بۇگىندە جەر الەمىندە 8 ميللياردقا جۋىق ادام ءومىر سۇرەدى. 2000 جىل بۇرىن جەر بەتىندە نەبارى 300 ميلليون عانا ادام ءومىر سۇرگەن. 200 جىل بۇرىن جەر بەتىندە نەبارى 1 ميلليارد ادام ءومىر سۇرگەن.

ميللياردتان استام حالقى بار الەمدەگى ەكى ەل-قىتاي مەن ءۇندىستان ەكەنىن بىلەمىز.

بۇگىندە ءبىر جىلدا پلانەتادا 155 ميلليون بالا تۋىپ، 60 ميلليون ادام اقىرەتكە اتتانادى. ال ءبىر كۇندە 387 000 بالا تۋىپ، 150 000 ادام قايتىس بولادى.

بۇگىندە جەر بەتىندە 854 ميلليون ادام اشتىقتىڭ زاردابىن شەگىپ،  27000 ادام اشارشىلىقتان بولىپ ءولىپ جاتىر.

بۇگىندە الەمدە 788 ميلليون ادامعا تازا اۋىزسۋ جەتىسپەيدى، ال 600 000 ادام اۋىزسۋدىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن بولىپ ومىردەن وتەدى.

بۇگىندە الەمدە جىل سايىن جۇقپالى اۋرۋلاردان 13 ميلليون ادام اجال قۇشادى.

بۇگىندە الەمدە جىل سايىن 45 ميلليون ايەل ابورت جاساتادى.

بۇگىندە جىل سايىن الەمدە 1,0 ميلليوننان استام ادام وزىنە قول جۇمسايدى.

بۇگىندە جەر بەتىندە سەكۋندىنا 3 ادام قايتىس بولادى. سوعىستار، اۋرۋلار، اشتىق، جازاتايىم وقيعالار، سۋيتسيد جانە جاساندى تۇسىك جاساتۋلار  ميلليونداعان ادامنىڭ ولىمىنە سەبەپ بولۋدا.

الەمدەگى بارلىق ايەلدەردىڭ 70,0 پايىزى وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىققا تاپ بولادى.

الەمدەگى بارلىق وتباسىلاردىڭ 75,0 پايىزى اجىراسۋدا. وتباسىلىق داستۇرلەر مەن قۇندىلىقتار كۇن وتكەن سايىن جوعالۋدا.

تەك وتكەن جيىرماسىنشى عاسىردا 1200 رەت ءارتۇرلى سوعىستار بولىپ، سول سوعىستاردىڭ زاردابىنان 260 ميلليون ادام جەر بەتىنەن جويىلدى.

ءدال قازىر الەمدە (2022 ج.) 40-تان استام ءىرى جانە كىشىگىرىم سوعىستار مەن قاقتىعىستار  ءجۇرىلىپ جاتىر، ولاردىڭ ەڭ ۇلكەنى - ۋكرايناداعى سوعىس.

رەسەي وككۋپانتتارى 6 ايدا ۋكراينادا 4500 بەيبىت تۇرعىن مەن 300-دەن استام بالانى ءولتىردى، تاۋەلسىز ۋكراينانىڭ قىرىم، لۋگانسك، دونەتسك، حەرسون جانە زاپوروجە ايماقتارىنا باسىپ كىردى. بۇل سوعىستا 55000 ورىس سولداتى اجال قۇشتى. پۋتين ۋكرايناداعى سوعىستى ودان ءارى ءوربىتىپ، قازىر بۇكىل رەسەيدە كولەمىندە قايتالاپ موبيليزاتسيا جۇرگىزۋمەن قاتار سوعىسقا قارسى كۇشتەردى  تۇرمەگە قاماپ، سوعىسقا قارسى بولعان بىرىككەن ەۋروپاعا يادرولىق قارۋىمەن قاۋىپ توندىرۋدە.

ال سولتۇستىك كورەيا امەريكامەن جاسالعان كەلىسىمدى اتتاپ ءوتىپ، يادرولىق قارۋلار جاساپ، زىمىراندار ۇشىرىپ، كۇللى ازيا ەلدەرىن يادرولىق قارۋمەن قورقىتۋدا.

الەمدە نەبارى ەكى جۇزدەي عانا ەل بار دەسەك سونىڭ  ەكەۋى عانا الەمدى يادرولىق قارۋمەن قورقىتىپ  بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتى  بۇزىپ وتىر.

يادرولىق قارۋعا سوناۋ سەكسەنىنشى جىلدارى اقش پەن كەڭەس وداعى تىيىم سالعان بولاتىن. بىراق قازىرگى جاعداي مۇلدەم باسقاشا.

