىرگە ءومىر بويى سەرىك ەتتىم»، - دەپ ايتتىڭىز. ەجەلدەن ەۋروپالىقتار «كيىمگە قاراپ باعالايدى»، ولار تاڭداناتىنداي قانداي كيىمدەر كيدىڭىز، كيىمدەردى كىم تاڭداۋشى ەدى؟
- بۋداپەشتكە بارعاندا ۇلبىرەگەن ءدۇريا جىبەكتەن تىگىلگەن كويلەك كيدىم. كويلەكتىڭ ەتەگى مەن جەڭى تولقىن ءتارىزدى ءۇش قاتار جەلبىر. ءاننىڭ اۋەنىمەن قوزعالعان سايىن، كويلەك مايدا سامال سوققانداي تەربەلەتىن. بەلدىڭ قىنالىپ كەلگەن تۇسىنا كەمەر بەلدىك تاقتىم. بەلدىك تازا كۇمىستەن جاسالىپ، التىنمەن اپتالعان. سول بىركيەر كويلەكتى كيگەندە، قۋىرشاقتاي بولىپ جايناپ شىعا كەلەتىنمىن. باسىمدا ۇكىلەنگەن بارقىتتان تىككەن تاقيا. تاقيا نەبىر اسىل تاس، الۋان مارجانمەن كومكەرىلگەن. شاعىن قىزىل پۇلىشتەن تىگىلگەن قامزول. كويلەك اشىق سارعىش، قىزىل قامزول. قامزولدىڭ ەكى ءوڭىرىن جيەكتەي جۇرگىزىلگەن اشەكەي قىمبات تاستارمەن ويۋلانىپ، جىبەك كەستەمەن ايشىقتالعان. وسى كيىمدە ءوزىمدى حور قىزىنداي سەزىنەتىنمىن. ءبىر ماقتانىش سەزىمى مەنىڭ كوڭىلىمدى شارىقتاتا جونەلەتىن.
- بۋداپەشتتە دۇنيە ءجۇزى جاستارىنىڭ الەمدىك ءان سايىسى تۋرالى «قۇمىرىسقا بەل، جايناعان جانارىنان نۇر شاشقان شىعىستىڭ قىپشا بەل پەرىشتەسىنە ەشكىم تەڭ كەلمەدى»،- دەپ جازىپتى بەلگيا گازەتى «De Standaard»1949 جىلعى قاراشا ايىنداعى سانىندا. قازىرگى ءانشى قىزداردىڭ تالعامى مەن ساحناداعى بەينەسىن قالاي باعالايسىز؟
- ءمادينا، روزا مەن ماقپال تالپىنىپ ءجۇر، ىزدەنەدى، تابيعات بەرگەن داۋىستارى بار.انا قارا قىزدار دا ىزدەنىپ ءجۇر...
- روزا تاجىبايقىزى، ورىنداۋىڭىزداعى قاي ءان جۇرەگىڭىزگە ەتەنە جاقىن، ايرىقشا?
- «تاڭ سامالى»، «اق ماڭدايلىم»، «ادەمى-اۋ» عاجاپ اندەر. ماحاببات، سۇلۋلىق، سەزىم...
-سىزگە سەزىمىن بىلدىرگەن ەرازاماتتار از بولماعان بولار؟
- يا، بولسا، بولعان شىعار.بىراق مەن ولارعا ونشا سەنە بەرمەيتىنمىن.
- نەلىكتەن؟
- ەر ازاماتتىڭ جاراتىلىسى سولاي، اينالايىن. ءوزىنىڭ ايەلىنەن باسقالار ولارعا كەرەمەت كورىنەدى. ۇيىنە بارعاسىن سەنى ۇمىتىپ كەتەدى. ماحاببات دەگىسى كەلەدى...
- سوندا ماحاببات ەمەس پا؟
- شىن ماحاببات باسقا، ول سەزىمگە سەن تاۋەلدىسىڭ. ءبارى جۇرەگىن قولىنا ۇستاپ جۇگىرىپ جۇرگەندەر.
- كەشىرىڭىز، ءسوزىڭىزدى بولەيىن، ولار، «جۇگىرىپ جۇرگەندەر»، كىمدەر ەدى؟
- ولار مەملەكەت باسشىلارى، مارشالدار، گەنەرالدار، حاتشىلار، كولحوز پرەدسەداتەلدەرى، سوۆحوز ديرەكتورلارى، شاحتەرلار، قاراپايىم ازاماتتار. مەن ونەر ءۇشىن جاراتىلعان جانمىن. ەرەكشە ەستە قالعان ۋكرايندىق شاحتەر جىگىت ەدى. موسكۆادا سەزدەر سارايىندا كونتسەرت ءجۇرىپ جاتقان. قوناق ءۇي كەزەكشىسى: «ءۇش كۇن بولدى،ءسىزدى ءبىر جىگىت كەزدەستىرە الماي ءجۇر. قولىندا گۇلى بار»،-دەگەن ەدى.ارادا ءبىراز كۇن وتكەندە ونى قوناق ءۇيدىڭ الدىندا كەزدەستىردىم.ۇزىن بويلى، كەلىستى ازامات ەكەن. سوناۋ دنەپروپەتروۆسكىدەن ارنايى كەلىپتى. گۇلىن الىپ، راحمەتىمدى ايتتىم. مايدانان حاتتار كەلەتىن.
