كۇنى كەشە يوحاننەسبۋرگتە وتكەن بريكس ءسامميتىنىڭ ءۇش ءتۇرلى ەرەكشەلىگى بولدى دەپ سانايمىن.

بىرىنشىدەن، الەمدىك ساياسي ىقپال ورتالىقتارىنىڭ ورنى قايتا قارالىپ جاتقان، اسىرەسە، «ۇجىمدىق باتىس» رولىنە رەسەي باستاعان ەلدەردىڭ ءبىرازى كۇدىكپەن قاراي باستاعان قازىرگى تۇستا بريكس ءوزىنىڭ ۇجىمدىق الەۋەتىن سەزىنە باستاعان سەكىلدى. ول ۇيىم باسشىلارىنىڭ سوزدەرىنەن اپ-انىق سەزىلدى.

بريكس-ءتىڭ ءتورت مۇشەسى – برازيليا، قىتاي، رەسەي، ءۇندىستان – حالىق سانى ەڭ كوپ، جەر اۋماعى ەڭ ءىرى جانە ىشكى ۇلتتىق ءونىم كولەمى جونىنەن وندىققا كىرەتىنىن،  ۇيىمنىڭ ءوزى الەمدى مەكەن ەتكەن حالىق سانىنىڭ 41 پروتسەنتىنە يە ەكەنى كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك.

نە بولسا دا، بريكس ساياسي احۋالى قۇبىلمالى مىنا الەمدە دەربەس حالىقارالىق سۋبەكت رەتىندە ءوز ورنىن ويىپ العىسى كەلەتىنى تۇسىنىكتى.

ءسوز جوق، قۇرىلعالى بەرى بريكس ءبىراز شارۋا اتقارعان. ماسەلەن، جاڭا دامۋ بانكى قۇرىلىپ، ول وسى كۇنگە دەيىن 30 ميلليارد دوللاردىڭ جوبالارىن قارجىلاندىرىپتى. ءبىر قاراعاندا بۇل قوماقتى قارجى سەكىلدى، الايدا، مىسال ءۇشىن الساق، ءبىر عانا دۇنيەجۇزىلىك بانك 2022 جىلى عانا 100 ميلليارد دوللاردىڭ جوبالارىن جۇزەگە اسىرعان. بۇل تۇرعىدان العاندا بريكس ءالى دە ورتاق قورعا قارجى ءبولۋ جاعىن كوبەيتۋ كەرەك.

جانە دە بريكس-ءتىڭ ودان سايىن قارىشتاپ دامۋىنا ءوز كەدەرگىسىن كەلتىرەتىن جايتتار دا جوق ەمەس.

ماسەلەن، قوس الىپ – قىتاي مەن ءۇندىستان اراسىندا ۇيىمداعى كوشباسشىلىق ءۇشىن ءوزارا باسەكە بولۋى ابدەن مۇمكىن.

ەكىنشىدەن، بۇل جولعى سامميت رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشىپ، وركەنيەتتى دۇنيەمەن ارازداسىپ جاتقان تۇستا وتۋدە.

بىراق تا، ءوز قۇرامىنداعى رەسەيدى ءسوزسىز ءارى ەشبىر شارتسىز قولداۋ بريكس ەلدەرى باسشىلارىنىڭ ويىندا جوق سىقىلدى. ويتكەنى ول ەلدەر «ۇجىمدىق باتىسپەن» كۇندەلىكتى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستا، ولار ءوز تاۋارلارىن اقش، ەۋرووداق ەلدەرىنە ساتۋعا مۇددەلى. سول سەبەپتى كرەمل قانشا تىرىسىپ باقسا دا، بريكس ەلدەرى انتيرەسەيلىك ساكنتسيالار ماڭايىندا بىرىككەن الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن ات قۇيرىعىن كەسىسە قويمايتىنى تۇسىنىكتى.

ماسەلەن، قىتاي باسشىسى سي تسزينپين بريكس ورتاق ريتوريكاعا سالىنىپ، ياعني «ءوز گەگەمونياسىن ساقتاپ، دامۋشى ەلدەر مەن نارىعى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان باسقا ەلدەرگە نۇقسان كەلتىرۋ يدەياسى بار» دەپ تىكەلەي اقش-تى اتامادى، «ءبىر ەل» دەپ قانا مەڭزەدى.

ايتپاقشى، سامميتكە كەلسە دە، باسقا باسشىلار قاتىسىپ، ءسوز سويلەگەن بيزنەس-فورۋمدا قىتاي باسشىسى قاتىسپادى، ونىڭ جوعارىداعى ءسوزىن ساۋدا ءمينيسترى وقىپ بەردى. بۇل ءجايت تە كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك.

برازيليا، قىتاي مەن ءۇندىستان الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن G-20 ۇىمىنا مۇشە ەكەنىن دە ەستەن شىعارمايىق، ول ۇيىمنىڭ دا، سونىڭ ىشىندە، الەمدىك ساساتتاعى ءارتۇرلى وقيعالارعا قاتىستى ورتاق كوزقاراسى بولۋى مۇمكىن.

ءۇشىنشى ماسەلەنى الەمدىك ەمەس، ءوز ىشىمىزدەگى ساراپشىلار تالقىلاپ جاتىر. ول – باسقا ەلدەرمەن بىرگە قازاقستاننىڭ بريكس-كە مۇشە بولۋ مۇمكىندىگى.

بۇل ماسەلە پرەزيدەنت توقاەۆ بريكس جيىنىندا ءسوز سويلەيدى دەگەن اقپاراتتان كەيىن ءتىپتى قىزۋ تالقىلانىپ كەتتى. ءبىر عانا تۇزەتۋ بار، ءبىزدىڭ پرەزيدەنت بۇل جيىنعا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ وسى كۇنگى توراعاسى رەتىندە شاقىرىلىپ وتىر. سوندىقتان دا اڭگىمە نەگىزىنەن بريكس جانە شىۇ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جونىندە بولاتىنى تۇسىنىكتى.

ءسوز جوق، بريكس-كە مۇشە قىتاي مەن رەسەيمەن شەكارالاس ەلىمىزگە مۇنداي قادام قوسىمشا ەكونوميكالىق ءھام گەوساياسي مۇمكىندىكتەرى بەرەرى راس. سول سەبەپتى وسى ەكى ەل قازاقستاندى بريكس-كە قابىلداۋدىڭ لوببيستەرى بولۋى دا مۇمكىن.

ونىڭ ۇستىنە وسى كۇنگە دەيىن جيىرمادا استام مەملەكەت ۇيىمعا مۇشە بولۋعا ىنتا تانىتىپتى. ولاردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلمەن قاتار ارگەنتينا، ۆەنەسۋەلا، يندونەزيا، مىسىر، نيگەريا، ساۋد ارابياسى سەكىلدى الىپتار دا بار.

بريكس-ءتىڭ ۇلعايۋىنا، ماسەلەن، ءۇندىستان باسشىسى مودي قولداۋ ءبىلدىردى.

بىراق...

بريكس-ءتىڭ قۇرىلعانىنان 17 جىل وتسە دە، ونىڭ قاتارىنا جاڭا مۇشەلەر قابىلداۋدىڭ قوسىمشا پارامەترلەرى مەن تالاپتارى ءالى دە بەكىتىلمەگەن كورىنەدى.

ماسەلەن، ءبىر جارىم ميلليارد حالقى بار قىتاي مەن ونشاقتى ميلليون عانا حالقى بار باسقا ەلدىڭ ۇيىم قۇرامىنداعى قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى بىردەي بولا ما؟

سول سەبەپتى بريكس قۇرامىنا قازاقستان ەنە مە، ەنبەي مە – بۇل ماسەلەنىڭ وڭ شەشىمىن تابۋى نە تاپپاۋىنىڭ استارى ءتىپتى تەرەڭدە. سول سەبەپتى «ول ماسەلە ازىرشە ۋاقىت ەنشىسىندە» دەپ قانا ايتا الامىز.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz