قالجان نۇرماحانوۆ. كەزىندە اتاق-داڭقى جەر جارعان وسىنداي ءبىر مىقتى اعامىز بولعان. بۇكىل ۇلتتىڭ ماقتانىشى. ورىمدەي جاس كەزىندە م.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن "تۇركى فيلولوگياسى" ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن بىردەن-ءبىر قازاق.

قالجان اعامىز مۇنىمەن دە شەكتەلمەگەن، ايگىلى وقۋ ورنىن اياقتاي سالا تاعى ءبىر اتاقتى ءبىلىم ورداسىنا - م.گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا تۇسكەن. تاقىرىبى - مۇحتار اۋەزوۆتىڭ روماندارى. عىلىمي جەتەكشىسى - بارشاعا اتى ءماشھۇر پروفەسسور مەدينا يسكاندەروۆنا بوگدانوۆا.

قالجان - قازالىنىڭ قازاعى. اۋىلدا وسكەن قاراپايىم قارا بالا. تىرەپ تۇرعان ەشكىمى جوق. پاراساتتى پەرزەنت. جالپاق جۇرتقا تانىمال ءجالاڭتوس ءباھادۇردىڭ اۋلەتتەسى. ءار ءسوزىن كەستەلەپ تۇسىرەتىن ايتەكە ءبيدىڭ جاقىن جۇراعاتى. تەگىنە تارتقان تالانت. ەكى تىلگە جاستايىنان جۇيرىك بولدى.

قازالىداعى مەكتەپتى ءبىتىرىپ، كازگۋ-گە تۇسكەن اسا زەرەك ستۋدەنتتى دانا اۋەزوۆ بىردەن بايقايدى. ۇلى مۇحاڭ وعان ماسكەۋدە وقۋعا كەڭەس بەرگەن دەسەدى. سودان ەلگەزەك جىگىت كەلەسى جىلى الماتىداعى وقۋىن تاستاپ، ايدىك شاھارعا تارتىپ وتىرعان.
ماڭعاز ماسكەۋ قالجان كوكەمدى جاتىرقاعان جوق. ول ستۋدەنت بولا ءجۇرىپ، "درۋجبا نارودوۆ" جانە "زناميا" جۋرنالدارىندا ادەبي رەداكتور بولىپ قىزمەت ىستەدى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ "اباي" رومانىنىڭ 4-تومى تۋرالى رەتسەنزياسى وسى باسىلىمداردىڭ بىرىندە جارىق كوردى. ونى ايتاسىڭ، سول تومدى ورىسشاعا اۋدارىپ شىققاندا نەبارى 22 جاستا ەدى. قالجاننىڭ اۋدارماسىن لەونيد سوبولەۆتىڭ ءوزى جاتىپ كەپ ماقتاعان. ال وسى كىتاپتىڭ ماسكەۋدە جارىق كورۋى تاس جارعان تالانتتى قالاي قۇلشىندىرعانىن باعامداي بەرىڭىز...
ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى ديسسەرتاتسياسى قورعالمادى. ەسەسىنە بۇرىنعى وداق جۇرتشىلىعىنا كەڭىنەن تانىلا باستادى. سول جىلداردا جارقىراي كورىنگەن شىڭعىس ايتماتوۆپەن جان اياسپاس دوس بولدى. شىقاڭنىڭ ء"جاميلاسىنان" باستاپ ءبىراز دۇنيەسىن قازاقشاعا اۋداردى. بىرقاتار پەساسىن اكەمتەاتردا ساحنالادى. اۋىر ناۋقاسقا شالدىققان قالجان وتىز بەس جاسىندا ومىردەن وتكەندە شىڭعىس دوسى الماتىعا ارنايى كەلىپ، ءوز قولىمەن جەرلەپتى. كۇنى بويى ءوزى شاپقىلاپ ءجۇرىپ، كەڭسايدىڭ ەڭسەلى ءبىر بيىگىنەن جەر تاڭداپتى...

قالجاننىڭ ەكى-ءۇش كىتابى جارىق كوردى. بىرقاتار قولجازبالارى جوعالىپ كەتتى. كەيىن جالعىز قىزى - مارجان نۇرماحانوۆا ادەپكىدە اكادەميك زەينوللا قابدولوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن عىلىم ەڭبەگىن باستاپ، ارداقتى اعا ومىردەن وزعان سوڭ اسىلان جاقسىلىقوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن "قالجان نۇرماحانوۆتىڭ ادەبي مۇراسى" دەگەن تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. جۇمىستىڭ ءساتتى قورعالۋىنا ادەبيەتتانۋدىڭ تاعى ءبىر الىبى تۇرسىنبەك كاكىشەۆ ەرەكشە تىلەۋلەس بولدى. مارجان قىز ءالى كۇنگە دەيىن اكەسىنىڭ مۇراعاتىن جانۇشىرىپ ىزدەپ، جيعان-تەرگەنىن جارىققا شىعارۋدان جالىققان ەمەس. "ورنىندا بار وڭالار" دەگەن وسى... ۇسىنىلىپ وتىرعان مىنا سۋرەت تە مارجاننىڭ جەكە ارحيۆىنەن الىندى.
* * *
بيىل اسا كورنەكتى ادەبيەت سىنشىسى قالجان نۇرماحانوۆتىڭ تۋعانىنا - 95 جىل...

باۋىرجان ومارۇلى

Abai.kz