تالاسبەك اسەمقۇلوۆ. «وقىعام جوق...» (جالعاسى)
«ايالى الاقان»
ادامگەرشىلىكتىڭ، ادامدىقتىڭ، ادامشىلىقتىڭ تاريحىنان ءبىر مىسال. بۇل حاديستە بار ما، جوق پا، بىلمەيمىن. مۇمكىن بار، مۇمكىن جوق. ادام سىرىنىڭ باسى مەن اياعى حاديس ەمەس قوي. مۇمكىن جۇرەگى داۋالاپ، ءبىر اقىلدى ادام ويلاپ شىعارعان بۇل حيكايانى. بىلاي بولىپتى. ءبىر ادام ءومىر بويى قۇدايعا قۇلشىلىق قىلىپتى. نامازىن قازا قىلماۋعا تىرىسىپتى، ال قازا بولعان نامازدى ون ەسە قىلىپ قايتا وقىپ، مۇشەسىنىڭ بارلىعىن جۋىپ تازا ساقتاپتى. الايدا و دۇنيەگە بارعاندا، اللا تاعالا ونى توزاققا جىبەرىپتى. سوندا الگى ءمۇمين «بۇنىڭ قالاي، مەن ءومىر بويى ساعان عانا تابىندىم، سەنەن باسقا بىلەرىم بولمادى، بار اقىل-ويىمدى، يمانىمدى ساعان باعىشتادىم» دەپتى. اللا تاعالا سول كەزدە ايتىپتى، «بۇل سەنىڭ نامازىڭنىڭ سانىن ەسەپتەيتىن جەر ەمەس، ەسىڭدە مە، سەن بىردە ايدالادا ناماز وقىپ وتىرعانىڭدا ءشول دالادان ءبىر يت ەڭبەكتەپ كەلىپ سەنىڭ جانىڭا جاتتى. سوندا سەن قولىڭدا قۇمان تولى سۋىڭ بار، سول سۋدى دارەتكە قيعانىڭمەن جانىڭدا شولدەپ ءولىپ بارا جاتقان ءتىرى جانعا قيمادىڭ. سول يت كوزىڭشە ءولدى» دەپتى. «ءيا، ەسىمدە» دەپتى ءمۇمين. «سول – يت بەينەسىندە كەلگەن مەن ەدىم» دەپتى اللا تاعالا.
«ايالى الاقان»
ادامگەرشىلىكتىڭ، ادامدىقتىڭ، ادامشىلىقتىڭ تاريحىنان ءبىر مىسال. بۇل حاديستە بار ما، جوق پا، بىلمەيمىن. مۇمكىن بار، مۇمكىن جوق. ادام سىرىنىڭ باسى مەن اياعى حاديس ەمەس قوي. مۇمكىن جۇرەگى داۋالاپ، ءبىر اقىلدى ادام ويلاپ شىعارعان بۇل حيكايانى. بىلاي بولىپتى. ءبىر ادام ءومىر بويى قۇدايعا قۇلشىلىق قىلىپتى. نامازىن قازا قىلماۋعا تىرىسىپتى، ال قازا بولعان نامازدى ون ەسە قىلىپ قايتا وقىپ، مۇشەسىنىڭ بارلىعىن جۋىپ تازا ساقتاپتى. الايدا و دۇنيەگە بارعاندا، اللا تاعالا ونى توزاققا جىبەرىپتى. سوندا الگى ءمۇمين «بۇنىڭ قالاي، مەن ءومىر بويى ساعان عانا تابىندىم، سەنەن باسقا بىلەرىم بولمادى، بار اقىل-ويىمدى، يمانىمدى ساعان باعىشتادىم» دەپتى. اللا تاعالا سول كەزدە ايتىپتى، «بۇل سەنىڭ نامازىڭنىڭ سانىن ەسەپتەيتىن جەر ەمەس، ەسىڭدە مە، سەن بىردە ايدالادا ناماز وقىپ وتىرعانىڭدا ءشول دالادان ءبىر يت ەڭبەكتەپ كەلىپ سەنىڭ جانىڭا جاتتى. سوندا سەن قولىڭدا قۇمان تولى سۋىڭ بار، سول سۋدى دارەتكە قيعانىڭمەن جانىڭدا شولدەپ ءولىپ بارا جاتقان ءتىرى جانعا قيمادىڭ. سول يت كوزىڭشە ءولدى» دەپتى. «ءيا، ەسىمدە» دەپتى ءمۇمين. «سول – يت بەينەسىندە كەلگەن مەن ەدىم» دەپتى اللا تاعالا.
وسى ورايدا تاعى ءبىر «وقىعام جوق» ەسىمە ورالادى. قازاقتا ءبىر كلاسسيك جازۋشى بار. شىنىندا دا شەبەر. ۇلىستىڭ قامىن جەگەن ادام. ءوزىن ۇلتتىڭ اكەسى (وتەتس ناتسي) سانايدى. ءبىر كۇنى سول كىسى ادەتىنشە ۇلىستىڭ قامىن جەپ وتىرعان كەزىندە ەسىكتەن ءبىر جىگىت كىردى. بۇرىننان تانىس اقىن. جولى بولماي، باعى جانباي جۇرگەندەردىڭ ءبىرى. ابدەن ارىعان، شارشاعان. قوڭىرقاي ءجۇزىن ەرتە ءاجىم تورلاعان. امانداسىپ ءوزىنىڭ اقىن ەكەنىن ايتتى.
«ەشتەڭەڭدى وقىماپپىن» دەدى كلاسسيك.
اقىن جىگىت بولمەدە وتىرعان ادامدارعا ءبىر قاراپ الىپ (كلاسسيككە بىرنەشە كلاسسيك قوناققا كەلىپ، كەلەلى اڭگىمە ۇستىندە وتىرعان. ۇلتتىڭ، ۇلىستىڭ قامى), كلاسسيككە جالىنا-جالبارىنا ءتىل قاتقان. پالەنباي جىلدان بەرى ءۇيسىز-كۇيسىز ەكەنىن، ايەلى مەن ەكەۋى بالالارىن ارقالاپ پاتەردەن-پاتەرگە كوشىپ جۇرگەنىن، ءوزىنىڭ جوق-جىتىك كەدەي ەكەنىن، ياعني، ءوز اقشاسىنا ەشقاشان ءۇي ساتىپ الا المايتىنىن، كرەديت الۋعا جالاقىسىنىڭ مولشەرى جەتپەيتىنىن، تاعى باسقا بۇكىل قايعى-قاسىرەتىن سول جەردە ايتىپ سالعان. ءبىر كەزدەگى ءوز باسىمنىڭ قيىنشىلىقتارىن كورگەندەي، كوڭىلىم قاتتى بوساپ كەتتى.
