ەرسىنبەك قويباعارۇلى. مىلقاۋدىڭ دوسى
(حيكايات-مىسال)
ناستوياششي پريزناك، پو كوتورومۋ موجنو
ۋزنات يستيننوگو مۋدرەتسا – تەرپەنيە.
يبسەن.
(حيكايات-مىسال)
ناستوياششي پريزناك، پو كوتورومۋ موجنو
ۋزنات يستيننوگو مۋدرەتسا – تەرپەنيە.
يبسەن.
ءجوندى سويلەي الماۋ بالالاردا، كەيدە ۇلكەندەردە دە كەزدەسەدى. ماسەلەن بىرەۋلەر داۋىسسىز دىبىستان باستالاتىن سوزدەردى : «ت-ت-ت-تراكتور»، «پ-پ-پ-پيالا» دەپ ارەڭ ايتسا، كەيبىرەۋى ; «ا-ا-ا-اربا»، «و-و-و-ورمان» دەپ داۋىستى دىبىستان باستالاتىن سوزدەرگە كىبىرتىكتەيدى. ال بازبىرەۋلەر اۋزىنان ءبىر ءسوز شىعارۋ ءۇشىن، قاباقتارىن جىپىلىقتاتىپ، بەت-اۋزىن قيسالاڭداتىپ، باسىن يزەڭدەتىپ، يىقتارىن قيقاڭداتىپ، سونشاما قينالىپ، ءسوز تۇگىلى دىبىستى ازەر شىعارىپ، سودان سوڭ مىناداي قورلىققا شىداي الماي، جىلاپ قويا بەرەدى. قازاقتار مۇندايلاردى «كەكەش» نەمەسە «تۇتىقپا» اتايدى.
ء سوزدى دۇرىس ايتسا دا داۋسى باسقاشا، كادۋىلگىدەن قوراش ەستىلەتىندەر بار. وندايلاردى «ماڭقا» دەيدى. بۇلاردىڭ كوبىنەسە تاڭدايىندا جىرىق بولادى.
ال جەكە ءبىر ارىپتەردى عانا دۇرىس ايتپايتىندار كەزدەسەدى. ماسەلەن «س»-نى «سش» دەپ ءتىلىن توسەپ سويلەيدى. ولاردىڭ «سيىر» دەگەنى «سشيىر» بوپ ەستىلەدى. بۇلاردى «ساقاۋ» دەيدى.
پسيحوتەراپەۆت وسىلاردىڭ العاشقىسىن − كەكەشتەردى، ياكي تۇتىقپالاردى ەمدەيتىن. ماڭقالاردى تاماق پەن كومەكەيدى ەمدەيتىن دارىگەرگە، ساقاۋلاردى لوگوپەدكە جۇمسايتىن.
− سويلەۋ دەگەن وپ-وڭاي، بالالار! مىنە، اربا، اڭگەلەك، − دەپ ءار ءسوزدى ايتقان سايىن قولىنداعى قالامداردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جەرگە تاستايتىن.
− ءيا، ءسوز ايتۋ دەگەن قولداعى قالامدى جەرگە ءتۇسىرىپ الۋ سياقتى، وپ-وڭاي!
كەكەشتەردى ەمدەۋ ءۇشىن، پسيحوتەراپەۆت ەمدىك سەانستار وتكىزەتىن، سەانستان سوڭ، نەشە ءتۇرلى جاتتىعۋلار جاساتىپ، سويلەۋگە ماشىقتاندىراتىن. بالالارعا ماقال-ماتەل، تاقپاق جاتتاپ كەلۋدى بۇيىرىپ، مەكتەپ مۇعالىمدەرىنشە ۇيگە تاپسىرما بەرەتىن. بۇرىن، باياعىدا-ا تەلەديدار، ۇيالى تەلەفون دەگەندەر اتىمەن جوق كەزدە جاقسى ەدى. بالالار پسيحوتەراپەۆتىڭ تاپسىرماسىن بۇلجىتپاي ورىنداپ كەلەتىن. ولاردى مەكتەپتەگىدەي، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن «تاقتاعا» جەكە-جەكە شىعارىپ، جاتتىعۋلارىن ايتقىزاتىن. شاما-شارقى جەتكەنشە تۇتىقپاۋعا تىرىسىپ، دۇرىس سويلەگەندەرگە «ءتورت»، «بەس» دەپ باعا قوياتىن. بالالاردىڭ سويلەۋ قابىلەتى ءبىرشاما جوندەلگەندە، سەانس زالىنا اتا-انالاردى شاقىرىلاتىن. كوپتىڭ الدىندا ايتىلعان ءار ماقال، ءار تاقپاقتان سوڭ، زالداعىلار قول سوعاتىن. ادەتتە پسيحوتەراپەۆت الدىمەن جاقسى سويلەيتىندەردى، ودان سوڭ ناشارلاۋ سويلەيتىندەردى، ەڭ سوڭىندا سويلەي المايتىنداردى «ساحناعا» شىعاراتىن. بۇل جولى دا جاقسى سويلەگەندەرگە «ءتورت»، «بەس» قويىلاتىن. ناشارلارعا