(ەر جانىبەكتىڭ 300 جىلدىق تويى كەزىندە قالباتاۋدا وتكەن
عىلىمي كوكونفەرەنتسيادا سويلەنگەن ءسوز)

وسىنداي مۇشەلتويلار كەزىندە كەيبىرەۋلەر: «ءبىزدىڭ قازاقتا باتىر قانداي كوپ» دەسىپ تاڭعالادى. وتان تاريحىنان حابارى ازداۋ ادامعا، سىرتتاي قاراعاندا، سولاي كورىندۋى دە عاجاپ ەمەس. ال تاريحقا تەرەڭىرەك ۇڭىلسەڭىز، قازاقتىڭ باتىر بولماسقا لاجى قالماعانىن بايقايسىز. اينالا-انتالاعان جاۋ: ورىسى، ءشۇرشىتى، جوڭعارى، قوقانى، قىرعىزى... تولىپ جاتىر. ەگەر تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان سول باتىر بابالارىمىز بولماسا، جەر كولەمى جاعىنان دۇنيەدە توعىزىنشى ورىن الاتىن قازاقتىڭ بايتاق دالاسىن اشكوز جاۋلاردان كىم قورعاپ قالار ەدى؟ قازاقتى بۇگىنگە دەيىن اسىراپ كەلە جاتقان ۇلانعايىر جەرىمىز ءۇشىن، ءبىز بۇگىن 300 جىلدىق تويى ءوتىپ جاتقان ەر جانىبەك سەكىلدى باتىرلارعا قارىزدارمىز.

ارينە، اتىس-شابىسى قانشا كوپ بولسا دا، حالقىمىز كىم كورىنگەندى «باتىر» دەمەگەن. باتىر اتانۋدىڭ دا ءوز شارتى بار. ول كەزدە اسكەر رۋ اتىنان جينالادى عوي. باتىر بولاتىن ادامنىڭ ارتىندا تىرەكتى ەلى، سوڭىنا ەرتكەن جۇزدەگەن ساربازى بولۋى ءوز الدىنا، جەكپە-جەكتە جاۋدىڭ كەم دەگەندە ءبىر باتىرىن سايىپ ءتۇسىرۋى كەرەك. ال، مىڭباسى،تۇمەنباسىلاردىڭ ءجونى ءتىپتى بولەك. جاۋگەرشىلىكتە قول باستاعان، ءوز رۋىنا قورعانىس پانا بولعان، ناتيجەدە ۇلىستىڭ ۇرانىنا اينالعان باتىرلار قازاقتا ونشالىق كوپ ەمەس. ال، ءبىز بۇگىن ۇلان اسىر توي جاساپ، 300 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ وتىرعان ەر جانىبەك – ۇلىسقا ۇران بولعان  باتىرلاردىڭ ءبىرى. كەزىندە، كەرەي تايپاسىنان شىققان باتىرلار از ەمەس. سولاردىڭ ءبارى دە ەر-جانىبەكتى ءپىر تۇتقان.

مەن ءوز كەزىندە جانىبەك باتىردىڭ ءومىر جولىن ءبىرشاما زەرتتەپ، «دارابوز» رومانىنا ەنگىزگەنمىن. مەنىڭ قولىمداعى دەرەك بويىنشا، ەر جانىبەك – قابانبايدىڭ مەرۋەرت دەگەن اپايىنان تۋعان جيەنى. ول قاشان ەل تانىعان باتىر بولعانشا قابانباي جاساعىندا سوعىسادى. ال كەيىن جارياعا شىققان كەرەي شەجىرەسىندە، جىر-داستانداردا جانىبەكتى بىرەسە ءسارىۇيسىننىڭ، بىرەسە قازداۋىستى قازىبەكتىڭ جيەنى ەتىپ شىعارادى. مەن ءوز پىكىرىمدە قالامىن. سول كەزدەگى ءورىس-قونىس جاعىن ەسكەرگەندە، مەنىڭ ۆەرسيام شىندىققا الدەقايدا  جاقىن ەكەنىن اتاپ ايتقىم كەلەدى.

