«تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق» دەمەكشى پرەزيدەنت سايلاۋى ءوز مارەسىنە جەتتى. ءبىر وكىنىشتىسى ءبىزدىڭ ەلدىڭ دەپۋتات، پرەزيدەنت سايلاۋى وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي قىزىقتى، تارتىستى وتكەن ەمەس. سودان بولار حالىقتىڭ سايلاۋعا دەگەن بەلسەندىلىگى تومەن. سودان بولار، «سايلاۋعا باردىڭ نە، بارمادىڭ نە، كىمگە داۋىس بەردىڭ، بەرمەدىڭ نە، ءبارى ءبىر بيلىكتىڭ دەگەنى بولادى، ءبىزدىڭ ەلدە ءادىل سايلاۋ بولعان ەمەس» دەپ قولىن ءبىر سىلتەپ كەتەتىندەر كوپ...

ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، بۇل جولعى جەڭىس 82,5 پايىزبەن قاسىم-جومارت توقاەۆقا بۇيىردى. ارينە، سولاي بولۋعا ءتيىس قوي. ويتكەنى مەملەكەتتىڭ تىزگىنى ءوز قولىندا، پارلامەنت سەناتى مەن ءماجىلىسى توراعالارىنان باستاپ، «امانات»، «اقجول» سەكىلدى پارتيالار مەن وبلىس، اۋدان، اۋىل اكىمدەرىنە دەيىن ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ قولداۋ كورسەتىپ، ۇگىت-ناسيحاتىن جالاۋلاتىپ، «جايىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك» بولىپ جۇرسە، اتى دا، زاتى دا ەشكىمگە بەلگىسىز بەس كانديداتتىڭ بىرەۋى قارا ءۇزىپ شىعادى دەيسىز بە؟ بەس كانديداتتىڭ داۋسىن قوسىپ ەسەپتەسەك تە، توقاەۆتىڭ شاڭىنا ىلەسپەي قالىپتى. بۇل «اياز ءالىڭدى ءبىل، قۇمىرسقا جولىڭدى ءبىل» دەگەننىڭ ناعىز ءوزى بولدى. سول سەبەپتەن دە ق.توقاەۆقا ناعىز باسەكەلەس، قارسىلاس كانديداتتىڭ بولماۋى حالىقتىڭ قارنىن اشتىردى.

ويتكەنى ەلدىڭ پرەزيدەنتىن  سايلاۋ – جاي سايلاۋ ەمەس، مەملەكەتتىڭ تىزگىنىن ۇستايتىن، ەلدىڭ قامىن جەيتىن، ۇرپاقتىڭ بولاشاعىن ويلايتىن، حالقىن وركەنيەتكە باستايتىن، كەرەك بولسا العا قاراي سۇيرەيتىن كوشباسشىنى جاڭىلماي تاڭداۋدىڭ تاماشا ورايى.

ەندى ارتىمىزعا شەگىنىس جاساپ، اڭگىمەنى القيسادان باستاپ كورەلىك. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزەمىز دەگەن ۇندەۋى جاريالانعاننان باستاپ ساياسي پارتيالار مەن قوعامدىق ۇيىمدار ۇيقىسىنان مەزگىلسىز ويانىپ، اسىعىس-ۇسىگىس قيمىلداي باستادى. وزدەرىنىڭ بار ەكەندىكتەرىن جۇرتقا بىلدىرگىسى كەلىپ كەيبىرەۋلەرى كانديداتتارىن دايىنداپ، ساياسي دوداعا ۇكىلەپ قوسىپ جىبەردى. كانديداتتار «سايلاۋ» دەگەن وسى ءبىر «ساياسي ناۋقاننىڭ» حان-بازارىندا وزدەرىنىڭ سايلاۋ الدى باعدارلامالارىن حالىققا ۇسىنىپ، ەل ارالاپ ۇگىت-ناسيحاتىن جاسادى. اۋەلى دەسەڭىز، تەلەدەباتقا دا شىعىپ ۇلگىردى. دەباتقا ق.توقاەۆ ءوزى بارماعانىمەن، پارلامەنت ءماجىلىستىڭ توراعاسى ە.قوشانوۆتى جىبەرىپتى، قالعان جۇرتقا اتى دا، زاتى دا ونشا بەلگىسىز كانديداتتار كوگىلدىر ەكراندا بوي كورسەتتى. ءاۋ باستا قالىڭ جۇرتتى قاتتى الاڭداتقان جاعداي دا وسى ەدى. بۇل قوعامدا، باسپاسوزدە، الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلاندى. «جيگۋلي» ەسىمى جىر بولدى، تاعى ءبىر كانديداتتىڭ «پرەزيدەنت بولۋ مەنىڭ ماقساتىم ەمەس» دەگەن ءسوزى ەلدىڭ اۋزىن اشتىردى.

