وتكەن اپتادا استانادا IV حالىقارالىق ەنەرگيا ۇنەمدەۋ فورۋمى ءوتتى. القالى جيىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دامۋ باعدارلاماسى ارقىلى ەلىمىزدە ەنەرگيانى ۇنەمدەۋ سالاسىندا بىرنەشە جوبا جۇزەگە اسقالى جاتقانى تۋرالى قر يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ ۆيتسە-ءمينيسترى مارات قاراباەۆ مالىمدەدى.

ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى تاڭدا بۇۇ دامۋ باعدارلاماسىمەن (ەنەرگيانى ءتيىمدى جارىقتاندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ) جانە دۇنيەجۇزىلىك بانكىمەن (قازاقستاندا ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ) 25 ملن دوللار سوماسىنا 2 جوبا ىسكە اسقان. ودان باسقا بۇۇ دامۋ باعدارلاماسى ارقىلى 17,7 ملن دوللارعا تاعى 3 جوبا ىسكە اسۋ ساتىسىندا ەكەن. ءسوزىن ناقتىلاعان مينيستر:

«تومەن كومىرتەكتى دامىتۋعا ارنالعان تۇراقتى قالالار» جوباسىنىڭ قۇنى - 5,9 ملن دوللار. ەلىمىزدە ەنەرگيا تيىمدىلىگىنە ينۆەستور تارتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ جوباسىنا 8,3 ملن دوللار قارالعان. سول سياقتى قازاقستاندا ەلەكتر تۇرمىستىق قۇرال-جابدىقتاردىڭ ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ستاندارتتاۋ، سەرتيفيكاتتاۋ جانە تاڭبالاۋ سالاسى بويىنشا 3,5 ملن دوللاردىڭ جوباسى ىسكە اسادى»، - دەدى.

ودان بولەك، مارات قاراباەۆ بيىل ەۋروپالىق وداق جانە گەرمانيا ۇكىمەتىنىڭ قولداۋىمەن ەنەرگيا ۇنەمدەۋ سالاسىندا تاعى بىرنەشە جوبانىڭ ىسكە قوسىلاتىنىن ايتتى. مۇنىڭ ءبارى جاھاندىق كليمات وزگەرىسىنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان يگى شارالار ەكەنى بەلگىلى. قازاقستان ءوزىنىڭ جاھاندىق كليماتتىڭ جىلىنۋىنا بايلانىستى جاسالعان «پاريج كەلىسىمىنىڭ» شارتتارىن مۇلتىكسىز ورىنداپ وتىر دەگەن ءسوز.

پاريج كەلىسىمى – حالىقارالىق كەلىسىم. جاھاندىق كليماتتىڭ جىلىنۋىنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان بىردەن ءبىر قۇجات. كەلىسىم 2015 جىلى 12 جەلتوقساندا پاريجدە كليماتتىڭ وزگەرۋى تۋرالى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسيانىڭ (كونك) 21-ءشى كونفەرەنتسياسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قابىلدانعان بولاتىن. فورۋمعا 195 قاتىسۋشى جەر شارىنداعى ورتاشا تەمپەراتۋرانى 2100 جىلى يندۋستريالدىق ءداۋىردىڭ الدىنداعىدان 2 گرادۋس تسەلسيادان اسىرماۋ تۋرالى ۋاعدالاستى. عالىمدار اۋا تەمپەراتۋراسى ودان ارتىق وسەتىن بولسا، ول ەكولوگيا ءۇشىن ورنى تولماس سالدارعا سوقىتاردى دەپ بولجاپ وتىر.

