اۋليە ادامدار قاراپايىم پەندەگە تۇسىنىكسىز كوپتەگەن تىلسىم، ياعني كەرەمەت ىستەر جاساي الاتىنى بەلگىلى. شاكارىم اتامىز دا سونداي اۋليەلەردىڭ ءبىرى بولعان. بىراق ونىڭ جەتكەن بۇل بيىك رۋحاني شىڭىن ءتۇسىنۋ قاراپايىم ادامعا وڭاي ەمەس. سەبەبى، قاراپايىم ادامعا ونىڭ كوزگە كورىنەتىن تىلسىمدىق قاسيەتتەرى كەرەك.

ارينە، ونىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى بولعان. بىراق ونىڭ بۇل قاسيەتتەرى زاتتىق تۇرعىدان ەمەس، رۋحاني تۇرعىدان قاراعاندا عانا تۇسىنىكتى بولادى. زاتتىق تىلسىمدىق قاسيەت پەن رۋحاني قۇدىرەتتىلىكتىڭ ايىرماشىلىعى ۇلكەن. شاكارىم ءفاني الەمنەن تولىق قول ءۇزىپ، وعان ەندى بۇل ءومىردىڭ اسەرى السىرەگەندە وعان ءوزىنىڭ ماتەريالدىق ەرەكشەلىكتەرىنە كوڭىل ءبولىپ، ەلگە كورسەتۋدىڭ قاجەتتىگى بولمادى. بىراق  ول رۋحاني جولدا پايدا بولعان ءوزىنىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرىن جاقسى سەزىنىپ، جاقسى ءبىلىپ وتىرعان.

رۋحاني قۇدىرەتتىلىك ادامنىڭ رۋحاني بولمىسىنان شىعادى. رۋحاني جەتىلۋ بارىسىندا ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسى تازارىپ، جانى ويانا باستاعاندا، ونىڭ  جۇرەك كوزى اشىلادى. ءتاندى رۋح باسقاراتىن بولعاندىقتان، وسىلاي رۋحاني جەتىلگەن ادام بويىندا كوپتەگەن تىلسىمدىق كۇشتەر پايدا بولادى.

رۋحاني ادامنىڭ نەگىزگى جەتىستىگى – جان دۇنيەسىنىڭ قاسيەتتەرى، رۋحاني ەرەكشەلىگى. جەتىلۋ بارىسىندا ادامنىڭ قاسيەتتەرى اللا تاعالانىڭ، ياعني عازيز جان قاسيەتتەرىنە ۇقساي باستايدى. جەتىلۋدىڭ زاڭعار بيىگىنە كوتەرىلگەندە شىبىن جان عازيز جان بولىسىمەن ءبىرتۇتاس بولىپ بىرىگەدى. بۇل ساتتە ادامنىڭ كەۋدەسى ءتۇرلى حيكمەتكە تولىپ، ءوزىنىڭ رۋحاني قۋاتىن سەزىنەدى. اباي دا بۇل تۋرالى «ىشتەگى كىردى قاشىرسا، ادامنىڭ حيكمەت كەۋدەسى» دەپ ەسكەرتىپ كەتكەنى بەلگىلى. اللا تاعالانىڭ قاسيەتتەرى قانشا شەكسىز بولسا، تازارۋ بارىسىندا شىبىن جان دا سوعان سايكەس ءوزىنىڭ العاشقى قاسيەتتەرىنە يە بولىپ، حيكمەتىن تۇسىنە باستايدى.  شاكارىم دە وسى دەڭگەيگە كوتەرىلگەن. ول ءوزىنىڭ وسىنداي ءساتىن بىلاي دەپ سۋرەتتەيدى:

جار كورمەگەن ناداندار:
«جارىڭ كىم؟» – دەپ كۇلەدى.
وقىعان ويسىز ادامدار
جانسىز ءومىر سۇرەدى.

ويلاسام، ولار – جاندى ولىك،
مەڭىرەۋ، ميسىز ءبىر كولىك.
وسىدان جوق وڭگەلىك،
اداممىن دەپ جۇرەدى.

قانجارىڭ بەر، بارايىن،
مەڭىرەۋدىڭ ءىشىن جارايىن.
نۇرىڭنان ساۋلە سالايىن،
سوندا وعان جان كىرەدى.

