بايقوڭىرداعى رەسەيدىڭ ىقپالى ازايعانى بايقالادى. زىمىران ۇشىرۋ كەشەندەرى از قولدانىلا باستاعان. بايقوڭىر عارىش ايلاعىن قازاقستان سولتۇستىك كورشىگە 2050 جىلعا دەيىن جالعا بەرگەن.

2023 جىلدىڭ باسىندا عارىش ايلاعىن بىرلەسىپ قولدانۋ ماسەلەسى ۋشىقتى: قازاقستان رەسەي مۇلكىن بۇعاتتاپ، 2 ملرد رۋبل تالاپ ەتتى، ال رەسەي بولسا 220 ملن دوللاردىڭ كەرى تالابىن العا تارتتى. سوعان بايلانىستى ءارى قاراي نە بولادى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.

رەسەي مەن قازاقستان اراسىندا 1994 جىلى جاسالعان كەلىسىم-شارت بويىنشا بايقوڭىر مەن ونداعى كەشەندەرى قازاقستان مەنشىگىنە ءوتتى، بىراق رەسەي عارىش قىزمەتىنە قاتىستى اۋماقتار مەن ينفراقۇرىلىمداردى جىلىنا 115 ملن دوللارعا جالعا الىپ وتىر.

رەسەي بايقوڭىردى ۇلتتىق باعدارلامالارى مەن حالىقارالىق جوبالارى ءۇشىن قولدانىپ وتىر: «مير» جانە مكس عارىش ستانتسيالارى اياسىنداعى ارىپتەستىك، باسقا ەلدەردىڭ عىلىمي اپپاراتتارىن ۇشىرۋ بايقوڭىردا جۇزەگە اسىرىلادى. «روسكوسموس» كوممەرتسيالىق قىزمەتى دە وسىندا اتقارىلادى. ءبىر عانا «پروتون» زىمىرانىمەن شەتەل سپۋتنيكتەرىن ۇشىرۋدان رەسەي كەيىنگى 25 جىلعا شامامەن 10 ملرد دوللار پايدا تاپتى.

الايدا رەسەيدىڭ عارىش ايلاعىن كوبىرەك پايدا تابۋ ءۇشىن پايدالانىپ، جالعا الۋ قۇنىن عانا تولەيتىنى قازاقستانعا ءتيىمدى ەمەس. ونىڭ ۇستىنە «روسكوسموستىڭ» نەگىزگى تابىسى «پروتوننان» ءتۇستى. ول ۋلى وتىنمەن ۇشادى، سونىڭ سالدارىنان قازاقستان اۋاسى لاستانادى. «پروتونعا» قاتىستى داۋ ەكى ەل اراسىندا قايتا-قايتا تۋىنداپ، زىمىران ۇشىرۋعا ۋاقىتشا تىيىم سالىنعان كەز بولدى.

بايقوڭىردى پايدالانۋ مۇمكىندىگىنەن باس تارتپاۋ ءۇشىن كورشى ەلدەردىڭ عارىش مەكەمەلەرى بىرلەسكەن جوبا دايىنداعان.

الايدا قازاقستان مەملەكەتارالىق كەلىسىمگە ساي عارىش ايلاعىن جەتىلدىرۋگە قاجەتتى 220 ملن دوللاردى بولۋگە اسىقپادى. ونىڭ ەكى سەبەبى بار: «سويۋز-5» زىمىرانىنىڭ دايىن بولماۋى جانە اقش-تىڭ رەسەي زىمىراندارىنا سالعان سانكتسياسى. اقش مۇنداي شەكتەۋدى 2015 جىلى قىرىمنىڭ اننەكسيالانۋىنا بايلانىستى قابىلداعان، بىراق كۇشىنە 2023 جىلى عانا ەنگەن. سول سەبەپتى «بايتەرەك» يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ قيىنداپ كەتتى.

رەسەيدىڭ ۋكراينا اۋماعىنا باسىپ كىرۋى فەدەراتسيانىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق جاعدايىن السىرەتتى. باتىس ەلدەرى «روسكوسموستان» تەرىس اينالدى. ال «بايتەرەك» بولاشاعى بۇلىڭعىرلانا ءتۇستى. قازاقستاننىڭ عارىش ايلاعىنا قاراجات قۇيۋعا اسىقپاۋىن وسىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. جوبا توقتاپ تۇر. قازاقستان جاڭا تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمە كۇتىپ وتىر. استانانىڭ وسى جوباعا قاتىسۋ-قاتىسپاۋى سودان كەيىن عانا ءمالىم بولادى.

رەسەي 2028 جىلدان كەيىن ءوزىنىڭ روس ستانتسياسىنا ۇشۋدى كوزدەيدى، بىراق ول ءالى دايىن ەمەس. جوبا رەسەي ەكونوميكاسى مەن مەملەكەتتىڭ باسىم باعىتتارىنا بايلانىستى. بۇل باعدارلاما جۇزەگە اسقان كۇننىڭ وزىندە، ونى ۆوستوچنىي ارقىلى جۇرگىزۋگە بولادى. ول ءۇشىن عارىش ايلاعىن «سويۋز» ۇشىرۋعا بەيىمدەۋ كەرەك. جوسپار جۇزەگە اسسا، 2028 جىلى رەسەي بايقوڭىردان تۇپكىلىكتى كەتەدى. سول كەزدە تاريحي «عارىش قاقپاسى» مەتالل ۇيىندىسىنە اينالىپ، وتكەن ءداۋىردىڭ ەسكەرتكىشى عانا بولىپ قالۋى مۇمكىن.

«روسكوسموستىڭ» قازاقستانداعى عارىش ايلاعىندا قالۋىنا بىرنەشە فاكتور اسەر ەتۋى مۇمكىن. رەسەي مەن اقش-تىڭ مكس-تەگى ارىپتەستىگى سوزىلىپ، ۋكراينامەن بەيبىت كەلىسىم جاسالىپ، باتىس سانكتسيالارى الىنعاندا عانا بايقوڭىرداعى جوبالار قايتا جاندانادى.

Abai.kz