– سول سەبەپتى اكىمگە حات جازىپ (ول كەزدەگى اكىم حراپۋنوۆ ەدى – اۆت.) پاتەر سۇرايىن دەپ وتىرمىن. ءسىز سياقتى قازاقتىڭ ۇلكەن كىسىلەرىنە جاعالاي قول قويدىرىپ كەلە جاتىرمىن، – دەگەن اقىن جىگىت قولىنداعى ارىزىن كلاسسيكتىڭ الدىنا ەپپەن قويعان.
كلاسسيك قاعازعا نەمقۇرايدى ءبىر كوز جۇگىرتىپ، جىگىتتىڭ وزىنە قايىرىپ بەردى:
– باۋىرىم، مەن مۇنداي قاعازعا قول قويمايمىن. بۇنداي ماسەلەلەرمەن ۋاقىتىمدى، مازامدى الماڭدار.
اقىن جىگىت توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي مەڭىرەيىپ ءسال تۇرىپ قالدى. بولمەدە از عانا ىڭعايسىز ۇنسىزدىك ورناعان.
– جارايدى، اعا، – دەدى اقىن جىگىت.
ارىزىن الىپ، شىعىپ جۇرە بەرگەن. مەن از كىدىرىپ سوڭىنان شىقتىم. جازۋشىلار وداعىنىڭ الدىندا تۇر ەكەن. سودان بەرى پالەنباي جىل ءوتتى. بىراق سول اقىن جىگىتتىڭ وداقتىڭ الدىندا، بارار جەر، باسار تاۋى بولماي، شاراسىز، ناۋبەز كۇيدە تۇرعانىن ۇمىتا المايمىن. ونىڭ ءۇيسىز، پاناسىز جۇرگەنىنە مەن كىنالى سياقتىمىن. ونى قالاي جۇباتقانىم دا ەسىمدە. جىميعان بولىپ، ماعان العىسىن ايتىپ كەتە بەردى. قايتا كىردىم. اڭگىمە قالىپتى ارناعا ءتۇسىپ، كلاسسيكتەر كەلەلى كەڭەسىن ارى قاراي جالعاستىرىپتى. ۇلتتىڭ، ۇلىستىڭ قامى. ال ەندى وسى ءبىر جاپىراق قاعازعا قول قويۋعا جاراماعان، اعا بولۋعا جىلىگى تاتىمايتىن وسى كلاسسيك – ۇلتتىڭ تاعدىرىن ەگىلە جازىپ، ەلدىڭ بارلىعىن بوساتىپ، جىلاتىپ جۇرگەن ادام.
ادامزاتتى، ۇلتتى سۇيگەن وڭاي، سەبەبى، ونىڭ ءبارى – دەكلاراتسيا. ولگەندەردى سۇيگەن، ولاردى دارىپتەگەن وڭاي، سەبەبى، ولگەندەرگە ەندى ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق. ال جانىڭدا جۇرگەن ءتىرى ادامدى، وسى وزىڭدەي، اۋىراتىن ءتانى بار، جانى بار ادامدى جاقسى كورۋ قيىن. سەبەبى، ول – ارەكەت. قازىر ءبارى ساتۋلى. ەشكىم دە ارتىق ارەكەتكە بارعىسى جوق («باسقانىڭ قينالىسىن، باسقانىڭ اۋرۋىن سەزىنبەگەن ادام – اۋرۋ» دەپتى عوي ءبىر كلاسسيك).
الپامىستان قالعان ميراس
ەندى وسى باددۇعا، وسى تەرىس باتا بىزگە قايدان كەلدى؟ بۇنى ءبىلۋ ءۇشىن وتكەنگە شومۋ كەرەك. ۋ.فولكنەر ايتپاقشى «وتكەنىڭ ەشقايدا كەتپەيدى، وتكەنىڭ دە، كەتكەنىڭ دە سەنىمەن بىرگە، سەنىڭ ماڭگى بۇگىنىڭ».
ەگەر دە، قوندىگەر-قاڭلى اۋلەتىنىڭ جانە ودان تامىر تارتاتىن قازاق دەگەن حالىقتىڭ ەگجەي-تەگجەيلى تاريحىن جازىپ، بۇگىنگى ۇرپاققا وقىتسا، ءبارى دە تۇسىنىكتى، بابالاردىڭ ءار ىستەگەن ءىسىنىڭ ءۋاجى، ۇلكەن سەبەبى بار. الايدا، اتالمىش تاريحتى ۋاقىت جاعىنان سىعىمداپ، وتە قىسقا قىلىپ بايانداساڭىز، وندا ادام نانبايتىن كىتاپ بولىپ شىعادى. مەن وسى ادام نانبايتىن تاريحتى بايان ەتىپ بەرەيىن دەپ وتىرمىن. سىزگە، جاس وقىرمان.
باتىرلار جىرىن تالاي وقىعاندا بايقاعان شىعارسىز، الپامىس جاۋعا اتتانعاندا ەلدى كۇڭنەن تۋعان ۇلتان دەگەن قۇل بيلەپ قالادى. ەپوستا تاعى ءبىر سۇمدىق دەتال بار. قارىنداسى قارلىعاش اعاسىمەن قوشتاسىپ تۇرىپ، «توعاي تولى مالىڭدى كىمگە تاپسىردىڭ؟» دەپ جىلاعاندا، الپامىس «توعاي تولى مالىمدى بورىگە تاپسىردىم» دەپ جاۋاپ بەرەدى.
كەمەڭگەر بابالارىمىز، توقتاۋسىز جاۋگەرشىلىك جولىنا تۇسكەن ەلدىڭ ازىپ-توزاتىنىن، ونداي ەلدى اقىر سوڭىندا ۇلتان سياقتى قۇلدار بيلەيتىنىن، ونداي ەلدىڭ «توعاي تولى مالى» (سولاردىڭ ۇرپاعى، مىنا بىزگە تيەسىلى يگىلىك پەن داۋلەت) اقىر سوڭىندا ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتەتىنىن بولجاعان. بىراق قانداي كەمەڭگەر، قانداي بولجامپاز بولسا دا، ات تۇياعى جەتەتىن جەردى، بۇكىل الەمدى الدەنەشە رەت جاۋلاسا دا وسى جاۋگەرشىلىكتى قويا دا الماعان، توقتاتا دا الماعان. ارتىنداعى كەلەر ۇرپاعى (مىنا ءبىز) كەيىننەن قانداي كەپكە تۇسەتىنىن، قانداي نەسىبە تاتاتىنىن بىلە تۇرا.