جاسىراتىنى جوق، جۇرت اراسىندا  «انا بەس كانديداتتان باسقا ەلگە بەلگىلى، حالقىنا جانى اشيتىن، توقاەۆقا باسەكەلەستەر نەگە تىركەلمەگەن؟ تەلەدەباتقا توقاەۆ ءوزى بارماي سەنىمدى وكىلىن جىبەرگەنى نەسى؟ جۇرت بىلە بەرمەيتىن، تانىمايتىن ادامداردى قالاي پرەزيدەنت سايلايمىز؟ قالاي وعان مەملەكەتتى سەنىپ تاپسىرامىز؟ بۇل حالىقتى سايقىمازاق جاساعانمەن بىردەي عوي. مەملەكەتتىڭ ميللياردتاعان قارجىسىن بوسقا شاشقانشا، توقاەۆتىڭ ءوزى پرەزيدەنت بولا سالمادى ما؟» دەگەن سەكىلدى اشىنۋ مەن رەنىشكە تولى سان سۇراقتار حالىق اراسىندا جەلدەي ەستى، قارداي بورادى. قانشا جەردەن قالاي ايتساق تا، بۇل سايلاۋدىڭ بولاتىنى انىق ەدى. بۇل حالىقارالىق زاڭ مەن ەرەجەگە ساياتىن ساياسي پروتسەسس، ونسىز بولمايدى. ويتكەنى «قازاقستاندا پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكەلى جاتىر، قالاي وتەدى ەكەن، زاڭ بۇزۋشىلىقتار بولا ما، بولماي ما» دەگەن سەكىلدى شەتەلدىك كوزدەر، حالىقارالىق ساياسي ۇيىمدار بىزگە قادالىپ تۇردى. مىنە، قالاي وتسە دە، ءوز ميسسياسىن ورىندادى. بۇل سايلاۋدا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ 641 وكىلى، ەلىمىزدىڭ مىڭنان اسا باقىلاۋشىسى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندە توبە كورسەتىپتى.

قىسقاسى، سايلاۋدا ەلدىڭ ەرتەڭىن، بولاشاعىن ويلايتىن، مەملەكەتتىڭ دامۋىنا، گۇلدەنۋىنە، حالقىنىڭ تۇرمىسىنىڭ جاقسارۋىنا ايانباي ەڭبەك ەتەتىن، تەر توگەتىن، جەمقورلىق پەن ادىلەتسىزدىكتى تەجەي الاتىن باتىل دا، ساليحالى باسشىنىڭ بولعانى دۇرىس قوي، ءبارىمىزدىڭ دە ارمانىمىز وسى ەمەس پە؟ وسى التى كانديداتتىڭ قايسىسى ءسىز بەن ءبىزدىڭ ويىمىزدان شىعادى؟ دەگەن سۇراق قويىلسا، كوبىمىز ويلانىپ قالاتىنىمىز راس... بىراق ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن داۋىس بەرەمىز دەپ جۇرگەندەر كوپ بولدى.

