ۋكراينا سوعىسىندا ناۋرىزعا دەيىن ۇرىس بارىسىن كوپ جاعدايدا اۋا رايى شەشەدى. قىس. سەبەبى بۇعان دەيىن ۋكراين-رەسەي ساربازدارى ناقتى قىستا اۋقىمدى شايقاس وتكىزىپ كورمەدى. 2014 جىلدان بەرى ءتيىپ-قاشىپ قاقتىعىستار جاساعانى بولماسا، ەكى جاقتى قوسقاندا ميلليونعا جۋىقتايتىن اسكەر ءالى قىستا ءىرى شايقاسقا تۇسپەدى. رەسەي بىلتىر ۋكرايناعا باسىپ كىرگەندە اۋا رايى جىلىپ، كوكتەم ەسىكتەن سىعالاپ تۇرعان ەدى. ول اقپاننىڭ سوڭى بولاتىن.

قاقاعان اياز قاڭتاردا جانە اقپاننىڭ باسىندا بولاتىنى بەلگىلى. ۋكراينانىڭ كليماتى قازاقستانمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جىلى، ورتاشا تەمپەراتۋرا +2 مەن -15 اراسىندا بولادى دەيدى ماماندار. كەي تۇستا ول +5+7, ال كەي تۇستا -15-25 بولۋى دا مۇمكىن. قانداي بولسا دا قىستا ۇرىس جۇرگىزۋ وڭاي ەمەس.

رەسەي تاريحى جانە قوعامىندا "قىس رەسەيگە وداقتاس" دەگەن ءسوز بار. ونى ناپولەون اسكەرىنىڭ ساتسىزدىگى، گيتلەر اسكەرىنىڭ ماسكەۋ، ستالينگراد ماڭىندا قىستا قيىندىق كورۋىمەن تۇسىندىرەدى. الايدا قىس ەشكىمگە جاقتاس تا، وداقتاس تا ەمەس. قىس رەسەيگە وداقتاس بولسا، رەسەي اسكەرى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا قاتىپ، فين سوعىسىندا ءۇسىپ قالماس ەدى. سوندىقتان "گەنەرال اياز بىزگە جاقتاس" دەگەن ءوزىن الداۋ عانا. قاي تاراپ سۋىق اۋا رايىنا دايىن، قىس سول تاراپقا قولايلىراق بولادى. بار بولعانى وسى.

قىستا سوعىسۋ قيىن. ماشاقاتى كوپ، شىعىنى وراسان. بىرنەشە سەبەبىن قارايىق.

1. قىستا ساربازدارعا بەرىلەتىن تاماق جازبەن سالىستىرعاندا قۇنارلى بولۋى كەرەك. سۋىق اۋا رايى كوبىرەك ەنەرگيانى قاجەت ەتەدى. كوبىرەك كالوريا كەرەك. ونى ەكى جولمەن شەشۋگە تۋرا كەلەدى. نە كۇنىنە بۇرىنعىداي ءۇش ەمەس، بەس ۋاقىت تاماق بەرەسىڭ، نەمەسە تاماقتىڭ قۇنارلىلىعىن ارتتىراسىڭ. قاي نۇسقا بولسا دا تاماققا بولىنەتىن شىعىندى ارتتىرۋعا تۋرا كەلەدى. ال ول ءبىر ادام ەمەس، بىرنەشە ءجۇز مىڭ سارباز ەكەنىن ەسكەرسەك، شىعىن دا كوپ ەكەنىن تۇسىنەمىز.

