جۋىردا، ياعني 11 شىلدە 2023 جىلى شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ تۋعانىنا 165 جىل بولادى. ونىڭ ءىرى فيلوسوف، اقىن، تاريحشى جانە كومپوزيتور بولعانىن حالىق جاقسى بىلەدى. شاكارىم، سونىمەن بىرگە، رۋحاني دامۋدىڭ شىڭىنا جەتكەن اۋليە ادام بولعان. بۇگىنگى رۋحاني مەشەندىك داۋىردە ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى شاكارىمنىڭ وسى اۋليەلىك بولمىسى. سوندىقتان، ونىڭ وسى زاڭعار بيىك دەڭگەيىنە كوز جىبەرىپ، رۋحاني بولمىسىنان ءنار الۋ قازىرگى تاڭدا وتە ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى.

ءيا، شاكارىم اۋليە بولعان ادام. شاكارىمنىڭ ءوزى اۋليەنىڭ كىم ەكەنىن «ناعىز اسىق – اۋليە» دەپ انىقتاپ كەتكەن. ياعني، اۋليەلەردىڭ نەگىزگى بەلگىسى – ولاردىڭ اللاعا عاشىقتىعى. ولەڭدەرى ونىڭ ءوزى دە وسى دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، اللا تاعالاعا عاشىقتىق سەزىمدەرگە بولەنگەنىن انىق كورسەتەدى. سەبەبى شاكارىم ءتارىزدى سانا-سەزىمى جوعارى جەتىلىپ، ءوزىنىڭ رۋحاني بولمىسىن تولىق تانىعان ادامدار كورگەن-بىلگەندەرىن جۇرەگىمەن سەزىپ، وزدەرىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن جاقسى ءتۇسىنىپ، ناقتى ماعىناسىن جەتكىزە بىلەدى. ۇزاق ىزدەنۋدىڭ ارقاسىندا ونداي ادامدار وقىپ-توقىعانىن، ءبىلىمىن تازا اقىل تارازىسىنا سالىپ، جۇرەگىمەن سارالايدى. شاكارىمنىڭ بارلىق ايتقاندارى مەن جازعاندارى  وسىنداي ونىڭ ىشكى دۇنيەسىن، شىن بولمىسىن سۋرەتتەيدى. رۋحاني دۇنيە تۋرالى جازعاندارى، اۋليە تۋرالى تولعانىستارى – ونىڭ ءوزىنىڭ شىنايى تابيعاتى، جەتكەن دارەجەسى. سوندىقتان، جازعان ولەڭدەرى ارقىلى ونىڭ ءوزىنىڭ رۋحاني دەڭگەيىن كورىپ، اۋليەلىك قاسيەتتەرىن انىقتاۋعا بولادى.

شاكارىم وزىنە اللا تاعالانىڭ شاپاعات نۇرى جاۋىپ، ساناسىنىڭ رۋحاني ءلاززات دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن ساتتەرىن، اللا تاعالانىڭ  شاپاعات نۇرى تۇسكەن كەزدەگى سەزىمدەرىن بارىنشا اشىق جازىپ، انىق جەتكىزىپ وتىرادى. اسەرلى، جوعارى رۋحاني سەزىمدەرمەن جازىلعان شىعارمالارى ونىڭ رۋحاني دەڭگەيىن تاني ءبىلۋدى جەڭىلدەتىپ، زاڭعار بيىك تۇلعاسىن كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. اقىننىڭ كەيبىر تەرەڭ ماعىنالى ولەڭدەرى قاراپايىم وقىرمانعا بىردەن تۇسىنىكتى بولماي، توسىن كورىنىپ، ءتىپتى، قابىلدانباۋى دا مۇمكىن. بىراق ونىڭ جۇرەكتەن شىققان سوزدەرىنە كوڭىل ءبولىپ، اسىقپاي بايىپپەن وقىعان ادام اقىننىڭ سوزدەرىندە بۇكىل بولمىستىڭ اقيقاتى جاتقانىن سەزەدى. سەبەبى ول اللا تاعالانىڭ اياسىنا كىرىپ، رۋحاني تولىق ءلاززات دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن. شاكارىمنىڭ كوتەرىلگەن بيىك شىڭىن تۇسىنگەندە عانا ونىڭ اۋليەلىك قاسيەتتەرىن كورىپ، رۋحاني مۇراسىنىڭ شەكسىز تەرەڭدىگىن تۇيسىنە الامىز.

شاكارىم اللا تاعالانىڭ  شاپاعات نۇرىن الپىس جاستان اسقاننان كەيىن سەزىنە باستاعان. ول 1919 جىلى 61 جاسىندا جازعان «باياعىدا جاس بالا ەدىڭ سەن» اتتى ولەڭىندە بىلاي دەپ جازادى:

جيىرما جىل جۇرەكتى تەسىپ،
ءبىرى ولاي، ءبىرى بۇلاي دەسىپ،
الىنعانشا انىق شەشىپ،
تىنىم اپ تىنباعان كوڭىل!

بۇگىن تاۋىپ تىلەگەندى،
حاقيقاتقا كوڭىل سەندى.
قۋانىپ، تۇرلەنىپ ەندى،
بوزتورعاي شىرلاعان كوڭىل!

بۇگىن مەنىڭ ۇلىس كۇنىم،
باعىمدى اشقان قادىر ءتۇنىم.
جەتىلىپ تۇر قىزىل گۇلىم،
بۇلبۇلداي جىرلاعان كوڭىل!

كوزىم كوردى دەگەندەي ءىس
تابىلدى. كەت، جوعال، كەيىس!
«ءولىمنىڭ شىن ءتۇبى – بەيىس،
انىق»، – دەپ ىمداعان كوڭىل!

تازالىققا تاعى كەتتىم،
بالالىقتى قۋىپ جەتتىم.
جوعارى عارشىدان ءوتتىم،
وسىنى شىنداعان كوڭىل!

تەرەڭ ويسىز كەي ارامتەر:
«ولىمنەن سوڭ ءومىر جوق»، – دەر.
وكىنىپ قايعىمەن وتەر،
مويىن ۇسىنباعان كوڭىل!

كەلەم دەسەڭ، ءولىم، ماعان،
دوسىمسىڭ، جاۋ ەمەن ساعان.
ەسىكتى اش جولدى بايلاعان،
جونەلسىن ۇناعان كوڭىل!

(«باياعىدا جاس بالا ەدىڭ سەن») 

بۇل ولەڭىندە شاكارىم قىرىق جاستان اسقاننان كەيىنگى كەلەسى جيىرما جىل بويى ءومىردىڭ تۇپكى ماقساتى جونىندە ويعا قالىپ، جۇرەكتى تەسكەن ۇزاق ىزدەنىس ناتيجەسىن جازادى. ناتيجەسى – حاقيقاتقا تولىق سەنىپ، «جەتىلىپ تۇر قىزىل گۇلىم، بۇلبۇلداي جىرلاعان كوڭىل!». ول ءوزىنىڭ جيىرما جىلدىق ۇزدىكسىز ىزدەنىسىنەن كەيىن رۋحاني بولمىستى سەزىندى. رۋحاني بولمىسىن تانىپ، تىلەگەنىن تاۋىپ، حاقيقاتقا كوڭىلى تولىق سەنگەن كۇنىن «مەنىڭ ۇلىس كۇنىم» دەپ اتاپ، ول ءوزىنىڭ قۋانىشىن بىلدىرەدى. ول ەندى دامۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە كوتەرىلدى. ول «كەت، جوعال، كەيىس!» دەپ  ءفاني ءومىر ىقپالىنان تولىق ارىلىپ، ناپسىدەن بوسانعانىن، سونىڭ ارقاسىندا «ءولىمنىڭ شىن ءتۇبى – بەيىس، انىق» – دەپ ءولىمنىڭ نەگىزگى مىندەتى جاندى توزاق ەمەس، ماڭگىلىكتى بەيىسكە، انىققا (قۇدايعا) جەتكىزۋ ەكەنىن سەزىندى. بۇل جەتىستىككە جۇرەگى تولىق تازارىپ، جاس بالاداي پاك بولعان ادام عانا جەتەدى. «بالالىقتى قۋىپ جەتتىم» دەپ اقىن وسىنى بىلدىرەدى. شارىقتاعان كوڭىلى بولمىستىڭ جوعارى دەڭگەيلەرىنەن وتكەننەن كەيىن ول ماڭگىلىكتى سەزىنەدى. «ولىمنەن سوڭ ءومىر جوق!» دەيتىن الداعى ومىرگە سەنبەيتىن يمانسىزداردى سىنايدى. ءولىم وعان ەندى قورقىنىش ەمەس، وزىنە رۋحاني الەمنىڭ ەسىگىن اشاتىن قۇرال عانا. شاكارىم ءۇشىن ءولىمنىڭ تۇپكى ءمانى «ەسىكتى اش جولدى بايلاعان، جونەلسىن ۇناعان كوڭىل». ءولىم جاۋ ەمەس، كەرىسىنشە، تۇپكى ماقساتقا جەتكىزەتىن مۇمكىندىك. وسىلاي ول ءومىردىڭ ەڭ ۇلكەن قورقىنىشى بولىپ تابىلاتىن «ءولىم قورقىنىشىنان» قۇتىلادى. ەندى وعان بۇل ومىردە ەشقانداي قورقىنىش جوق. ول ماڭگىلىككە، ياعني باقيعا اپاراتىن جولعا تولىق تۇسەدى.

ءسويتىپ، شاكارىم الپىس جاستان اسقاندا اللا تاعالانىڭ شاپاعات نۇرىنا بولەنىپ، رۋحاني ءلاززاتتىڭ ءدامىن تاتقان، اڭقىعان جاڭا لەبىز سەزىنىپ، ەندى سوعان دەگەن قۇشتارلىققا جەتكەن دەسەك ارتىق بولمايدى. بۇل اۋليەلىك نىشاندار.

رۋحاني جەتىلگەن ادامدار جۇرەك سىرىن بىلدىرمەي، ىشكى سەزىمدەرىن كوپشىلىكتەن قۇپيادا ۇستايدى. بىراق ولار وزدەرىنىڭ رۋحاني سەزىمدەرىن سەزىنىپ، جەتكەن دەڭگەيلەرىن جاقسى بىلەدى.  شاكارىمنىڭ باسقا اۋليەلەردەن ايىرماشىلىعى بار. ول جۇرەك قۇپياسىن بۇكپەيدى، سىرىن اشىق جازادى. ونىڭ سەبەبى ­دە بار. ماقساتى كەلەشەك ۇرپاققا ونەگە قالدىرۋ ەكەنىن شاكارىم ءوزى جازادى. ءوز زامانى دۇرىس ءتۇسىنىپ، سوعان سايكەس باعاسىن بەرە الماسا دا، كەلەشەككە سەنىم ارتىپ، كەيىنگى جاستار ۇلگى الار دەپ ۇمىتتەنەدى. وسىلاي اقىن كەلەشەك ۇرپاققا ۇلكەن سەنىم ارتقان. بۇل تۋرالى ءوزىنىڭ بىرنەشە ولەڭدەرىندە دە بىلدىرەدى. بۇگىنگى كۇندەرى ونىڭ وسى ۇلكەن ءۇمىتىن اقتاپ، قالدىرعان مول رۋحاني مۇراسىنان سۋسىنداۋ ءبىز ءۇشىن  ابزال بولار ەدى. وسىنداي جارقىن بولاشاقتى كورگەندەي اقىننىڭ ءوزى بىلاي دەپ جىرلايدى:

كەتەرمىن، ارتىمدا ءسوز، ءانىم قالار،
كەيىنگى جاستار وقىپ ورتاعا الار.
ءبىرى ءجون، ءبىرى تەرىس ايتىپتى دەپ،
تالاسىپ وزدەرىنشە سىنعا سالار.

تابيعي زاڭ – وتكەندى جاڭا سىناۋ،
جامانىنان جيرەنىپ، جاقسىنى ۇناۋ.
دالەلدەۋگە ولگەن سوڭ كەلمەس ءتىلىم،
تىرلىگىمدە ايتاتىن ءسوزىم مىناۋ:

سىناۋ قيىن بىرەۋدىڭ جايىن بىلمەي،
كەتپە ءومىرىن، ورتاسىن كوزىنە ىلمەي.
اۋىر جۇك ارقالاعان جولاۋشىعا،
جاعادا جۇكسىز تۇرعان جانشا كۇلمەي.

قايىقپەن كەزدىم تەڭىز اۋىر كۇندە،
قاندى وپقىن، قاتتى تولقىن قارا تۇندە.
زامانىم زامانىڭا سايكەس كەلمەس،
سىناپ كور سول قايىققا سەن دە ءمىن دە.