توقاەۆ ءبىرىنشى رەت پرەزيدەنت بولىپ وتىرعان جوق، بۇل ونىڭ ەكەنشى رەت باسىم داۋىسپەن قايتا سايلانۋى. وسى سايلاۋعا دەيىن ەلدى ءتورت جىل باسقاردى. 2019 جىلى تۋعان بالا ءتاي-ءتاي باسىپ، ءتىلىن شىعارىپ، وڭ-سولىن تانىپ بالاباقشاعا باردى. بىلگەن ادامعا از جىل ەمەس. «پرەزيدەنت ق.توقاەۆ قازىرگى سايلاۋالدى باعدارلاماسىنداعى حالىققا بەرگەن ۋادەسىن سول كەزدە ىسكە اسىرۋعا بولار ەدى عوي؟! ەل كۇتكەن ساياسي رەفورمالاردى جۇرگىزىپ، ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋعا بولاتىن ۋاقىت بولدى عوي؟! وعان نە كەدەرگى بولدى؟ ەل ەكونوميكاسى كوتەرىلىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى، جاقساردى ما؟ جۇمىسسىزدىق جويىلدى ما؟ مەملەكەت ءتىلىنىڭ حال-جاعدايى قالاي؟ قانداستار ماسەلەسى نەگە شەشىمىن تاپپاي جاتىر؟ كوشى-قون نەگە توقتاپ قالدى؟» دەگەن سەكىلدى سۇراقتارعا، شىنى كەرەك، ءبىز ەمەس بيلىكتىڭ ءوزى ءدال قازىر تۇشىمدى جاۋاپ بەرە المايتىن شىعار. ەگەر ەلدىڭ جاعدايى كەرەمەت بولسا، كەشەگى «قاڭتار وقيعاسى» نە ءۇشىن بولدى؟!

نەسىن جاسىرايىن، 2019 جىلى 19-ناۋرىزدا ەكس-پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ قازاقستان حالقىنا ۇندەۋ جاساپ، ءوزىنىڭ پرەزيدەنت وكىلەتتىگىن توقتاتۋ تۋرالى شەشىمىن ەستىگەندە ءبىر قۋانسام، كەيىن سەناتتىڭ ەكس-توراعاسى ق.توقاەۆ ۋاقىتشا پرەزيدەنت بولعاندا ءبىر قۋانىپ ەدىم. قۋانعانىم، بيلىك اۋىسسا، ەلدە وزگەرىس بولىپ، ءبىر جاقسىلىق بولادى دەپ سەندىم. سول كەزدە فب پاراقشاما بىلاي دەپ جازعان ەكەم: «مەنىڭ تاڭداۋىم – قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت سايلاۋى بولادى دەگەننەن بەرى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كورىگى گۋلەپ تۇر. اركىم ءارتۇرلى بولجامدارىن جاساپ الەك، ال كەيبىرەۋلەرى ءوز تاڭداۋلارىن جاساپ دا جاتىر. بارىنىكى ءجون، بارىنىكى دۇرىس. ويتكەنى ءار ادامنىڭ تاڭداۋ، سايلاۋ قۇقىعى بار. بىراق شەشۋشى كەزەڭدە كىمنىڭ توپ جارىپ شىعاتىنىن بولجاۋ ازىرشە قيىن بولىپ تۇر. سەبەبى، پرەزيدەنتكە كانديداتتاردىڭ ەسىمى ءالى بەلگىسىز. نۇر وتان پارتياسىنان باسقا پارتيالاردىڭ بەلسەندىلىگىن ازىرشە كورگەم جوق. سوندىقتان مەن قازىرگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتان باسقا لايىقتى كانديداتتى كورىپ تۇرعانىم جوق. وندا دا ونى نۇر وتان پارتياسى پرەزيدەنتكە ۇمىتكەر كانديدات رەتىندە ۇسىنا قويعان جاعدايدا عانا.

پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ ەل گازەتى «ەگەمەن قازاقستانعا» بەرگەن سۇحباتىندا قازاق ءتىلى تۋرالى ايتقان اڭگىمەسى ەل كوكەيىنەن شىقتى. «قازاقتىڭ ءتىلى – قازاقتىڭ جانى! حالقىمىزدىڭ تاريحى دا، تاعدىرى دا – تىلىندە. مادەنيەتى مەن ادەبيەتى دە، ءدىلى مەن ءدىنى دە – تىلىندە. ۆ.رادلوۆ ايتقانداي، قازاق ءتىلى – ەڭ تازا ءارى باي ءتىلدىڭ ءبىرى. ءتىل وتكەن تاريحپەن عانا ەمەس، بۇگىن مەن بولاشاقتى بايلانىستىراتىن قۇرال. مەنىڭشە، ءتىلدىڭ تۇعىرى دا، تاعدىرى دا بەسىكتەن، وتباسىنان باستالادى. وتباسىندا انا تىلىندە سويلەپ وسكەن ءبۇلدىرشىننىڭ تىلگە دەگەن ىقىلاسى تەرەڭ، قۇرمەتى بيىك بولادى»، – دەدى پرەزيدەنت. ول: «ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ باعىتىنداعى جۇمىستاردى ۇزدىكسىز جالعاستىرا بەرەمىز» («Egemen Qazaqstan.kz» ، 2 ءcاۋىر، 2009 ج.), – دەگەن ەدى.

اقتاۋعا بارعان ساپارىندا پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ: «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز» (Tengrinewis.kz. 12 ءساۋىر، 2019 ج), – دەپ ايتقان ءبىر كەرەمەت ءسوزى بار ەدى.

قازاق ءتىلى مەن قانداستار تاعدىرىنا ايرىقشا كوڭىل اۋدارىپ، ونى اياقسىز قالدىرمايتىنىن ايتقاندا ق.توقاەۆقا قالاي قولاۋ كورسەتپەيسىڭ؟! ارينە كورسەتەسىڭ عوي

كوپ ادام بۇل كىسىنى مومىن، جۇمساق مىنەزدى ادام، پرەزيدەنتكە مىنەز كەرەك دەگەندى ايتىپ ءجۇر. ەگەر حالىق وسى جولى توقاەۆتى تاڭداپ، قولداۋ كورسەتىپ، پرەزيدەنتكە سايلاي السا مىنەز دە، قاتاڭدىق تا پايدا بولادى دەپ ويلايمىن.

مەنىڭ بۇل پىكىرىمدى وقىپ كوبىڭىز «جاعىنۋدى باستاپ كەتىپسىڭ» دەپ ويلاپ وتىرعان شىعارسىزدار. ايتا بەرىڭىزدەر، ەگەر توقاەۆ پرەزيدەنتتىكە تۇسسە، مەنىڭ تاڭداۋىم وسى كىسى بولماق. بيلىك پەن ونىڭ قۇرىلىمىنا باتىل ساياسي رەفورما جاسايتىن ادام بولسا، ول – قاسىم-جومارت توقاەۆ بولماق. ويتكەنى، بۇل كىسى بىرىنشىدەن، تازا ادام; ەكىنشىدەن، قازىرگى بيلىكتىڭ بۇگە-شىگەسىن (ونىڭ مىقتى جەرىن دە، ءالسىز جەرىن دە) جاقسى بىلەدى; ۇشىنشىدەن، ساياسي ديپلوماتيادا ءتىس قاققان، ۇكىمەتتى دە باسقارعان ادام. قىسقاسى كورگەنى مەن كوكەيگە تۇيگەنى كوپ، تاجىريبەسى مول، كوپ ءتىلدى بىلەتىن ءبىلىمدى ادام. سوندىقتان حالىق بۇل كىسىگە سەنىم ارتىپ، قولداۋ كورسەتىپ 5 جىلعا سايلاۋ كەرەك. بۇل تاقىرىپتى ودان ارى دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ سانايمىن». ء(ا.ءا. 14 ءساۋىر 2019 ج.)

وسىدان كەيىن، كوپ وتپەي نۇر وتان پارتياسىنىڭ مۇشەسى ق.توقاەۆتى پرەزيدەنتىككە كانديدات رەتىندە ۇسىندى. 2019 جىلى 9-ماۋسىمداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ارناۋلى بارىپ ءوز داۋسىمدى ق.توقاەۆقا بەردىم. سايلاۋ بيۋللەتەندەرى تولىق سانالىپ بولماي جاتىپ، توقاەۆتىڭ قارسىلاسى، ءوزىن وپپوزيتسيانىڭ سەنىمدى سەركەسى ساناپ جۇرگەن ءا.قوسانوۆ توقاەۆتى جەڭىسىمەن قۇتتىقتاپ ۇلگىردى. ءا.قوسانوۆتىڭ جاقتاستارى وعان نارازى بولدى، «ءبىزدى بيلىككە ساتىپ كەتتىڭ، سەنىمىمىزدى سەلگە كەتىردىڭ!» دەپ جازعىردى. قوسانوۆ قانشا جەردەن اقتالسا دا، ءبارىبىر جاقتاستارىن سەندىرە المادى. ول تۋرالى كەزىندە اقپاراتتا كوپ جازىلدى.

