ءبارى وتەدى، ءبارى وزگەرەدى، بىراق كوممۋنيستىك پارتيادان شىققانداردىڭ جۇمىس ءتاسىلى وزگەرمەيدى ەكەن. ونى الماتىداعى «تاعزىم» ەسكەرتكىشىنىڭ اشىلۋىن ەستىپ ايتىپ وتىرمىن. مەنىڭشە، ار مەن ۇياتتان بەزگەن جاندار عانا وسىنداي ارسىزدىققا، ارۋاقتاردى قورلاۋعا بارادى.

بىرىنشىدەن، «قاڭتار قىرعىنىنىڭ» شىندىعى اشىلىپ، جازىقسىز قازا بولعاندار تولىق انىقتالىپ، ولاردى اتقان، ازاپتاپ قيناپ ولتىرگەن جاۋىزداردىڭ اتى-جوندەرى جارىققا شىقان جوق. «پانتەونعا» كىمدەردىڭ اتى-جوندەرى جازىلماق؟ اجال قۇشقان 237 ادامنىڭ قانشاسىنىڭ پرەزيدەنتىمىز ايتقان «تاياۋ شىعىس، اۋعانستان، ورتا ازيا ەدەرىنەن كەلگەن» تەرروريستەر ەكەنىن دە انىقتاي الماي وتىرمىز. پانتەوندا سول سودىرلاردىڭ دا اتى-ءجونى بولادى ما، ەڭ باستىسى، ولاردىڭ قاي ەلدەن كەلگەنى كورەستىلەدى مە ەكەن؟ ەگەر اجال قۇشقانداردىڭ ىشىندە ءبىر دە ءبىر «ارنايى دايىندالعان، شەتەلدىك سودىر» بولماسا، پرەزيدەنت مىرزانىڭ وتە ىڭعايسىز جاعدايعا قالارى انىق. سوندىقتان، ءوز باسىم، پانتەونداعى جازۋدان 237 ادامنىڭ ەمەس، تەك قانا اقىماق بۇيرىقتىڭ سالدارىنان قازاق بولعان بەيباقتاردىڭ اتى-جوندەرىن كورگىم كەلەدى. ال قالعاندارىنىڭ – قولدارىندا قارۋ بولعانى جانە جوعارىداعى ەلدەردەن كەلگەنى تولىق انىقتالعان جاعدايدا – اتى-جوندەرى سوت كەزىندە انىقتالىپ، ولاردى اتقان ادامدارعا ماراپات بەرگەنىن كورگىم كەلەدى.

ەكىنشىدەن، «تاعزىم» ەسكەرتكىشى كىمدەرگە ارنالعانىن انىقتاپ العان دۇرىس سياقتى. باق-تا جاريالانعان ارنايى اقپاراتتا «قاڭتار ايىندا جاپپاي تارتىپسىزدىك قۇرباندارىنا»، «الماتى ءۇشىن كۇرەسكەن باتىرلاردىڭ قۇرمەتىنە» جانە «قازاقستاندىقتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان ەتكەندەردىڭ ەسىمدەر» دەگەن ءۇش ءتۇرلى انىقتاما بار. مەنىڭشە، «تارتىپسىزدىك قۇرباندارى» از دا بولسا، شىندىققا جاقىندايدى، ال «الماتى ءۇشىن كۇرەسكەن» دەگەن انىقتامانى تۇسىنە المادىم. مۇمكىن، وققا ۇشقان 237 ادام پرەزيدەنت ايتقان 20 000 سودىرلاردان الماتىنى قورعاماق بولعان شىعار. الايدا وسى ۋاقىتقا دەيىگى مالىمەت بويىنشا، وققا ۇشقانداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ نە تارتىپسىزدىككە، نە «اۋعانستاننان كەلگەن سودىرلارمەن» كۇرەسكە ەشقانداي قاتىسى جوق، بەيتاراپ تا بەيكۇنا جاندار. «قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان ەتكەندەر» دەگەن انىقتاما دا اقيقاتتان الىس جاتىر. مۇمكىن، بۇنىڭ قاتارىنا اسكەريلەر مەن ءتارتىپ ساقشىلارى كىرەتىن بولار، بىراق قوناققا بارا جاتىپ اجال قۇشقان وتباسى، ءتورت جاسار ءسابي، سالتاتتى قويشى سياقتى بوزداقتاردىڭ بۇل تىزىمگە ەنبەيتىنى انىق. «تاعزىم» - ەرلىك جاساپ، سول ەرلىك ءۇشىن ءوز ءومىرىن قيعاندارعا قۇرمەت كورسەتۋ، تاعزىم ەتۋ بولسا، اقىماق بۇيرىق پەن سوقىر ورىنداۋشىلاردىڭ سالدارىنان بولعان تراگەدياعا قالاي تاعزىم ەتەمىز. مەنىڭشە، ەگەر «قاڭتار قىرعىنىنا» ەسكەركىش ورناتۋ قاجەت بولسا – وعان «قاڭتار قىرعىنى» دەگەن ات قانا لايىق.

ۇشىنشىدەن، ەسكەركىشتەگى جازىلعان سوزدەر دە مەنىڭ كوڭىلىمنەن شىقپادى. «دەگەندە دۇنيە شىركىن وتەر-كەتەر، تۇبىنە سۇم دۇنيەنىڭ كىمدەر جەتەر، قادىر تۇت، ءبىر-بىرىڭە قۇرمەت كورسەت، تىرلىكتە سىيلاستىققا بار ما جەتەر» دەگەن سوزدەر «سونشاما نەگە جىلايسىڭدار، دۇنيە شىركىن وتەر-كەتەر، وعان وكىنبە (!). دۇنيەقوڭىز بولما (؟) – بۇل دۇنيەنىڭ سوڭىنا ەشكىم جەتكەن جوق (!). ءتىرى كەزىمىزدە ءبىرى ءبىرىمىزدى  سىيلاپ قادىرلەپ جۇرەيىك (؟), سىيلاستىققا ەشتەڭە جەتپەيدى» دەگەندى عانا بىلدىرەدى. بۇل جولداردىڭ «قاڭتار قىرعىنىنا» ەشقانداي قاتىسى جوق دەپ ويلايمىن. ال سول جاقتا جازىلعان ىبىراي اتامىزدىڭ ولەڭ جولى – كوڭىل ايتۋدىڭ ولەڭ جولىندا بەرىلگەن ءبىر نۇسقاسى. ولاردىڭ ورنىنا «كەشىرىم سۇرايمىز. بۇنداي زۇلمات ەشقاشان قايتالانبايدى!» دەگەن جازۋ ورىندى بولار ما ەدى.

قاڭتار قىرعىنى دا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ۇقساپ بارادى. جابىرلەنۋشى – بار دا، جابىرلەۋشى - جوق. تاياق جەگەندەر – بار دا، تاياق ۇستاعاندار - جوق. كىناسىز اجال قۇشقاندار – بار دا، سول اجالعا الىپ كەلگەن بۇيرىقتى بەرۋشىلەر - جوق (ارينە، سەرجانتتار، تەرگەۋشىلەر، تومەنگى شەندى اسكەري ادامداردىڭ ىشىندە جازاعا تارتىلعاندارى بولۋى مۇمكىن). ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وزدەرى – ءولتىرىپ، وزدەرى ەسكەرتكىش قوياتىن جۇيە سول قالپى تۇر. ول «نازارباەۆ مودەلى» (توقاەۆتىڭ ءسوزى) دەپ اتالادى ما، الدە «جاڭا قازاقستان» (توقاەۆتىڭ ءسوزى) دەپ اتالادى ما، ءبارىبىر...

دوس كوشىم         

Abai.kz