بىرەۋلەر «بىزدە اس پەن توي كوبەيىپ كەتتى» دەگەندە، ولاردىڭ قانداي تويدى ايتىپ جۇرگەنىن بىلمەيمىن، ال حاندار مەن قولباسى باتىرلاردى ەسكە الۋىمىز وتە سيرەك. اسىرەسە، ۇلت كوسەمدەرىنە ارنالعان جيىندار تىم جۇپىنى، جەتىم قىزدىڭ تويىنداي. سىي-قۇرمەتتىڭ ەڭ جوعارعىسى ابىلاي حانعا ارنالسا كەرەك ەدى. كەرىسىنشە، ءبىز ءۇش ءجۇزدىڭ ورتاق حانى بولعان، باتىرلاردى ماڭىنا توپتاي وتىرىپ، قازاق جەرىن جوڭعاردان ازات ەتكەن ابىلاي حاننىڭ 300 جىلدىق مۇشەل تويىن ءوز ۋاقىتىنان ەكى جىل كەش (ابىلاي 1713-جىل ەمەس، 1711-جىلى تۋعان), وبلىستىق دەڭگەيدە، كوكشەتاۋدا زورعا اتاپ  وتتىك. ءاسىلى، ابىلايداي ۇلى حاننىڭ مەرەكەسىن كورشى ەلدەرگە ساۋىن ايتىپ، يۋنەسكو كولەمىندە وتكىزۋىمىز كەرەك ەدى... اتسىز-اياقسىز ءوتىپ جاتاتىن پايداسىز ساميتتەردىڭ ورنىنا ابىلاي تويىن حالىقارالىق دارەجەدە وتكىزسەك، قازاق تاريحىن دۇنيەگە تانىتقان بولار ەدىك قوي... ال، ەر جانىبەكتىڭ بۇگىنگى اسى وبلىسقا دا جەتە الماي، اۋدان كولەمىندە، جارما اۋدانىنىڭ ورتالىعى قالباتاۋدا ءوتىپ جاتىر. اسىرەسە، بۇل اسقا وبلىس اكىمى ساپارباەۆتىڭ، نە ورىنباسارىنىڭ توبە كورسەتپەۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

جالپى، شىعىس قازاقستان وبلىسى باسشىلارىنىڭ تاريحي تۇلعالارعا دەگەن كوزقاراسى تىم ءۇستىرت. وسىدان ءبىر اي شاماسى بۇرىن وسكەمەندىكتەر قولباسى قابانبايعا ەسكەرتكىش ورناتىپتى دەپ ەستىگەنبىز. قابانبايدىڭ ءومىرى مەن جورىق جولدارىن العاش رەت زەرتتەپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزگەن، قولباسىعا ارناپ قوس تومدىق رومان جازعان ءجۇمادىلوۆتى بۇل ەسكەرتكىشتى اشۋ راسىمىنە شاقىرمادى. «ءاي، وسىلاردىڭ قۇپياسى كوبەيىپ  كەتتى، ىستەرىندە ءبىر شيكىلىك بار-اۋ» دەپ ويلاعام. راسىندا دا، سولاي بوپ شىقتى. بۇگىن وسى كونفەرەنتسياعا كەلە جاتىپ، سامولەتتەن تۇسە سالىسىمەن، قارسى الۋشىلارعا بىردەن قابانباي ەسكەرتكىشىنە اپارۋدى ءوتىندىم. سويتسەم، ەسكەرتكىشتى وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن ءبارىمىز لايىقتاعان قالانىڭ ورتاسىنداعى گۇلزارعا ەمەس، قالادان ون شاقىرىمداي جەردەگى، سەمەيگە باراتىن جىلدىڭ بويىنا، ايدالاداعى ءبىر توبەنىڭ باسىنا ورناتىپتى. دەمەك، تاۋەلسىزدىگىمىزگە 23 جىل تولسا دا، قولباسى قابانباي وسكەمەن قالاسىنا كىرە الماعان...