ءالى ەسىمدە جاۋىنگەر جىگىتتىڭ اتى كونستانتين بولاتىن. حاتىنىڭ مازمۇنى : «ءسىزدىڭ ءانىڭىزدى ءبىرىنشى رەت اۆستريانىڭ «سكالا» تەاترىندا ەستىپ، داۋسىڭىزعا ءتانتى بولدىم. اسىرەسە «اح، سامارا گورودوكتى» ەشكىم دە سىزدەي ورىنداعان ەمەس. وسى ءاندى ەستىپ، مايدانعا قاناتتانىپ اتتاناتىنبىز». مايداننان وسى مازمۇنداس تالاي حات الدىم.
- بىلەتىندەر «ءسىزدى ستالين ۇناتىپتى» دەيدى عوي؟
- ءستاليننىڭ ۇيىندە ارنايى شاقىرتۋمەن ءۇش رەت بولدىم. ءۇش رەتىندە دە سول ءبىر كيتەلدە، قاراپايىم قالىپتا بولدى. ۇيىندە ءۇش رەتتە دە بايلىق، بارلىق كورگەن جوقپىن. جيھازدارى دا جۇپىنىلاۋ بولاتىن. ەكى ءسوزىنىڭ ءبىرى - «سوۆەت حالقى، حالقىم» دەگەن سوزدەرى ەسىمدە جاتتالىپ قالدى. ول كىسى مەنى رەسمي قابىلدادى. قوس بۇرىمىما ماقتاۋ ايتتى. «ايەلگە قوس بۇرىم جاراسادى. گرۋزين قىزدارى دا شاشىن قوس بۇرىم ەتiپ ءورiپ قويادى، ساعان جاراسقانداي ولار دا سونداي اجارلى كورىنەدى» دەپ قالدى. ول دا پەندە، ەركەك، سەزىمى بار، ادەمىلىكتى كورەتىن كوزى، ءاندى ەستيتىن قۇلاعى بار. ستالين قازاقتىڭ ءسان-سالتاناتىن پاش ەتكەن ۇستىمدەگى ۇلتتىق كيىمنەن كوز الماي قارادى. «گرۋزين قىزدارى دا ۇلتتىق كيىمدە سونشالىقتى ادەمى كورىنەدى» دەپ قايتالاپ ايتىپ قالدى. مەن تەمىردەي قاتال، جارتى الەمدى اۋزىنا قاراتقان قۇدىرەتتى ادامنىڭ كوزىنەن ۇلتىنىڭ قىزدارىنا، حالقىنا دەگەن شىنايى ساعىنىشىن بايقادىم.
- ول قاي جىلدار ەدى؟
- 1949 جىل. جاستار مەن ستۋدەنتتەردىڭ بۋداپەشتتە وتكەن II حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى اتاندىم. «اح،سامارا-گورودوكتى» ايتىپ، باس بايگەنى الىپ قايتقان بەتىم بولاتىن. كسرو ەلىنىڭ اتاعىن اسىرعان ءساتىم عوي.
ورامالىم باتار-باتپاس،
قالقىپ قانا اعادى.
سۇيگەن جارىم سۇيەر-سۇيمەس،
ۋاقىت ءوتىپ بارادى.
اح، سامارا، جاس قالا،
بارامىن سونگەلى.
- يا، بۋداپەشت اسپانىندا ءسىزدىڭ داۋسىڭىز بۇكىل عالامدى شارلاپ، اسپاندا قالىقتادى، باس بايگەنى جەڭىپ الدىڭىز. قازاق دەگەن كىم دەپ كارى ەۋروپا كورەرمەنى كەڭەستىڭ كارتاسىنا قارايلاي بەردى. ساحنادا سيرەك ورىندالاتىن ويناقى، بايىرعى حالىق ءانىن قازاق ءانشىسىنىڭ ورىنداۋىندا ميللوندار ىقىلاسپەن قابىلدادى. ءسىز ءبىر ەستەلىگىڭىزدە: «ءاندى ورىستىڭ زيالىلارى اسا جوعارى باعالادى. اسىرەسە مەملەكەت باسشىلارى، اسكەري قولباسشىلار» دەپسىز. قۇجاتتاردا سىزگە تابىنۋشىلار قاتارىندا باس حاتشى حرۋششەۆتىڭ اتى ءجيى ايتىلعان. تەك قانا انىڭىزگە عانا ەمەس شىعار؟
- يا، ايتقانىم راس. بىردە حرۋششەۆ قازاقستانعا كەلگەندە، قوناقجاي داستارحان تارقاعاندا ءبارى مەنى ءبىرىنشىنىڭ قاسىندا قالدىرىپ كەتتى. باس حاتشى وقىستاۋ قيمىلمەن قولىمنان ۇستاعىسى كەلدى. قولىن قاعىپ جىبەرگەندە قۇلاپ قالا جازدادى. ءوزىم دە بايقاماي قالدىم. كگب-نىڭ جىگىتتەرى ساۋ ەتە قالدى. مۇنىم اعاتتىق بولدى.ۇلكەن اعالار دا رەنجىدى: «سول شالعا قولىڭدى ۇستاتقاندا ەشتەڭە بولمايتىن ەدى»،-دەپ. «ول قازاقستانعا قىرىن قارايتىن بولادى»،-دەدى ديمەكەڭ. ديماش اعا وتە تەكتى ادام عوي، رەنىشىن جاي عانا بايىپپەن جەتكىزدى. ءيا، اسكەري اتاقتى قولباسشىلاردى مايدان دالاسىندا كوردىم. مارشالدار-جۋكوۆ، مالينوۆسكي... ءبارى دە انىمە، ۇستىمدەگى قازاقتىڭ قىناما بەل جاراسىمدى ۇلتتىق كيىمىنە قىزىقتى، «دالا قىزعالداعىنا عاشىق بولدىق» دەدى اسكەر باسشىلارى.ايتىلدى، ءوتتى، كەتتى. عاشىق بولدى دەگەندى قاي ماعىنادا تۇسىنۋگە بولادى؟ ەر بولسىن، ايەل بولسىن ادەمى نارسەگە كوز سالادى، ءان تىڭدايدى. بۇل زاڭدىلىق دەپ بىلەم.
