ۇرپاعىنا ماڭگىلىك مۇرا قالدىرىپ، اققان جۇلدىزداي ءىز تاستاپ وتكەن اسىل ازاماتتاردىڭ ءبىرى – سۋرەتشى، ديزاينەر، ونەرتانۋشى مۇحامەدجان الىمباەۆ.
سىردىڭ بويىن جاياۋ ارالاپ ەل اراسىنان شەبەرلەردىڭ قولىنان شىققان الۋان ءتۇرلى كىلەمدەر مەن جەز قۇمانداردى جالىقپاي جيناۋعا ءوزىنىڭ سانالى عۇمىرىن ارناعان مۇحامەدجان تۋرالى ايتىپ-جەتكىزۋدى ازاماتتىق بورىشىم سانادىم.

ۇرپاعىنا ماڭگىلىك مۇرا قالدىرىپ، اققان جۇلدىزداي ءىز تاستاپ وتكەن اسىل ازاماتتاردىڭ ءبىرى – سۋرەتشى، ديزاينەر، ونەرتانۋشى مۇحامەدجان الىمباەۆ.
سىردىڭ بويىن جاياۋ ارالاپ ەل اراسىنان شەبەرلەردىڭ قولىنان شىققان الۋان ءتۇرلى كىلەمدەر مەن جەز قۇمانداردى جالىقپاي جيناۋعا ءوزىنىڭ سانالى عۇمىرىن ارناعان مۇحامەدجان تۋرالى ايتىپ-جەتكىزۋدى ازاماتتىق بورىشىم سانادىم.

 
قوس ديپلوم يەسى

مۇحامەدجاننىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – وتە ونەرلى ەدى. ەڭ الدىمەن بەساسپاپ شەبەر بولاتىن. اسىرەسە، ول كونە جادىگەرلەردى باستاپقى قالپىن ساقتاي وتىرىپ، قايتا جاڭعىرتۋدى جاقسى كورەتىن. باسقانى قايدام، ءدال وسى مۇقاڭ كونە جادىگەر دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن. سودان دا بولار، ول سوناۋ كەڭەستىك كەزەڭدە ءوزى تۋعان شەجىرەلى شيەلىدەن باستاپ، سىردىڭ بويىنداعى بارلىق اۋىلداردى ارالاپ، ونداعى شە­بەرلەردىڭ قولىنان كونە جادى­گەرلەردى جالىقپاي جينادى. جەرگىلىكتى حالىق كەيدە ونەر­تا­نۋشىعا كونە جادىگەرلەردى سىيعا تارتسا، ەندى ءبىرىن ءوز قارجىسىنا ساتىپ الدى. سويتسەك، مۇحامەدجان كونە جادىگەرلەردىڭ قۇنىن وزگەلەردەن الدەقايدا جاقسى بىلگەن ەكەن. مۇقاڭنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، ول سويلەگەندە ءسوزدى تۇيدەك-تۇيدەگىمەن سۋىرىپ، قازاقتىڭ قارا دومبىراسىمەن اۋەلەتىپ ءان سالعاندا نەمەسە سىر بويى جىراۋلارىنىڭ تەرمەلەرىن ورىنداعاندا تاڭدى- تاڭعا اتىراتىن. بۇل ءبىز سان مارتە كۋاسى بولعان شىندىق.
«حالقىمىز «قولونەر – مول ونەر» دەپ تەكتەن-تەككە ايتپاعان عوي. ويتكەنى حالىقتىق ءھام ۇلتتىق ونەر بۇل، ءتۇبى تەرەڭ الىپ مۇحيت ءتارىزدى. حالىقتىق ونەردىڭ تالاي عاسىرلار قويناۋىندا جاتقان قاتپار-قاتپار تاريحى، قايسى­بى­رەۋلەر بىلە بەرمەيتىن ەرەكشەلىگى بار ەكەنى انىق. مەن ءوز باسىم ونەردىڭ ورداسى سانالاتىن سىر وڭىرىندەگى شيەلى اۋدانىنىڭ جاڭاتۇرمىس اۋىلىندا ءومىر ەسىگىن اشتىم. بۇل اۋىلدىڭ باسقا اۋىل­داردان وزىندىك ەرەكشەلىگى، مۇندا كىلەم توقۋ ەجەلدەن قا­لىپتاسقان. بۇل اۋىلدىڭ بالالارى كوزىن «تىرناپ» اشقاننان باستاپ، كىلەمنىڭ نەبىر قايتالانباس بوياۋ­لارىنا قانىعىپ وسەدى. مەن دە جاس­تايىمنان شيەلىلىك شەبەرلەردىڭ كىلەمدەرىنىڭ سىر-سيپاتىنا بارىنشا قانىعىپ، مۇنىڭ ۇلكەن ونەر ەكەنىن تانىپ ءوستىم. كىلەم توقۋشىلاردىڭ قيمىل-ارەكەتتەرى، قاراپايىم كيىزگە الۋان ءتۇرلى ورنەك سالۋى، سان ءتۇرلى بوياۋدى پايدالانۋ شەبەرلىگى ايرىقشا اسەر قالدىراتىن. ەسەيە كەلە الماتىداعى كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىن ءتامام­دادىم. وسى وقۋ ورنىن بىتىرگەن سوڭ، مەنىڭ بار اڭسارىم شيەلىنىڭ قايتالانباس ورنەكتى كىلەمدەرىنە اۋدى دا تۇردى. سودان باسقا ونەر اتاۋلىنى ىسىرىپ قويىپ، كىلەم جيناۋمەن اينالىستىم. ال مىس­كەرلىك ونەرى قازاقستاندا وتكەن عاسىردىڭ باسىندا ەجەلگى تۇر­كiستاندا وسىنداعى قوجا-احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ جانىندا اي­رىقشا دامىدى. مۇنداعى ۇستالار ءدال وسى ماڭدا توپتاسىپ، كۇندىز-ءتۇنى جۇمىس جاسادى. ءدال وسى تۇركىستاندا مىسكەرلىكتىڭ دامۋىنا بىردەن سەبەپ بولعان نارسە، دۇنيەجۇزىنىڭ سان قيىرىنان كەلگەن مۇسىلمانداردىڭ وسىنداعى كيەلى دە قاسيەتتى قوجا-احمەت ياسساۋي مەشىتىنە زيارات ەتىپ شىعۋى ءۇشىن، الدىمەن، دارەت الۋى قاجەت بولدى. ال بۇل ۇستالىقتى كاسىپ ەتكەندەردىڭ الدىنا ۇلكەن مىندەت جۇكتەدى. ءسويتىپ، ولار وسىندا كەلگەن ءاربىر ادامدى وزدەرى قولدان سوققان مىس قۇمانمەن قامتاماسىز ەتتى. زەر­دەلەپ قاراسام، كۇنى بۇگىنگە دەيىن جاڭاسى بار، ەسكىسى بار التى مىڭنان استام كىلەم مەنىڭ قولىمنان ءوتىپتى. 30 جىلعا جۋىق جيناعان كىلەم­دەرىمنىڭ ءوزى قازىر بەس-التى «كاماز»-عا نەمەسە ەكى ۆاگونعا جۇك بو­لار­لىقتاي. ولاردىڭ ءبىرازىن ورتالىق مۋزەيگە تاپسىردىم. ءبىرازى قو­لىمدا. ءتىپتى اراسىندا شەتەلدەگى جەكەمەنشىك كورمەلەرگە وتكىزگەن كەزدەرىم دە بولدى»  دەگەن ەدى بىردە مۇحامەدجان.
مۇحامەدجان الىمباەۆتىڭ ايتۋىنشا، ول الماتىدا، ماسكەۋدە سان مارتە كىلەمدەر كورمەسىن ۇيىمداستىرىپ، توقىلعان كىلەمدەردى پارسى، يران، اۋعان كىلەمدەرىمەن سالىستىرا وتىرىپ، قازاقى كىلەم­دەردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن ارتىقشىلىقتارىن جالىقپاي زەرتتەدى. ءسويتىپ، قازاقى كىلەمدەردىڭ الەمدەگى مۇسىلمان ەلدەرىندە وندىرىلەتىن كىلەمدەردەن ەش كەمدىگى جوعىن دالەلدەدى. «قازاقى كى­لەمدەردىڭ ەرەكشەلىگى، كولەمى جاعىنان ۇلكەن، ءتۇسى – شىمقاي قىزىل كەلەدى. ىلىنگەن تۇسىن ايرىقشا نۇرلاندىرىپ تۇرادى. بۇعان قوسا، قازاقى كىلەمدە سىرماق، كيىز توقۋدا قولدانىلاتىن وزىندىك ەرەكشەلىكتەر ەسكەرىلەدى. قازاق كىلەمدەرى ەشبىر قوسپاسىز تابيعي زاتتاردان عانا جاسالادى. قازاق شەبەرلەرى كىلەمگە قاجەتتى الۋان ءتۇرلى بوياۋدى كۇندەلىكتى قولدانىستاعى زاتتاردان جاساي بىلگەن. دەمەك، كىلەم، ۇلتتىق ونە­رىمىزدىڭ ءبىر بۇتاعى دەۋگە بولادى» – دەۋشi ەدى مارقۇم مۇقاڭ.

شەبەرلىكتىڭ شىڭى

ول جەز قۇمانداردىڭ ءبىر مىڭعا جۋىعىن جيناپتى. سول قۇمانداردىڭ ءبىرازى استانا مەن الماتىنىڭ مۋزەيلەرىندە. ەندى ءبىرازى ءالى كۇنگە دەيىن پاتەرىندە ساقتاۋلى. مۇحامەدجاننىڭ پاتەرىندەگى جەز قۇمانداردىڭ ارقايسىسىنىڭ وزىندىك جاسالۋ ەرەكشەلىگى بار. ول بۇل قۇمانداردى ءوزى جيعان-تەرگەن جەز قۇماندارىنىڭ اراسىنان تاڭداپ الىپ قالعان. قازاق شەبەرلەرىنىڭ كىلەم توقۋ ونەرىنە جاستايىنان قانىق مۇحامەدجان كوزى تىرىسىندە قازاق حالقىنىڭ، اسىرەسە، كەيىنگى جاس تولقىننىڭ ۇلتتىق ونەرىمىزگە «باجىرايا» قاراپ، جاقتىرمايتىنىن ءجيى ايتىپ وتىراتىن ەدى.
«مەنىڭ كىلەم ونەرىمەن تىكەلەي اينالىسقانىما شيرەك عاسىرداي ۋاقىت بولدى. سوندا، ءبىر بايقاعانىم، مۇنداي جادىگەرلەرگە جەرگىلىكتى تۇرعىندارىمىزعا قاراعاندا شە­تەلدىك ازاماتتار ايرىقشا «عاشىق». ءتىپتى ولار قايسىبىر جەز ­قۇماندى كورسە بولدى، اينالىپ شىقپاي قالادى. بۇل ولاردىڭ كونە ءھام تاريحي جادىگەرلەردىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن ەرەكشە باعالاي بىل­گەندىگىنەن بولسا كەرەك. ءوز باسىم كىلەم توقۋ مەن مىسكەرلىك ونەردى قازاق قولونەرىنىڭ شىڭى دەپ بىلەمىن. ەڭ باستىسى – بۇل ۇلتتىق ونەر. سوندىقتان دا مەن مىس قۇماندار مەن كونە كىلەمدەردى ايرىقشا باعالايمىن. بىردە شيەلىدە ءبىر شەبەردىڭ قولىنان شىققان كىلەمگە قىزىققانىم سونشالىق، سول كىلەمدى استىمداعى اۆتوكولىگىمە ايىرباستاپ الدىم. بۇل ادام دەگەندى قويساڭشى، قىزىق پەندەمىز عوي. مەنىڭ كەيدە كەيبىر كونە زاتتارىمدى مەيلى ول جەز قۇمان بولسىن، مەيلى كونە كىلەم بولسىن كولدەنەڭ كوك اتتىدان قىزعانىپ، ءتىپتى كورسەتكىم كەلمەيتىن كەزدەرىم دە بولادى. سوندىقتان ولاردىڭ كوپشىلىگىن ءالى كۇنگە ءۇيىمنىڭ تورىندە ساقتاپ وتىرعان جايىم بار. جەز قۇماندارىمدى ءبىرى ۇلكەن، ءبىرى كىشى ورىستىڭ ماترەش­كاسىنداي قاز-قاتار ءتىزىپ تە قويامىن. بۇل – تازا ونەردى باعالاۋ. مىسالى، سول جەز قۇمانداردىڭ اراسىندا وڭتۇستىك وڭىرىنە، اسىرەسە، تۇركىستان ايماعىنا ەسىمدەرى كەڭىنەن تانىلعان قوجا-مولدالار پايدالانعاندارى دا بار. مەن ولاردى ەل ارالاپ ءجۇرىپ تاۋىپ الدىم. مەنىڭ اكەم مولدا بولعان. مىنا، تۇركىستانداعى قار­ناقتا وقىعان.
ەڭ قىمبات جەز قۇمان اكەمنىڭ قولىندا بولدى. كىلەمگە قايتا ورالساق، شيەلىنىڭ كوكسەڭگىر كىلەمى بار. بۇل – كىلەمنىڭ ەڭ تازاسى، وعان ەشقاندي بوگدە قىلشىق نەمەسە ءجۇن قوسىلماي، تەك ەشكىنىڭ تۇبىتىنەن عانا توقىلادى. شىندىعى سول، شيەلىنىڭ كونە كىلەمدەرى مەن تۇركىستان شە­بەرلەرىنىڭ جەز قۇماندارى مەنى اسىرادى، – دەپ مۇحامەدجان ىشكى سىرىن اقتاراتىن.
شەبەردىڭ ايتۋىنشا، ول جاس­تايىنان كىتاپ وقۋدى ايرىقشا جاقسى كورىپتى. ال سول كىتاپ قۇمارلىق ونى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا بولىمىنە اپاردى. ءسويتىپ، ول جۋرناليست ماماندىعىن دا مەڭگەردى. باستاپقىدا ءبىراز جىل الماتىداعى كىتاپ باسپالارىندا جۋرناليستيكامەن اينالىستى. بىراق ونىڭ اڭسارى قولونەرىنە اۋدى دا تۇردى. سودان باستاپقى كاسىبى قول ونەرىنە قايتىپ ورالدى.

اقمارال، سۇلۋ،
ەركەم-اي...

مۇحامەدجان كىتاپتى جاقسى كورگەندىگىنەن، جازۋشى اعالارىنا دەگەن قۇرمەتتەن بولار، ءىزباسارى – قوس ۇلىنىڭ ءبىرىنىڭ ەسىمىن ءسابيت، ەكىنشىسىنىڭ ەسىمىن عابيت قويدى. ويت­كەنى مۇسىرەپوۆ پەن مۇقانوۆتىڭ شىعارماشىلىعى وعان تىم ىستىق. بۇل جونىندە  مارقۇم  مۇحامەدجان­نىڭ ءوزى: «ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە جۋرناليست بولۋعا تالپىنعان جاستار سول كەزدەگى «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا بولاتىن. مەن دە وسى گازەتپەن بايلانىستا بولدىم. جازعان-سىزعاندارىمنىڭ وسى گازەتتە جا­ريالانۋىن قالايتىنمىن. ءبىر جىلدارى كورنەكتى سىنشى، مارقۇم ساعات اشىمباەۆ باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، ال تانىمال جازۋشى ورالحان بوكەي ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى. وسى قالام يەلەرىمەن ارالاس-قۇرالاس بولدىق. بىردە ۇلكەن قىزىم تۋعاندا ورالحان بوكەيگە «اعا، تۇڭعىش قىزىم ومىرگە كەلدى، اتىن ءسىز قويىپ بەرىڭىز!» دەپ قولقا سالدىم. سودان ول كىسى كوپ ويلانباستان «قاراعىم، وندا تۇڭعىشىڭنىڭ ەسىمىن اقمارال، سۇلۋ، ەركەم-اي قويا عوي» دەدى. وراعاڭنىڭ ءدال وسى اتتاس شىعارماسىنىڭ بار ەكەنىن بىلەتىن مەن ءۇنسىز كەلىستىم. الايدا مەن بۇعان وزىمشە وزگەرىس ەنگىزىپ، ۇلكەن قىزىمنىڭ ەسىمىن اقمارال، ودان كەيىنگى ورتانشى قىزىمدى – سۇلۋ، ال ءۇشىنشى قىزىما – ەركەم-اي دەگەن ەسىمدى ءجون كوردىم. قازىر اقمارالىم مەن ەركەم-ايىم تۇرمىس قۇرىپ، ەكەۋىنەن دە جيەن-نەمەرەلى بولىپ وتىرمىن. مەنىڭ بۇل جاڭالىعىمدى، ءبىر شىعار­ماسىنىڭ اتىن ءۇش بىردەي قىزىما بەرگەنىمدى ەستىگەن ورالحان بوكەي ايرىقشا قۋانىپ، ولاردى ءوزىنىڭ كورگىسى كەلەتىنىن ايتتى. ول جىلدارى مەن الماتىنىڭ «اينابۇلاق» ىقشام­اۋدانىندا تۇراتىن ەدىم. ورەكەڭ ۇيدە بولىپ، تۇلىمشاقتارى جەل­بىرەپ، ءۇش قارلىعاشىم الدىنان جۇگىرىپ شىققانداعى قۋانىشىن ايتساڭىزشى... ول مۇنى ءوزىنىڭ جازۋشىلىق قارىم-قابىلەتىنە، شىنايى شىعارماعا دەگەن ىستىق قۇرمەت ەكەنىن مەن ايتپاي-اق سەزىنىپ، ءۇش ءبۇلدىرشىنىمنىڭ ماڭدايىنان يىسكەپ، ايرىقشا كۇي كەشكەنى كۇنى كەشەگىدەي ەسىمدە.
ايتپاقشى، مۇقان تولەباەۆتىڭ تاڭداۋلى ءبىر ءانىنىڭ قايىرماسىندا «اقمارال، سۇلۋ، ەركەم-اي» دەگەن ادەمى شۋماقتى، قايتالانباس سوزدەر بار. ال مۇنىڭ ءوزى مەنىڭ ءۇش قىز­عالداعىمدى ايرىقشا شاپاعاتقا بولەپ، وسە كەلە ولار دا ونەر جولىن تاڭدادى. ءسويتىپ، ولاردىڭ ۇشەۋى دە الماتى كوركەمسۋرەت كوللەدجىن، ودان سوڭ تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىن ءبىتىرىپ، سۋرەتشىلىك جولدى تاڭداپ الدى. بايقايمىن، ولاردىڭ ۇشەۋىنىڭ دە بىرىڭعاي ماماندىقتى تاڭداپ الۋىنا كوپشىلىگىندە ولاردىڭ جاستايىنان مەن جيناعان كىلەمدەر مەن جەز قۇمانداردىڭ اراسىندا وسكەنى سەبەپ بولسا كەرەك. ويتكەنى قاي جەردە كورمە ۇيىمداستىرسام، ولار مەنىمەن بىرگە قاتار جۇرەتىن. ءۇش قىزىما تريپتيح جاسايىن دەپ ۇلدارىمنىڭ اتىن عابيت، ءسابيت، ءتىپتى ءداۋىت (داۆيد) قويايىن دەپ تە ار­مانداعانمىن. بىراق تريپتيح جا­ساۋدىڭ رەتى بولمادى. الايدا قوس جازۋشىنىڭ اتىن العان عابيت پەن ءسابيت ەرجەتىپ، ءوسىپ كەلەدى.
ونداعى ماقساتىم، «جاقسىدان شاراپات» دەگەندەي، قوس ۇلىم عابيت پەن ءسابيت سىندى قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىندە وزىندىك ورنى بار ءسوز زەرگەرلەرىنە ۇقساسىن دەگەن ۇلكەن ارمان-نيەتتەن تۋعان دۇنيە عوي» دەپ سول ءبىر كەزدەسۋدە مارقۇم مۇحامەدجان اعىنان جارىلىپ ەدى.

ءتۇيىن:
مۇحامەدجان «ۇلتتىق ونەردى سۇيمەيتىن ادام، ۇلتىن دا سۇيمەيدى»  دەگەن ءسوزدى ۇنەمى ايتىپ وتى­را­تىن-دى. سوندىقتان دا بولار، ول قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى توقتار اۋباكىروۆكە ءوزىنىڭ كوللەكتسياسىنان سىر بويىندا توقىلعان شاعىن كى­لەمشەنى سىيعا تارتىپ، كيەلى دە قاسيەتتى جادىگەردى عارىشقا وزىمەن بىرگە الا بارۋىن وتىنگەن ەدى. سول جولى قازاق عارىشكەرى، ەكى مارتە باتىر توقتار مۇقاڭنىڭ تىلەگىن ورىنداپ، الگى كىلەمشەنى وزىمەن بىرگە الىپ ۇشتى. بۇل كىلەم قازىر الماتىداعى ورتالىق مۋزەيدىڭ پرەزيدەنت زالىندا ساقتاۋلى.

Abai.kz