جوڭعارعا قارسى اقتىق ايقاستار 1754 – جىلى وسى وبلىستىڭ جەرىندە: قالبادا، شورعادا، ماڭىراقتا وتكەنى بەلگىلى. ول كەزدە جاڭادان سالىنا باستاعان وسكەمەن قامالى بار بولاتىن. ورىستار قازاققا ەمەس، جوڭعارعا قول ۇشىن بەردى. جوڭعارلار جانى قىسىلعاندا، وسى قامالعا كەلىپ تىعىلاتىن... كەزىندە قازاققا وڭ قاباق تانىتپاعان، ءتۇسى سۋىق تاسقالا الىدە بەدىرەيگەن كۇيىندە تۇر. سوعان ەرەگەسكەندە، قولباسى قابانبايدىن ەسكەرتكىشىن قالانىڭ قاق ورتاسىنا ورناتۋ كەرەك ەدى. سويتسە، بەس قارۋىن اسىنعان ۇلى بابا جاسىعان ۇرپاقتارىنا جىگەر بەرىپ، اتا جاۋىنا ايبات شەگىپ تۇرار ەدى-اۋ! امال نە، اكىمدەردىڭ جالتاقتىعىنان ۇلى قولباسى ايدالادا اداسقان جولاۋشىداي ءبىر توبەنىڭ باسىندا قالىپ قويعان.

ال ەندى ارۋاقتاردى ەسكە العان وسىناۋ اس پەن توي كىمدەرگە قاجەت دەپ ويلايسىز؟ مەنىڭ ويىمشا، مۇنداي سالتاناتتى مەرەكە ءولى ارۋاقتارعا ەمەس، تىرىلەرگە كەرەك. اتى ۇرانعا اينالعان قولباسى باتىرلار سەنىڭ جارناما جاساۋىڭا ءزارۋ ەمەس. ماسەلەن، ەر جانىبەك 300 جىلعا دەيىن ۇمىتىلماي كەلدى مە، بۇدان كەيىن دە ۇمىتىلماق ەمەس. كەرەي بالاسى جانى قىسىلعاندا، نە اتى بايگەدەن كەلىپ، مەرەيى تاسىعاندا «جانىبەك!» دەپ ۇران شاقىرادى. دەمەك، ول بۇدان كەيىن دە ءوز ۇلىسىنىڭ اۋزىنان تۇسپەيدى دەگەن ءسوز.

«ارۋاقتى ەسكە الۋ – ولىگە ەمەس، تىرىلەرگە كەرەك» دەدىك قوي. تىرىلەر دەگەندە، ەڭ الدىمەن بۇگىنگى جاس ۇرپاققا كەرەك. جاستار قازاقتىڭ مىنا بايتاق دالاسىن ەشكىم بىزگە سىيعا تارتپاعانىن، بۇل دالانى باتىر بابالارىمىز اق بىلەكتىڭ كۇشى، اق نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ قالعانىن ءبىلۋى كەرەك. پاتريوتتىق تاربيە دەگەنىمىز – مىنە وسى. بابالاردىڭ ەرلىك ەڭبەگىن، تۋعان جەردىڭ قادىر-قاسيەتىن بۇل كۇندە قازاق دالاسىن اركىمگە ارەنداعا ۇلەستىرىپ، تۋ-تالاقاي ساتىپ، پايدا تاۋىپ جۇرگەن بيلىك باسىنداعى شەنەۋنىكتەر دە بىلە جۇرسە ارتىق ەمەس. ويتكەنى باتىر بابالارىمىز بۇل دالانى جەمقور پىسىقتار كورىنگەنگە ساتىپ، پايدا تاپسىن دەپ ەمەس، يگىلىگىن ۇرپاقتارىم كورسىن دەپ، بىزگە مۇرا قىپ قالدىرعان عوي.

ءاسىلى، مۇشەلتوي كەزىندەگى عىلىمي-كونفەرەنتسيانىڭ ماقساتى – ءبىر-ءبىرىمىزدى قايتالاپ، بەلگىلى ءبىر تۇلعانى اسپەتتەپ، ماداقتاي بەرۋ ەمەس، سول باتىر شىققان ورتاعا، زامانعا باعا بەرىپ، جان-جاقتى تالداۋ جاساۋ بولسا كەرەك. بۇگىنگى جيىننان دا كوپشىلىك قاۋىم سونى كۇتەدى. ويتكەنى، جوڭعارعا قارسى ازاتتىق سوعىسىنىڭ سەبەپ-سالدارى، قىرى مەن سىرى ءالى تولىق اشىلعان جوق. ول تۋرالى كوپشىلىكتىڭ بىلەتىنى – «اقتابان شۇبىرىندى» كەزىندە جوڭعارلار قازاقتى اياماي قىرىپتى. كەيىن، ابىلاي حان زامانىندا قالماقتى قازاق جەڭىپ، ءوز جەرىن ازات ەتىپتى. مىنە، بىلەتىنىمىز – وسى عانا. ال، سول ءبىر 1723-جىلى قازاقتار سان جاعىنان وزىنەن ءۇش ەسە از جوڭعاردان قانجوسا بولىپ نەگە جەڭىلدى؟ بۇل سۇراققا ءالى كۇنگە دەيىن ناقتى جاۋاپ بەرىلگەن جوق.