سول سايلاۋدىڭ ەرتەڭىندە فب پاراقشاما تاعى مىنانداي جازبا قالدىرىپپىن: «ارمىسىزدار، قۇرمەتتى دوستار!

ەكى اي بويى جۇرتتى الا شاپقىن جاساعان سايلاۋ دا ءوتتى. اركىم سايلاۋعا قاتىسىپ ءوز تاڭداۋىن جاسادى دەپ ويلايمىن. مەن ءاۋ باستا ق.توقاەۆتى تاڭداعام. سەبەبى، مىنا جۇيەگە، مىنا قوعامعا وڭ وزگەرىس اكەلەتىن بيلىكتەگى سەنىمدى ادام وسى كىسى دەپ سانادىم. كوپ ادام توقاەۆتى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ جاقتاسى، قۋىرشاعى دەپ ويلايدى. سونىڭ ايتقانىن ىستەپ، ايداعانىنا كونەدى، ەلگە جاڭا وزگەرىس جاساي المايدى، سول باياعى ەسكى سۇردەكپەن جۇرەدى، دەپ الاڭدايدى. بۇل وي مەندە دە بولعان. بىراق مەنىڭ سانامدا ءبىر جىلت ەتكەن ءۇمىت ۇشقىنى بولدى. بۇل – ق.توقاەۆقا  دەگەن سەنىمگە الىپ كەلدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇلى ءجۇزدىڭ نوقتا بالاسى، جالايىر ەلدىڭ تەكتى ۇرپاعى بولار. ويتكەنى مەملەكەتتى دۇرىس باسقارۋ تەكتىلىككە دە بايلانىستى. سول سەبەپتى پرەزيدەنت توقاەۆ مىنا ەسكى جۇيەگە باتىل ساياسي رەفورما جۇرگىزەدى دەپ سەنىپ وتىرمىن. قوردالانىپ قالعان حالىقتىڭ الەۋمەتتىك، قوعامدىق ماسەلەلەرىن وڭتايلاندىرۋعا بەت بۇرىپ، ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك ميسسياسىن ابىرويمەن اتقارىپ شىعادى دەپ سەنەلىك. قاشانعا دەيىن بىرەۋدىڭ ايتقانىنا كونىپ، جەتەگىندە جۇرە بەرمەك؟! سوندىقتان حالقىم! ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، اۋىزبىرشىلىكتە بولعانىمىز ابزال. «ورنىندا بار وڭالار» دەپ حالقىمىز بەكەر ايتپاعان» (10 ماۋسىم 2019 ج.).

مەنىڭ وسى جازبالارىمدى وقىپ، «مىناۋ ناعىز جاعىمپازدىڭ ءوزى ەكەن عوي» دەپ قارعاپ-سىلەگەندەر دە، «وتە دۇرىس ايتقانسىڭ» دەپ قولداعاندار دا بولدى. كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويا الاسىڭ. مەنىڭ ول كەزدە توقاەۆقا سەنگەنىم راس، ول قادامعا ۇلكەن ءۇمىت ارتقانىم ءۇشىن مەن كىنالى ەمەسپىن دەپ ويلايمىن.

ودان دا «ءسىزدىڭ توقاەۆ بيلىگىنە دەگەن سەنىمىڭىز كەيىن نەگە وزگەردى؟ الەۋمەتتىك جەلىدە بيلىكتى كوپ سىناپ ءجۇرسىڭ» دەگەن سەكىلدى سۇراقتار قويىلسا ونىڭ ءجونى بولەك ەدى.