نۇرىڭمەن جارىق جۇرەگىم،
عايىپتان حابار بىلەمىن.
جارىمنان العان تىلەگىم
قاپ تاۋىن نانداي تىلەدى.

نۇرىڭدى كورسە، بولىپ ماس،
مەيلى كارى، مەيلى جاس:
«مەڭىرەۋ مۇنى جاراتپاس»، –
دەپ ءتاڭىرىسىن بىلەدى.

سيقىر كوزبەن ارباساڭ،
تابيعات باسىن يەدى،
كارلەنىپ كىمدى قارعاساڭ،
قاتەسىز وعىڭ تيەدى.

نۇرىڭدى تۇگەل جاسىرساڭ،
جارالىس كەبىن كيەدى،
ولشەمەي شەكتەن اسىرساڭ،
كوز شاعىلىپ كۇيەدى.

ولشەپ جىبەر نۇرىڭدى،
ءبىلسىن الەم ءتۇرىڭدى،
ءبىر-بىرلەپ اش سىرىڭدى،
سونىڭدى كوڭىلىم سۇيەدى.

(«جار كورمەگەن ناداندار»)

شاكارىم وسىلاي رۋحاني ادام مەن قاراپايىم ادامنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى كورسەتەدى. وقىپ، كوپ بىلگەنىمەن ونى ويعا سالىپ، رۋحاني جولعا تۇسپەي، جار (قۇداي) كورمەگەن ادامدى «نادان» دەپ اتاپ، «جانسىز ءومىر سۇرەدى» دەپ ونى جاندى ولىككە بالايدى.  ونداي ادامداردى دۇرىس جولعا باعىتتاپ، ولارعا  ءوزىنىڭ كومەك بەرە الاتىنىن تۇسىنەدى. سول ءۇشىن ول قۇدايدان رۋحاني كۇش سۇراپ مەڭىرەۋدىڭ ءىشىن جارىپ، نۇر سالدىرىپ، جانىن كىرگىزىپ، ونى بۇل ءفاني الەمنىڭ زاردابىنان قۇتقارۋعا مۇمكىندىك بەرۋدى سۇرايدى. «نۇرىڭنان ساۋلە سالايىن،    سوندا وعان جان كىرەدى» دەپ رۋحاني ناداندارعا كومەكتەسكىسى كەلەدى. اقىننىڭ بۇل سوزدەرى ءوزىنىڭ قانداي جوعارى قۇدىرەتتىلىككە يە بولعانىن كورسەتەدى. بۇل قاسيەتتەر ءتۇرلى ميستيكتەر مەن ەكستراسەنستەردىڭ كورسەتەتىن كەرەمەتتەرىمەن سالىستىرۋعا بولمايتىن وتە جوعارى دەڭگەي.

شاكارىم ءارى قاراي ءوزىنىڭ عايىپتان حابار بىلەتىنىن، قاپ تاۋىن دا تىلەتىنىن، كارلەنىپ كىمدى قارعاسا، قاتەسىز وعى تيەتىنىن، ەگەر ونىڭ نۇرى بولماسا بۇكىل جارالىستىڭ كەبىن كيەتىنىن ايتادى. وسىلاي شاكارىم اتامىزدىڭ قاراپايىم تىلسىمدىق قاسيەتپەن سالىستىرۋعا بولمايتىن وتە جوعارى قۇدىرەتتىلىككە يە بولعانىن كورەمىز. ول اللا تاعالادان قاراپايىم پەندەلەر ءۇشىن نۇرىن ولشەپ جىبەرىپ، سىرىن ءبىر-بىرلەپ اشۋىن سۇرايدى. ارينە، بۇلاردىڭ بارلىعى ەزوتەريكالىق قۇپيا ۇعىمدار. شىن مانىندە ءدىني ادامنىڭ قۇدىرەتتىلىگى ونىڭ ميستيكالىق كۇشىندە عانا ەمەس، ونىڭ بەرەتىن رۋحاني شاپاعاتىندا بولىپ تابىلادى، مىسالى، ەگەر اۋليە ادام باتاسىن بەرەتىن بولسا، ونىڭ تىلەگى ورىندالادى. ماتەريانى رۋح باسقاراتىن بولعاندىقتان، بەرگەن رۋحاني تىلەگى مىندەتتى تۇردە ورىندالىپ، ونىڭ قۇدىرەتى كۇشتى بولادى. سونىمەن بىرگە اللا تاعالا وزىنە شىن بەرىلگەن قۇلىن ەشۋاقىتتا قالدىرمايدى، جەبەپ جۇرەدى. اقىننىڭ سىرلى سوزدەرىن، ونىڭ تەرەڭ ويلارىن بايىپپەن قاراپ، بويعا سىڭىرە بىلسەك شاكارىمنىڭ اۋليەلىگىنە كوزىمىز جەتە تۇسەدى. ونىڭ تاعى ءبىر وسىنداي تەرەڭ سىرلى سوزدەرىنە كوڭىل ءبولىپ كورەلىك:

اقىل قۇسى اداسپاي اسپانداسا،
الەمدە نارسە بولماس وعان تاسا.
جەتى كوك جەردەن وڭاي باسقىش بولىپ،
عارىشقا قول جەتەدى قارمالاسا.
جاننىڭ ءبارى مەندەي جار تابار ەدى،
تەرەڭ وي، ساۋ اقىلمەن شامالاسا.
ءولىم ماعان ومىردەن مىڭ ەسە ارتىق،
جارعا قۇربان قىلۋعا جان جاراسا.
دوزاق وتىن كۇل قىلىپ سوندىرەمىن،
جارالى جۇرەگىمنەن قان تاراسا.
جاردى كورگەن كوزىمنەن سۇيمەك بولىپ،
عاجاپ پا تامام ايۋان انتالاسا.
حاقيقات جار نۇرىنا قانسا بىرەۋ،
ونىڭ جانى ولمەيدى بالتالاسا.
جار نۇرىنىڭ ۇشقىنى وسى وي دەپ،
جانعان وتقا شوقىنام جار قاراسا.
وت ارقىلى جارىما باس ۇرامىن،
تىڭدامان كاپىرسىڭ دەپ تابالاسا.
ادامعا پەرىشتەلەر ساجدە قىلعان،
ادامنان جارىم ارتىق تىم تاماشا.
جالتارىپ جاردان نۇرىن جاسىرعانى،
كۇن باتىپ، جەر جامىلىپ قورالاسا.
جەر جۇزىنە قىپ-قىزىل گۇل بىتىرەم،
كوزىمنەن قاندى جاسىم سورعالاسا.
جاردى كورگەن كوزىمە شوقىنىپ ءجۇر،
سۋ بۇراڭداپ، مايىسىپ، جورعالاسا.
تاۋ تاپجىلماي، اعاشتار قالعىر ما ەدى،
باستارىن جار سيقىرى تورلاماسا.
كورسە، ەرىكسىز سايراي ما اقىن بۇلبۇل،
كوڭىلىنە گۇلدىڭ نۇرى ورناماسا.
اسىقسىڭ دەپ ايىقتار سوككەنىمەن،
ۇيالماي ما ماس اقىل قورلاماسا.
ساۋ جۇرەك تەسىلە مە وق باتپاسا،
وق ورنىنان ءبىزدىڭ وي – شاققان ماسا.
ايىق ادام اڭعارماس ىشكى سىردى،
بايقايدى سول تەسىكتەن ماس قاراسا.
اراققا اقىل، ماستىققا وي بيلەتپەك،
وڭاي ەمەس ەرتەرەك ويلانباسا.
تاكاپپار ءوزىمشىلدى قۇداي ۇرار،
اقىلىنا باس يمەي شالقاقتاسا.
سوپىلارعا ءبىزدىڭ جار ءبىر قاراسا،
جارىق نۇرمەن جۇرەگىن ارالاسا،
جانىن جان، ەسكى يمانىن يمان دەمەي،
بايقۇستار قالار ەدى-اۋ تاڭ-تاماشا.

(«اقىل قۇسى اداسپاي اسپانداسا»)

اۋليە اقىن وسىلاي ءوزىنىڭ شاتتىق ءساتىن بىلدىرە وتىرىپ، باسقالاردى دا وزىنە ەرۋگە شاقىرعانداي بولادى. بۇل ولەڭ جولدارى اقىننىڭ قۇدىرەتتىلىگىن تولىق  كورسەتىپ وتىر. ول رۋحىنىڭ جاسامپازدىق قاسيەتىن سەزگەن كەزدە «دوزاق وتىن كۇل قىلىپ سوندىرەمىن، جارالى جۇرەگىمنەن قان تاراسا» دەپ وزىنە قۇدىرەتتى كۇش دارىعانىن بىلدىرەدى. «ءولىم ماعان ومىردەن مىڭ ەسە ارتىق» دەپ ءوزىنىڭ بۇل ءفاني الەمنىڭ اسەرىنەن تولىق بوسانعانىن بىلدىرەدى.

اۋليەلەر ءفاني الەمنىڭ ىقپالىنانن شىعۋ ءۇشىن اۋەلى وزدەرىنىڭ ءناپسىسىن جەڭۋگە ۇمتىلادى.  بۇل كۇرەس يسلام ۇعىمى بويىنشا «ۇلكەن جيھاد» دەپ اتالىپ، جان قۇمارى مەن ءتان قۇمارىنىڭ كۇرەسىن بىلدىرەدى. بۇل كۇرەس – جان يەسى ءۇشىن ەڭ اۋىر جانە نەگىزگى كۇرەس. بۇل كۇرەستە جەڭگەن ادام تولىق ەركىندىككە يە بولىپ، اللا تاعالاعا قايتۋعا مۇمكىندىك الادى. «ۇلكەن جيھاد» دەگەنىمىز وسى. بۇل كۇرەس وتە اۋىر جانە جۇرەكپەن بولاتىندىقتان، ەڭ اۋەلى جۇرەك جاراقاتتانادى. سوندىقتان شاكارىم «جارالى جۇرەگىمنەن» دەگەن ۇعىم قولدانىپ وتىر. ال «قان تاراۋ» دەگەنى رۋحاني سەزىمدەردىڭ ورىستەۋى. سوندا رۋحاني كۇشتىڭ اسەرىمەن زاتتىق ءومىردى وزىنە باعىندىرىپ، نە بولماسا وزگەرتىپ، قايتا جاساۋعا بولادى.

ويدى اللا تاعالاعا شوعىرلاندىرۋ ءۇشىن ءتۇرلى امالدار قولدانىلادى. مىسالى، شاكارىم بۇل تۋرالى «جانعان وتقا شوقىنام جار قاراسا» دەپ ءوزىنىڭ ۇشقىر سەزىمىن بىلدىرەدى. بۇنداي قۇدىرەتتى ادامدارعا ءتىپتى پەرىشتەلەر ساجدە قىلىپ، باس ۇرادى. ال اللا تاعالا ونداي ادامنان دا ارتىق جانە جوعارى ەكەنى بەلگىلى. اقىن وسىنداي جوعارى رۋحاني دەڭگەيگە كوتەرىلگەندە ءوزىنىڭ رۋحاني كۇشىن، قۇدىرەتتىلىگىن سەزىنىپ، «جەر جۇزىنە قىپ-قىزىل گۇل بىتىرەم» دەپ ءوزىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن بىلدىرگەندەي بولادى. بىراق بۇل حالدى تەك اسىقتار عانا ءتۇسىنىپ، سولار عانا سەزىنە الادى، ال ايىقتار، ياعني رۋحاني ماستىقتى تۇسىنبەيتىندەر بۇل حالدى بىلمەيدى دە، بىلسە دە قابىلداي المايدى. قاراپايىم ادام عانا ەمەس، ءتىپتى قۇداي جولىنا بەرىلگەن سوپىلاردىڭ وزدەرى «سوپىلارعا ءبىزدىڭ جار ءبىر قاراسا، جارىق نۇرمەن جۇرەگىن ارالاسا، جانىن جان، ەسكى يمانىن يمان دەمەي، بايعۇستار قالار ەدى-اۋ تاڭ-تاماشا». ءوزىنىڭ رۋحاني قۇدىرەتتىلىگىن شاكارىم وسىلاي سۋرەتتەپ وتىر.

باسقا شىعارمالارىن الماعاننىڭ وزىندە، شاكارىمنىڭ وسى ەكى ولەڭى عانا ونىڭ قانداي جوعارى رۋحاني دەڭگەيگە جەتكەنىن، قۇدىرەتتىلىك قاسيەتتەرگە يە بولعانىنىڭ دالەلى بولىپ تابىلادى.

دوسىم وماروۆ، شاكارىمتانۋشى عالىم، فيلوسوف

Abai.kz