بۇگىنگە دەيىن تاريحشىلاردىڭ ايتاتىنى: جوڭعارلار كوكتەمگى كوكوزەك شاقتا، مال تولدەپ جاتقاندا، ات-كولىك ارىق كەزدە شابۋىل جاساپتى-مىس. قيسىنسىز انگىمە. قازاق پەن قالماق تۇرمىس-سالتى، تىرشىلىك قالپى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس، ءبىر بەلدەۋدە قاتار جاتقان ەل عوي. كوكتەمدە قازاقتىڭ اتى ارىق بولعاندا، جوڭعاردىڭ اتىن بىرەۋلەر قىس بويى سۇلىعا بايلاپ، سەمىرتىپ قويىپ پا؟ سونان كەيىن ءبىر ايتاتىنى، «جوڭعارلار سوعىس جاريالاماي، قازاق جەرىن قاپىدا باسىپ قالىپتى-مىس». جارايدى، سولاي-اق بولسىن. بىراق ءبىر بەلدىڭ استىنداعى قاس دۇشپاننىڭ ساعان شابۋىل جاساپ، باسىپ كىرگەلى تۇرعانىن سەزبەسەڭ، وندا ەلىڭنىڭ وبالىنا قالىپ، بيلىك باسىندا وتىرىپ نەڭ بار؟ ءيا، قازاقتىڭ قاپى قالعانى راس. بۇل – باسقا ەمەس، تاۋكەدەن كەيىن تاققا تالاسقان توعىشار حاندار مەن سالبوكسە بيلەردىڭ كىناسى. سەنەسىز بە، ابىلايعا دەيىن قازاق حاندىعىندا ىرگەلەس ەلدەرگە شولعىنشى جىبەرۋ، بارلاۋشى-تىڭشى ۇستاۋ داعدىعا ەنبەپتى عوي. قازەكەڭ تۇتقيىلدان جاۋ شاپقاندا، «اتتانداپ» ءبىر-اق ويانعان. كورشى ەلدەردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن بايقاپ وتىرۋ العاش رەت ابىلاي زامانىندا جۇزەگە اسقان.

ال قازاقتىڭ جوڭعاردان كۇيرەي جەڭىلۋىنىڭ باستى سەبەبى، سول تۇستاعى قازاق قوعامىنىڭ كۇن وتكەن سايىن قۇلدىراپ، ابدەن السىرەۋىنە بايلانىستى. ءاز-تاۋكە، ءسوز جوق، ءوز زامانىنداعى اقىلمان حانداردىڭ ءبىرى بولدى. حالىقتى زاڭمەن باسقارۋ ماقساتىندا بيلەردى ماڭايىنا جيناپ، «جەتى جارعىنى» جازدىردى. ءوز زامانىندا بۇل دا – ءبىر ادىم العا باسقانداي ەدى. بىراق ءاز-تاۋكەنىڭ ءمۇلت كەتكەن جەرى – ول وزىمەن باقتالاس سۇلتانداردى بيلىككە جولاتپاۋ ماقساتىندا، ءۇش ءجۇزدىڭ تىزگىنىن ءۇش بيگە ۇستاتىپتى. بۇل بيلەردىڭ دە قازاق قوعامىن جاقسى بىلەتىن اقىلمان كىسىلەر بولعانىنا شاك كەلتىرمەيمىز. ولاردىڭ جەر داۋىن، جەسىر داۋىن ادىلەتتى شەشكەنىنە كۇمان جوق. بىراق ءاز-تاۋكە دە، ماڭايىنداعى باسقا بيلەر دە سوعىس ىسىنە جەتىك، جاۋىنگەر كىسىلەر ەمەس-ءتى. بيلەر وكىم جۇرگىزگەن تۇستا قازاق قوعامىنىڭ قورعانىس قابىلەتى، جاۋىنگەرلىك رۋحى قاتتى قۇلدىراپ كەتتى. قازاقتىڭ ءار قادامىن اڭدىپ وتىرعان جوڭعار قونتايشىسى سىبان رابدان وسى ءساتتى ءدوپ باسىپ، وتە ءتيىمدى پايدالاندى. ول وسىنىڭ الدىندا قىتايدىڭ مانشىڭ حاندىعى تاراپىنان شابۋىل كۇتىپ وتىرعان-دى. سول جىلى مانشىڭ يمپەراتورى كانسي قايتىس بولدى دا، شابۋىل كەيىنگە قالىپ، سىبان رابدان دايىن تۇرعان اسكەرىن قازاق دالاسىنا شاپتى دا جىبەردى. ناتيجەسىن بىلەسىزدەر: قاندى قىرعىن، اقتابان شۇبىرىندى...

