بيىل 30 تامىزدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا 27 جىل تولدى. ەلىمىزدىڭ باستى قۇجاتى اتا زاڭىمىز 1995 جىلى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم ناتيجەسىندە قابىلدانعان. ول 9 بولىمنەن، 98 باپتان تۇردى. كونستيتۋتسيا  «جالپى ەرەجەلەر»،  «ادام جانە ازامات»،  «پرەزيدەنت»، «پارلامەنت»، «ۇكىمەت»، «كونستيتۋتسيالىق كەڭەس»، «سوتتار جانە سوت تورەلىگى»، « جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ جانە ءوزىن-ءوزى باسقارۋ»،  «قورىتىندى جانە وتپەلى ەرەجەلەر» دەگەن بولىمدەردەن قۇرالعان. بۇل تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنداعى ەكىنشى رەت قابىلدانعان كونستيتۋتسيا ەدى.

الدىڭعى كونستيتۋتسيا 1993 جىلى 28 قاڭتاردا قابىلدانعان بولاتىن. جالپى العاشقى اتا زاڭنان 1995 جىلعى كونستيتۋتسيانىڭ ايىرماشىلىعى، ازامات قۇقىعىنا عانا ەمەس، ادام دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ يە بولاتىن اجىراماس قۇقىقتارىنا قاتىستى تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. اتا زاڭ قابىلدانباس بۇرىن حالىقپەن ءبىراز تالقىلاۋ جۇرگىزىلدى. زاڭ جوبالارى ءۇش ميلليون ادام قاتىسقان 33 مىڭعا جۋىق ۇجىمدىق تالقىلاۋدان وتكەن. تالقىلاۋ بارىسىندا 55 باپقا 1100-دەي وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ، 30 مىڭعا جۋىق ەسكەرتۋ مەن ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەن. وسىلايشا كونستيتۋتسيا ءوز مارەسىنە جەتىپ، دايىن بولعاندا قابىلداندى. ءبىزدىڭ اتا ازاڭىمىزعا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىردى.

بۇگىن ەلىمىزدىڭ ساياسي كەلبەتىن كورسەتەتىن، الەمگە، ادامزات بالاسىنا كوزقاراسىن ايقىنداپ بەرگەن كونستيتۋتسيا كۇنى.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ كونستيتۋتسيا كۇنىمەن قۇتتىقتاۋ سوزىندە وسى ماڭىزدى مەرەكەنىڭ «جاڭا قازاقستان» قۇرۋعا بەت العان ەلىمىز ءۇشىن ساياسي ءمانى زور ەكەنىن اتادى.

«بيىل بۇل مەيرام ايرىقشا ساياسي مانگە يە بولىپ وتىر. اتا زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ جونىندەگى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمنىڭ ناتيجەسى حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن جانە ەلىمىزدى جان-جاقتى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى رەفورمالاردىڭ بارىنشا قولداۋ تاپقانىن كورسەتتى.

ءبىز زاڭ ۇستەمدىگى، ادىلدىك جانە جالپىعا بىردەي مۇمكىندىك قاعيداتتارىن ۇستانىپ، جاڭا قازاقستاندى قۇرۋعا كىرىستىك. ەلىمىزدىڭ ءاربىر جاۋاپتى ازاماتىنىڭ رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋعا بەلسەنە قاتىسىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوساتىن كەزى كەلدى.

كونستيتۋتسيادا بەلگىلەنگەن دەموكراتيا قۇندىلىقتارى، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ كەپىلدىكتەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسى دامۋىنىڭ ناقتى ستراتەگيالىق باعدارىن ايقىندايدى.

قولعا الىنىپ جاتقان وزگەرىستەردىڭ باستى مىندەتى – حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ، مەملەكەتتىلىگىمىزدى مەيلىنشە نىعايتۋ جانە قوعامدى ۇيلەسىمدى دامىتۋ. بۇل مىندەتتەردى ورىنداۋعا ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى اتسالىسۋى قاجەت، قادىرلى وتانداستار!»،- دەدى پرەزيدەنت بارشا قازاقستاندىقتاردى قۇتتىقتاي وتىرىپ.

كونستيتۋتسياعا 1998, 2007, 2011 جىلدارى بىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن بولاتىن. ال، 2022 جىلى نەگىزگى زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ ورنى ەرەكشە. اتا زاڭىمىز قابىلدانعان ۋاقىتتاعىداي بيىلعى كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ناتيجەسىندە قابىلداندى. 33 باپقا 56 تۇزەتۋ ەنگىزىلدى. قازىر كونستيتۋتسيا 10 ءبولىم، 99 باپتان تۇرادى. اتاپ ايتساق،

ەلىمىز سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان پارلامەنتتىڭ كۇشى باسىم پرەزيدەنتتىڭ باسقارۋ فورماسىنا كوشتى;

جەر جانە ونىڭ قويناۋىنان شىعاتىن تابيعي رەسۋرستار، سۋ مەن وسىمدىكتەر، جانۋارلار دۇنيەسى حالىققا تيەسىلى بولدى;

بۇرىن موروتوري ەنگىزىلگەن ءولىم جازاسىنا تىيىم سالىندى. ەشكىمنىڭ ادام ءومىرىن قيۋعا قۇقىعى جوق;

سەناتتاعى پرەزيدەنتتىك كۆوتا قىسقارادى، ماجىلىستەگى قحا كۆوتاسى جويىلدى;

ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋسى ارالاس سايلاۋ جۇيەسى بويىنشا قۇرىلادى: 70 پايىز پروپورتسيونالدىق، 30 پايىز ماجوريتارلىق;

ماجوريتارلىق جۇيە دەپۋتاتتى سايلاۋشىلاردىڭ قالاۋى بويىنشا مانداتىنان ايىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى;

پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنىڭ ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشى، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىسى باسشىلارى لاۋازىمدارىن اتقارۋعا قۇقىعى جوق;

قازاقستاندىقتار ءوز بەتىنشە كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنە الادى;

تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ەرەكشە ءرولى مەن ارتىقشىلىقتارى تۋرالى ەرەجەلەر الىنىپ تاستالدى.

قۇقىقتىق جاعىنان باستى وزگەرىستىڭ ءبىرى بولعان كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قۇرىلۋى دەپ ايتا الامىز. الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى ءوز قۇقىقتارىن قورعايتىن باستى ۇيىم كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنە الادى.

اتا زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى رەفەرەندۋمعا قازاقستانداعى داۋىس بەرۋگە قۇقىعى بار 11 ميلليون 734 مىڭ 642 ادامنىڭ 7 ميلليون 986 مىڭ 293-ءى قاتىستى. ولار 68,06 پايىزدى قۇرادى. وزگەرىستى قولداپ داۋىس بەرگەندەر 77,18 پايىز بولسا، قارسى بولعاندار 18,66 پايىزدى قۇرادى. قورىتىندى تۇزەتۋلەر حالىقتىڭ كوڭىلىنە قونىمدى، دەموكراتيالىق ۇستانىمعا ساي بولدى دەگەندى بىلدىرەدى. مۇنى ساراپشىلار دا جاسىرمادى.

«جاڭا قازاقستان-ادىلەتتى قازاقستان باقىتى وتە دۇرىس باعىت. ادىلەت پەن زاڭ ءبىر بىرىنە ەگىز ۇعىم. الەمدەگى ادام قۇقىقتارىنا ساي ستاندارت بويىنشا ادام قۇقىقتارى مەن دەموكراتيالىق جول دەگەن ەكى پرينتسيپ قاتارلاسىپ ءجۇرۋى كەرەك. الدا سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسى بولمايدى. پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگى قىسقارىپ، ەشقانداي پارتيانىڭ قۇرامىندا بولمايدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاقىندارىنا ارتىقشىلىق بەرىلمەيدى. ولار ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ باسشىسى بولا المايدى جانە مەملەكەتتىك ورگانداردى قىزمەت ەتپەيدى. وبلىستار مەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ اكىمدەرىن ءوز بەتىنشە تاعايىنداي المايدى. ماسليحاتقا كەمىندە ەكى ۇمىتكەر ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەرىلگەن. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت كونستيتۋتسيالىق سوت، ۇلتتىق بانك، جوعارى سوت كەڭەسى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعالارى مەن باس پروكۋروردى سەناتتىڭ كەلىسىمى ارقىلى عانا بەكىتەدى. وسى اتالعان ورگان قىزمەتكەرلەرى ساياسي ۇيىمدارعا مۇشەلىككە وتپەيدى»،-دەدى قر ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ەلۆيرا ءازىموۆا كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەردىڭ ارتىقشىلىقتارىن اتاپ.

قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بەيبىت يساباەۆتىڭ ايتۋىنشا رەفەرەندۋم ناتيجەسىندە كەلگەن وزگەرىستەر ەل پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتىن ارتتىرمايدى، كەرىسىنشە بيلىك تارماقتارىنىڭ وكىلەتى كۇشەيىپ، تەڭگەرىمدىلىككە قول جەتەدى.

«بيلىكتەر اراسىندا بالانستىڭ بولۋى، پارلامەنتكە بەرىلەتىن وكىلەتتىكتەر، ماسليحاتقا بەرىلەتىن وكىلەتتىكتەردى كورگەن سوڭ حالىق ءوزىنىڭ قالاۋىن ايتادى. بۇل جەردە ەشكىمگە ارتىقشىلىق بەرىلمەۋ كەرەك. بارلىق ۋاقىتتا حالىقتىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسۋ ءپرينتسيپى ەلىمىزدەگى جاڭا باستامالاردى قولداۋدىڭ تەتىگى دەسەك بولادى. ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن سايلاۋ ءۇشىن پارتيانىڭ ءتىزىمى ۇسىنىلمايدى.

ەندى حالىق تەڭ جانە توتە سايلاۋ وتكىزەدى. ال، زاڭدى سەنات ماقۇلداپ، ءماجىلىس قابىلدايدى. ءسويتىپ پرەزيدەنتتىڭ قول قويۋىنا جىبەرىلەدى. ەگەر ول كەلىسپەسە كەرى قايتارادى. بىراق، دەپۋتاتتاردىڭ 3-تەن 2 بولىگى پرەزيدەنت شەشىمىن قابىلداماسا پرەزيدەنت سونىمەن كەلىسەدى”،-دەدى ارىپتەسىنىڭ ءسوزىن قولداعان قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى مەيرامبەك تولەپبەرگەن.

جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭعىرعان كونستيتۋتسياسى الداعى ۋاقىتتا بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىن جاقىنداتىپ، دوستىعىن نىعايتا تۇسەتىنىنە سەنىمىمىز مول.

Abai.kz