قازاق ۇلتىمىزدىڭ تاريقىندا ەلدى، جەردى سىرتقى جاۋدان قورعاعان باتىرلار از بولماعان. مۇنداي حالىق ءۇشىن جانىن پيدا ەتۋگە قاشاندا دايىن تۇلعان ەر جۇرەك تۇلعالاردىڭ ءومىرى ۇرپاققا ونەگە. جاستاردى وتانشىلدىققا، پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋدە الاتىن ورىنى ەرەكشە. ەسكى زاماندارعا بارماي-اق كەشەگى دۇنيە جۇزىلىك ەكىنشى سوعىس كەزىندەگى اتالارىمىزدىڭ جانقيارلىق ەرلىكتەرىن ايتساقتا جەتكىلىكتى.

ولاردىڭ الدىنعى لەگىندە باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ، راحىمجان قوشقارباەۆتىڭ، قاسىم قايسەنوۆتاردىڭ تۇرعانى بەلگىلى. ولاردان بولەك ءومىرى مەن ەرلىگى اڭىزعا بەرگىسىز قانشاما باتىرلار بار. قازىرگى جاستاردىڭ عىلىم-تەحنيكا وركەندەگەن، ادامزات عارىشتى يگەرگەن تەحنولوگيا زامانىندا جاساپ جاتقانى بەلگىلى. الەم سوعىس ورتىنە ورانعان وتكەن ءويىن كەزەڭدەگى بابالارىمىزدىڭ سوعىس ۇشاعىن، كۇردەلى تەحنيكانى اتتى ەرتىپ مىنگەندەي ەركىن اۋىزدىقتاپ، وشپەس ونەگە كورسەتكەنى، ارتتارىنا وشپەس ەرلىك ىستەرىن قالدىرعانى بارشا جۇرتقا ايان. ەندەشە ولاردىڭ ءومىرىن جاستارعا نەگە ۇنەمى ايتىپ وتىرماس قا، جىگەرلەندىرىپ وتىرماس قا؟!

انە سونداي ءومىرى ۇرپاققا ماڭگى ونەگە قوس تۇلعا ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشى قوس ۇشقىشى تالعات بيگەلدينوۆ پەن حيۋاز دوسپانوۆا.
تالعات جاقىپبەكۇلى بيگەلدينوۆ اقمولا وبلىسى، قورعالجىن اۋدانى، مايبالىق اۋىلىندا 1922-جىلى 5-تامىزدا دۇنيەگە كەلگەن
اەروكلۋبتا العاش تاجريبەدەن وتكەن تالعاتتان ۇستازدارى ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ 1940 جىلى ساراتوۆ اسكەري-اۆياتسيا مەكتەبىنە وقۋعا جىبەرەدى. ساراتوۆتاعى ۇشقىشتار مەكتەبىن ەكى جىل وقىپ، سەرجانت شەنىمەن بىتىرگەن سوڭ، چكالوۆتاعى بومبالاۋشى ۇشقىشتار مەكتەبىن اياقتايدى. سوعىس شەبىنە بارۋ الدىندا يجەۆسك قالاسىنان «يل-2» شتۋرموۆيگىمەن ۇشۋدى ۇيرەنىپ شىعادى. ءوزى ەرەكشە قىزىعىپ ەركىن مەڭگەرگەن «يليۋشامەن» اسپانعدا 500 ساعات قالىقتايدى. 305 رەت اسكەري شابۋىلعا شىعىپ، بەرليندى الۋعا ءبىرىنشى بولىپ قاتىسادى. فاشيستەر وزدەرىنە اياۋسىز ءولىم وعىن سەپكەن تالعات مىنگەن ۇشاقتى «قارا اجال» دەپ اتاعان. 23 جاسىندا كەڭەس وداعىنىڭ ەكى مارتە باتىرى اتاعىن الىپ، سوعىستا نەبىر كوزسىز ەرلىك كورسەتكەن قىران قازاقتىڭ باتىر ۇلى قان مايداننان امان-ەسەن ورالادى.

1957 دان 1970 جىلعا دەيىن ازاماتتىق اۆياتسيانى باسقارىپ، الماتى، اقمولا، ارقالىق، قىزىلوردا، قاراعاندى، تاراز سىندى كوپتەگەن قالالاردا اەروپورت سالۋ ىسىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسادى.

1968-جىلى ماسكەۋ ينجەنەرلىك-قۇرىلىس ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، مەملەكەتتىك قۇرىلىس سالاسىندا دا قىزمەت اتقارىپ، اسىرەسە، الماتىداعى نەبىر تاماشا ءزاۋلىم عيماراتتاردىڭ بوي كوتەرۋىنە اتسالىسادى. 2007-جىلى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ «وتان» وردەنىمەن، I-دارەجەلى «داڭق» وردەنىمەن 2008-جىلى «استاناعا 10 جىل» مەدالىمەن ماراپاتتالعان. سونىمەن بىرگە «بارىس» وردەنىنىڭ يەگەرى. ەكى مارتە «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى» اتاعىن العان باتىر اتامىز 2014-جىلى 9-قاراشادا الماتىدا 92 جاسىندا قايتىس بولدى.
حيۋاز قايىرقىزى دوسپانوۆا 1922 جىلى 15 مامىردا قازىرگى اتىراۋ وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. مەكتەپتەگى وقۋىمەن بىرگە ورالداعى اەروكلۋبتا قاتار وقىعان. مەكتەپتە كومسومول ۇيىمىندا قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسۋمەن بىرگە قالاداعى ۇشقىشتار دايىندايتىن كۋرسعا ءبىرىنشى بولىپ جازىلعان.