بىزدە، نە ءۇشىن ەكەن، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن بيلەردىڭ «كۋلتى» قايتا كۇشەيدى. مۇنداعى ۇستانىم: حان-سۇلتاندار – شىڭعىسحان اۋلەتى، موڭعولدار. ال، بيلەر بولسا – قارا قازاق، ءوزىمىز. ءبىر بىلگىشتەردىڭ ايتۋىنشا، جوڭعارعا قارسى ازاتتىق سوعىسىن بيلەر باسقارعان-مىس. 1726-جىلى ورداباسىندا ءۇش بي: تولە، قازىبەك، ايتەكە بيلەر قاتار وتىرىپ، بۇدان كەيىنگى سوعىس جوسپارىن سولار جاساعان كورىنەدى. مۇنىڭ ءبارى سىن كوتەرمەيتىن وتە ءۇستىرت تۇسىنىكتەر. شىندىققا جاتپايتىن جالاڭ ۇران عانا. ايتەكە بي سودان جيىرما جىل بۇرىن قايتىس بوپ كەتكەنىن ەشكىم قاپەرگە الىپ جاتپاعان. تاريحتى كوپە-كورىنەۋ بۇرمالاۋ – حالىقتى جالعان ىزگە سالىپ، شاتاستىرعاننان باسقا ەشتەڭە ەمەس. اقيقاتىندا، بۇلانتىداعى، اڭىراقاي مەن الاكولدەگى العاشقى تەكە-تىرەس ۇرىستاردىڭ بارلىعى – قابانباي، بوگەنباي، ساڭىراق، تايلاق، مالايسارى، ەلشىبەك سەكىلدى شاڭىراق ءمۇيىز باتىرلارىنىڭ ەڭبەگى، ودان قالا بەرسە الدىمەن ەس جيناپ اتقا قونعان ابىلمامبەت، ابىلاي، ابىلقايىر، باراق سۇلتانداردىڭ حالىقتى توڭىرەگىنە توپتاي ءبىلۋىنىڭ ارقاسى.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، جوڭعارعا قارسى ازاتتىق سوعىسى ءالى كۇنگە دەيىن ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەلىپ بولعان جوق. ماسەلەن، قازاق جەرىنىڭ وڭتۇستىك-شىعىس قاپتالىن 40-30 جىل بويى جوڭعار باسىپ جاتقاندا (بۇگىنگى شىعىس قازاقستان وبلىسى، الماتى وبلىسى، جامبىل، شىمكەنت وبلىستارى) قاي رۋ قايدا بولدى؟ ەلى-جەرىمەن قوسا جوڭعار قولاستىندا قالعاندار كىمدەر؟ اتا قونىس جەرىن تاستاپ، ۋاقىتشا ارقاعا اۋىپ بارعان رۋلار قايسى؟ بۇل ماسەلە زەرتتەۋشىلەر تاراپىنان قولعا الىنباي، سول كۇيى قوزعاۋسىز جاتىر.

مەن «دارابوز» رومانىندا تولە ءبيدىڭ حالدان سەرەن اتىنان تاشكەنت ءۋالاياتىنا ون ەكى جىل بويى بەك بولعانىن جازعانىم ءۇشىن ءبىراز اعايىننىڭ قىرىس قاباعىنا تاپ بولعانىم ەسىمدە. بۇل – ءاسىلى، تولە ءبيدىڭ وسالدىعى ەمەس، جەرىن جاۋعا تاستاماي، ەلىن بوستىرماي، قونتايشى حالدان سەرەنمەن ءتىل تابىسقان ۇلىلىعىن كورسەتسە كەرەك.

كەيىن ابىلمامبەت پەن ابىلاي تاققا وتىرعان كەزدە بيلەردى (بۇقار جىراۋدان باسقاسىن) وردادان ىعىستىرعانى بەلگىلى. حان كەڭەسىندە بيلەردىڭ ورنىن باتىرلار باستى. اقساقالدار بيلەر كەڭەسىندە جەر داۋى، جەسىر داۋى سەكىلدى ىشكى ىستەردى قارايتىن بولعان. قازداۋىستى قازىبەك پەن ونىڭ ۇلى بەكبولات بي ابىلايدىڭ بۇل قىلىعىن حوش كورمەي، ءبىراز ۋاقىت حانعا قارسى وپپوزيتسيادا جۇرگەنىن بىلەمىز. ولار ەندى ومبىداعى ورىس ۇلىقتارىمەن جالعاسىپ، ابىلاي ورداسىندا نە بولىپ جاتقانى جونىندە «دونوس» جازىپ تۇرعانى ومبى ارحيۆىندا ساقتالعان. بەرگەن مالىمەتتەرى ءۇشىن كادىمگىدەي اقى الىپ تۇرعان... ءبىر جولى ومبىعا حات اپارا جاتقان بەكبولاتتىڭ جاناي جانە بوتاحان دەگەن ەكى ادامىن ابىلاي ۇستاپ الىپ، قاماتىپ تاستايدى. بوتاحان وتە ىزاقور كىسى ەكەن. «كورگە تۇسكەن ادام ءتىرى شىقپايدى» دەپ ءوز ءىشىن ءوزى پىشاقپەن كەسىپ جىبەرىپتى. ونسىز دا سىنىققا سىلتاۋ تاپپاي جۇرگەن بەكبولات بەس مىڭ قولمەن ابىلايدىڭ ورداسىن قورشايدى. ابىلاي داۋدى ورشىتپەي، بوتاحانعا قۇن تولەپ قۇتىلعان.

قىسقاسى، ءبىز وتكەن تاريحتى سىلاپ-سيپاپ، ادەمىلەمەي بولعان وقيعالاردى بولعان كۇيىندە جازۋىمىز كەرەك. سۋ باسىمەن تۇنادى، تاريحىمىزدىڭ تازا بولعانى ءجون. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، بىزدە بىرلىككە كەلمەگەن ۇعىمدار قانشاما. ماسەلەن، 1730 – جىلدارى تۋعان رايىمبەك باتىر 1706 – جىلى تۋعان بولىپ ءجۇر. بىرەۋلەردىڭ جازبالارىندا، ول ءوزى تۋماي تۇرعان كەزدەگى «اقتابان شۇبىرىندىعا» قاتىسادى... ەندى ءبىر پىسىقتار استانا ماڭىندا قولباسى قابانبايدىڭ جالعان كەسەنەسىن ورناتىپ، بيزنەس كوزىنە اينالدىرىپ الدى. ەستۋىمىزشە، كەسەنەنىڭ جىلپوس شىراقشىسى تۋريستەردىڭ ۋرناعا تاستاعان قارجىسىنان بايىپ العان دەسەدى. ال، شىن مانىندە، ول كەسەنەدە جاتقان قولباسى قابانباي ەمەس، ارعىننىڭ قانجىعالى رۋىنان شىققان قابانباي بي.

وسىنداي جالعان مالىمەتتەرگە جول اشىپ قويىپ، حالىقتى قاشانعا دەيىن شاتاستىرۋعا بولادى؟ تاريحقا ەلەۋسىز جىبەرىلگەن ءبىر وتىرىكتەن ءجۇز وتىرىك تۋىندايدى. بۇعان جول بەرۋگە بولمايدى. ويتكەنى تاريح – ءبىزدىڭ ىرگەتاسىمىز. ىرگەتاس ءمىنسىز ءارى بەرىك بولۋى كەرەك. قىڭىر-قيسىق ىرگەتاستىڭ ۇستىنەن ءتۇزۋ عيمارات قالانبايدى.

21-ماۋسىم ، 2014-جىل.

قابدەش ءجۇمادىلوۆ

Abai.kz