پرەزيدەنت توقاەۆقا قازاقستان حالقىنا انت بەرىپ، تاققا وتىرعان كەزىندە استانانىڭ اتىن بىردەن «نۇر-سۇلتان»-عا وزگەرتە سالعان جوق پا؟. بۇل وتە اسىعىس جاسالعان ساياسي شەشىم بولدى. حالىق قاتتى نارازى بولعان ا.ءمامين ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا جىبەرۋدىڭ ورنىنا،  ونى ساقتاپ قالدى. ودان كەيىن پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «ءبىز ەلباسىنىڭ سارابدال جولىمەن جۇرەمىز!» دەگەن ءسوزى بۇكىل بيلىكتىڭ، دەپۋتاتتاپردىڭ، نۇر-وتاندىقتاردىڭ ۇرانىنا اينالىپ كەتتى.

«ەلىمىزدىڭ دامۋ جولىن بۇكىل الەم مويىنداپ، قازاقستاندىق، ياعني  نازارباەۆ مودەلى دەپ اتادى. قازىر بىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ جەتىستىكتەرىن ەسەلەپ، ەلىمىزدى دامۋدىڭ جاڭا ساپالى كەزەڭىنە شىعارۋ مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر.

 بىز بۇعان ەلباسى ساياساتىنىڭ ساباقتاستىعىن ساقتاپ، جۇيەلى رەفورمالار جۇرگىزۋ ارقىلى قول جەتكىزە الامىز» – دەدى پرەزيدەنت العاشقى جولداۋىندا. بۇل ەسكى جۇيەمەن، ەسكى اربامەن اياڭداپ جۇرە بەرەمىز، اسىقپاعان اربامەن قويان الادى دەگەنمەن بىردەي ەدى.

ال مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى پرەزيدەنت: «قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن»،-دەدى. مۇنىسىن قۇپ كوردىك.

ال «بىراق مۇنداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبارىمىز داڭعازا جاساماي، جۇمىلا جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەك» دەپ قاداپ ايتتى. بۇل – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ پروبلاماسىن ءجيى كوتەرە بەرمەڭدەر، تىنىش جۇرىڭدەر، بولاشاقتى «ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى» دەگەنى عوي. بۇعان دا شۇكىر دەدىك. ال جولداۋدا شەتەلدەگى قانداستار مەن كوشى-قون تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز بولمادى.

نەسىن جاسىرامىز، «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسى بيلىكتەگى ءبىراز بىلىقتىڭ بەتىن اشتى. وتىز جىل بويى قاتقان مۇز جارىلدى، سەڭ قوزعالدى. ءبىراز لاۋازىمدى ادامدار تۇتقىندالدى، كەيبىرەۋى قىزمەتىنەن كەتتى. پارلامەنتى پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىن جاريالادى.

«مەن ازاماتتارىمىزدىڭ ەرتەڭ ەمەس، بۇگىن باقىتتى ءومىر سۇرگەنىن قالايمىن. ەڭ باستىسى – ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى. شىن مانىندە ءبىز ءۇشىن قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى بارىنەن قىمبات. وسى تۇراقسىز، قۇبىلمالى الەمدە قازاقستانىمىز بىزدەن باسقا ەشكىمگە كەرەك ەمەس. سوندىقتان ماعان ەلىمنىڭ اماندىعى مەن جەرىمنىڭ تۇتاستىعىنان اسقان ەشبىر قۇندىلىق جوق. مەنى ەڭ الدىمەن حالقىمنىڭ بولاشاعى قانداي بولاتىنى تولعاندىرادى. قىزمەتىمە ءتۇرلى ادامداردىڭ بەرەتىن باعاسىنان گورى مەملەكەتىمىزدى قورعاپ قالۋ مەن ءۇشىن اسا ماڭىزدى»  – دەدى مەملەكەت باسشىسى. ول:

«بابالار اماناتىنا ادال بولىپ، ونى ۇرپاققا تابىستاۋ – مەن ءۇشىن كيەلى پارىز. جاڭا قازاقستان – جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋ جولى، بۇگىنگى بۋىننىڭ بولاشاق ۇرپاققا اماناتى. ەندەشە «جاڭا قازاقستاندى» بىرگە وركەندەتەيىك، اعايىن. قاستەرلى وتانىمىزدىڭ تۇرىعى مىعىم، ابىرويى بيىك بولا بەرسىن!»، – دەدى.