يەسىز ءوزىم كەستىم كىندىگىمدى،
زورعا اشتىم تار ۇڭگىردە تۇندىگىمدى.
سۇرگەن ءومىر جايىمدى تۇگەل ۇقساڭ،
سوندا انىق بىلەرسىڭ كىمدىگىمدى.

ويشىل ادامداردى ءتۇسىنىپ، ولاردىڭ ارتىنا قالدىرعان مول مۇراسىنان ءنار الۋ ءۇشىن اۋەلى  ولاردىڭ رۋحاني دارەجەسىن كورىپ، جەتكەن دەڭگەيىن ءبىلىپ الۋ كەرەك. قۇدايعا شۇكىر، قازىرگى زاماندا جەتىلەمىن دەگەن ساۋاتتى جاستارعا  كەرەكتى رۋحاني دۇنيە بارشىلىق. سوندىقتان شاكارىم جازعاندارىن وقىپ، ءجون-تەرىستىگىن سارالاپ ءوز ويلارىن جەتكىزە بىلەتىن زيالى ادامدار قازىرگى قوعامدا جەتكىلىكتى دەپ بىلەمىز. بىراق قاجىنىڭ ءوز تىرلىگىندە ايتقانىنداي بىرەۋدى سىناپ، باعا بەرۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ ءومىرىن، تىرشىلىك قۇرعان ورتاسىن كوزگە ءىلىپ، ونىڭ جايىن ءبىلۋ كەرەك. «اۋىر جۇك ارقالاعان جولاۋشىعا، جاعادا جۇكسىز تۇرعان جانشا كۇلىپ» بىلمەستىك جاساۋعا بولمايدى. ونىڭ زامانى مەن ءبىزدىڭ زامان ەكى باسقا. «قايىقپەن كەزدىم تەڭىز اۋىر كۇندە» دەپ زاماندى تەڭىزبەن سالىستىرا وتىرىپ، ول ءوز زامانىنىڭ شىرعالاڭىنىڭ قانداي قيىن بولعانىن بىلدىرەدى. اقىن ءوزىنىڭ جاعدايىن دۇرىس ءتۇسىنۋ ءۇشىن «سىناپ كور سول قايىققا سەن دە ءمىن دە» دەيدى. ءومىردىڭ تەڭىزدەي  شەكسىز القابىن وتەردە ءوزىنىڭ جالعىز بولعانىن، كومەك بەرەتىن ەشكىمنىڭ  بولماعانىن بىلدىرەدى.

بۇل سوزدەردىڭ ۇلكەن ماعىناسى بار. رۋحاني ءىلىم بويىنشا ادام بالاسى ەكى رەت ومىرگە كەلەدى. ادام ءبىرىنشى تۋعاندا – انا قۇرساعىنان ءفاني الەمگە وتەدى. ومىرگە كەلگەن نارەستەنىڭ كىندىگىن كەسىپ، ال ونى جاساعان ادامدى «كىندىك شەشە» دەپ اتاپ، قازاقتا وعان ۇلكەن قۇرمەت كورسەتىلەدى.

ادامنىڭ ەكىنشى ومىرگە كەلۋى – رۋحاني دۇنيەگە ءوتۋى، ياعني رۋحاني جولعا اياق باسۋى. بۇل دا دۇنيەگە كەلۋ، بىراق باسقا دۇنيە. بۇل جولى  رۋحاني دۇنيەگە كىرەدى. جان يەسى تىرشىلىكتىڭ تۇپكى ماقساتىنا تەك قانا وسى دۇنيە ەسىگى ارقىلى جەتەدى. بۇل جولداعى «كىندىك شەشە» – رۋحاني ۇستاز. رۋحاني ۇستاز بەلگىلى ءبىر راسىمدەرمەن رۋحاني الەمنىڭ ەسىگىن اشىپ، ادامدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى. ول اللا تاعالا مەن ءفاني الەمنىڭ اراسىنداعى دانەكەر، ەكەۋىن جالعاستىرۋشى. سوندىقتان كىم بولسا دا رۋحاني الەمگە تەك قانا رۋحاني ۇستاز ارقىلى عانا وتە الادى.