باعا قويىلمايتىن. «قاۋىن − قاۋىنعا قاراپ رەڭ الادى». كۇندە جاتتىعا بەرگەن سوڭ، بالالاردىڭ ءبارى ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ كەكەشتەنبەي سويلەپ، ۇيىنە قايتاتىن. قازىرگى كەزەڭنىڭ قيىندىعى سول − كومپيۋتەر مەن تەلەديدار الدىنان شىقپايتىن، ۇنەمى ۇيالى تەلەفونعا ۇڭىلۋدەن باسقا ەرمەگى جوق جاستارعا كۇنىنە مىڭ قاقساساڭ دا نە ماقال، ءجۇز قاقساساڭ دا ءبىر تاقپاق جاتتاتا المايسىڭ. وسىنداي ءبىر بالاعا :
− بۇلاي ەتسەڭ، كەكەشتىكتەن ارىلتۋعا، دۇرىس سويلەۋگە قالاي جاتتىقتىرامىن؟ تىم قۇرىسا كوبەيتۋ كەستەسىن ايتشى، − دەدى. بالا تۇتىعىپ، قاقالىپ-شاشالىپ، كوبەيتۋ كەستەسىن دە بىلمەيتىنىن ىممەن ارەڭ جەتكىزدى. ءيا، سويتەدى بۇلار. دۇكەننەن زاتتار ساتىپ العاندا، دۇكەنشى كالكۋلياتورىن شۇقىلاپ بولعانشا، پسيحوتەراپەۆت ويشا ەسەپتەپ-اق لەزدە مىنا زاتتاردىڭ قۇنى قانشا تەڭگە تۇراتىنىن ايتاتىن. دۇكەنشى مۇنىڭ ەسەپكە سونشاما جۇيرىكتىگىنە اڭ-تاڭ قالىپ:
− ءسىز بۋحگالتىرسىز با، الدە كاسسيرسىز بە! − دەپ سۇرايتىن.
− جوق-ءا، انا قولىڭداعىنى عۇمىرىمدا ۇستاماعان باياعىنىڭ ادامىمىن، − دەيتىن بۇل. قازىرگىلەرگە ەكىگە ەكىنى قوس دەسەڭ دە، كالكۋلياتوردى شۇقىلايدى.
− مىنا جىگىتتەن باسقالارىڭ العاش كەلگەن كۇندەگىمەن سالىستىرعاندا، الدەقايدا ءتاۋىر سويلەيسىڭدەر، كەيبىرىڭ ءتىپتى جاقسىسىڭدار. مەن سەندەرگە ءبىر قىزىق ەرتەگى ايتىپ بەرەيىن. تىڭدايسىڭدار ما، بالالار ؟!
مانالى بەرى سويلەۋگە شىعۋدان، جاتتىعۋدان جالىققان بالالار ءبىر-بىرىنە قاراپ جىمىڭداستى. «تىڭدايمىز!» دەستى جاقسى سويلەيتىندەر. «ءيا!» − دەدى ناشارلاۋ سويلەيتىندەر. سويلەي المايتىندار باس يزەسىپ، ىممەن كەلىسىم بەردى.
بولمەدە شىبىننىڭ ۇشقانى ەستىلەردەي، تىنىشتىق ورناعان ەدى.
***
− بالالار، باياعىدا-ا، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەن بۇرىنعى IV−عاسىردا ۇلكەن تەڭىزگە كىرىگەتىن تۇبەككە ورنالاسقان ءبىر شاعىن مەملەكەتتىڭ استاناسىندا، وتە زەرەك ءھام العىر، كورىكتى، ءارى جويقىن، كۇشتى ءبىر بوزبالا عۇمىر كەشىپتى. بالانىڭ اتى – دەمو ەدى. الايدا، ونىڭ ەكى بىردەي ۇلكەن ءمىنى بار-تىن. ءبىرى − تىم سويلەي المايتىن كەكەش، ەكىنشىسى − ءتىلى كەلمەي، كوپ ارىپتەردى بۇزىپ ايتاتىن ساقاۋ. ونىمەن بىرگە وقيتىن سىنىپتاستارى، كورشى بالالار، ءتىپتى تومەنگى سىنىپتىڭ وقۋشىلارى ونى ۇنەمى مازاقتاعاندىقتان، ول ەشكىممەن ارالاسپاۋعا تىرىساتىن. بىرەۋ سۇراق قويسا، ءمىنىن بىلدىرمەۋ ءۇشىن، ىممەن نەمەسە باسىن يزەپ، يىعىن قيقاڭداتىپ جاۋاپ بەرەتىن. دەمونى بالالار ءوز اتىمەن اتاماي: «پ-پ-پ»، «ت-ت-ت» − دەپ كەلەمەجدەيتىن. ال وقىتۋشىلار تاقتاعا شىعارعاندا، بىرەر ءسوزدى كەكەشتەنىپ، ساقاۋلانىپ، ارەڭ ايتاتىن ودان تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلىپ: «جارايدى، وتىرا عوي،» − دەپ، «ۇشتىك» باعا قويا سالاتىن.
جەتى جاسىندا اكەدەن ايرىلىپ، ودان قالعان قارۋ-جاراق جاسايتىن شەبەرحانا مەن مول اقشانى قامقورشى−سىماقتارى تالان-تاراجعا ءتۇسىرىپ، توناپ تايىپ تۇرعان. شەشەسى، قارىنداسى ۇشەۋى ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ، ازەر كۇنەلتىپ جاتقان كەكەش بالانىڭ وزبىرلىققا، وجارلىققا، كۇش كورسەتۋ، الداۋ، جاعىمپازدانۋ سياقتى ادامگەرشىلىككە جات قىلىقتارعا قارسى اشۋ-ىزاسى ىشىندە قارا قازانداي قايناپ، جىل وتكەن سايىن ءتىلىنىڭ مۇكىستىگى ءۇشىن قورلانىپ، ءوزىن جەگىدەي جەپ، «ءولى بولىپ كوردە جوق، ءتىرى بولىپ توردە جوق» كۇي كەشىپ، ەسەيە بەردى. ول زاماندا مۇنداي دەرتتى ەمدەيتىن ماماندار جوق ەدى.
ونىڭ كەمىستىگى ۇيىندەگىلەردىڭ دە جانىنا قاتتى باتاتىن. عۇمىر بويى وسىلاي ساقاۋ، ءارى كەكەش بوپ وتەدى دەپ قايعىراتىن ەدى اناسى مەن قارىنداسى.
بالالار دەمونى مازاقتاسا، ونى ەتەنە جاقسى بىلەتىن كورشى-قولاڭ، ۇلكەندەر مىنا كەكەش ءجاسوسپىرىمنىڭ ەڭبەكقورلىعىن، ادالدىعىن، كىشىپەيىلدىگىن، قاراپايىمدىلىعىن قاتتى باعالاپ، جاقسى كورەتىن.
ءبىر كۇنى دەمو پاتشا مەن ۋازىرلەرىنىڭ حالىق الدىنا شىعىپ سويلەگەنىن كورىپ تاڭ قالدى. ءبارى بىرىنەن − ءبىرى وتكەن «سەن تۇر، مەن اتايىن» سوزگە جۇيرىك.
«مىنا تۇرىممەن مەن پاتشا نەمەسە ءۋازىر تۇگىلى، كىشىگىرىم شونجار دا بولا الماسپىن. ول ول ما، ماعان ءجونى ءتۇزۋ ەمەس، قانداي دا ءبىر كەمىستىگى بار قىز عانا تۇرمىسقا شىعار. وتباسىن قۇرعان كۇندە بالا-شاعاما، كەلىنشەگىمە ۇلگى ەمەس، كۇلكى بولامىن-اۋ» دەپ، ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسىنە تىعىلىپ الىپ، ابدەن كوز جاسىن بۇلايتىن .
سىنىپتىڭ وقۋى ءبىتىپ، وقۋشىلار ءۇش ايلىق جازعى دەمالىسقا شىققاندا دەمو: «مەنىڭ مۇكىستىگىمدى وزىمنەن باسقا ەشكىم جازا المايدى. وسى دەمالىسىمدا بار ارەكەتىمدى جاساپ، تالپىنىپ باعايىن. «ارەكەت بار جەردە بەرەكەت بار» دەگەن ويمەن باعدارلاما تۇزەدى. ەرتەڭىنە ول: «مەن ەمدەلۋگە، تۋراسىن ايتقاندا، ءوزىمدى ءوزىم ەمدەۋگە الىسقا كەتتىم. تامىزدىڭ سوڭىندا، وقۋ باستالار الدىندا عانا كەلەمىن. وعان دەيىن مەنى ىزدەمەڭدەر،» − دەپ ۇيىنە ءبىر جاپىراق حات قالدىرىپ، ءىز-ءتۇزسىز جوعالادى.
دەمونىڭ كورشى كوشەدە تۇراتىن مىلقاۋ جالعىز دوسى بولاتىن. مىلقاۋ كەكەشتى كەلەمەجدەمەيدى. ءتىلى ساۋ بالالار مازاقتاي بەرەتىندىكتەن، ول وسى مىلقاۋ بالامەن عانا ءتىل تابىساتىن. وندا دا ىمداپ.
وتكەن جىلى جازدا كوشەدە كەلە جاتىپ، مىلقاۋ بالانىڭ وزىنەن بويشاڭداۋ ءبىر جىگىتتى توقتاتىپ، ىمداپ بىردەمە سۇراعانىن كوردى.
− ا-ا، نەمەنە؟! − دەدى الگى. مىلقاۋ تۇسىنىكسىز دىبىستار شىعارىپ، قولدارىن ەربەڭدەتتى.
− نە؟ نەمەنە؟! ءتىلىڭ جوق پا، سويلەسەڭشى ؟!
ەشتەڭە تۇسىندىرە الماعان مىلقاۋ، ءبىر قولىمەن بەيتانىس جىگىتكە ىمداپ، ەكىنشى قولىمەن كەتۋگە ىڭعايلانعان ونىڭ جەڭىنەن تارتقىلاعاندا، جەيدەسى يىعىنان دار ەتىپ سوگىلىپ كەتتى. بەيتانىس جىگىت مىلقاۋدى جۇدىرىقتىڭ استىنا الدى. اجىراتۋعا ارەكەتتەنگەن دەمونى دا تۇيگىشتەي باستادى. ءسوز ايتا الماي، كەكەشتەنىپ، بىردەمەلەردى بىلدىراپ، بەت-اۋزى قان جالانعان دەمو سول ءسات جىگىتتىڭ جاعاسىنان قوس قولداپ ۇستاپ، قىسىپ قالعاندا جابىرلەۋشىنىڭ تىنىسى توقتاپ، كوكپەڭبەك بوپ كوگەرىپ، ەسىنەن تانىپ، قۇلاپ ءتۇستى.
-م-م-م-م-مەن س-س-ساعان ك-ك-ك-كەمتارلارعا ت-ت-ت-تيىسكەندى ك-ك-ك-كور-س-س-سەتەم!
لەزدە ەسىن جيعان جىگىت سوزگە كەلمەي تۇرا قاشتى.
− «كەرەڭنىڭ قولىنا، مىلقاۋدىڭ استىنا تۇسپە» دەگەن، نەڭ بار ولارعا جولاپ؟! − دەدى ءوتىپ بارا جاتقان جولاۋشى قاشقان جىگىتتىڭ ارتىنان ايقايلاپ.
مىلقاۋ بالا دەمونى ۇيىنە ەرتىپ كەلدى. ەكەۋى ءبىر-بىرىمەن ىمداپ ءتىل تابىسا وتىرىپ، ءبىر قۇمىرا ءجۇزىم شارابىن تاۋىستى.
سودان بەرى ەكەۋى ءجيى جولىعادى. كەيدە قالا ارالايدى، كەيدە دىڭگەگىنىڭ ۇشار باسىندا جالاۋى جەلبىرەپ، جەلكەندەرىن جەل كەرگەن كەمەلەردە، قايىقتاردا قازداي ءتىزىلىپ، قاتار-قاتار وتىرىپ، ەسكەك ەسكەن اسكەرلەردى تاماشالاپ، جاعالاۋدا قارماقپەن بالىق اۋلايدى.
مىلقاۋ بالانىڭ ۇيىندەگى جالعىز شەشەسى دە مىلقاۋ ەدى. كورشىلەرىنىڭ ايتۋىنشا، انەبىر جىلى قايىعىن تاۋداي تولقىن باسىپ قالىپ، سۋ تۇبىنە كەتكەن اكەسى دە مىلقاۋ ەكەن. مىلقاۋ بالانىڭ ەسىمى نەمو ەكەنىن دە كورشىلەرىنەن ەستىگەن. بۇلاردىڭ مىلقاۋلىعىنىڭ سەبەبى تۋا بىتكەن تاس كەرەڭدىكتەن، عۇمىرىندا ءبىر دە ءبىر ءسوز ەستىمەگەندىكتەن دەپ تۇسىنەتىن كەكەش بوزبالا. ءوزىنىڭ قۇلاعى ساپ-ساۋ. وعان كۇمانى جوق. جازۋ-سىزۋدى قاتىرادى. ليرادا دا ءتۇرلى اۋەندەردى وينايدى. ءسوز عوي، مۇنى ازاپقا سالاتىن. اتتەڭ، «پاتشا نەمەسە ءۋازىر سياقتى شەشەن بولماي-اق، تىم قۇرىسا قاتارداعى ءبىر قۇل قۇرلى سويلەي الاتىن كۇن تۋار ما ەدى..؟»
كەكەش مىلقاۋعا ىمداپ ءتۇسىندىردى:
− الىسقا-ا بارامىز. ادام اياعى باسپايتىن جەرگە. مىنا جۇكتەرىمدى كوتەرىپ جۇرۋگە كومەكتەس، ءارى سەرىك بول. مەن سوندا قالامىن.
ەكەۋى تەڭىز جاعالاپ ۇزاق ءجۇردى. دەمو جارتاستاعى ءاربىر ۇڭگىرگە كىرىپ، مۇقيات زەرتتەپ كورەدى. ونىڭ تالابى بويىنشا ۇڭگىر جاڭبىر جاۋعاندا − توبەسىنەن سۋ وتپەيتىن، تەڭىز تاسىعاندا − ىشىنە سۋ كىرىپ كەتپەيتىن، اۋماعى تىم ۇلكەن ەمەس، وت جاققاندا تەز جىليتىن، اۋزى تار، ءارى جەل وتىنە قارسى بولماۋى كەرەك.
شوكىم-شوكىم اق بۇلتتار اسپاندا ءبىر-بىرىمەن جارىسا جوڭكىپ بارادى. تەرىسكەيدەن سوققان سالقىن جەلدىڭ ەكپىنىمەن قۋالاسقان بۇيرا تولقىندار بىرىنەن سوڭ ءبىرى جاعاداعى جارتاستارعا ىسقىرا، ىشقىنا سوعىپ، كۇلپارشاسى شىعىپ، ۇساق تامشىلار اسپانعا اتقىلايدى. جەلسىز، تىمىق كۇندەرى شيقىلى قۇلاق تۇندىراتىن شاعالالار بۇگىن جىم-جىلاس. قايىق بىتكەن تەڭىز بەتىندە اتىمەن جوق. جەلكەنىن تۇسىرگەن بىرەن-ساران كەمەلەر عانا الىستا-ا، كوكجيەككە تاياۋ كوز ۇشىندا باياۋ قالقيدى.
دەمو بيىكتەۋ ورنالاسقان اۋزى تارلاۋ، شاعىن ۇڭگىردى تاڭداپ، ارقاسىنداعى قاپشىقتى ءتۇسىرىپ، باۋىن شەشتى. وندا كورپە-توسەك، ىدىس-اياق، ماي شام، كەزدىك، وتتىق، قالام، داپتەر، بىرنەشە كۇنگە جەتەرلىك تاعامدار، تۇششى سۋ بار ەدى. نەمونىڭ قولىنا ۇستاتقان تۇيىنشەكتىڭ ءىشى تولى كىتاپتار. قارماق پەن شاعىن توردى دا الا شىققان.
كەكەش مىلقاۋعا قايشى، ۇستارا ۇسىنىپ، ىمداپ، يىعىنا تۇسەتىن كومىردەي قاپ-قارا، قويۋ شاشىن قاستارىنىڭ ورتاسىنان جەلكە شۇڭقىرىنا دەيىن ساۋساعىمەن سىزىپ كورسەتىپ، باسىنىڭ ءبىر جارتىسىنداعى شاشتى اۋەلى قايشىمەن تىقىرلاپ قىرقىپ، سوسىن ۇستارامەن قىرىپ تاستاۋىن ءوتىندى.
− نەگە ويتەسىڭ؟ سەن كورىكتىسىڭ. ادەمىسىڭ. ونداي ساعان جاراسپايدى.
− كەيىن تۇسىندىرەم، ايتقاندى ىستە!
باستاعى شاشتىڭ جارتىسىن قىرىپ ءبىتىپ، دەمونىڭ تۇرىنە قاراعان نەمو بارماعىن تىستەلەپ، جۇدىرىعىمەن ءوز ماڭدايىن ۇرعىلادى. ول كەزدە وڭايلىقپەن تاپتىرمايتىن قايشى مەن ۇستارانى قاق ءبولىپ لاقتىرىپ جىبەردى.
− جارايدى، تىنىشتال ەندى. سابىر ساقتا !
− شاشتى قىرقۋ، جىراقتاعى ۇڭگىردە جالعىز تۇرۋ − نە ءۇشىن كەرەك ساعان؟! − نەمو ىمدادى.
− مەن ءۇش ايلىق دەمالىسىمدى وسىندا وتكىزەمىن. مىنا كىتاپتاردى وقيمىن. جاتقا ايتىپ، ءتىلىمنىڭ مۇكىستىگىن تۇزەيمىن. − ساۋساعىمەن تاقىر باسىن نۇقىدى. − سەن ەكى-ءۇش كۇندە ءبىر رەت تاعام الىپ كەلىپ تۇر. مىنا اقشانى ال. ءۇش ايدىڭ سوڭىندا قايشى الا كەلەرسىڭ. وعان دەيىن باسىمنىڭ مىنا سەن قىرعان جارتىسىنداعى شاش قالىڭ بوپ وسەدى. سول كەزدە ەكى جاعىن تەڭەستىرىپ، تۇزەپ بەرەسىڭ، − دەدى ىممەن. مىلقاۋ كەلىستى.
− مەن دە وسىندا قالار ەدىم. ءۇش ايدى بىرگە وتكىزەر ەدىم سەنىمەن. اتتەڭ، شەشەم جالعىز. ول مەنسىز كۇنىن كورە المايدى. − ەكەۋى ءبىر-ءبىرىن قيماي، قاتتى قول قىسىسىپ قوشتاستى.
وسىلاي كەكەش، ءارى ساقاۋ بالا ۇشى-قيىرى جوق تەڭىز جاعاسىنداعى ءبىر ۇڭگىردە جالعىز قالدى. ۇڭگىر قالادان تىم الىس ەدى. قالانى كورۋ ءۇشىن، جارتاستاردىڭ اراسىمەن جىرانى قيالاي، ورلەي ءجۇرىپ، بيىكتەگى كوگالدى جازىققا كوتەرىلۋى كەرەك. دەمو وسى ارادان الىستاعى مۇنارلانعان قالاعا، كوز ۇشىندا كەتىپ بارا جاتقان مىلقاۋ دوسىنا قاراپ اۋىر كۇرسىندى.
ۇڭگىرگە كىرىپ، كورپە-توسەگىن جايىپ، ۇستىنە ماساحانا تىكتى. الگىندە نەمو ەكەۋى ءشوپ-شالامدى جۇلىپ، ورمەكشى ۇيالارىنان تازارتىپ، قۇرت-قۇمىرسقالاردى سىپىرعان.
تومەنگە ءتۇسىپ، وي قۇشاعىنا ەنىپ، تەڭىزدى جاعالاپ، ەرسىلى-قارسىلى ءجۇردى. جاعالاۋعا جارىسا ۇمتىلعان اساۋ تولقىندار قۋالاسىپ، جيەككە جەتكەندە، ءبىرىنىڭ وركەشىنە ءبىرى مىنگەسىپ، اقتىق دەمىن شىعارىپ، ىشقىنا اق كوبىك اتقىلاپ، ءجانتاسىلىم قىلىپ جاتتى. قولىنا كولەمى كەپتەردىڭ جۇمىرتقاسىنداي، دوپ-دومالاق تاستاردى الىپ، تازالاپ جۋىپ، اۋزىنا سالدى. قايتا كوتەرىلىپ، ۇڭگىرگە كىرىپ، تاس تەرىپ جۇرگەندە مالمانداي سۋ بولعان كيىمدەرىن شەشىپ، سىعىپ، ۇڭگىر اۋزىنداعى تاستاردىڭ ۇستىنە جايدى. وسى ساتتەن باستاپ، ول كىتاپقا ءۇڭىلىپ، داۋىستاپ وقي بەرۋدى عادەتكە اينالدىردى. ءار ءارىپتى انىق، تازا ايتۋعا، ءار ءسوزدى كەكەشتەنبەي، دۇرىس سويلەۋگە بارىنشا ماشىقتانىپ باقتى.
ۇڭگىردەگى العاشقى ءتۇندى كوز ىلمەي، تەك ەلەگىزۋمەن وتكىزىپ، تاڭدى ازەر اتىردى. مايشامنىڭ الاكولەڭكە جارىعىندا داۋىستاپ كىتاپ وقىپ وتىرعان بالاعا، كەيدە دولى داۋىلدىڭ دولدانا سوققان ءۋىلى تىرشىلىكتىڭ ءبارىن تىرىدەي جۇتاتىن جالماۋىزداي، ال جانتالاسا الاسۇرعان بەيشارا تەڭىزدىڭ قينالا، ىڭىرانا، ىشقىنۋى، مىنا تاس بەكىنىس جاعالاۋدى ءتىپتى تۇتاس ءبىر قۇرلىقتى قاقىراتا قارس ايىرىپ، وزگەشە ارنا اشىپ، ارىنداپ كەتە باراتىنداي، بۇنىمەن قوسا ۇڭگىر الدىندا الدەبىر قۇبىجىقتار جۇرگەندەي، الدەقانداي دىبىستار ەستىلگەندەي، ولار مۇنىڭ كەكەشتەنە وقىعان سوزدەرىن كەلەمەجدەپ، كەكەشتەنە قايتالايتىنداي، قورقىنىشتى اسەرلەردەن، ۇلكەندىگى كىسى الاقانىنداي ءتۇرى كەلىسپەگەن، تاربيعان، ۇسقىنى ادام شوشىرلىق جارقاناتتاردىڭ توزاقتىڭ تۇبىنەن شىققانداي، جان تۇرشىكتىرەر شيقىلىنان، بالانىڭ تۇلا بويى توڭازىپ قويا بەرەتىن. ءار ءسوزدى ايتقان سايىن، تىسىنە ءتيىپ شىقىر-شىقىر ەتەتىن، ۇرتىن، ءتىلىن تىرنالايتىن تاستارعا دا ۇيرەنە الماي، ولاردى ءجيى-ءجيى اۋزىنان شىعارىپ الىپ قويۋعا ءماجبۇر. باعانا كەبۋ وتىن جيناماعىنا وكىندى. قازىر الاۋ جاققاندا، ۇڭگىر ءىشى جىليتىن ەدى، ءارى جارقاناتتار دا مىنا جايدى ءبىرجولاتا تاستاپ كەتۋى عاجاپ ەمەس.
كۇندەر وتە بەردى. دەمو جارتاستاعى ۇڭگىردە جالعىز تۇرۋعا دا، جارقاناتتاردىڭ جانتۇرشىگەرلىك شيقىلىنا دا ۇيرەندى. قانشا الاۋ جاقسا دا، وت سونگەن ساتتە ولاردىڭ شيقىلى ەستىلەتىن. ءۇيىن ساعىنعاندا، ول بيىكتەگى جازىققا شىعىپ، بۇلىڭعىرلانىپ كورىنەتىن الىستاعى قالاعا كوز تاستايتىن.
اۋزىنا تاس سالىپ، ماقال-ماتەلدەردى، ولەڭ، پوەما، ەپوستاردى، ماتەماتيكا، گەومەتريا، ءفالسافا سياقتى عىلىمي كىتاپتاردىڭ تەوريا، تەورەمالارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تىنىمسىز، ۇدايى داۋىستاپ وقي بەرەتىن نەمەسە جاعالاۋدى كەزىپ ءجۇرىپ، تولقىنداردىڭ جارتاستى سوققىلاعانداعى شۋىلىن باسا، بار داۋسىمەن ايقايلاپ، جاتقا ايتۋعا تىرىساتىن.
سويلەگەن كەزدە تىنىستى بۇزباي، ءسوزدى دۇرىس ايتۋدى ۇيرەنۋ ءۇشىن، بىردە قاتتى جۇگىرىپ، بىردە كەدىر-بۇدىر قيا سۇرلەۋمەن ەنتىگە بيىككە ورلەپ بارا جاتىپ، ۇزاق سويلەمدەردى، ونداعى بار دىبىستاردى مۇدىرمەي، ءبىر دەممەن سىرتقا شىعارۋعا جاتتىعاتىن. كەكەش ءۇشىن، ءسوز ايتۋ وڭاي جارىلاتىن وتىن ەمەس، كەسەك-كەسەك مۇزداردى كەرتىپ-كەرتىپ ارەڭ شاققانداي، اسا اۋىر تىرلىك.
بۇل كۇندە ءتىلى دە، ءتىسى دە، ۇرتى دا شىقىرلاعان تاستاردى جاتسىنبايدى. ولاردىڭ اۋزىندا بارى دا، جوعى دا بىردەي. ءارى ءبىر-بىرىمەن سۇيكەلىپ، سىلەكەيى جاعىلا بەرگەندىكتەن، بۇرىنعىداي ەمەس، بۇرتىكتەرى دە تەگىستەلىپ، جىپ-جىلتىر.
اپتاسىنا ءبىر-ەكى رەت ءتۇرلى تاعامدار، تۇششى سۋ اكەلىپ، حابارىن ءبىلىپ تۇراتىن مىلقاۋ دوسى :
− اتتەڭ، قايىعىم بولسا، مىناداي مي قايناتار اپتاپ ىستىقتا سونشا الىستان جاياۋ سالپاقتاماي، زۋىلداپ كۇندە كەلىپ-كەتەر ەدىم، − دەپ وكىنىش ءبىلدىردى بۇل جولى. كەيدە قارىنداسى جازعان حاتتاردى دا جەتكىزەتىن.
«...ساپوعا كەزدەيسوق جولىعىپ قالدىم الدىڭعى كۇنى، − دەپ جازىپتى ول بۇگىنگى حاتىندا، − سەنى جانىنداي سۇيەتىنىن، سەندەي اقىلدى، ءبىلىمدى، سۇلۋ، كۇشتى جىگىتتى ەندىگارى كەزدەستىرە المايتىنىن ايتىپ، كوز جاسىن بۇلاپ الدى. ءتىلىنىڭ مۇكىستىگىنە بولا، امالسىزدان جۋىردا ءوزى ۇناتپايتىن باسقا بىرەۋگە تۇرمىسقا شىعاتىنىن جاسىرمادى.
وكىنبە، باۋىرىم، ءالى تالاي ارۋ توسىپ تۇرادى جولىڭدا. ءتىلىڭدى جوندە. سول ءۇشىن جاتىرسىڭ عوي، جىراقتا. كەكەشتىگىڭ مەن ساقاۋلىعىڭدى كەتىرىپ، اسا دارىندى، شەشەن، دانىشپان ادام بولاتىنىڭا قابىلەتىڭ دە، قۋاتىڭ دا، ەرىك-جىگەرىڭ دە جەتەتىنىنە كۇمانىم جوق...»
ساپو مەن دەمو حات ارقىلى تانىسقان، حات ارقىلى ءتىل تابىسىپ، ءبىر-بىرىنە عاشىق بولعان. حات ارقىلى عانا ول ساپوعا اقىندىعىن، اقىلدىلىعىن، باسقا ءوزى قاتارلىلاردان باسىمدىلىعىن، دانالىعىن، دارالىعىن دالەلدەي دە، جەتكىزە بىلگەن. قىز دا كەم تۇسپەۋشى ەدى، نەبىر ادەمى، شۇرايلى سوزدەردىڭ مونشاقتاي تىزىلگەن تىزبەكتەرىندە ونىڭ جان-جاقتى بىلىمدىلىگى، اسا يناباتتىلىعى مەن مادەنيەتتىلىگى سەزىلىپ تۇراتىن.
ءتىل مۇكىستىگىن ۇلكەن كەمتارلىق دەپ تۇسىنەتىن دەمو قىزعا باتىل شەشىمدەر ايتپاي، حاتتارى سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن مىسالدار كەلتىرۋ ارقىلى تۇسپالداپ سىرتقا شىعارۋمەن عانا شەكتەلەتىن.
− نە بار مۇندا، نە جازىلىپتى؟ − دەدى دوسىنىڭ مۇڭايعان ءتۇرىن كورگەن مىلقاۋ تاڭدانعان پىشىنمەن قوس الاقانىن جايىپ.