- بىلەتىندەر «دالا قىزعالداعىنا» قاراپ تامسانعاندار قاتارىندا مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى دىنمۇحامەد قوناەۆ، جازۋشىلار شىڭعىس ايتماتوۆ، ءسابيت مۇقانوۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، باۋىرجان مومىشۇلى، جۇبان مولداعاليەۆ، اۆياتسيا گەنەرال-مايورى، كەڭەس وداعىنىڭ ەكى مارتە باتىرى تالعات بيگەلدينوۆ سەكىلدى اكەلەر جانە برەجنەۆ، كيم ير سەن، ماو تسزەدۋن سەكىلدى ايگىلى تۇلعالار بار» دەيدى؟
- يا، ايتادى.ول ازاماتتاردىڭ ءبارى جىلى كوزقاراسپەن قارادى. دىنمۇحامەد احمەتۇلى - ەلدىڭ ماڭدايىنا جاراتىلعان اسىل ازامات. ارداقتى اعا مەن قارىنداس رەتىندە سىيلاستىقتا بولدىق. زۋحرا جەڭگەمىزگە بىرەۋ بىردەڭە دەدى مە، بىلمەيمىن، ءبىراز ماعان قىرىن قاراپ ءجۇردى. ديماش اعانىڭ جارى زۋحرا تاماشا جان ەدى. دىنمۇحامەد احمەتۇلى ماعان ءاردايىم وڭ كوزىمەن قازاقتىڭ ءان جارشىسى، حالقىنىڭ ەركە روزاسى دەپ قانا قارايتىن. تالعات باتىر عوي، باتىرعا ءبارى جاراسادى.ونەرگە كىم قىزىقپايدى. ول ازاماتتاردى اعا دەپ سىيلاسقانىم راس...جۇرت ايتا بەرەدى عوي. برەجنەۆ، كيم ير سەن، ماو تسزەدۋن ءانىمدى تىڭدادى، داستارحانداس بولدىم.
- سىزدەن قامقورلىق كورگەن، شاپاعاتى تيگەن ادامدار از بولماپتى، سىزگە قول ۇشىن بەرگەندەر بولدى ما؟
- جالپى، مەنىڭ ومىرىمدە ەرەكشە ءىز قالدىرعان ادامنىڭ ءبىرى - اجەم. جان-جاقتى تالانتتى ادام ەدى. تاماشا داۋىسى بار ءانشى بولاتىن، پوەزيانى، اسىرەسە، قازاق ەپوسىن ەرەكشە جاقسى بىلەتىن. ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان ىسمەر ەدى. سىر بويىنىڭ ءدۇلدۇل اقىندارىنىڭ جىرلارىن جاتقا ايتاتىن. ءدال ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي ءسوز شەبەرلەرىن كەزدەستىرە المادىم.مەنىڭ انگە دەگەن ىقىلاسىمدى مارقۇم اجەم ەرتە بايقاپتى. ول كىسى حالىق اندەرىن دە جاقسى ايتۋشى ەدى. قانداي ءاندى بولسىن ءبىر رەت ايتسا، مەن قاعىپ الام،وزىنە قايتىپ ايتىپ بەرسەم، قۋانىپ اعىنان جارىلاتىن. «مەنىڭ قىزىم ءانشى بولادى» دەپ، ماقتاپ قاناتاندىرىپ قوياتىن. انام اقكۇرىش تە تامىلجىتا ءان سالاتىن قابىلەتتى جان ەدى.
مەكتەپ اۋىلدان شالعاي بولاتىن. ول كەزدە قىس ايازدى، بەت قاراتپايتىن بوراندا انام مەنى كورپەگە وراپ، اياعىما بايپاق كيگىزىپ، باسىما شارقات بايلايتىن. بىردە جاياۋ، بىردە شانامەن مەكتەپكە بارامىز، كيەر كيىم، ىشەر اس بولسا دا جوق. كۇندە ءبىر ادام ءولىپتى دەگەندى ەستيمىز. بالا بولسام دا اشتان ولگەن ادامداردى كوزىممەن كوردىم.
مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ 1939 جىلى قىزىلوردا پەداگوگيكا ينستيتۋتىنا ءتۇستىم، بىراق كەنەتتەن اكەم قايتىس بولىپ، تۋىستاردى جاعالاپ، تۇرمىستىق جاعدايعا وراي سول جىلى تاشكەنت توقىما ينستيتۋتىنا اۋىستىم. ينستيتۋت جاتاقحانا مەن ىشەر اسىڭدى بەرىپ، بولاشاق توقىماشى قىزدارعا قامقورلىق جاسايدى ەكەن. مەنىڭ بالالىق، بويجەتكەن، جاستىق شاعىم اشارشىلىق پەن الاساپىران جىلدار بولاتىن. تاعدىر ايداپ، اعايىنداردى پانالاپ، كۇنكورىس قامىمەن تۋعان ەلدەن جىراققا - تاشكەنتكە سولاي كەتكەنمىن... ادەتتە ءۇيدىڭ تىرشىلىگىن جاساي ءجۇرىپ، ءان سالاتىن ادەتىم بار ەدى. ومىردە كۇلىپ جۇرگەن، ءان سالىپ جۇرگەن قانداي جاقسى. ءالى ەسىمدە، ەسىكتىڭ الدىن سىپىرىپ ءجۇرىپ اندەتكەن قىزدىڭ داۋسىن ەستىپ، وزبەك فيلارمونياسىنىڭ ديرەكتورى «ءان ايتقان كىم؟»دەپ ىزدەپ كەلدى. مەنىڭ انشىلىك ءومىر جولىمدى، باعىمدى اشقان كاري ياكۋپوۆ اكا ەدى. سودان كاري اكانىڭ كومەگىمەن تاشكەنت فيلارمونياسىنداعى مەملەكەتتىك ايەلدەر ءان-بي انسامبلىندە ءانشى بولدىم.1941 جىلى موسكۆا كونسەرۆاتورياسىنا جولداما العانىمدا سوعىس باستالىپ كەتتى.سول انسامبلمەن ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى مايداندى ارالاپ، ونەر كورسەتىپ،1945 جىلى 9 مامىردا بەرليندەگى جەڭىس كونتسەرتىنە قاتىستىم. مەن وزبەك حالقىنىڭ قامقورلىعىن كوپ كوردىم. وزبەكستاننان قازاقستانعا كەلۋىمە تىكەلەي سەبەپشى بولعان - اقىن اعامىز جۇبان مولداعاليەۆ. موسكۆادا جوعارى پارتيا مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەن ول وزبەكستان اتىنان ءان سالىپ جۇرگەن قازاق قىزى بار دەپ ەستىپ، ارنايى ىزدەپ كەلدى. «پەريزاتتاي قىز ەكەنسىڭ، قاراعىم! وزبەكستاندا نە ءبىتىرىپ ءجۇرسىڭ؟» - دەدى وكتەم داۋىسپەن. قانداي كەلبەتتى جىگىت ەدى. جۇبان اعانىڭ قولداۋىمەن 1949 جىلى ەلگە كەلدىم. ماعان اكەمدەي قامقورشى بولعان ءبىرتۋار ازاماتتىڭ جاقسىلىعىن قالاي ۇمىتام. بۋداپەشتتە وتكەن ءان جارىسىنا مەنى ماپەلەپ قوسقان دا جۇبان اعا بولاتىن. قالقام، مەن جۇرت ويلاعانداي روزا بولىپ، قولىمدى جىلى سۋعا مالىپ، ادەمى كويلەكپەن ساحنادا تۇرا قالعان جوقپىن. ءوزىم تۋرالى نەبىر جاعىمسىز سوزدەر دە ەستىدىم.
- ءسىزدى قاجىتقان قانداي وسەك؟
- 1944 جىلى جاۋىنگەرلەرگە كونتسەرت قويىپ جۇرگەندە، مايدان دالاسىندا بەتىمدى سناريادتىڭ جارىقشاعى جانىپ ءوتىپ، كوزىمە زاقىم كەلدى. 1979 جىلى ەكى كوزىم بىردەي كورمەي قالدى. سول جىلى جوسپارلى پاۆلودار قالاسىنداعى كونتسەرتىمنەن دە قالمادىم.ساحناعا جەتەكتەپ شىققان ادامدار كۋا. الدىمەن جاراتقاننىڭ، سودان سوڭ دارىگەرلەردىڭ قۇدىرەتىمەن جانارىمدى ساقتاپ قالدىم. كوپشىلىككە توپىراق شاشا المايسىڭ، كوزىن ادەمىلەيمىن دەپ پلاستيكالىق وپەراتسيا جاساتىپ، سوقىر بولا جازداپتى دەپ جۇرت گۋىلدەپ ءجۇر عوي.
-ۇنەمى حالىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنىپ جۇرەسىز. كەيدە وسىنداي شاقتا اينالىڭىزداعى ادامداردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن، سىزگە دەگەن قاراپايىم جانداردىڭ ىقىلاسىن بايقاماي قالاتىن سەكىلدىسىز. الدە، مەن قاتەلەسكەن شىعارمىن. قالاي ويلايسىز؟
- پەندەمىن عوي، مۇمكىن، سولاي بولۋى...
- كيىكتىڭ ۇيىرىلگەن لاعىنداي
ويناقشىپ ءتاتتى اندەرگە باسۋىن-اي!
تاۋلاردان، وزەندەردەن، مۇحيتتاردان
ءۇنىنىڭ كىدىرمەستەن اسۋىن-اي!..
سىزگە ارنالعان جىر جولدارى. اۆتورى ەسىڭىزدە بولار؟
- سەن مەنەن ەمتيحان الدىڭ عوي. ەسىمە تۇسىرە الماي وتىرمىن...
- جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ وسى جىر جولدارىن سول كەزدەگى شىققان گازەت بەتتەرىنەن الدىم. سونداي-اق الۋان ۇلت وكىلدەرى، اقىندار مەن كومپوزيتورلارى شىعارمالارىن سىزگە ارناپتى. سولاردىڭ ءبىرى 1950 جىلى «وگونەك» جۋرنالىنىڭ جەلتوقسان ايىنداعى سانىندا ورىستىڭ اتاقتى كومپوزيتورى ۆاسيلي پاۆلوۆيچ سولوۆيوۆ-سەدوي سىزگە ارناعان ءانى تۋرالى ەستەلىك جاريالاعان. قاي ءان ەدى؟
- يا، ماعان ارنالعان ءان-جىرلار بارشىلىق. سولوۆيوۆ-سەدوي ءان ارناعانى راس (جادىراپ كۇلدى). بىردە موسكۆادا كەزەكتى ءان ساپارىندا «اح، سامارا- گورودوكتى»، «ساموۆارى-ساموپالى»، «تەمنايا نوچ» اندەرىن بوريس بەرنەستەن بۇرىن ورىنداپ شىقتىم. سولوۆيوۆ-سەدوي ماعان ارنايى كەلىپ، بەتىمنەن ءسۇيىپ: «تى، چەرنوگلازايا، يا وبيازاتەلنو دليا تەبيا پەسنيۋ سوچينيۋ. تى پرەكراسنايا...» -دەدى. كوپ ۇزاماي «تاليانوچكا» ءانىن جازدى. سول كۇنى قاسىنداعى كەلبەتتى، جاۋىرىنى قاقپاقتاي جاس جىگىتتى اندرەي فاتيانوۆ دەگەن اقىن دەپ تانىستىردى. اقىن اندرەي دە ماعان ىقىلاس تانىتى. ءانىن سولوۆيوۆ-سەدويدىڭ ءوزى جازدى، ءسوزى فاتيانوۆتىكى.
ءيا,...يگراي، يگراي، راسسكازىۆاي،
تاليانوچكا، ساما
و توم، كاك چەرنوگلازايا
سۆەلا س ۋما... (روزا تاجىبايقىزى وسى جولداردى كەرەمەت ءبىر شابىتپەن تاقپاقتاپ ايتا جونەلدى.)
- ايگىلى ماەسترو سولوۆيوۆ-سەدوي، اندرەي فاتيانوۆ بولسا ورىستىڭ اتاقتى اقىنى عوي. سىزبەن قاتارلاس جۇرگەن حالىق اندەرىنىڭ شەبەر ورىنداۋشىلارى ليۋدميلا زىكينا، ليديا رۋسلانوۆالار بار. ورىستىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى، انشىلەرى ءسىزدى قىزعانباۋى مۇمكىن بە؟
-جوق. ونداي پەندەشىلىكتى بايقامادىم. كسرو حالىق ءارتىسى ليديا رۋسلانوۆا ماعان «ساراتوۆسكيە چاستۋشكي»، باسقا دا ورىستىڭ حالىق اندەرىن ايتقاندا بىلاي دەپ ەستەلىك جازدى: «مولودەتس، روزا، ۋچي ناشيح رۋسسكيح كاك نارودنىە پەسني پەت، كاك پەت ناستوياششيە چاستۋشكي» ء(انشى ورىس ارىپتەستەرىنىڭ ەستەلىك سۋرەتتەرى مەن قۇجاتتارىن كورسەتتى).
- سىزدەن بىردەڭە سۇرايىن دەسەم باتا الماي وتىرمىن...
- ايتا بەر...
- ادامداردىڭ بويىنداعى ەڭ اسىل، ەڭ ارداقتى سەزىم - ماحاببات سەزىمى. ماحاببات، عاشىقتىق دەگەن نە؟ ومىردە قۇلاي عاشىق بولعان كەزدەرىڭىزدى ەسكە الساڭىز. ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىز دە ءبىر ازامات دەپ سوققان شىعار؟
- -قاراپ وتىرماي قاي-قايداعىنى قوزعادىق-اۋ! ارينە، مەندە دە جۇرەك بار، سەزىم بار، ايەل ەمەسپىن بە؟! ونەر ادامى عاشىق بولماي جۇرە مە؟! ءالى دە عاشىقپىن (كۇلىپ الدى). بىراق سەزىمنەن كۇشتى ۇيات، ار، نامىس دەگەن قۇدىرەت بار. ودان اتتاساڭ ابىرويدان ايرىلاسىڭ. حالىق ءوزى قالاسا تورگە شىعارادى، قالاماسا توردەگى باسىڭدى تابالدىرىققا تەبەدى، لاقتىرادى. .