رۋحاني ۇستاز بۇل جولدى ءوزى تولىق وتكەندىكتەن، جولدىڭ قىر-سىرىن جاقسى ءبىلىپ، وزىنە ەرگەن شاكىرتتى تۇپكى ماقساتقا جەتكىزەدى. ءفاني الەمگە كەلەردە كىندىك شەشە ءتۇرلى ارەكەتتەرمەن تۋعان نارەستەنى انا قۇرساعىنان بولەتىنى ءتارىزدى، رۋحاني ۇستاز دا بەلگىلى ءبىر راسىمدەر ارقىلى رۋحاني دەڭگەيگە كوتەرەدى. ءفاني الەمگە كەلگەندە جاسالاتىن راسىمدەر دەنە قىيمىلى ارقىلى جاسالسا، رۋحاني الەمگە وتەردە دەنە قىيمىلى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، وي-ءورىس جانە جان ارەكەتى دا قوسىلادى. رۋحاني ۇستاز رۋحاني بولمىسقا بارلىق وي-ءورىسىن شوعىرلاندىرۋ ارقىلى اللا تاعالاعا وسى شاكىرتتى قابىلداپ، وعان ءوزىنىڭ شاپاعاتىن بەرۋدى سۇراپ ءتۇرلى راسىمدەر جاساپ، دۇعا وقىيدى. شاكىرت بۇل راسىمدەردەن وتكەن سوڭ ول رۋحاني ۇستاز قابىلدادى جانە رۋحاني جولعا ءتۇستى دەپ ەسەپتەلەدى. ارينە، بۇل – رۋحاني جولدىڭ باسى عانا. سونان سوڭ شاكىرت وزىنە بەرىلگەن شاپاعاتتى سەزىنىپ، ونى بويىنا ءسىڭىرىپ، شىن مانىندە رۋحاني الەمگە ءوتۋى كەرەك. بۇل ۇزاق جولدا شاكىرت وسىلاي ءفاني الەم تەڭىزىندە كەمەمەن ءجۇزىپ كەلە جاتقان جان ءتارىزدى باسقارۋشىسىن (كاپيتان) تاۋىپ، باراتىن باعىتىن (رۋحاني ءبىلىم) الىپ، سوققان جەلدى ء(وزىنىڭ ىنتاسىن) دۇرىس پايدالانا الادى.

وكىنىشكە قاراي قازاقتىڭ كەڭ ساحاراسىندا جۇرگەن شاكارىمدە مۇنداي جاعداي بولماعان. اقىننىڭ ءوزى «انىق ەرگە جولداس بول، نۇق كەمەسىن ول بىلسە» دەپ رۋحاني ۇستازدىڭ ماڭىزىن كورە ءبىلىپ، ارماندايدى. «يەسىز ءوزىم كەستىم كىندىگىمدى، زورعا اشتىم تار ۇڭگىردە تۇندىگىمدى» دەپ، ول ءوزىنىڭ ءداستۇرلى رۋحاني ۇستازى بولماعانىن، سوندىقتان كوپ قيىنشىلىق كورگەنىن، سوعان قاراماستان ءوز كىندىگىن ءوزى كەسىپ بۇل ءفاني الەمنىڭ تار ۇڭگىرىنەن قۇتىلىپ كەتكەنىن بىلدىرەدى. ارينە، بۇل اركىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ۇلكەن رۋحاني ەرلىك. بۇل ءۇشىن ول ەلدەن ءبولىنىپ، جالعىزدىق تا كوردى، تۇسىنبەۋشىلىكتەن تۋعان «كاپىر»، «ەلدەن بەزگەن» دەگەن ءتارىزدى ءتۇرلى جالعان اتاقتارعا دا يە بولدى. بىراق ول قانداي قيىنشىلىقتى كورسە دە، ءوزىنىڭ العان باعىتىنان اۋىتقىماي، بۇل الەمنىڭ شەكسىز تەڭىزىندە تىرشىلىكتىڭ بارلىق سۇراپىل تولقىندارىنا تايسالماي قارسى تۇرىپ، ءفاني الەمنىڭ تۇندىگىن ءوزى اشىپ شىقتى. ءدىني جولدا ۇنەمى وزىنە باعىت بەرىپ، ءار ءىسىن قاداعالاپ، كەڭەس بەرىپ وتىراتىن تۇراقتى رۋحاني ۇستازى بولماسا دا شاكارىم جوعارى رۋحاني دەڭگەيگە جەتە ءبىلدى. بۇل وتە سيرەك كەزدەسەتىن ەرلىك. وسىلاي قازاقتىڭ كەڭ دالاسىندا سونداي ۇستازى بولماسا دا، ۇلكەن جەتىستىككە جەتىپ، ۇلكەن رۋحاني ەرلىك جاسادى دەۋگە بولادى. ول رۋحاني ءبىلىم جولىنا ءتۇسىپ، العان ءبىلىمىن ومىردە قولدانا ءبىلىپ، ءومىر شىڭىنا  كوتەرىلە ءبىلدى.

شاكارىم ءوزىنىڭ ورتاسىن، ءومىرىن ءتۇسىندىرىپ كوپ جازعان. ونىڭ بۇل شىعارمالارىنا «قىرىق جىلدان ءوتىپ جاسىم»، «قىرىقتان سوڭعى قىرىمدى»، «ءومىر ءۇيىن تۇرعىزام دەپ»، «پارتيا قۋعان وڭكەي قىرت»، «تۋرا جولدا قايعى تۇرماس»، «جاسىمنان جەتىك ءبىلدىم تۇرىك ءتىلىن»، «كەيبىرەۋ بەزدى دەيدى ەلدەن مەنى»، «سۇراعان جانعا سالەم ايت»، «بەسىمدە وقۋ ءبىلسىن دەپ»، «جاسىڭدا ارالاستىڭ مالتىماعا»، «كەيبىرەۋ بەزدى دەيدى قاتىنىنان»، «قايعىلىنىڭ ىشىندە جانار جالىن»، «جاپاندا جالعىز جاتتىم ەلدەن بەزىپ» ءتارىزدى ولەڭدەرى جاتادى.  مىنە، وسى ولەڭدەرىن زەردەلەي وتىرىپ ونىڭ انىعىن بىلە الامىز. ول انىق – شاكارىمنىڭ اۋليەلىگى.

ول اۋليەلىك ادامعا وڭايلىقپەن كەلمەيدى. سوپىلار بۇل جولدا ەڭ اۋەلى اللا تاعالانىڭ حيكمەتتەرىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، وعان دەگەن عاشىقتىققا ۇمتىلادى. ءبىلىم الا وتىرىپ، بارلىق ىنتا-جىگەردى ءبىر باعىتقا شوعىرلاندىرعاندا ادام بولمىسى وزگەرىسكە ءتۇسىپ، ءاربىر قادام سايىن جۇرەك كوزى اشىلىپ، بۇل دۇنيەنىڭ جالعاندىعىنا كوزى جەتە باستايدى. دۇنيەنى تاركى ەتۋ، ياعني ونىڭ ىقپالىنان تولىق شىعۋ، بويدى تولىق مەڭگەرگەندە عانا مۇمكىن بولادى. ونداي ادامعا بۇل دۇنيەنىڭ ىستىق-سۋىعى، اق-قاراسى ءتارىزدى ەكىۇدايىلىعى جويىلىپ، بارلىعى بىرىگىپ، ءبىرتۇتاس دۇنيەگە اينالادى. وسىنىڭ ءوزى بۇل دۇنيەنىڭ ىقپالىنان شىعىپ، ناپسىگە تولىق يە بولۋدىڭ قانداي قيىن جانە جەتىلۋ دارەجەسىنىڭ قانداي جوعارى بولاتىنىن كورسەتەدى. ونداي ادام بۇكىل الەم، سونىمەن بىرگە ونىڭ ءوزى اللا تاعالانىڭ جاراتقاندارى ەكەنىن جانە بارلىق الەم كورىنىسى ونىڭ ىرقىمەن بولاتىنىن، سوندىقتان،  بارلىق جان يەلەرى ونى رازى ەتۋشىلەر ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى. ەگەر بارلىعى اللا تاعالانىڭ جاراتقاندارى بولسا، وندا ءتان دە «مەنىكى» ەمەس «ونىكى»، ال «مەن» ونىڭ نۇرىنان جارالعان ءبىر بولىگىمىن. سونىمەن بىرگە، الەمدەگى بارلىق كورىنىس تەك قانا اللا تاعالانىڭ امىرىمەن بولادى. ەندەشە اللا تاعالانىڭ رازىلىعى ءۇشىن جۇرگەن «مەندە» ەشتەڭە جوق، بارلىعى «ونىكى» جانە ماعان ەشتەڭە بايلانىستى ەمەس. وسىنىڭ بارلىعىن اباي ءتۇسىندىرىپ كەتكەن. ال شاكارىم ءفاني ءومىردى بىلاي دەپ سۋرەتتەيدى:

شارانامەن تۋىپ ەدىڭ،
ءبوز ورانىپ وتەسىڭ.
ءبىر ساعىمدى قۋىپ ەدىڭ،
قاي ۋاقىتتا جەتەسىڭ؟
قانشا داۋلەت جيىپ ەدىڭ،
ءبارى قالدى، نەتەسىڭ؟
مال ءۇشىن جان قيىپ ەدىڭ،
قايتىپ الىپ كەتەسىڭ؟

(«شارانامەن تۋىپ ەدىڭ»)

قانشا جانتالاسىپ جيعان-تەرگەن مال-دۇنيەڭ ولگەن سوڭ ارتىڭدا قالىپ، ال ءوزىڭ ەڭ ارزان ماتامەن (بوزبەن) ورانىپ قابىرگە تۇسەتىنىن ەسكەرتە وتىرىپ، ادامعا بۇل ومىردەگى بۇرىس ءىس-ارەكەتتىڭ قورلىعىن ەسكەرتىپ، ءومىر شىندىعىن اشقانداي بولادى.

بۇنداي دارەجەگە جەتكەن اۋليەلەر ءوزىن وسى دۇنيەنىڭ ءبىر مۇشەسى ەكەنىن تولىق سەزىنەدى. بىراق جاراتۋشىمەن سالىستىرعاندا ءوزىنىڭ شەكسىز كەمشىلىگىن ولار جاقسى بىلەدى. بۇنداي ادام وزىمشىلدىك، كوكىرەك قاعۋ ءتارىزدى «جالعان مەنگە» نەگىزدەلگەن سەزىمدەردەن تولىق ارىلعان. ول بۇكىل بولمىس كورىنىسىنەن اللا تاعالانى كورىپ، ءاربىر جان يەسىنىڭ جۇرەگىندەگى عازيز جانمەن بايلانىستا بولعاندىقتان، بارلىق جان يەلەرىنە قۇرمەتپەن قاراپ، ۇلكەن مەيىرىمدىلىكتە بولادى. بۇل دۇنيەدە ونىڭ جاۋى جوق. ول تىرشىلىكتىڭ قۋانىش-قايعىسىنا بىردەي ۇستامدى جانە سابىرلى.

شاكارىمنىڭ ءوزىنىڭ سانا-سەزىمنىڭ وسىنداي جوعارى دەڭگەيىنە جەتكەنىن كورسەتەتىن شىعارمالارى بارشىلىق. ولارعا «كەل، اياقشى، قىمىز قۇي»، «كەشەگى باسشى ءپىرىمىز»، «كوڭىل ءجىبى قولىمنان»، «كورىنىسكە شوقىنعان»، «تۇر، اياقشى، بەر قىمىز»، «شوشىما، دوستىم، سوزىمنەن»، «اجال ماعان اراق بەرسەڭ»، «جان دەنەدەن جالىقتى»، «جاس الپىستان اسقان سوڭ»، «ءومىردىڭ ۇناپ ويىنىن»، «ءومىر سىرىن كوزدەسەڭ»، «شام سەنەن جارىقپىن دەپ كۇنالى بوپ» ءتارىزدى ولەڭدەرى جاتادى.

شاكارىم ءومىرىن  قورىتىندايتىن بولساق، ونىڭ ءومىرىن ءتورت دەڭگەيگە بولۋگە بولادى. ءبىرىنشىسى، قىرىق جاسقا دەيىن قوعام ومىرىنە تولىق ارالاسىپ، ءفاني الەم سىرلارىن تولىق مەڭگەرگەن. ەكىنشىسى، قىرىق جاستان ەلۋ جاسقا دەيىن رۋحاني بولمىسقا كوڭىل ءبولىپ ءبىلىم قۋعان. ءۇشىنشىسى، ەلۋ جاستان الپىس جاسقا دەيىن رۋحاني ءبىلىم اياسىندا حاقيقاتتى تانىپ حاكىم دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن. ءتورتىنشىسى، الپىس جاستان كەيىن اۋليەلىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەن. شاكارىمنىڭ جەتىلۋ جولى اباي كورسەتكەن «تولىق ادام» ىلىمىمەن جاقسى ۇندەسەدى. سەبەبى، بۇل جول -- بۇكىل ادامزاتقا ورتاق ادامنىڭ تابيعي جەتىلۋ جولى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، فيلوسوف

Abai.kz