ادامدار نەلىكتەن سوعىس اشىپ ءبىرىن-ءبىرى قىرۋعا سونشاما قۇمار؟

اشۋ-ىزا-كەك، اشكوزدىك-تويىمسىزدىق، ۇلكەن يمپەريالاردىڭ امبيتسيالىق كوزقاراسى، فاناتيزم، گەنوتسيد، ناسىلشىلدىك، مادەني، ءدىني قاقتىعىستار، زورلىق-زومبىلىق جانە تەرىس كوزقاراستار مەن پروپاگاندا  سالدارىنان ۇلتتار مەن ادامدار، مەملەكەتتەر ءوزارا سوعىسۋدا.  بۇل تەرىس كوزقاراسىنان ادامزات بالاسى باس تارتا الماي وتىر.

بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتار مەن ادامداردىڭ ءوزارا جەككورۋشىلىگى مەن تۇسىنىسپەۋشىلىگى تىپتەن ءورشىپ، بەلەڭ الۋدا.

مەملەكەتتەر سوعىسقا وتە كوپ قارجى مەن اسكەري شىعىندار  جۇمساۋدا.

الەمنىڭ ۇلى دەرجاۆالارىنىڭ ءبىر جىلعا ارنالعان (2021) اسكەري بيۋدجەتىن نازار سالار بولساق:

1. اقش  801 ميلليارد دوللار

2. قىتاي 293 ميلليارد دوللار

3. ءۇندىستان 76,6 ملرد دوللار.

4. ۇلىبريتانيا 68,4 ميلليار دوللار

5. رەسەي 65,9 ميلليارد دوللار

تىپتەن ازيا مەن افريكانىڭ كەدەي ەلدەرى اشتىق پەن كەدەيلىكتەن زارداپ شەگىپ وتىرسا دا اسكەري سەكتورعا شەكسىز  كوپ قاراجات جۇمسايدى:

1. بانگلادەش 2,7 ملرد.دوللار

2. ميانما 2,2 ميلليارد دوللار

3. نيگەريا 2,1 ميلليارد دوللار

4. وڭتۇستىك سۋدان 1,4 ميلليارد دوللاردى جىل سايىن تەك اسكەري سەكتورعا  جۇمسايدى ەكەن.

جالپى الەم ەلدەرى ءبىر جىلدا  (2021) 2 ترلن 113 ملرد. دوللاردى  اسكەري سەكتورعا جۇمسايتىن كورىنەدى. بۇل ەندى ناعىز ىسىراپ بولعان قاراجات پەن داۋلەت.  بۇل اقشامەن كۇللى الەمنىڭ  ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرىپ، بارلىق ادامداردى ءتۇرلى اۋرۋ-سىرقاۋلاردان قۇتقارۋعا مولىنان جەتەر ەدى...

ادامزات ءارتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلار مەن اشتىقتان، سوعىستاردان، ەپيدەميادان نەمەسە تازا سۋ تاپشىلىعىنان ءالى قۇتىلعان جوق.

ادامزات قاتەرلى ىسىك، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارى جانە قانت ديابەتى سياقتى اۋرۋلارىنىڭ داۋاسىن ءالى تاپقان جوق. وتكەندە كەنەتتەن سovid پاندەمياسى ءبىزدىڭ الەمنىڭ 6 ميلليون 540 000 ادامىنىڭ ءومىرىن قيدى،  سونىمەن قاتار بۇل پاندەميامەن ءالى دە  616 ميلليون 587 000 ادام اۋىرىپ جاتىر.

اۋەلدە تاس پەن تەمىردەن نايزا-پىشاق جاساعان ادامدار قازىر قۋاتتى قارۋى بار قۇبىجىق تىرشىلىك يەلەرىنە اينالدى: يادرولىق قارۋ، كونتينەنتالدى زىمىراندار، تانكتەر، ۇشاقتار مەن لازەرلەر.

ادامزاتتا  جەر-انانى  جۇز قايتارا جويۋعا  جەتەتىن قارۋلار بار. جەر الەمى بۇگىندە ءدارى تولتىرعان  بوشكەگە  ۇقساپ كەتكەن.

جەر بەتىندە بۇگىندە 13000 يادرولىق وقتۇمسىقتىڭ بار بولۋى  جەر-انا ءوزىن-ءوزى جويۋعا وتە جاقىن تۇر دەگەن ءسوز. قازىرگى زامانعى يادرولىق قارۋدىڭ ءبىر عانا وقتۇمسىعى 1945 جىلى جاپون قالالارىنا تاستالعان يادرولىق بومبادان ء(بىرىنشى يادرولىق بومبانىڭ قۋاتى 20 كيلوتوننا بولدى) ءۇش ءجۇز ەسە جويقىن دەپ ايتادى.  ياعني، 1 كيلوتوننا دەگەنىمىز 1000 توننا ءتروتيلدىڭ جارىلىسىنا تەڭ. بۇگىنگى زاماناۋي اتوم بومباسىنىڭ قۋاتى - 550 كيلوتوننا.