قۇرمەتتى وقىرمان، مىناداي ەكسپەريمەنت. ءسىز – ساردارسىز. سوعىس ءجۇرىپ جاتىر. ءبىر شىتىرمان تاپسىرمانى ورىنداۋعا بىرەۋدى جىبەرۋ كەرەك. الدىڭىزدا ەكى ادام تۇر. بىرەۋى – ەڭكىش، قورقاق، اقىماق. ەكىنشىسى ەرجۇرەك، اقىلدى، ارداگەر. تاپسىرماعا كىمدى جىبەرەسىز؟ البەتتە، ەكىنشىسىن. ول ارداگەر باسىن بايگەگە تىگەدى، قان كەشەدى، ولەدى. بىراق وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ورىندايدى. ال الدىڭعى ايتىلعان ناشار ءتىرى قالادى. ارينە، مەن گروتەسكىلەپ، اسىرەلەڭكىرەپ ايتىپ وتىرمىن. بىراق قالاي ايتساڭ دا سوعىستىڭ نەگىزگى زاڭى – وسى. سوعىس ارداگەرلەردى جالمايدى، وتان، ەلدىك، ەركىندىك جايلى تۇسىنىگى جوعارى، تەكتى تۇقىمدار سوعىس ورتىندە الدىمەن جانىپ كەتەدى. وسىلايشا قوندىگەر، ودان كەيىن حۇن، ودان كەيىن تۇرىك، ودان كەيىن قازاق زاماندارىنداعى بىتپەيتىن اياۋسىز قاندى مايدانداردا «كەرى سۇرىپتاۋدىڭ» («وبراتنايا سەلەكتسيا») قاتىگەز زاڭى ءجۇرىپ جاتتى. وسى قيساپسىز سوعىستاردا بەتىنە جان قاراتپاعان ەرجۇرەك قوندىگەر اۋلەتىنىڭ تۇقىمىنداعى الدىڭعى قاتارلى ەلەمەنتتەر ۇزدىكسىز شايىلىپ، ەكىنشى قاتارداعى ەلەمەنتتەر امان قالىپ وتىردى. ارداگەردىڭ جەسىرىن سولار، امان قالعاندار الدى، بالا تۋعىزدى. ەندى حالىقتىڭ تامىرىندا سولاردىڭ قانى اقتى.
ءبىز ۇلتىمىزدى كوپ سىنايمىز. ناشارمىز، جالتاقپىز، باسىمىز بىرىكپەيدى، كۇنشىلمىز، ت.ت. دەيمىز. قۇرمەتتى وقىرمان، ءبىز ءبىر كۇندە وسىنداي بولعان جوقپىز. ءبىز – بابالارىمىزدىڭ ىستەگەن ىستەرىنىڭ ناتيجەسىمىز. (بابالارىمىزدىڭ تاريحتاعى تالاي عاپىل ىستەرىن، تالاي قاتەسىن كوزگە شۇقىپ تۇرىپ كورسەتۋگە بولار ەدى، بىراق ولاردى اقىماق بولدى دەۋگە ءبارىبىر اۋزىمىز بارمايدى، سەبەبى، ءبىزدىڭ باسقا بابالارىمىز جوق. بابامىز – وسىلار).
18 عاسىر – سايىن ساحاراداعى كوشپەندىلەر كەشكەن ءدۇبىرلى داۋرەننىڭ سوڭعى عاسىرى. ابىلقايىر مەن ابىلاي سياقتى ارداگەرلەر باستاعان سوڭعى جەڭىمپاز جورىقتار قوندىگەر وركەنيەتىنىڭ سوڭعى، اققۋ ءانى ەكەن. قالماقتى جەڭگەننەن كەيىن ءبىز تىنىم تاۋىپپىز. سودان كەيىن مورالدىك، ينتەللەكتۋالدىق ازىپ-توزۋدىڭ زامانى باستالىپتى. زار زامان اقىندارىنىڭ جىرلارىن وقىڭىز. قازاق قوعامىنىڭ يمان، اقىل، كىسىلىك تۇرعىسىنان كەرى كەتىپ بارا جاتقانىن جازادى. ءبىر اقىننىڭ ولەڭى تاڭقالدىردى. سول زامانداعى ۇلىقتىڭ بولمىسىن سۋرەتتەپ كەلىپ:
– ەلىن تالاپ جەي بەرەر
قاسقىرمەنەن ارالاس, – دەيدى.
بۇل نە دەگەن ءسوز؟ بۇل – قازاق وزىنە ءوزى اۋىز سالا باستادى، ءوز ەلىن جەمتىك قىلا باستادى دەگەن ءسوز.
ءتىپتى اتادان اسىپ تۋعان كەمەڭگەر ابايدىڭ ءوزى تۋعان ەلىنىڭ بولمىسىن بايىپتاي وتىرىپ، بۇل قازاققا نە بولعانىن تۇسىنە المايدى. ناتيجەسىندە حاكيمنىڭ قالامىنان «ماسعۇت» دەگەن قورقىنىشتى پوەما تۋدى. اقىن، كەمشىن سانا، ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى ولشەۋسىز تومەندەپ كەتكەن ەلدى جىندى سۋ ءىشىپ قۇتىرىپ كەتكەن قاۋىم قىلىپ سۋرەتتەيدى. تازا سۋ جيىپ، سونى ءىشىپ قۇتىرماي امان قالعان ماسعۇت ءۋازىر مەن پاتشا – ءار حالىقتا بولاتىن ازعانتاي اقىلدى ادامدار. الايدا حالىق پاتشا مەن ءۋازىر جىندانعان دەپ ەكەۋىن ولتىرمەك بولادى. كوپشىلىكتىڭ ەشتەڭەدەن تايىنبايتىنىن كورگەن ماسعۇت پەن پاتشا امالسىز جىندى سۋ ىشەدى. قۇتىرىپ الاڭعا جەتىپ بارعاندا حالىق ەكەۋىنە باس يەدى.ەندى بۇدان بىلاي اقىماق توبىردىڭ اقىلدى ازشىلىققا ۇستەمدىك ەتەتىنىن قازاقتا ابايدان ارتىق ەشكىم ايتپاعان شىعار. ابايدىڭ جولىن بەرىك ۇستانعان سۇلتانماحمۇت اقىندا «ءبىر جەردە جيۋلى ەكەن قازىنا-مال» دەپ باستالاتىن تاماشا ولەڭ بار. ولەڭنىڭ سوڭىندا ەلىن ساتىپ، ەلدىڭ مۇددەسىنە ايىرباستاپ العان وردەن-مەدالدارىن (سۇلتانماحمۇتتىڭ تىلىندە «وقا، تۇيمە، سىلدىرماق، تەڭگە») ماقتان ەتىپ تۇرعان قارياعا اقىن:
– دەدىم مەن، قۇتتى بولسىن شەكپەنىڭىز،
ارتقىعا قانداي ەگىن ەككەنىڭىز.
جۋساق تا تانىمىزدەن كەتەر ەمەس،
سونداعى تۇقىم شاشىپ سەپكەنىڭىز, – دەيدى.
(قۇرمەتتى وقىرمان، ءسىز ابايدىڭ «ماسعۇتى» مەن سۇلتانماحمۇتتىڭ اتالعان ولەڭىنىڭ، ماقالامىزدىڭ وزەگى بولىپ وتىرعان «وقىعام جوققا» نە قاتىسى بار دەپ قايران قالىپ وتىرۋىڭىز مۇمكىن. تىكەلەي قاتىسى بار. سول «ەگىلگەن ەگىن» قازاق ساناسىندا جايقالىپ ءوسىپ، مول ءونىم بەردى. سودان بەرى ۇلت مۇددەسى تۇككە دە تۇرمايتىن بولدى. اقىن-جازۋشى، سىنشى، كوسەمسوزشى، جالپى تالانتتى ادامنىڭ قولىنان شىققان جاقسى تۋىندىعا دەگەن نەمقۇرايدىلىق، اينالىپ كەلگەندە ءتول مادەنيەتكە دەگەن نەمقۇرايدىلىق. جاماندىق بولسىن، جاقسىلىق بولسىن، ءبىر جۇرەكتەن، ءبىر كوڭىلدەن ورىستەيدى).
الاشتىڭ قايراتكەرلەرى – قازاق قوعامىنىڭ سوڭعى پاسسيونارلارى ەدى. بىراق ولاردىڭ مۇددەسى كەڭەستىك توتاليتارلىق يمپەريانىڭ مۇددەسىنە قايشى كەلدى. سول سەبەپتى توتاليتارلىق جۇيە ولاردىڭ بىردە-بىرەۋىن ءتىرى قالدىرمادى.
ارينە، ءبىز سوۆەتتىك سوتسياليستىك سيستەمانى، جانە سول سيستەمادا وتكەن جەتپىس جىلدىق تاريحىمىزدى تولىقتاي جوققا شىعارا المايمىز. سوتسياليستىك سيستەمانىڭ وزىنە عانا ءتان ارتىقشىلىقتارى، ءتىپتى دەسەڭىز وزىق سيپاتتارى بولدى. الايدا، سوتسياليستىك جۇيەدە ادامنىڭ ەڭ باستى كەرەگى – ەركىندىك جوق ەدى. گۋمانيست پۋشكيننىڭ مىناداي ولەڭى بار:
– پاسيتەس ميرنىە نارودى،
ۆاس نە رازبۋديت چەستي كليچ،
ناسلەدستۆو ۆام يز رودا ۆ رودى،
يارمو س گرەمۋشكامي ي بيچ،
زاچەم ستادام دارى سۆوبودى؟
يح دولجنو رەزات يلي ستريچ.
ۇلى گۋمانيستىڭ ولەڭىن قازاقشالاساق تومەندەگىدەي بولادى.
بەيبىت حالىقتار، وسىلاي جايىلىپ، جۋساپ جاتا بەرىڭدەر،
سەندەردى نامىستىڭ ۇرانى ەندى وياتا المايدى،
اتادان بالاعا وتكەن نەسىبەلەرىڭ –
سىلدىرماق تاققان اجىرعى (مويىنعا كيگىزەتىن كىسەن) مەن بيشىك،
وتار-وتار مالعا بوستاندىقتىڭ نە كەرەگى بار؟
ولاردى نە سويىپ جەۋ، نە ءجۇنىن قىرقىپ الىپ وتىرۋ كەرەك.
(ناشار اۋدارمام ءۇشىن كەشىرىم وتىنەم).
ارتىق بولار، كەم بولار، بىراق پۋشكين ەۋرازيالىق الىپ يمپەريانىڭ بۇراتانا حالىقتارعا دەگەن پيعىلىن اينا-قاتەسىز بەينەلەگەن.
سوۆەت زامانىندا «وكتيابر رەۆوليۋتسياسى رەسەي يمپەرياسىنىڭ ەزگىسىندە وتىرعان بۇراتانا حالىقتاردىڭ بارلىعىن قۇلدىقتان قۇتقاردى» دەگەن اۋەندە مىڭداعان «زەرتتەۋلەر» جازىلاتىن. ارينە، شىلعي وتىرىك. سوۆەت وكىمەتى بۇراتانا حالىقتاردى قۇلدىقتان قۇتقارعان جوق – تەك سول حالىقتاردىڭ قول-اياقتارىنداعى كىسەنگە التىن جالاتىپ قويدى.
ەندى بۇگىنگى «وقىعام جوقتىڭ» گەنەزيسىن شاما-شارقىمىزشا پايىمداپ كورەيىك. ادامنىڭ تاربيەسى شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەننەن باستالادى. اۋەلى وتباسى-وشاق قاسى تاربيەسى، سودان سوڭ مەكتەپ تاربيەسى، سودان كەيىن ازاماتتىق ءومىر... وسىلاي كەتە بەرەدى. قۇرمەتتى وقىرمان، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ءومىرباياندارىن وقىعاندا، «العاشقى ءبىلىمدى اۋىل موللاسىنان الدى» دەپ كەلەتىن ەلەۋسىز عانا مالىمەتتى تالاي رەت كوزىڭىز شالعان شىعار. سولاي بولعان. ادام اۋەلى ءدىني تاربيە الۋى كەرەك. الاشتىڭ ارىستارىنا بالا كەزدەرىندە، يماننىڭ، ۇيات-ايات، ار، كىسىلىكتىڭ الىپپەسىن ۇيرەتكەن، كوبىنىڭ اتى بەلگىسىز قاراپايىم اۋىل موللالارى ەلى.
ءبىلىم دەگەن نە؟ جاي عانا ينفورماتسيا. ول ينفورماتسيا ءبىر حالىقتا كوپ، ءبىر حالىقتا از. ال ادامنىڭ كامەلەتى ونىڭ ءوزى يگەرگەن ينفورماتسيانىڭ كولەمىندە ەمەس – يمانىندا، كىسىلىك سالتتارىندا. ءبىلىم – الماس قىلىش بولسا، رۋحاني كامەلەتى تولماعان ادام – بالا. ەس بىلمەيتىن بالانىڭ قولىنا قىلپىعان قىلىشتى ۇستاتىڭىز – سودان كەيىن نە بولاتىنىن كورەسىز.
تاريحتى زەردەلەڭىز. جاماندىقتا ءمىنى جوق يمانسىز قاۋىمداردىڭ زاڭسىز ەگەمەندىك الىپ، سيقىرلى بىلىمگە قول جەتكىزىپ، ادامدى مىڭداپ-ميلليونداپ قىراتىن قۇدىرەتتى قارۋدى مەڭگەرىپ، كەنەۋسىز ايۋاندىقتىڭ جولىنا تۇسكەنىن، اقىر سوڭىندا ادامزاتقا ۇلى اپات، قاسىرەت اكەلگەنىن كورەسىز. ارينە، بۇكىل الەم وزىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرىپ جاتقاندا، قازاق ۇلىنىڭ بۇدان شەت قالاتىن ءجونى جوق. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، يمان بىلىمنەن وزىپ وتىرۋى كەرەك. سوۆەتتىك وقۋ جۇيەسىنىڭ كەمشىلىگى وسى ما دەپ تە ويلايسىڭ. الايدا، جاڭا قوعامدى قۇرۋشىلار ءدىندى مەملەكەتتەن الاستادى. ءدىن ەندى ەشقاشاندا مەكتەپكە جولاي الماس ەدى، تاربيە ىسىنە ارالاسا الماس ەدى.
مىنە، وسىلايشا تەك قانا ءبىلىم بەرەتىن سوۆەتتىك مەكتەپ قالىپتاستى. «كوممۋنيستىك سانالىلىق» دەپ اتالاتىن باستى رۋحاني قاعيدانىڭ قىزۋى وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىنا دەيىن عانا جەتكەن شىعار.
تەرىس قونعان ءبىلىم
قازاقتىڭ عىلىمى مەن ءبىلىمى شەتتەن، ورىستان، باتىستان. ال جاقسىعا، جارقىن قۇبىلىستارعا، تالانتقا قارسى كۇرەسكە باستايتىن ناداندىعى مەن اقىماقتىعى – جەرگىلىكتى، وتاندىق قۇبىلىس.
نەگە وسىلاي بولدى؟ سەبەپ بىرەۋ-اق: ءبىز اعارتۋشىلىق كەزەڭنەن وتپەي بىردەن ينفورماتسيالىق قوعامعا اينالدىق. وسى تۇرعىدان كەلگەندە قازاقتىڭ ۇلى پەداگوگى، قادىرلى ىبىراي (التىنسارين) اتامىز بەن حاكيم ابايدىڭ ومىرلىك ءىسى مۇلدەم باسقا قىرىنان اشىلادى. مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ ءبىرىنشى بەتتەرىندە تۇراتىن «كەل، بالالار، وقىلىق» دەگەن ولەڭنىڭ ءبىرىنشى جولى الىنىپ تاستالعان.
– ءبىر اللاعا سىيىنىپ،
كەل، بالالار، وقىلىق،
وقىعاندى كوڭىلگە،
ىقىلاسپەن توقىلىق.
العاشىندا ىبىراي اتامىزدىڭ قالامىنان وسىلاي بولىپ شىققان ەكەن بۇل ولەڭ. ياعني، اۋەلى اللاعا سىيىنىپ، يمانعا باس ۇرىپ الايىق، سودان سوڭ ونەر جيناۋدىڭ جولىنا تۇسەيىك دەگەن ءسوز. بۇل ۇلتتىق يدەولوگياعا اينالۋعا ءتيىس ۇران ەدى.
قازاق اعارتۋشىلىعىنىڭ جاسى نەشەدە؟ ءبىر عاسىرعا دا تولمايدى. اعارتۋشىلىق قوزعالىستى زار زامان اقىندارى جانە ءار كەزدە ءارتۇرلى امالمەن ءدىني بىلىمگە قول جەتكىزگەن قاراپايىم اۋىل موللالارى باستاعان. سودان سوڭ بۇل ءۇردىس ىبىراي التىنسارين مەن اباي قۇنانباەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ۇلاستى. ەل ىشىندە ۇلتتان شىققان، ۇلتىنا پەيىلدى مەتسەنات-دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىمەن العاشقى قازاق گازەتتەرى، كىتاپتارى شىعا باستادى. ەسەنقۇل مامانوۆ دەگەن اۋقاتتى قازاق تۇڭعىش رەت قازاق رومانىنا بايگە جاريالاپتى. جازبا ادەبيەتتىڭ قازاق توپىراعىنا تامىر سالىپ كوركەيۋىنە جانە بىردەن باتىستىق ۇلگىدەگى ءىرى جانردىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتۋگە تىرىسقان تاڭعاجايىپ ءىس. ساحارادا اقىرىنداپ قوعامدىق-الەۋمەتتىك وي جاندانىپ كەلە جاتقان. سودان سوڭ 1905 جىلعى ورىس-جاپون سوعىسى، رەسەي يمپەرياسىنداعى الەۋمەتتىك بۇلعاق، سودان كەيىن 1917 جىلعى توپالاڭ...
الايدا، عاسىرعا تولمايتىن عۇمىرىندا قازاق اعارتۋشىلىعى الاش قوزعالىسىن تۋدىردى. ارينە، الاش ارىستارىنىڭ تاعدىرى ايانىشتى، قاسىرەتى كوكىرەگىمىزدەن ەشقاشان كەتپەيدى. بىراق ولاردىڭ ءومىرىنىڭ ۇلگىسى كوركەم، جارقىن.
جوعارىدا ايتتىق، ادامعا تەك قانا ءبىلىم، ياعني، مالىمەت قانا بەرەتىن، رۋحاني باعىتتا جالعان، جاساندى قۇندىلىقتاردى عانا ۇستاناتىن سوۆەت مەكتەبى ورنىقتى دەپ. بۇگىنگى قازاق لەك-لەگىمەن وسى مەكتەپتەن وتكەن ۇرپاق. وسى ماقالانىڭ باسىنان ايتىلىپ كەلە جاتقان، كەلەشەكتەن ءۇمىتى بار حالىق ارىلۋعا ءتيىس مەرەز – سوۆەت قوعامىنىڭ رۋحانياتسىز، جانسىز تاربيەسىنىڭ ناتيجەسى.
الايدا، ءبىز ارىلا المادىق، ءالى ارىلا الماي ءالى توزاتىن ءتۇرى كورىنبەيدى.
ءبىر جاعى سوۆەتتىك مەكتەپتى دە ايىپتاۋعا بولمايدى، سەبەبى ول دا يدەولوگيانىڭ تاپسىرماسىن ورىندادى، يدەولوگيانىڭ قۇرالى بولدى. رۋحاني تاربيە ءۇشىن كۇرەسكەن پەداگوگتار بولمادى دەيسىز بە. بولعان. سوۆەت مەكتەبىندەگى تاربيەنىڭ جاي عانا فورماليزم ەكەنىن، بۇلاي ەتۋگە بولمايتىنىن، مەكتەپ ءىسىن تۇبىرىمەن وزگەرتۋ كەرەك ەكەنىن بارىنشا جۇمسارتىپ (جوعارىدا وتىرعان «كوكەلەردى» شامداندىرىپ الماس ءۇشىن) ايتقان، رۋحاني تاربيە ءۇشىن كۇرەسكەن تالاي پەداگوگتار بولعان. بىراق جوعارى بيلىك، بۇكىل الەمدە ءسوتسياليزمنىڭ جەڭىسىن قامتاماسىز ەتەم دەپ جۇرگەندە بۇنداي ماسەلەلەرگە، ءتىپتى، نازار اۋدارا الماس ەدى.
سونىمەن ءبىز جالاڭ ءبىلىم عانا الدىق، ال شىندىعىندا تۇك تە العان جوقپىز دەۋگە بولادى. ەگەر دە سىزگە جوعارى ءبىلىم بەرسە، بۇل ءسىزدىڭ ول ءبىلىمدى العاندىعىڭىزدى كورسەتپەيدى. ءبىلىم بەردىم دەگەن ءسوز، ول ءبىلىمدى بىرەۋ مىندەتتى تۇردە الدى دەگەن ءسوز ەمەس.
اعارتۋشىلىق كەزەڭنەن، رۋحاني تاربيەدەن وتپەگەن ادام ءۇستىرت ءبىلىم الادى. ول بىلىمنەن ونىڭ اقىلى ارتپايدى، كەرىسىنشە ناداندىعى تەرەڭدەي تۇسەدى. ارابتا «تاعالانعان ەسەك قاتتىراق تىرەسەدى» («پودكوۆاننىي يشاك كرەپچە ۋپيراەتسيا») دەگەن ماقال بار. رۋحاني كەمباعال ادام، جيناعان ازىناۋلاق ءبىلىمىن، ەندى، اقيقاتقا، شىندىققا قارسى كۇرەسكە جۇمساي باستايدى. البەتتە، رۋحاني كەمباعالداردىڭ بارلىعى نادان ەمەس. بۇلاردىڭ ىشىندە دە بەلگىلى ءبىر يەرارحيا بار، ادام تابيعاتىن تەرەڭ تانىعان، عىلىم-ءبىلىمنىڭ پارقىنا جەتكەن اقسۇيەك-اريستوكراتتارى بار. بىراق «تارتپاي قويماس نەگىزگە» دەگەندەي، كەمباعالدىڭ اتى كەمباعال. سەبەبى، ول اريستوكرات قانداي ءبىلىمدى بولسا دا، جيناعان ءبىلىمىن ماڭايىنداعى ادامداردىڭ تۇنىعىن لايلاۋعا جۇمسايدى. ول اريستوكرات سايىسقان ادامىنىڭ جانىن بارىنشا اۋىرتۋعا تىرىسادى، ونى بارىنشا جارادار ەتىپ قويا بەرۋگە تىرىسادى. شىندىق، اقيقات – بەيتاراپ نارسەلەر. الەمدەگى ەڭ ىزگى، ەڭ قاسيەتتى اقيقات، ءبىلىمدى پودونوكتىڭ اۋزىنان شىققاندا اسا لاس، بىلعانىش شىندىققا اينالادى. اتالمىش اريستوكراتقا اقيقاتتىڭ دا، باسقانىڭ دا كەرەگى جوق. ونىڭ جالعىز عانا قامى، مۇراتى – ىشىندەگى جينالعان مەرەزدەن ءالسىن-ءالسىن ارىلىپ وتىرۋ. ورىستا «يزجيۆات سۆوي كومپلەكسى» دەگەن تاماشا انىقتاما بار. ياعني اتالمىش اريستوكرات، بويىنداعى وسى كومپلەكستەردى سىرتقا شىعارۋدى عانا كوزدەيدى. ونىڭ ماڭايىنداعى ادامدارمەن قاتىناسى وسىعان عانا قۇرىلادى.
ال شىن بىلىمدىلىك، ول مۇلدەم باسقا نارسە. وسكار ءۋايلدتىڭ ايتقانى بار، «بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق ۇزاق وقۋ-توقۋدىڭ، بىلىمدىلىكتىڭ ناتيجەسى» دەپ. تاعى ءبىر عۇلاما ايتىپتى، «ادام بىلىمگە جەتىلگەن سايىن بىلىمگە قۇشتار بولا تۇسەدى» دەپ. ياعني، شىن ءبىلىمدى ادام بىلىمگە جەتىلگەن سايىن بۇدان دا كوبىرەك وقىسام دەپ ارماندايدى. جانە وقىعان سايىن يناباتى ارتا تۇسەدى. «كاميل ينسان»، «كەمەل ادام» يدەالى بۇكىل ادامزاتقا ورتاق. ەۋروپا، باسىنا مالىمەت تولتىرىپ العان ادامدى ەمەس – رۋحاني كامەلەتكە جەتكەن ادامدى اڭسايدى. ولاردىڭ ءوز تىلىندە بۇنداي ادام، «جاراسىم ادامى» («گارمونيچنىي چەلوۆەك») دەپ اتالادى. قازاق تا ءبىر كەزدە ءبىلىمدى دەپ، كىتاپتى كوپ وقىعان ادامدى ەمەس – ىزەتتى، يناباتتى ادامدى ايتقان. ادامگەر ادام عانا ادىلەتتى بولا الادى، اقتى – اق، قارانى – قارا دەپ ادىلەتتى پىكىر ايتا الادى.
الەۋمەتتىك پىكىردى، ادامنىڭ، قوعامنىڭ ەكىنشى ۇياتى دەسەدى. الەۋمەتتىك پىكىردىڭ جوقتىعى، نەمەسە، بىزشە – «وقىعام جوق»، ول قانداي دا بولماسىن مىندەت، ادىلەت، قۇقىق پەن اقيقاتقا دەگەن نەمقۇرايدىلىقتى كورسەتەدى. قوعامدا قالىپتاسقان، ادامنىڭ ويىنا، ادامنىڭ ادامدىعىنا، قادىر-قاسيەتىنە دەگەن وشتىك پەن جيرەنىشتى كورسەتەدى.
ءبىر عۇلامانىڭ ايتقانى بار، «كىتاپ دەگەنىمىز – اينا. سول سەبەپتى ايناعا مايمىل قارانسا، ول اينادان اۋليەنىڭ بەتى بولىپ شىقپايدى» دەپ. سول سەبەپتى، ءبىزدىڭ «وقىعام جوقتاردىڭ» بويىنداعى اتالمىش كومپلەكستەر، بۇل وركەنيەتتى جابايىلىق قايدان كەلدى دەسەڭىز، تاعى دا ايتايىن – ءبىزدىڭ وتكەن وتكەلەكتەرىمىزدەن. ءبارىن دە تۇسىندىرۋگە بولادى. بىراق، ءتۇسىندىرۋ – اقتاۋ دەگەن ءسوز ەمەس.
لەنين ايتىپتى، «رەسەي – حالىقتاردىڭ تۇرمەسى» («روسسيا – تيۋرما نارودوۆ») دەپ. الايدا، لەنين باستاعان بولشەۆيكتەر ەشكىمدى دە ازات ەتكەن جوق. پاتشالىق رەسەيدەن قالعان اباقتىنىڭ سىرتىن بوياپ-سىرلاپ، ادەمىلەپ قويدى. ال اباقتى – اباقتىنىڭ ادامىن عانا تۋدىرادى. اباقتىدان اباقتىنىڭ ادامى عانا شىعادى.
«جارالى ارىستان كومپلەكسى»
قۇرمەتتى وقىرمان، ە.حەمينگۋەيدىڭ «فرەنسيس ماكومبەردىڭ بايانسىز باقىتى» («نەدولگوە سچاستە فرەنسيسا ماكومبەرا») اڭگىمەسى ەسىڭىزدە شىعار. افريكاعا اڭ اۋلاۋعا كەلگەن ميلليونەر فرەنسيس ماكومبەر ءبىر كۇنى ءبىر ارىستاندى اتىپ جارالايدى. ارىستان ءوزىنىڭ تۇگى تۇستەس قالىڭ ءشوپتىڭ اراسىنا جاسىرىنىپ كورىنبەي قالادى. ماكومبەر ارى-بەرى ىزدەيدى دە، تابا الماعان سوڭ، وزدەرىن باستاپ جول كورسەتىپ جۇرگەن ۋيلسون دەگەن اڭشىعا «ۇيگە قايتايىق» دەيدى. بىراق جولباسشى قايتپايمىز دەيدى. ماكومبەر شامدانىپ، نەگە قايتپايمىز دەگەندە، ۋيلسون «ءسىز جارالاعان ارىستان باسقا بىرەۋگە جولىعۋى مۇمكىن» دەيدى. بۇل جەردە اۆتور، «اڭدى جارالاعان ەكەنسىڭ، ءىستى اياعىنا دەيىن جەتكىز، تاۋىپ ءولتىر. انىق ولتىرە المايدى ەكەنسىڭ – وندا تيىسپەي قويا بەر. اڭدا سانا جوق. سەن جارالاپ قويا بەرگەن اڭ باسقا، ەش جازىعى جوق، ءتىپتى قولىنا مىلتىق ۇستاپ كورمەگەن باسقا ءبىر ادامعا جولىعۋى مۇمكىن. جارالى اڭ سول ادامدى شايناپ ولتىرسە، بۇل ولىمگە ءسىز كىنالىسىز» دەگەن ويدى ايتىپ وتىر.
مۇحتار ماعاۋين «شاقان شەرى» پوۆەسىندە حەمينگۋەيدىڭ وسى يدەياسىن تاماشا پايدالانعان. شاقان شەرىنىڭ لاشىعىنا جولبارىس شاۋىپ بالاسى مەن ايەلىن سۇيرەپ الىپ كەتەدى. شاقان ءومىر بويى وسى جولبارىستى ىزدەيدى، جولشىباي قانشا جولبارىستى ولتىرەدى. اقىرىندا بالاسى مەن ايەلىن جەپ كەتكەن جولبارىستى تاۋىپ ولتىرەدى. جاۋىنىڭ تەرىسىن ىرەپ جاتقاندا بالتاسى شاق ەتىپ ءبىر قاتتى نارسەگە تيەدى. پىشاقپەن كەسىپ سۋىرىپ الىپ قاراعاندا ول زات ورىس ۆينتوۆكاسىنىڭ وعى بولىپ شىعادى. ياعني، ورىستىڭ اسكەرلەرى جولبارىستى اتىپ ولتىرە الماي، جارالاپ قويا بەرگەن. ول جولبارىس قاشىپ كەلە جاتىپ شاقاننىڭ لاشىعىنا جولىققان.
حەمينگۋەيدىڭ وسى اڭگىمەسىنەن كەيىن الەمدىك مادەنيەتتانۋدا «جارالى ارىستان كومپلەكسى» («كومپلەكس رانەنوگو لۆا») دەگەن تەرمين قالىپتاستى.
ونىڭ الدىندا «الدانعان ايەل كومپلەكسى» («كومپلەكس وبمانۋتوي جەنششينى» نەمەسە «كومپلەكس پورۋگاننوي جەنششينى») دەگەن تەرمين پايدالانىلاتىن. الدانعان، ابىرويى توگىلگەن ايەل ەسىن جيىپ، قايتادان سىلانىپ، توتىداي تارانىپ، سوعىستىڭ سوقپاعىنا شىعادى، العاشقى كەزدەسكەن ەركەكتەن قىمبات قىلىپ، اياۋسىز قىلىپ كەك الادى. ەندى ابىرويى تاپتالعان ەركەك، اقىلدى بولسا، ايەلدى كەشىرەدى، كەشىرۋگە اقىلى جەتپەسە وندا ول دا ايەل زاتىنان كەگىن الۋدىڭ امالىن ىزدەيدى. وسىلاي كەتە بەرەدى. ءبىر-بىرىنەن ماعىناسىز كەك الۋدىڭ تىزبەگى ەشقاشان ۇزىلمەيدى.
اسەكەڭ، اسقار سۇلەيمەنوۆ ايتىپ ەدى، «قىز جىبەك» فيلمىندە شەگە ايتاتىن «قان كەشۋ قاتال زاماندا، قايعىنى جەڭگەن بار ما ەكەن؟» دەگەن ءسوز وسىعان مەڭزەيدى. ونەبويىڭ كەككە تولىپ، كىمنەن ەسە قايتارسام ەكەن دەپ كەلە جاتقاندا الدىڭنان ايتەۋىر بىرەۋ جولىعادى. بىراق سەن ول ادامعا ەش قيانات قىلما، سەبەبى، ول سەنىڭ الدىڭنان كەزدەستى، سەنىڭ ارتىڭدا قالعان تاريحقا ونىڭ ەشقانداي قاتىسى جوق. الدىڭنان كەزدەسكەن ءار ادامدى وسىلايشا كەكتىڭ زاڭىمەن ەمەس، ادامشىلىقتىڭ زاڭىمەن قارسى ال، ءار ادامدى مۇعجيزا دەپ قارا» دەپ.
ءبىزدىڭ «وقىعام جوقتار»، وسى ارقايسىسىمىز سياقتى – وتكەننىڭ ناتيجەسى. ولاردى وسىنداي قىلىپ شىعارۋ ءۇشىن توتاليتارلىق يمپەريانىڭ اياسىندا وتكەن سوڭعى جەتپىس جىل دا جەتىپ جاتىر. ارىستان قۇساتىپ جارالاپ، بىراق جاراسىن ەمدەمەي قويا بەرگەن ۇرپاق ادامداردان، قوعامنان ماعىناسىز كەك الۋمەن ءومىرىن وتكىزەدى.
شىعارماشىلىق، ونەر يگىلىگىن جاراتۋ – جەكە جۇرگەن ونەر ادامدارىنىڭ ورتاق ءىسى. شىن ونەر ادامدارىنىڭ باستارى قوسىلماۋى مۇمكىن، بىراق ولار جينالىپ كەلىپ ورتاق ءىس تىندىرادى.
ءبىر-ءبىرىن ءتۇسىنۋ، ورتاق پىكىردەن گورى ورتاق قۇندىلىقتار دەۋگە كەلەتىن نارسە.
قۇرمەت – تۇلعانىڭ تۇلعانى كۋالاندىرۋى. ونەر ادامىنا دەگەن قۇرمەتتىڭ ازدىعى، ونەر تۋىندىسىن «وقىمادىم» نەمەسە «كورمەدىم»، نەمەسە «تىڭدامادىم» (وقي تۇرا، كورە تۇرا، تىڭداي تۇرا) دەۋ – قازاق الەۋمەتىندە تۇلعالاردىڭ از ەكەندىگىن كورسەتەتىن اينىماس بەلگى.
ءبىر-بىرىنە ەرەگىسكەن مىڭداعان «وقىعام جوق»... ۇلتتىق مادەنيەتكە، ۇلتتىڭ تالانتتارىنا دەگەن بۇنداي ىقىلاس-پەيىلمەن قايدا بارىپ وڭامىز؟
جارقىراعان جارقىن قۇبىلىستارعا، تالانتقا، تالانتتىعا دەگەن وشتىك، «وقىماۋ»، وقىعانعا پىكىر ايتپاۋ، جاقسىنى مۇقاتۋ ماقساتىندا جاماننىڭ ابىرويىن اسىرۋ، ءتىرىنى مۇقاتۋ ءۇشىن ءولىنى دارىپتەۋ، پلاگيات ... – وسى، قىلمىستى تۇيسىكتەر، وكىنىشكە وراي، ۇلتتىق مىنەزدىڭ باستى سيپاتتارىنا اينالعان سياقتى.
مەن اتالعان ماقالانى وسىنداي نوتادا اياقتاعىم كەلمەيدى. وعان سەبەپ، كوڭىلگە تۇتاتىن ۇلكەن مەدەۋ – قازىرگى جاستاردىڭ اراسىندا باستالعان اعارتۋشىلىق ۇمتىلىس. قۇرمەتتى وقىرمان، باعانادان بەرى ايتىلعان اڭگىمەنىڭ ماعان قاتىسى از. سەبەبى مەن وقىرماننان كەندە اۆتور ەمەسپىن. جولداسىم، بەلگىلى فيلوسوف، كوسەمسوزشى زيرا ناۋرىزباەۆا ەكەۋمىز «otuken.kz» سايتىن اشتىق. قۇدايعا شۇكىر، وقىرمانىمىزدىڭ سانى جارتى ميلليوننان استى. جاستار استانادا بولىپ جاتاتىن ءتۇرلى شارالاردا كەزدەسكەندە پىكىرلەرىن رياسىز بولىسەدى، ينتەرنەتكە كىرگەن ساتتە ەڭ اۋەلى وسى ءبىزدىڭ سايتىمىزدى اشىپ كورەتىنىن، ءبىزدىڭ جاڭا ماتەريالدارىمىزدى اسىعا توسىپ وتىراتىنىن ايتادى. بۇل، ءبىزدىڭ ويىمىز قوعامعا ەركىن جەتىپ جاتىر دەگەن ءسوز. ال ەندى ون بەس-جيىرما جىلدان كەيىنگى الەۋمەت، نەگىزىنەن وسى جاستاردان تۇراتىنىن ەسكەرسەك، وندا وسى مەرزىمدە قازاق حالقىنىڭ ورەسى ولشەۋسىز وسكەن بولىپ شىعادى. بۇدان اسقان باقىت بار ما! مەن بۇل ماقالامدا ءوزىمنىڭ اياۋلى قالامداستارىمدى، ولاردىڭ تاعدىرىن اڭگىمە ەتكەن ەدىم. ءبىر جاعى جۇباتۋ، ءبىر جاعى دەم بەرۋ. دۇنيەنىڭ باسى مەن اياعى – «وقىعام جوقتار» ەمەس. ولاردىڭ پىكىرى ەندى ەشتەڭەگە دە ىقپال ەتە المايدى. دۇنيەگە جاڭا ۇرپاق كەلدى. ول ۇرپاق وزعان ەلدەرمەن تەڭەسۋدى ارماندايدى، دارىنى مەن قابىلەتىن سونىڭ جولىندا ۇشتايدى. شىن ونەر ادامىنىڭ زامانى ەندى تۋىپ كەلە جاتىر.
سوڭى
(«الماتى اقشامى»، 22 ماۋسىم، 2013 جىل)