قۇجاتتىڭ كۇشىنە ەنۋ شارتى اۋاعا شىعارىلاتىن پارنيكتىك گازداردىڭ جالپى الەمدىك كولەمىنىڭ كەم دەگەندە 55% كەلەتىن 55 ەلدىڭ راتيفيكاتسيالاۋى بولاتىن. قازىرگى ساتكە قۇجاتقا ىشىندە قازاقستاندا بار 190 ەل قول قويىپ، 96 مەملەكەت راتيفيكاتسيالادى. بۇۇ قورشاعان ورتا جونىندەگى باعدارلاما بايانداماسىندا (يۋنەپ) ايتىلعانداي، ءتيىستى مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن مەملەكەتتەر پارنيكتىك گازداردىڭ تاستالىمىن كورسەتىلگەن نورمادان تاعى شيرەككە قىسقارتۋىنا تۋرا كەلەدى. «2030 جىلى تاستالىمداردىڭ كۇتىلىپ وتىرعان كولەمى كومىرقىشقىل گازعا شاققاندا 54-56 گيگاتوننا، ول وسى جۇزجىلدىقتا جاھاندىق جىلۋدىڭ ءوسۋىن 2°س شەكتەۋگە مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن قاجەت 42 گت دەڭگەيىنەن ايتارلىقتاي جوعارى»، - دەلىنگەن ۇيىمنىڭ اقپاراتتىق پاراقشاسىندا. يۋنەپ ەسەبى بويىنشا، پاريج كەلىسىمىنىڭ بارلىق تالاپتارىن ورىنداعان جاعدايدىڭ وزىندە جانە 2030 جىلى قول جەتكىزەتىن تاستالىم دەڭگەيى تۋرالى بولجام راستالعاندا، جۇزجىلدىق سوڭىنا قاراي اۋا تەمپەراتۋراسىتسەلسيمەن 2,9-3,4 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلەدى ەكەن. پاريج كەلىسىمى تومەن كومىرتەكتى الەمگە كوشۋدىڭ باستالۋىن بىلدىرەدى، ونىڭ جولىندا ءالى دە كوپ نارسە ىستەۋگە تۋرا كەلەدى.

الەمدى كورونا ۆيرۋس جايلاعالى بەرى الىمدىك الىپ وندىرىستەر ۋاقىتشا توقتاپ، اتموسفەرا تازارىپ، كليمات قالپىنا كەلگەندەي بولىپ ەدى. 24-اقپاندا رەسەيدىڭ ۋكرايناعا سوعىس اشۋى الەمدىك ەكولوگيالىق جاعدايدى قايتادان تاز قالپىنا ورالتقان. الەمدىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ءپۋتيننىڭ اگرەسسياسىنىڭ ەكولوگيالىق زارداپتارىن تىزبەلەپ، ماسەلە كوتەرۋدە.

«دۇنيەجۇزىلىك ەكولوگيالىق قور» ۇيىمىنىڭ شىلدە ايىنداعى مالىمەتىنشە، سوعىس باستالعالى بەرى رەسەيدىڭ شابۋىلىنان ۋكراينانىڭ 900 ەكولوگيالىق قورعاۋ ايماعى بۇلىنگەن. جىلىتۋ ستانتسيالارى ىستەن شىققاندىقتان، اعاش كەسۋدى شەكتەۋ شارالارىن الىپ تاستاۋعا ءماجبۇر بولعان. بۇل سوعىس بولىپ جاتقان ۋكرايناداعى عانا جاعداي ەمەس ەكەن. افريكا مەن وڭتۇستىك امەريكا ەلدەرى دە ەگىستىك پەن وتىن كولەمىن كوبەيتۋ ءۇشىن، تابيعي ورتانى قورعاۋعا باعىتتالعان زاڭدارىن قايتا قاراپ، تيىمداردى الىپ تاستاۋعا ءماجبۇر بولعان.

حالىقارالىق ساراپشىلار اسىرە ۇلتشىلدىق پەن ديكتاتورلىق رەجيمنىڭ عالامدىق كليماتقا، ەكولوگيكالىق ورتاعا اۋىر زارداپ تيگىزىپ وتىرعانىن ايتۋدا. ونى شەشۋدىڭ، الدىن الۋدىڭ جولى ماسەلەنى ساياسيلاندىرماي قازاقستان سياقتى «پاريج كەلىسىمىن» مۇلتىكسىز ورىنداۋ ەكەنى داۋسىز اقيقات.

رازيا توقان

Abai.kz