ءبارىمىزدىڭ دە اڭساپ، ارمانداپ جۇرگەنىمىز وسى ەدى عوي. لايىم سولاي بولسىن دەپ جابىلا ەلگە جاقسىلىق تىلەدىك. پرەزيدەنتكە ىشتەي العىسىمىزدى ايتتىق.

وسىدان كەيىن 2022 جىلى 22-ساۋىردە پرەزيدەنت ق.توقاەۆ قر كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىس ەنگىزۋ تۋرالى كەڭەس وتكىزدى، جەدەل جۇمىس توبىن قۇردى. كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ قاراۋىنا ۇسىندى. ماۋسىم ايىندا كونستيتۋتسياعا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم جۇرگىزىلىپ، كونستيتۋتسيانىڭ 33 بابىنا 56 وزگەرىس  ەنگىزىلدى.  بۇل پرەزيدەنتتىڭ جەدەل شەشىمىنىڭ ناتيجەسى بولسا، تاعى ءبىر جاعىنان «قاڭتار وقيعاسىنىڭ» ۇلى جەڭىسىنەن ءبولىپ الا المايمىز. ەندى مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ «ادىلەتتى قازاقستان قۇرامىن» دەپ جاتىر. مۇنى الدى ۋاقىت كورسەتەدى.

ءبىزدىڭ ەلدە قازاقستاننىڭ دامۋىنا كەدەرگى، اياعىنا تۇساۋ بولىپ وتىرعان وتە قاتەرلى ءتورت دەرت بار. ول – بيۋروكراتيالىق، جەمقورلىق، جاعىمپازدىق، ادىلەتسىزدىك. ەگەر پرەزيدەنت ادىلەتتى قازاقستان قۇرامىن، ونى ورناتامىن دەسە، الدىمەن وسى تورتەۋىن قۇرتۋ كەرەك. نازارباەۆ جۇيەسىن شىرىك جۇيەگە اينالدىرعان وسى قاۋىپتى ءتورت دەرت ەدى.

ۇلتتىق يدەولوگيا مەن ۇلتتىق جۇيەمىزدى قالىپتاستىرىپ، ونى مەملەكەتتىك ماڭىزدى ساياساتتىڭ بىرىنە اينالدىرۋ كەرەك. بولاشاق جاستارىمىز ۇلتتىق يدەولوگيامەن سۋسىنداپ، وزىق ءبىلىم-عىلىمىن الاتىن بولسا ەرتەڭ ەلىمىزدىڭ ناعىز پاتريوت جاستارى قالىپتاسادى. ولار جەر شارىنىڭ قاي جەرىنە بارسا دا، ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىن، قازاقستاندىق ەكەنىن ماقتانىش ەتىپ جۇرەتىن بولادى.

كوشى-قون ساياساتىن جانداندىرىپ، شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ ەلگە ورالۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ ەلگە ورالۋى، قر ازاماتتىعىن الۋى جىل سايىن قيىنداپ كەتى. كۇنى كەشە «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا ءبىر توپ زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ قر پرەزيدەنتى ق. توقاەۆقا، قر پرەمەر-ءمينيسترى ءا.سمايلوۆقا جانە قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى م. تىلەۋبەردىگە جازعان اشىق حاتى جاريالانىپتى. حاتتا:

«ەكى جىل بويى ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى  2023-2027 جىلدارعا ارنالعان كوشى-قون تۇجىرىمداماسىنىڭ (كونتسەپتسيا) جوباسى ءالى تالقىلاۋدا. تۇجىرىمدامادا (كونتسەپتسيا) ەلگە كەلگەن قانداستارىمىزعا 5 جىلعا دەيىن قر ازاماتتىعى بەرىلمەيدى دەلىنگەن. تەل-اۆيۆ قالاسىنىڭ بەن-گۋريون اۋەجايىندا شەتەلدەن كەلگەن ەۆرەيلەرگە ءبىر كۇن ىشىندە يزرايل ازاماتتىعى بەرىلەدى.