الەمدەگى ەڭ كوپ  يادرولىق وقتۇمسىعى بار ەل-رەسەي.

قازىرگى ۋاقىتتا الەمدەگى ەڭ ۇلكەن يادرولىق الەۋەتى بار ەلدەر:

رەسەي 6255,

امەريكا 5550,

قىتاي 350,

فرانتسيا 290,

ۇلىبريتانيا 225,

پاكىستان 165,

ءۇندىستاندا 156 يادرولىق وقتۇمسىق بار.

ەڭ سوڭىندا سولتۇستىك كورەيا يادرولىق قارۋى بار ەلدەر قاتارىنا قوسىلدى. يادرولىق قارۋدى قولدانىپ يادرولىق سوعىستى باستاۋى مۇمكىن ەڭ قاۋىپتى ەل رەتىندە رەسەي مەن سولتۇستىك كورەيا ەلدەرى اتالادى. بۇگىنگى الەم-يادرولىق بومبالاردىڭ ۇلكەن قويماسىنا اينالدى.

ەگەر ءبىر جىل ىشىندە ادامزات اسكەري شىعىندارعا ارناعان 2 تريلليون دوللاردى مەديتسيناعا، عىلىمعا، مەكتەپتەرگە، اۋرۋحانالارعا، تۇرعىن ۇيگە جانە قۇرىلىسقا جۇمساعان بولسا، ادامزات بۇگىن جۇماقتا ءومىر سۇرەر ەدى.

سوندىقتان دا ادامزاتقا جەر بەتىندە ءومىر ءسۇرۋ قاۋىپتى بولعاندىقتان،  باسقا پلانەتاعا، باسقا الەمگە قاراي جىلجي باستادى. پلانەتاداعى ەڭ باي ادام- (219 ميلليارد اقش دوللار بايلىعى بار)  امەريكاندىق جاس كاسىپكەر يلون ماسك ءوزىنىڭ بارلىق بايلىعىن عارىشتى يگەرۋگە جانە  عىلىمدى دامىتۋعا  جۇمساۋدا.

يلون ماسك: «يادرولىق قارۋ ءبىزدىڭ پلانەتامىزدى قۇرتۋى مۇمكىن. الەمدە يادرولىق سوعىس بولمايتىنىنا كەپىلدىك جوق. 2031 جىلى ادامزات مارسقا ۇشىپ، سول جەردە ستانتسيا سالىپ ءومىر سۇرەتىن بولادى»، - دەيدى. يلون ماسك ءوزىنىڭ جەكە بايلىعى ارقىلى بىرنەشە قايتارا پايدالانۋعا بولاتىن «Falcon» زىمىراندارىن جاساپ، جەردىڭ اينالاسىندا ۇشاتىن «Dragon»، «MKC» عارىش كەمەلەرى ارقىلى قاراپايىم ادامعا عارىشقا ساياحاتتاۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە. ياعني، جاقىندا قاراپايىم ادامدار دا ايعا ۇشىپ، مارسقا بارا الاتىن مۇمكىندىككە يە بولاتىن سەكىلدى.

جيىرما ءبىرىنشى عاسىر-ينتەللەكت پەن تەحنولوگيا عاسىرى.

ادامنىڭ ورتاشا جاسى قازىر جاپونيادا 85-كە جەتتى. جاقىندا ادامداردىڭ ورتاشا جاسى 100-گە دە جەتەدى. ادام 100 جىلدا كوپ نارسەگە قول جەتكىزە الادى. ەگەردە يادرولىق سوعىس باستالىپ، ادامزات ءوزىن-ءوزى جويىپ جىبەرمەسە ادامزاتتىڭ بولاشاعى وراسان  زور.

اۋرۋدان، سوعىستان جانە اشتىقتان زارداپ شەگەتىن الەمدى وزگەرتۋ جانە تازارتۋ ءتاسىلى ادامزاتتا ارقاشان بار، جەر بەتىن  تىنىشتىق پەن بەيبىت ءومىر ۇستەمدىك ەتەتىن الەمگە اينالدىرۋ ۋتوپياعا اينالمايدى دەپ سەنەيىك!

بىراق، ءدال قازىرگى كۇندەرى ادامزاتتىڭ ماڭدايى گاملەتتىك ماڭگىلىك ساۋالعا تىرەلىپ تۇرعانىن دا سەزىنە بىلەيىك!

امانتاي تويشىبايۇلى

Abai.kz