1940 جىلى مەكتەپتى ۇزدىك باعامەن بىتىرۋمەن بىرگە، "زاپاستاعى ۇشقىش" كۋالىگىن دە قوسا الىپ شىعادى. ماسكەۋدەگى جۋكوۆسكي اتىنداعى اسكەري-اۋە اكادەمياسىنا تۇسپەك بولادى. الايدا ونداعىلار اكادەمياعا تەك ەرلەر عانا قابىلدانادى دەگەن جەلەۋمەن قازاق دالاسىنان كەلگەن قىزدىڭ قۇجاتتارىن قابىلداماي قويادى. العاشقى قادامى ءساتسىز بولسا دا، حيۋاز كەرى قايتپاي، ماسكەۋدىڭ ءبىرىنشى مەديتسينالىق ينستيتۋتىنا تۇسەدى. اراعا ءبىر جىل سالىپ، سوعىس ءورتى تۇتانادى. مايدانعا بارۋعا تالپىنىپ جۇرگەن كەزدە ايگىلى ۇشقىش مارينا راسكوۆانىڭ قىز-كەلىنشەكتەردەن جاساقتالعان اۆياپولك قۇرىپ جاتقانىن ەستيدى. ارمانى ورىندالىپ جاۋىنگەرلەر قۇرامىنا قابىلدانادى.
ءوزى سياقتى ۇشقىش قىزدار ساراتوۆ قالاسىنىڭ اسكەري اۋە ۋچيليششەسىنە جىبەرىلەدى. مۇندا شتۋرماندار دايارلايتىن ارنايى كۋرستى اياقتاپ، 1942 جىلدىڭ كوكتەمىندە سول كەزدەگى اۆياتسيا تاريحىندا تۇڭعىش رەت قۇرىلعان، تۇنگى مەزگىلدە جاۋ شەپتەرىن بومبالايتىن ايەلدەر اۆياپولكىنىڭ قۇرامىندا مايدانعا اتتانادى.

حيۋاز دوسپانوۆا قىزمەت ەتكەن پولك سولتۇستىك كاۆكاز، كۋبان، قىرىم، ۋكراينا، بەلورۋسسيا، پولشا، گەرمانيا اسپانىنداعى شايقاستارعا قاتىسقان. قازاق قىزى قان مايداندا 300-دەن اسا جاۋىنگەرلىك وپەراتسيا ورىنداپ، اسا ماڭىزدى جاۋ شەبىن تالقاندايدى. ءتۇن قاراڭعىسىندا جاۋعا قىرعيداي تيگەن حيۋاز دوسپانوۆا سوعىس كەزىندە ۇشاقتان 14 رەت قۇلاعان ەكەن. ءتورت مارتە اۋىر جاراقات السا دا، ەسىن جيىسىمەن ۇرىس دالاسىنا قايتا ورالىپ وتىرعان.

حيۋاز دوسپانوۆانىڭ ەرلىگى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن الۋعا ابدەن لايىق بولعانىمەن، وداق باسشىلارى بۇل اتاقتى قازاقتىڭ ۇشقىش قىزىنا قيمادى. لەونيد بەدا سوعىس ۇشاعىمەن 211 رەت كوتەرىلىپ «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى» اتاعىن السا، كىشكەنە عانا فانەرا ۇشاقپەن 300-دەن استام رەت اۋەگە كوتەرىلىپ، جاۋعا ويسىراتا سوققى بەرگەنىن حيۋاز اپامىزدىڭ ەرلىگى ەلەنبەدى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن عانا ەرلىگى ءادىل باعاسىن الا باستادى.
2004 جىلى حيۋاز دوسپانوۆاعا ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارى ماراپات – "حالىق قاھارمانى" اتاعى بەرىلىپ، "التىن جۇلدىز" بەلگىسى تاپسىرىلدى. قازاقتىڭ تۇڭعىش ايەل ۇشقىشى حيۋاز دوسپانوۆا 2008 جىلدىڭ 20 مامىرىندا 86 جاسىندا دۇنيەدەن وزدى.

بۇگىندە باتىردىڭ تۋعان جەرى اتىراۋ قالاسىندا حيۋاز دوسپانوۆاعا ارنالعان ەسكەرتكىش بار. اتىراۋداعى سپورت سارايىنا، الماتى قالاسىندا ءوزى تۇرعان كوشەگە اتى اڭىزعا اينالعان ۇشقىشتىڭ ەسىمى بەرىلدى. بۇعان قوسا، "ەيراستانا" اۋە كومپانياسى Embraer 190 ۇشاعىنا حيۋاز ەسىمىن بەردى.
قازاقتىڭ قيىن كەزدە كوك اسپاندا تەمىر قۇستى تىزگىندەپ، جاۋ شەبىنە اتويلاعان قوس پەرزەنتىنىڭ ەرلىگى قازىرگى جاستارعا ۇلگى بولۋعا تۇرارلىق. ولارعا ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن بوداۋ بەرۋدىڭ، باسىن بايتىگۋدىڭ قانشالىق قىمبات ەكەنىن ۇعىندىرادى. سوعىستا كوزسىز ەرلىكتىڭ ەمەس، تەحنيكانى مەڭگەرۋدىڭ، بىلىمگە ۇمتىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرەدى.

Abai.kz