بىراق بۇل كوشى-قون جوباسى قازىرگى ساياسي جاعدايدى ەسكەرمەگەن. قازاقستان 30 جىل بويى شەتەلدەن ءبىر ميلليون قانداسىمىزدى قابىلدادى، بۇل تۋرالى «مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى» دەكلاراتسيا، قازاق سسر «تاۋەلسىزدىك تۋرالى» زاڭىندا جانە كوپتەگەن زاڭنامالار بار. سوندىقتان قايتادان كونتسەپتسيا جاساۋدىن قاجەتى جوق. ونىڭ ورنىنا ناقتى قانداستاردى قابىلداۋ باعدارلاماسىن جاساۋ كەرەك» دەگەن ناقتى ۇسىنىستارىن ايتا كەلىپ، ادام جانى اۋىراتىن مىنانداي دەرەكتەردى كولدەنەڭ تارتىپتى.

«بيىل كورشى ەلدەن كەلىمسەكتەر سانى كوبەيۋدە (130 000 ادام), ولارعا ىقتيارحات، ازاماتتىق الۋ وڭاي، قالاعان قالاعا، وبلىسقا تۇرۋعا رۇقسات، ءسويتىپ «جالپاقشەشەيلىك» كورسەتۋدەمىز. الايدا تۇركىمەنستاننان كەلگەن قانداستارىمىزعا (700 اسا ادام) ءبىز ايتقان جەرگە عانا باراسىز دەپ ماجبىرلەۋدەمىز. ەڭبەك مينيسترلىگى كەرەك ەمەس تاعى دا ءبىر بيۋروكراتيالىق كەدەرگى، «قانداس ستاتۋسى» دەگەندى ويلاپ شىعارىپ، ازاماتتىق 5 جىلدان كەيىن بەرىلەدى دەپ وتىر. بۇل قازاق كوشى-قونىنا قيانات ەمەس پە؟ شەتەلدە جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ سوڭعى جىلدارى تاريحي وتانىنا قايتۋى، ولاردىڭ ەلگە ورالۋى تىم ازايىپ كەتتى. تاۋەلسىزدىك جاريالاعاننان كەيىن 1992 جىلى قازاقستانعا كەلگەن قازاقتاردىڭ جوعارى سانى 105 896 ادامدار بولاتىن، 2012 جىلى ورالماندار سانى 47 112-گە تومەندەدى، جاڭاوزەن وقيعاسىنان كەيىن 2015 جىلى ءتىپتى 4 949 ادامعا دەيىن ءتۇستى. ال وتكەن 2021 جىلى ۇكىمەتتىڭ قابىلداۋ كۆوتاسى بويىنشا 4 187 قانداستار دەگەن ستاتۋس العان قازاقتاردىڭ بار بولعانى 2 420-سىنا عانا قازاقستان رەسپۋبليكا ازاماتتىعى بەرىلدى. قالعاندارى ءوز تاريحي وتانىنا كەلىپ ازاماتتىق الا الماي، جاردەماقىسىز قينالىپ ءجۇر. وسى ۇردىسپەن  شەتەلدەگى بۇگىنگى 6,5 ملن قازاقتىڭ جىل سايىن 2 420-ىنا عانا ازاماتتىق بەرەتىن بولساق، ولار قازاقستانعا ورالۋ ءۇشىن ءالى 100 جىل ۋاقىت كەرەك ەكەن» («Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى. «قورعا تالاس – قازاق كوشىنە قيانات بوپ جۇرمەسىن»، 16 قاراشا 2022 ج.)

بۇل ەلىنىڭ قامىن جەگەن، قانداستاردىڭ تاعدىرىنا قاتتى الاڭداعان زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ جۇرەك ءسوزى. الداعى كۇندەرى بۇل ماسەلە ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ادىلەتتى شەشىمىن الادى دەپ سەنەمىز.

ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz