بۇگىندە اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا قولداناتىن مەملەكەتتەر قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. ءتىپتى، نىساننىڭ قۇرىلىسى تولىق بىتپەسە دە، وتكەن ايدا «اككۋيۋ» اەس-نا «روساتوم» يادرولىق جانارمايدىڭ العاشقى پارتياسى جەتكىزىلدى. قازىر قۇرىلىستى تۇركيا مەن رەسەيدىڭ اراسىندا 2010 جىلى قول قويىلعان ۇكىمەتارالىق كەلىسىمگە سايكەس «روساتوم» كورپوراتسياسى جۇرگىزىپ جاتىر. نەگىزى ەكى ەل باسشىلارىنىڭ رۇقساتىمەن يادرولىق جانارمايدىڭ العاشقى لەگى ودان بۇرىن رەسەيدەن اكەلىندى. ەنەرگوبلوكتاردىڭ قۇرىلىسىمەن بىرگە، تۇركيا تاعى ەكى ەلەكتر ستانتسياسىن سوقپاق. ال بيىلعا تەك ءبىر ەنەرگوبلوك ىسكە قوسىلسا، تولىق اياقتالۋى 2028 جىلعا دەيىن دەپ كۇتىلۋدە.

جالپى «اككۋيۋ» اتوم ەلەكتر ستانتسياسى ەكى ەلگە دە پايداسىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. ءبىرىنشى – ەنەرگيا تاپشىلىعىن تۋدىرماۋعا سەپتىگىن تيگىزسە، ەكىنشى – تۇركيا مەن رەسەي اراسىنداعى ەكونوميكالىق بايلانىستى نىعايتادى.
ال ءبىزدىڭ ەلدە، ياعني قازاقستاندا اەس سالۋ تۋرالى ءسوز قانشاما ۋاقىتتان بەرى ايتىلىپ كەلەدى. ول جايىندا پىكىر دە ءار الۋان. جالپى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىس بولىگىندەگى حالىق تىعىز ورنالاسقان بالقاش جاعالاۋى ماڭىنداعى ۇلكەن اۋىلىندا اەس سالىناتىن بولعاندى. وندا ءتورت ەنەرگوبلوكتى ىسكە قوسۋ جوسپارلانىپ، ءبىرىنشىسى كەلەر جىلى پايدالانۋعا بەرىلەتىن بوپ ەسەپتەلگەن. ەڭ الدىمەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركيانىڭ «اككۋيۋ» اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ تاجىريبەسىن مۇقيات قاراۋدى ۇسىنعان ەدى.

پرەزيدەنتتىڭ بۇل ۇسىنىسىن «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى تيمۋر جاركەنوۆ تۇركيانىڭ تاجىريبەسىن ەسكەرە وتىرىپ، ەلىمىزگە بۇل جوبانى تولىعىمەن كوشىرمەۋى كەرەگىن ايتتى. «تۇرىك اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىنا بارىپ، كورگەن ادام رەتىندە ايتارىم، تۇركيانىڭ جوباسىن تولىعىمەن كوشىرۋ كەرەك ەمەس، ارينە، تاجىريبەسىن ەسكەرۋ قاجەت. ويتكەنى تۇركياداعى جوبانىڭ ينجەنەرلەرى مەن باسشىلارى ءبارى – رەسەيلىكتەر. ال بىزدە جەرگىلىكتى كادرلارعا جۇمىس ورنىن بەرىپ، ءوزىمىزدىڭ مامانداردى دامىتۋىمىز قاجەت»، – دەيدى تيمۋر جاركەنوۆ.

مىسالى، «روساتوم» كومپانياسى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋدان باسقا، تۇرىك جاستارى اراسىندا جوعارى بىلىكتى مامانداردى تاربيەلەۋ بويىنشا مىندەتتەمەلەردى الدى. 2011 جىلدان 2022 جىلعا دەيىن تۇركيادان كەلگەن 220 ستۋدەنت رەسەيدىڭ ۇلتتىق يادرولىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە «اتوم ستانتسيالارى: جوبالاۋ، پايدالانۋ، ينجينيرينگ»، «رادياتسيالىق قاۋىپسىزدىك» سەكىلدى باعىتتارى بويىنشا مامانداندىرۋ باعدارلامالارىن وقىتتى. قازىر رەسەيدە 51 تۇرىك ستۋدەنتى «اككۋيۋ» اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنا ماماندار دايارلاۋدىڭ ماقساتتى باعدارلاماسى بويىنشا وقۋىن جالعاستىرۋدا. ال بۇل ماماندار العاشقى پراكتيكالىق تاجىريبەنى رەسەيدە الادى. جالپى العاندا، رەسەيلىك ديزايننىڭ ەڭ جاڭا ەنەرگيا بلوكتارىن باسقارۋعا قاتىساتىن تۇركيادان كەلگەن مامانداردىڭ جەتى توبى كەزەكپەن دايىندىقتان وتەدى. وقۋ باعدارلاماسىنىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى دا ستيپەنديا بەرىلىپ، جاتاقحانامەن قاتىلادى.

جالپى، «اككۋيۋ» – تۇركيانىڭ تۇڭعىش اتوم ەلەكتر ستانتسياسى. مۇندا ءبىر مەزەتتە ءتورت ەنەرگوبلوك جىلىنا شامامەن 35 ميلليارد كيلوۆاتت-ساعات ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەدى. وسىلايشا، ەلدەگى ەلەكتر مۇقتاجدىعىنىڭ 10 پايىزىن قامتىماق. ءسويتىپ، اەس ەلەكتر ەنەرگياسىن تاۋلىگىنە 24 ساعات جانە اپتاسىنا جەتى كۇن ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەيدى. ال بۇل اەس 60 جىل بويى ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن بولادى.
قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەنەرگيا تاپشىلىعى – وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. وڭىرلەردەگى بىرنەشە جەلدەتكىش ەلەكتر قۋاتىنىڭ ۇزىلۋىنەن جانە جەو-داعى ءىرى اپاتتاردان كەيىن ۇكىمەت اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىن سالۋ دۇرىس شەشىم دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. بىراق مۇنداي نىساندى سالۋ ءۇشىن بارلىق فاكتورلار مەن تاۋەكەلدەردى ەسكەرۋ قاجەت.

– اككۋيۋ – روسساتوم جوباسى. ۆۆەر راەكتور بولۋى كەرەك. ول الەمدە كەڭ تاراعان. چەرنوبىلداعى رەاكتور باسقا ەدى. قۇرىلىس جۇمىستارىنا جەمقورلىقتى ارالاستىرماي، ماگاتە تالاپتارىن قاتاڭ ساقتاپ، باقىلاۋدا ۇستاسا، روساتومنىڭ ۆۆەر رەاكتورلارى دا جامان ەمەس. چەرنوبلدا ربمك رەاكتورى تۇر. ونىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينتسيپى بولەك، – دەيدى اسكەري ساراپشى امانگەلدى قۇرمەت.

ونىڭ ايتۋىنشا، اەس ءبىزدىڭ وڭىردەگى ەنەرگەتيكالىق قۋاتتىلىقتى ەداۋىر ارتتىرۋعا جانە حالىقتىڭ بارلىق قاجەتتىلىكتەرىن جابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق ءبىزدىڭ ءوڭىردىڭ اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋعا قانشالىقتى قولايلى ەكەنىن زەرتتەپ جاتىر. مىسالى، وسى ستانتسياعا جابدىقتى جەتكىزۋ اۆتوموبيل نەمەسە تەمىرجول بويىنشا ىسكە اسىرىلسا، بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىزدىڭ وبلىستا جولداردى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن جەتكىزدى.

Abai.kz