-كەشىرىڭىز، كىمدەر دەسەم ادەپسىزدىك بولا ما؟
- دەگەنمەن، مەنىڭ شىعارماشىلىعىمدى كوپ زەرتتەدىڭ،ساعان سەنەيىن. تەلەۆيدەنيەدەگى قىز-كەلىنشەكتەرگە جايىپ جۇرمە (جاقىن وتىر دەگەندەي قولىن سوزدى.) قازاقتىڭ جىگىتتەرىنە عاشىق بولدىم. جاس كەزىمدە «جىگىتتىڭ سۇلتانى» سىرتتاي ... اعا ۇنايتىن. ومىردەن ەرتە كەتتى. (اپانىڭ ءوتىنىشى، بەرگەن ۋادەم بويىنشا قازىر ارامىزدا امان-ساۋ جۇرگەن اكەلەر مەن تانىمال تۇلعا اعالاردىڭ اتىن اتاي المادىم-ۇ.د.).
- قاتەلەسپەسەم ءسىز تۇرمىستا بولدىڭىز؟
- سۇرايسىڭ دا، «قاتەلەستىم بە؟» دەيسىڭ. تالاي ءجۋرناليستى كورىپ ەدىم، ىزىمنەن قالماي قويدىڭ عوي... مەنەن جۋرناليستەر باقىت تۋرالى سۇرايدى. سەن باسقا بىردەڭەلەردى سۇرايسىڭ. جالپاق قازاقتىڭ روزاسىمىن. ۇلىمنىڭ اناسىمىن. يا، تۇرمىسقا شىققانمىن ء(سال كۇرسىنىپ الىپ، ءانشى اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇردى). مەن ساحاناعا جارالعان وتە باقىتتى ايەلمىن.
- سىزدىڭشە ايەلدى سۇرىندىرەتىن نە؟
- وتىرىك، وسەك ايتۋ. جاساندىلىق. وزىنە قاراماي سالپى ەتەك ايەلگە اينالۋى.
- ايەل قاۋىمى ءسىزدىڭ اجارىڭىزعا قىزىعا قارايدى. قالاي كۇتەدى دەپ بىلۋگە ىنتىق. اجارىڭىز ءمىنسىز، ايرىقشا. سىرىن بىلگىمىز كەلەدى...
- بىرىنشىدەن، جاراتىلىستىڭ سىيى. ءوزىمدى كۇتۋدى جاس كەزىمنەن باستادىم. مەنىڭ اكەم ەكى ايەل العان ادام. جانە ۇلتى نەمىس تاربيەشى، كۇتۋشىم بولدى. انالارىم مەن تاربيەشىم سول زاماننىڭ ساۋاتتى ادامدارى، ءارى تەكتى ايەلدەر ەدى. گاپ، ادامنىڭ ىشكى جانىنىڭ تازالىعى. ءىشى ارام، بىرەۋگە قيانات ويلاپ، مەنىكى عانا دۇرىس دەپ، باجىلداپ، بەتتەن الاتىن ايەلدەردىڭ جۇزىنەن-اق كورىنىپ تۇرادى. مەن تاماقتى تويىپ ىشپەيمىن، قارنىم قانشا اشىپ تۇرسا دا، تارتىنىپ ىشەم. بويىم سۇڭعاق كورىنۋ ءۇشىن ۇنەمى بيىك وكشە اياق كيىم كيەم. تاماقتى تويىپ ءىشۋ - ادەمىلىكتىڭ جاۋى. ادام ءوزىن شەكتەي الۋى كەرەك. ءناپسىنى تىيۋ ۇلكەن تابىستارعا باستايدى. بەت، مويىن، قول، شاشىما پىسىرىلمەگەن سۇتكە جۇمىرتقانى ارالاستىرىپ جاعام، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن جۋىپ تاستايمىن. بار سىر - ءسۇت، ايران، جۇمىرتقادا...
- ءسىز مۇلدەم كرەم جاقپايسىز با؟ فرانتسۋز كرەمدەرىن دە پايدالانبايسىز با؟
- دۇكەننىڭ كرەمىن پايدالانبايمىن. 1949 جىلدان بەرى ورتالىق كوميتەتتىڭ، بىرىنشىلەردىڭ ايەلدەرى مەن قىزدارى جاعاتىن موسكۆالىق كرەمل دارىگەرى، كوسمەتولوگ يرينا شيلوۆا دايىنداعان ارنايى كرەمدى قولدانام. ول ايەل ماعان ءوزى: «اح، سامارا-گورودوك» ءانىن ورىنداعانىڭ ءۇشىن، روزوچكا، تەك ساعان عانا جاساپ تۇرام»،-دەدى. وسى كۇنگە دەيىن مەن سول دارىگەردىڭ كرەمىن عانا قولدانام. بىراق يرينا كرەمدى قالاي جاسايتىن قۇپياسىن ەشكىمگە ايتپايدى، قۇپياسىن اشپايدى.
