«...مۇحاڭنىڭ اتىن كوپشىلىككە ايگىلى ەتكەن ەڭ الدىمەن «اباي» جۋرنالى ەدى. بۇل جۋرنالدى مۇحاڭنىڭ بەتاشارى دەۋگە بولادى. ويتكەنى ونى ءبىرىنشى رەت ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ نەگىزگى ماقالالارىن جازعان كوبىنەسە مۇحاڭنىڭ ءوزى بولاتىن.

باس رەداكتورى – جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، مۇحاڭ كوبىنەسە جۋرناليست، پۋبليتسيست، ويشىل، سىنشى، فيلوسوف رەتىندە كورىندى»  – دەپ عۇلاما عالىم الكەي مارعۇلان ايتقانداي «اباي» جۋرنالى قازاقتىڭ ەكى ارىسى – ايماۋىتوۆ پەن اۋەزوۆتىڭ قازاق ۇلتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنەن تۋىنداعان، ونەگەسى مول جۋرنال رەتىندە جارىققا شىقتى. ول ەكەۋى بارلىق كۇش-جىگەرىن، ءبىلىمىن ۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن جۇمساۋدى ماقسات ەتتى. «اباي» جۋرنالىن سول ۇلتتىق ماقساتتىڭ باعدارشامى –  نۇرىن توككەن شامشىراعى ەتۋدى كوزدەدى. تەك ەكەۋى عانا ەمەس بارلىق الاش ارىستارىنىڭ «ويان قازاق» دەپ قازاق ەلىن پروگرەسكە تارتۋدى، عىلىم مەن ءبىلىمدى ناسيحاتتاۋدى، جاستاردىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدى كوزدەگەن ۇلتتىق باعدارلاماسىن ناسيحاتتتاۋدى باستى تاقىرىپ ەتىپ الدى. ارينە، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى نەگىز ەتىپ، ءوز ۇلتىنىڭ قامىن ويلاعان مۇنداي باستاما كولونيالىق پسيحولوگيا، ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيزمنەن ارىلماعان، قايتا ونى بەتىن بۇركەمەلەپ جاسىرعان سوۆەت وكىمەتىنىڭ  جاساندى يدەولوگياسىنا ۇنامادى، «ۇلتشىل» دەگەن ايىپ تاعىپ جاۋىپ تاستادى، شىعارۋشىلارى قۋعىندالىپ، ايىپتالدى. «اباي» جۋرنالىنىڭ «ازاتتىق ۇرانى» قايتا جاڭعىرىپ، «پارىز» شىعارماشىلىق توبىنىڭ جەتەكشىسى ىرىسحان مۋسين باستاعان سەمەيدىڭ زيالى قاۋىمىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا قايتا شىعا باستادى.

سول العاشقى ساندارىنىڭ وزىندە-اق ۇلىلار داستۇرىنە بارىنشا ادالدىقتارىن تانىتتى. ماسەلەن 1918 جىلعى «اباي» جۋرنالىنىڭ ۇستانعان نەگىزگى باعىتتارى ابايتانۋ، حالقىمىزدىڭ تاعدىرى مەن تاريحىنا قاتىستى ماقالالاردىڭ جەلىسىن قايتا ساباقتاعانىمەن قۇندى.

ءالى ەسىمدە «20-30 جىلدارداعى ءباسپاسوز بەتىندەگى ايتىس» ايدارىمەن بەرىلگەن ماتەريالدار وسى الماتىداعى عىلىم اكادەمياسىندا ۇلكەن رەزونانىس تۋدىردى. مۇنىڭ سەبەبى سانداعان جىل ارحيۆتە ساقتالعان، كەزىندە ابايتانۋ عىلىمىنا اشىقتان-اشىق سوعىلعان سويىل سول قالپى جالعاسقان جاڭا جۋرنالدىڭ بەتىنەن كورىنىس تاپتى. ماسەلەن ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «اركىم» وزىنشە «ويلايدى» اتتى شايماردان مەن ىدىرىسقا جاۋاپ رەتىندە جازعان ماقالاسى ءبىراز جايلاردىڭ بەتىن اشىپ كەتكەندەي بولدى. ال ىدىرىس مۇستانباەۆتىڭ «اباي» (سىن-ايتىس) ماقالاسى وتە كولەمدى، كوپ جايلاردان ماعلۇمات بەرەتىن سول ءداۋىردىڭ تىنىسىن ءدوپ باسقان شىعارما. وتە ءبىلىمدى، وتكىر ازامات ىدىرىس قازاق ادەبيەتى مەن توبەمىزدەن ءتونىپ تۇرعان ورىس ادەبيەتىنىڭ ارعى ءتۇپ تامىرىن قاۋزاي جازادى. ۇلى اقىندى ەشقانداي تاپتىق تۇرعىمەن «تالقانداۋعا» بولمايتىن قۋاتتى ويىنىڭ قۇدىرەتىن مەيلىنشە اشىپ بەرەدى. سول جىلدارداعى تاعى ءبىر سانىندا ىدىرىس مۇستانبايۇلىنىڭ كىم بولعانىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەرتتەپ، عىلىمي جەلىسپەن جەتكىزىپ بەرگەن قايىم مۇحامەدحانۇلىنىڭ دا ماقالاسىن باس الماي وقىدىق. شاكىرتتەرگە دارىسىمىزدە ۇنەمى ايتىپ وتىردىق. اقيقاتىنا كەلگەندە اقساقالدىڭ ارحيۆىندە مۇنداي سارىنداعى جازبالار جەتىپ ارتىلادى ەكەن. ءوزى دە قۋعىنعا ۇشىراعانىن جاقسى بىلەمىز. كەيىننەن ءمالىم بولعانداي، قازىرگى رەداكتوردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا كوپتەگەن ماتەريالداردى بەرمەي، جابۋلى قازاندى جابۋلى كۇيىندە قالدىرىپتى. مۇنىڭ سەبەبى ەركىندىكتى ەندى العان تۇسىمىزدا ءبىر-ءبىرىمىزدى ەتەكتەن تارتىپ، اياقتان شالمايىق دەگەن ۇستانىمعا تابان تىرەپتى. مانا سوزىمدە «رەزونانىس» تۋدىردى دەپ تەگىن ايتىپ وتىرعان جوقپىن. بىراق شىندىقتىڭ اتى-شىندىق. ەلۋىنشى جىلدارداعى م. اۋەزوۆكە كۇيە جاعىلعان جازبالار دا وسى جۋرنالدىڭ بەتىندە سايراپ تۇر. وقىدىق، ساقتاپ قويدىق. ارينە، كەز كەلگەن باسىلىمدى شىعارماشىلىقپەن شىعارۋ بار دا، قارجى جاعىنان قامتاماسىز ەتۋ دەگەن «گاپ» تاعى بار عوي.

«اباي» جۋرنالىن شىعارۋدا دا كوپتەگەن قيىنشىلىقتارعا تاپ بولدى. استانادان الىس بولۋى، قارجىلىق كومەكتىڭ ماردىمسىز بولۋ ت.ب. كەدەرگىنىڭ ۇستىنە سەمەي وبلىسىنىڭ تاراتىلۋى «اباي » جۋرنالىنىڭ رەسپۋبليكا بويىنشا تارالىمىنىڭ اۋقىمىن ءتىپتى تارىلتتى، مۇمكىندىگىن ازايتتى. مىنە، وسى كەزدە الاش رۋحىن ارداقتاعان اعالار ءداستۇرىن جالعاستىرۋدى قولعا العان مۇراتبەك وسپانوۆ باستاعان رەداكتسيا ۇجىمى جانكەشتىلىكپەن جۇمىس جاسادى. ولار بۇگىنگى تاڭدا حاكىم اباي مۇرالارىن ناسيحاتتاۋدان باستاي وتىرىپ، جۋرنالدى مازمۇنى تەرەڭ دۇنيەلەرمەن كوركەم بەزەندىرىلە شىعۋىنا ايانباي ەڭبەك ەتىپ كەلەدى.

ءبىز ويىمىزدى «اباي» جۋرنالىنىڭ قايتا اشىلۋىنا جۇرەكجاردى قۋانىشىن بىلدىرگەن قر حالىق جازۋشىسى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ: «جۋرنالدى تۇتاس ىقىلاسپەن وقىپ شىقتىم. جوعارىداعى مەن ويلاعان رۋبريكالاردىڭ كوپشىلىگى جۋرنال بەتتەرىندە بار ەكەن. سوعان قۋاندىم. بارلىق ماتەريالدارىنا قىزىعىپ وتىردىم. «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز» رۋبريكاسىمەن بەرىلگەن ابايتانۋ مەن اۋەزوۆتانۋ عىلىمدارىنا سان قيلى قۇندى دەرەكتەر قوسىپ، بۇل ەكى الىپتىڭ ماڭگىلىك مۇرالارىن ناسيحاتتاۋعا ەرەسەن ەڭبەك ءسىڭىرىپ كەلە جاتقان كورنەكتى عالىمدارىمىز قايىم مۇحامەدحانوۆ پەن مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆتىڭ ماقالدارى ءوز الدىنا ءبىر توبە دۇنيە ەكەنى داۋسىز. مەن ويلاعان «ساۋلەڭ بولسا كەۋدەڭدە» دەگەن ايدار وسى بولۋى كەرەك، وسىنداي بولۋى ءتيىس دەپ ءتۇيدىم» دەگەن ويىنا قوسىلا وتىرىپ «اباي» جۋرنالىنىڭ بەتىندەگى بەرتىنگى ۋاقىتتا بەرىلىپ كەلە جاتقان ماتەريالداردىڭ كوڭىلگە قوناتىنىن ايتقىم كەلەدى. مۇندا دا ساباقتاستىق سالتى قاتتى ساقتالعان.

قورىتا ايتقاندا، جاڭا قازاقستان جاعدايىندا جاڭا بۋىن ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە، اسىرەسە ابايتانۋ عىلىمىن جاڭا قىرىنان تانىتۋدا «اباي» جۋرنالىنىڭ الدىندا تۇرعان ماقسات-مۇراتتار ۇشان-تەڭىز. سوندىقتان و باستان ابايتانۋدىڭ باعدارشامىنداي بولعان باسىلىمعا تەك قانا شىعارماشىلىق شابىت، تولايىم تابىس تىلەيمىز.

جابال شويىنبەت،

اباي اتىنداعى قازۇپۋ «حاكىم اباي» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ  ديرەكتورى

Abai.kz