2. قىستا ءتىرى قالۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى فاكتورىنىڭ ءبىرى ول اسكەري فورما. قىستىق اسكەري فورما جازدىق فورمامەن سالىستىرعاندا الدەقايدا قىمبات تۇرادى. ول جىلى، قوزعالۋعا جايلى بولۋى كەرەك. كەمى ءار ساربازدا ەكى فورمادان (جىرتىلۋ، سۋ بولۋ فاكتورىن ەسكەرىپ) بولعانى ابزال. ساربازداردىڭ اۋىرىپ قالماۋىنا فورمانىڭ ىقپالى كوپ. جەر باۋىرلاپ سوعىسۋ، ساعاتتاپ قارا جەرگە جابىسىپ اتىسۋ ءسوزسىز سۋىق وتكىزەدى. ول ساربازدار اراسىنداعى اۋرۋدى ارتتىرادى. سوندىقتان فورما جىلى بولۋى ءتيىس. سوعىستا تىكەلەي ۇرىستان قاراعاندا كەيدە اۋرۋدان كوز جۇمۋشىلار سانى كوپ بولاتىن جايتتار كەزدەسەدى. ول تروپيكالىق جانە قارلى ايماقتا كوپ كەزدەسەدى. ۋكراينانى سول قارلى ايماققا جاتقىزۋعا بولاتىن شىعار. اسكەري فورما تۇرعىسىنان ۋكراينادا باسىمدىق بار. ناتو ەلدەرى ۋكراسكەرىنە 6 اي بۇرىن قىستىق فورمالاردى جەتكىزۋدى باستادى، ءبىر عانا كانادانىڭ ءوزى جۇزدەگەن مىڭ اركتيكالىق فورما بەردى. ال رەسەيدە بۇل تۇرعىدان قيىندىق بار. قىركۇيەكتە موبيليزاتسيا جاريالاعاندا 1.5 ملن جازدىق فورما جوعالعانى ايتىلىپ، شۋ شىققان ەدى.

3. ۇرىس وكوپتاردا ءوتىپ جاتىر. جەر قار. سىز. بالشىق. وكوپتاردى جىلىتۋ ماڭىزدى. ول تەك جىلجىمالى گەنەراتورلار ارقىلى ىسكە اسادى. سونىمەن بىرگە جانار-جاعارمايدى كوپ قاجەت ەتەدى. بۇل دا تاراپتارعا شىعىن.

4. قىستا ۇرىس دالاسىندا جارالانعانداردى تەز ەۆاكۋاتسيالاۋ كەرەك. جازدا جاراقاتى جەڭىل بولسا، ۇرىس دالاسىنان بىرنەشە ساعاتتا ەۆاكۋاتسيالاۋعا بولادى. ال قىستا ولاي ەتە المايسىز. جارالى جاۋىنگەر تەز ارادا ءولىپ كەتۋى ىقتيمال. وعان اۋا رايى اسەر ەتەدى. سوندىقتان ۇرىس دالاسىنداعى جارالانعانداردى ەۆاكۋاتسيالاۋ ءۇشىن ارنايى اسكەري مەديتسينالىق كولىكتەر سانىن ارتتىرۋ كەرەك. ول دا شىعىن.

5. قىستا كۇننىڭ قىسقالىعىنا بايلانىستى بارلاۋ جۇرگىزۋ ۋاقىتى دا قىسقارا تۇسەدى. سەبەبى بارلىق دروندا تۇندە بارلاۋ قۇرىلعىلارى بار دەي المايمىز. كىشى درونداردىڭ كوبىسى زاريادتى باتارەيامەن ۇشادى، ال ول سۋىق كۇندە ەنەرگيانى تەز تاۋىسادى. بۇل دا ۇشۋ ساعاتى مەن شاقىرىمىن قىسقارتا تۇسەدى. سونىمەن قاتار اۆياتسيانى جازداعىداي كوپ ۇشىرۋ مۇمكىندىگى دە بولمايدى. قارلى اۋا رايى، كۇننىڭ قىسقالىعى، بوران مەن جەلدى كۇننىڭ كوپتىگى ءوزىنىڭ كەرى اسەرىن بەرەدى.

قىسقاسى قىستا سوعىسۋ وڭاي ەمەس. رەسەيگە دە، ۋكرايناعا دا. ءۇسىپ قالاتىندار سانى ەكى جاقتان دا بولادى. بۇل اسىرەسە قيان-كەسكى شايقاس بولعان ساتتە جارالىلاردى دەر كەزىندە ەۆاكۋاتسيالاماسا بولاتىن جايت.

قازىر تاراپتار قىستاعى ايازدى ءبىر عانا ماقساتتا كۇتىپ وتىر. ولار جەر توڭ بولىپ قاتىپ قالسا دەيدى. سول ساتتە ونداعان توننا شىنجىر تاباندى اسكەري تەحنيكانى جۇرگىزىپ، شابۋىلعا شىعا الادى. ازىرگە اۋا رايى ءبىر جەردە مينۋس، ءبىر جەردە پليۋس.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz