بۇگىن ەلوردادا استانا حالىقارالىق فورۋمىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسى ءوتىپ جاتىر. شاراعا قاتار ءامىرى، قىرعىزستان پرەزيدەنتى، بوسنيا جانە گەرتسەگوۆينا پرەزيديۋمىنىڭ توراعاسى، وزبەكستان پرەمەر-ءمينيسترى، سونداي-اق ۇكىمەتتەردىڭ، ديپلوماتيا، بيزنەس، عىلىمي توپتاردىڭ وكىلدەرى جينالدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ استانا حالىقارالىق فورۋمىنىڭ پلەنارلىق سەسسياسىندا ايتقان ءسوزىن شاقىرتۋدى قابىل العانى ءۇشىن جوعارىدا اتالعان تۇلعالارعا ريزاشىلىعىن جەتكىزۋمەن باستادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جيىندا ايتقان سوزدەرىنىڭ ءۇزىندىسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

«جۋىرداعى COVID-19-دان باستاپ قارۋلى قاقتىعىستارعا دەيىنگى «جاڭا داعدارىستار» ءبىزدىڭ نازىك حالىقارالىق ەكوجۇيەگە قاۋىپ توندىرەدى. بىراق بۇل تۇراقسىزدىقتىڭ سەبەبى تەرەڭدە جاتىر. سونىمەن قاتار ءبىز 30 جىلدان كەيىن بۇرىنعى «بلوكتارعا» بولىنۋشىلىك وي-ساناسىنا قايتا ورالۋ جاعدايىنا كۋا بولىپ وتىرمىز.

جىككە بولىنۋشىلىك كۇشى تەك گەوساياسي ماسەلەمەن شەكتەلىپ قالمايدى، ونىڭ ەكونوميكالىق استارى دا بار. ەكونوميكالىق ساياسات قارۋ رەتىندە اشىق قولدانىلۋدا. بۇل قاراما-قايشىلىقتار سانكتسيالار مەن ساۋدا سوعىستارىن، ماقساتتى بورىشكەرلىك ساياساتتى، قارجىلاندىرۋ كوزدەرىنەن شەكتەۋدى نەمەسە جويۋدى، سونداي-اق ينۆەستيتسيانى باقىلاۋدى قامتيدى.

ەركىن ساۋدا، جاھاندىق ينۆەستيتسيا، يننوۆاتسيا جانە ادال باسەكەلەستىك سەكىلدى فاكتورلاردىڭ جيىنتىعى سوڭعى ونجىلدىقتاردا نەگىزى قالانعان الەمدىك بەيبىتشىلىك پەن دامۋدىڭ ىرگەتاسىن بىرتىندەپ قيراتا باستادى»، – دەدى توقاەۆ.

سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت جاساندى ينتەلەكتەن باستاپ بيوتەحنولوگياعا دەيىنگى تەحنولوگيالاردىڭ جەر-جاھانعا اسەر ەتەتىن ايتتى.
«ولار شەكتەۋلى ۇلتتىق شەڭبەردە عانا ەنگىزىلىپ جاتىر. وسى فاكتورلاردىڭ بارلىعى جاھاندىق الەمدىك ءتارتىپتى ۇلكەن شيەلەنىسكە يتەرمەلەيدى. بۇل ءوزارا سەنىمسىزدىكتى ارتتىرىپ، بەلگىلى حالىقارالىق فورۋمداردىڭ، قولدانىستاعى جۇيەنىڭ، قاۋىپسىزدىك رەجيمىنىڭ جانە يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ سالاسىنداعى مەحانيزمدەردىڭ قىزمەتىنە كەرى اسەر ەتەدى» – دەدى ول.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى قازاقستاننىڭ شەتەلدەن كەڭ كولەمدە ينۆەستيتسيا تارتۋدى جالعاستىراتىنىن جانە ەلىمىزدە بيزنەس جۇرگىزۋ ءۇشىن بارىنشا جاعداي جاسايتىنىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق شەتەلدىك سەرىكتەستەردە دە وسىنداي جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى بولادى دەپ ۇمىتتەنەتىنىن جەتكىزدى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بىلتىر قازاقستان ەكسپورتى 40 پايىزعا ارتقان ەكەن. اۆتوموبيل قۇراستىرۋ، فارماتسەۆتيكا، مەتالل وڭدەۋ جانە ماشينا جاساۋ سياقتى بىرقاتار سالادا دا العا جىلجۋ بايقالادى.

پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناسى تۋرالى دا ءسوز قوزعادى.
«ءبىز اۋعانستانداعى گۋمانيتارلىق داعدارىستى ەڭسەرۋگە بەلسەنە اتسالىسامىز. بۇۇ اياسىندا اۋعان حالقىنا جان-جاقتى كومەك كورسەتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇل ورايدا ورتالىق ازيا جانە اۋعانستان ءۇشىن الماتىدا بۇۇ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ ايماقتىق ورتالىعىن قۇرۋ ماڭىزدى.

قازاقستان جاھاندىق جانە ايماقتىق سەرىكتەستەرىمەن دوستىق قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىن جۇمسايدى. ءبىز قازىرگى جاعدايدا ورتالىق ازياداعى باۋىرلاس ەلدەرمەن ايماقتىق ارىپتەستىك ورناتۋعا باسا نازار اۋدارامىز»، – دەدى ول.

مەملەكەت باسشىسى فورۋمعا قاتىسۋشى قوناقتارعا قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى، ەرتەڭگى ماقساتى تۋرالى دا ايتتى.
«قىسقا ۋاقىت ىشىندە ءبىز ساياسي ينستيتۋتتاردى رەفورمالاپ، پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن شەكتەدىك. كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، ساياسي جانە ەكونوميكالىق جۇيەنى قايتا جاڭعىرتتىق. سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسىپ جاتىرمىز. سوندىقتان قازىرگى قازاقستاننىڭ وسىدان ەكى جىل بۇرىنعى قازاقستانمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر ايىرماشىلىعى بار.

قولدانىستاعى جۇيەنى وزگەرتۋدى كوزدەيتىن ءبىزدىڭ جولىمىز ءالى بىتكەن جوق. ءبىز ساياسي رەفورمالار مەن ادامي كاپيتالعا ينۆەستيتسيا قۇيۋ ورتاق تابىستىڭ «قاقپانىنان» قۇتقارىپ، ەكونوميكامىزدى مەيلىنشە تۇراقتى ەتەتىنىن جاقسى تۇسىنەمىز. ايتۋلى وزگەرىستەردەن وتكەنىمىزبەن، ءالى دە كوپ نارسە ىستەۋىمىز كەرەك. الايدا ءبىز ءوزىمىز تاڭداعان جولدى ابىرويمەن ءجۇرىپ ءوتۋ ءۇشىن بارلىق سىن-قاتەرگە دايىن بولۋ كەرەكتىگىن دە بىلەمىز. ءارى ءبىز بۇعان دايىنبىز»، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنت كليماتتىڭ وزگەرۋى جەر-جاھانعا تونگەن سىن-قاتەرلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ قيىنى ەكەنىن جانە ورتالىق ازيا وسىناۋ قاتەرلەرگە قارسى تۇرۋ ءۇشىن العى شەپتە بولاتىنىن ايتتى. سۋ رەسۋرستارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى دە الەمدى الاڭداتى. بۇل تۋرالى ول: «عالامدىق اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ 2050 جىلعا قاراي 1,5℃-قا كوتەرىلۋىن ءساتتى شەكتەۋ مۇمكىن بولعاننىڭ وزىندە، ورتالىق ازيا ەلدەرى كۇن رايىنىڭ 2-دەن 2,5 ℃-قا دەيىن كوتەرىلگەنىن بايقايدى. بۇل ءبىز ءومىر سۇرەتىن ورتانىڭ ترافورماتسياسىنا، ناقتىراق ايتقاندا شولگە اينالۋىنا، ودان كەيىن تىرشىلىكتىڭ جويىلۋىنا الىپ كەلەدى. سوندىقتان بارلىق سىن-قاتەرگە دايىن بولۋىمىز كەرەك.

سۋ رەسۋرستارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى شىن مانىندە الاڭداتادى. ورتالىق ازياداعى قۋاڭشىلىق پەن سۋ تاسقىنىنان كەلەتىن شىعىن جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 1,3 پايىزى دەڭگەيىندە دەپ باعالانادى. اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنىڭ ونىمدىلىگى 30 پايىزعا دەيىن كەمىپ، 2050 جىلعا دەيىن 5 ميلليونعا جۋىق ىشكى كليماتتىق ميگرانتتىڭ پايدا بولۋىنا اكەپ سوقتىرادى.

بىزدەگى مۇزدىقتاردىڭ كولەمى قازىر 30 پايىزعا قىسقاردى. ايماقتاعى ەكى ۇلكەن وزەن سىرداريا مەن امۋدارياداعى سۋ دەڭگەيى 2050 جىلعا قاراي 15 پايىزعا تۇسەدى. ءبىز ايماقتاعى ەكولوگيالىق اپاتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن حالىقارالىق ارالدى قورعاۋ قورىن قولداۋعا كوبىرەك قارجى بولۋگە شاقىرامىز»، – دەدى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ءدال وسى سەبەپتى ايماقتاعى كليمات جانە وزگە دە ماسەلەلەردى تالقىلاۋ ءۇشىن مەن الماتىدا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ جوبالىق كەڭسەسىن قۇرۋدى جانە بۇۇ سەكىلدى حالىقارالىق ۇيىمداردى تارتا وتىرىپ، 2026 جىلى قازاقستاندا ايماقتىق كليماتتىق سامميت وتكىزۋدى ۇسىندى.

Abai.kz