- حالقىمىز ءسىزدى قازاقتىڭ ءبىرىنشى سۇلۋى دەپ باعالايدى. زامانداستارىڭىز، اپا-سىڭلىلەر اراسىندا كىمدى سۇلۋ دەپ ويلايسىز، مويىندايسىز?
- سۇلۋلىق دەگەن نە؟ قاي جاعىنان الساڭ دا، قاراساڭ كوز تويماسا، ول ادام با، زات پا؟ سول ادەمى. تۋا بىتكەن سۇلۋلىق بار، ونى قولدان جاسايتىندار بار.تۋا بىتكەن سۇلۋلىقتى ەشقانداي كوسمەتيكا قۇرالى وزگەرتە المايدى. قالاي دا ونىڭ جاساندىلىعى بەلگى بەرمەي تۇرمايدى. كوسمەتيكا كومەگى بولادى، ارينە. ول ناتيجە بەرۋ ءۇشىن دە تەر توگىپ ەڭبەكتەنۋ كەرەك. بىرەۋلەر دەنە ءبىتىمى مەن بەت-الپەتىنىڭ اجارىن عانا سۇلۋلىق دەپ ويلايدى. ايەلدىڭ جان دۇنيەسى مەن سىرتقى كەلبەتى ۇيلەسسە، ەكەۋى دە سۇلۋ بولسا، ول - جاراتۋشى سىيى. ىشكى جان دۇنيە - مىنەز-قۇلىق. سونداي ادەپتى، ءبىلىمدى، كىشىپەيىل، قايىرىمدى، وعان قوسا تالانتى بولسا، سۇلۋلىعى ايقىندالىپ، دارالانا تۇسەدى. بىراق ادام پەندە عوي. ءبارى بىردەي ءبىر ايەلدىڭ بويىنان تابىلا بەرمەيدى. ومىردە كورىپ-بىلگەندەرىمدى تۇيىندەسەم، قازاقتا سونداي سۇلۋلار بار. مەن كورگەن سۇلۋلار اراسىندا ناعىز حاس سۇلۋ، جانىمىزدا جۇرگەن حاس سۇلۋلار شارا جيەنقۇلوۆا، گۇلفايرۋز يسمايلوۆا، بيبىگۇل تولەگەنوۆا. ولارعا ەشكىم تەڭ كەلمەيدى-اۋ! ءبىرى اتاقتى ءبيشى، ءبىرى اكتريسا، تالانتتى سۋرەتشى، ءانشى. ولار جاراتىلىسىنان، تۋا بىتكەن، بوياماسىز سۇلۋلار، جانى دا، ءتانى دە ءمىنسىز جاندار. بىراق ولاردى ازاماتتار باعالاي الدى ما، جوق پا -ايتا المايمىن. مەنىڭ بىلۋىمشە،گۇلفايرۋز ءومىر بويى اكتەر جانتورينگە عاشىق بولىپتى دەيدى. سونداي جانعا كوز سالماعان قانداي ەركەك، كىم بىلەدى؟! قوسىلا المادى. گۇلفايرۋز نۇرمۇحان بولماسا ءبارى ءبىر دەدى مە، وزگە ۇلتتىڭ جىگىتىنىڭ ەتەگىنەن ۇستادى. مەن ويلايتىنمىن، گۇلفايرۋز نەگە قىزىقتى، سول «سىعىرايعان كوزى» عانا دەپ. مەن قاتەلەسىپپىن. ول ناعىز جىگىتتىڭ سۇلتانى، اسقان تالانت يەسى، سول كوزى، ەكراندا ۇندەمەي تۇرعان بەينەسى، قايتالانباس دارا تۇلعا ەكەن، ونى ۋاقىت كورسەتتى. اسىل تۋعان گۇلفايرۋز «الگى كوزگە» تەگىن عاشىق بولماپتى-اۋ.
-ءسىز گۇلفايرۋز مانسۇرقىزىنىڭ وزگە ۇلتتىڭ جىگىتىنە تۇرمىسقا شىقانىنا كوڭىلىڭىز تولمايتىن سەكىلدى. قازاق زيالىلارىنىڭ باسىم بولىگى «يمپورتنىي» شەشەلەرىمىزبەن ءوسىپ ءونىپ وتىر ەمەس پە؟
-ول راس.وكىنىشكە وراي، ول انالارىمىزدان تۋعان بالالاردىڭ قازاق بولعانىن كورمەدىم. قازاق قىزى ۇياڭ، يبالى، سەزىمىن جارقىلداتپايدى. باسقا دا سەبەپتەرى بار شىعار...
-ءسىز قالاساڭىز وزگە ۇلتتىڭ ءبىر الىبىنا شىعار ەدىڭىز. سولاي ەمەس پا؟
- مەن بىراق قازاقتىڭ ەركەسى بولار ما ەدىم؟...
- روزا تاجىبايقىزى، اتاق-داڭققا، دۇنيەگە، قۇرمەتكە، اقشاعا ءزارۋ ەمەسسىز. سىزگە اسا قىمباتى نە؟ الدە كىم؟
- مەنىڭ ەڭ قىمباتىم - جالعىز ۇلىم تاجەنىم. مەن حالقىمنىڭ ارقاسىندا ەشتەڭەگە ءزارۋ ەمەسپىن. قازاق دەگەن حالىقتىڭ ەركەسىمىن.تاعدىرىما، ەلىمە ريزامىن.
- ءسىز تاجەندى بەسىكتە تەربەتكەندە ءان ايتۋشى ما ەدىڭىز؟ (تاجەننىڭ اتىن ايتقاندا ادەمىلەنىپ، كوزى كۇلىپ، جايناپ سالا بەردى.) قانداي ءان؟
- تاجەن قازىر جىگىت بولدى. ايتۋىن ايتتىم عوي، ىڭىلداپ اندەتسەم تىنىشتالاتىن ەدى... قاي ءان ەدى؟ ۇمىتىپ قالا بەرەم. ۇيلەنسە، نەمەرەلى بولسام دەپ ارماندايمىن.
- كەلىنىڭىزدى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتكەن دە بولارسىز؟
-تاجەنىم تەكتى، كەلىستى جىگىت.ۇياڭداۋ. قازاقتىڭ ءبىر اجارلى، اقىلدى ارۋى جار بولسا، كەلىنىم مەيىرىمدى، سابىرلى، تەكتى بولسا دەپ تىلەيمىن.
ەكىنشى قىمباتىم - مەنى ەركەلەتكەن حالقىم. «اينالايىن حالقىمنان ەركەلەتكەن»...
ر.S.
اپا ارمانداعانداي كەلىنى مارال قازاقتىڭ يبالى تەكتى قىزى ەكەن. بۇل كۇندە مارال ەنەسىنىڭ جوقتاۋشىسى،ىزدەۋشىسى. «بiزدi «اقتاجەنiم»، «بوزتورعايىم»، دەپ استى-ۇستiمiزگە تۇسەتiن»،- دەيدى. اتاقتى ءانشى نەمەرەلەرى ءتاجىباي مەن مارجاندى «التىنساقام»، «اقمارجانىم» دەپ ەركەلەتىپ، ولاردىڭ تىلەگىن تىلەۋمەن ومىردەن وزىپتى.
بۇل سۇحباتتى اراعا 21 جىل سالىپ قايتالاپ جاڭعىرتۋعا «ازاتتىق» راديوسىنىڭ ۆەب-سايتىندا 2011 جىلدىڭ 24 ناۋرىزىندا جارىق كورگەن «اشقۇرساق قىز «بيلىكتىڭ بايلىققا دا، اتاققا دا جەتكىزەتىنىن» ءتۇسىندى» اتتى ماقالانىڭ جاريالانۋى تۇرتكى بولدى. ماقالادا:«اينالايىن حالقىمنان ەركەلەتكەن» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى - روزا باعلانوۆا. كىتاپ 2007 جىلى قازاق تىلىندە جارىق كورگەن. ەگەر روزا باعلانوۆانىڭ ءومىربايانىن زەرتتەسەڭىز، وندا ونىڭ "ەرتەگىلەرىنە", ونىڭ ىشىندە سوعىس تۋرالى "ەرتەگىلەرىنە" اسا كوپ كوڭىل بولمەڭىزدەر. مەن تەك كىتاپتان وقىعانىمدى اڭگىمەلەپ قانا بەردىم»،- دەيدى گۇلبانۋ ابەنوۆا. ءانشىنىڭ كوزىن كورگەن، قۋاتتى كەزىندە جۇزبە-ءجۇز ديدارلاسقان، ءارى ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن تۋعان جەرىنەن باستاپ، مۇراعاتتاردى اشىپ، زەرتتەگەن جۋرناليست رەتىندە كورگەنىمدى، حانىممەن بىرنەشە مارتە ديدارلاسىپ دەرەكتى حابار دايىنداۋ بارىسىندا «وستانكينو» مۇراعاتىنان العان دەرەكتەرگە سۇيەنە ءوز اۋزىنان ەستىگەنىمدى جازدىم.
گۇلبانۋ، دالانىڭ ۇلى قىزدارىنىڭ جالعاسى، «الەمنىڭ ايگىلى ايەلدەرى» قاتارىنان ورىن العان دارا جۇلدىز روزا تاجىبايقىزىنىڭ اتىنا بۇرالقى ءسوز ايتتىڭىز. بۇل «تاريحقا، ۇلكەندەرگە سەنبەۋ، ارۋاقتى،ءوزىڭدى سىيلاماۋ، ءسوز باعۋ» دەپ تۇسىنەم. بۇل - جەكە پىكىرىم.
ال، اقىن قادىر مىرزا ءالى سوزىمەن ايتقاندا «لايىق ەمەس ادامعا داڭق جولامايدى».
ۇلداي يبايدۋللاەۆا، تەلەجۋرناليست
الماتى-ماسكەۋ-قازالى. قازان
1991جىل. جەلتوقسان ايى
الماتى، 2012.
«Abai.kz»