دەمو ساۋساقتارىمەن قاستارىن سيپادى، سوسىن قۇلاقتارىنىڭ سىرعالىعىن ۇستادى، ەكى قولىن ارقاسىنا قويىپ، «شاشى ۇزىن»، «بەلى جىڭىشكە»، «كەتتى»، «جوق» دەگەن بەلگىمەن بەتىن سيپادى.
− دۇرىس بولماپتى، − مىلقاۋ باسىن شايقادى. نەمو كەيدە بىرەر ءسات قاسىندا وتىرىپ، جۇمىستارى بار ەكەنىن ايتاتىن. ۇڭگىردە تۇنەۋگە قالعان ەمەس. كەيدە كۇنى بويى جۇرەتىن. وندايدا ەكەۋى بالىق، شايان اۋلايتىن. قۇستاردىڭ ۇياسىنا تۇزاق قۇراتىن.
كەمەدەن جاعاعا، جاعادان كەمەگە جۇك ءتۇسىرىپ، جۇك تيەپ، كەيدە كەمە جۋىپ ناپاقا تاباتىن مىلقاۋ بالا ءالجۋاز، كارى شەشەسىن جالعىز قالدىرعىسى كەلمەيتىنىن، ءار كەلگەن سايىن قايتالاپ ايتاتىن. ول ءوزىنىڭ كىتاپ وقي المايتىنىنا وكىنەدى. «مۇندا نە بار؟ وقۋدى ماعان ۇيرەت،» − دەيدى ىمداپ. «سەنى ۇيرەتە المايمىن. ءسوز بىلمەيسىڭ، ءارى ەستىمەيسىڭ،» − دەيدى كەكەش.
بىرەر ايدان سوڭ، دەمو كوپتەگەن ماقال-ماتەلدەردى، ولەڭ، پوەمالاردى تەڭىز شۋىلىمەن جارىسا، جاتقا ايتاتىن بولدى. كۇن اشىق، جەلسىز، تىمىق كۇندەردىڭ بىرىندە، اۋزىنا تاس سالماي سويلەپ كورىپ ەدى، ساقاۋلىعى ءسال-ءپال بايقالدى. كەكەشتىگى دە الدەقايدا ازايىپتى. مىنا جەتىستىگىنە جىگەرلەنە تۇسكەن دەمو ەندى بۇرىنعىدان گورى كىشىلەۋ، ۇلكەندىگى قوي قۇمالاعىنداي عانا تاستاردى اۋزىنا سالىپ، سويلەۋگە جاتتىعا بەردى. ءبىر-ەكى اپتادان سوڭ، ساقاۋلىعى تۇبەگەيلى كەتىپ، ارىپتەردى، دىبىستاردى انىق، تازا ايتا الاتىن دارەجەگە جەتىپ، اۋزىنداعى تاستاردى تۇكىرىپ تاستادى. ەندى تەك كەكەشتىكتەن قۇتىلۋعا بار ىنتا-ارەكەتىن سالىپ باقتى. بۇل كەزدە دەمو قولىندا بار كىتاپتارداعى ماقال-ماتەلدەردى، ولەڭ، پوەما، تەورەما، ەرەجەلەردى تۇبەگەيلى جاتقا ايتاتىن. ەپوستاردى جاتتاۋعا داعدىلانا باستاعان. اسىرەسە، جارعا ۇرعان تولقىندار شۋىلىن باسا، بار داۋسىمەن باقىرا تاقپاقتاعاندا، كەكەشتەنبەگەنىنە ايىزى قانىپ، تۇلا بويىن قۋانىش كەرنەپ، ءلاززات الاتىن. دولى داۋىلدان دا، تۋلاعان تاۋداي تولقىنداردان دا تايسالمايتىن كانىگى تەڭىزشىدەي سەزىنەتىن ءوزىن وسى ءبىر ساتتەردە.
− وقى! وقي ءتۇس! ماقالدارىڭ نەتكەن ۇلاعاتتى، ولەڭدەرىڭ قانداي اسەرلى! − دەپ بالاعا جاقىنداي تۇسۋگە تىرىسىپ، ىشقىنا، ەنتەلەي ۇمتىلاتىن جاعاعا كوك تەڭىز.
ءبىر جولى ءتۇس اۋا دەمو ولەڭ وقىپ تۇرعاندا، جەلدىڭ سوعۋى تىيىلىپ، تولقىندار بىرتە-بىرتە تارتىلىپ، تەڭىز بەتى تىمىرسىقتانىپ، قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق ورنادى.
− كەرەمەت، تاماشا وقيسىڭ! تىلىڭدە مۇكىس جوق. داۋسىڭ دا، وقۋ ىرعاعىڭ دا − ءبارى ۇيلەسىپ، ءبارى جاراسىپ تۇر، − دەپ شيقىلداپ ۇشتى شاعالالار. سول-اق ەكەن، بالىقتار قوس-قوستان سۋ بەتىنە شورشىپ شىعىپ، سىقىلىقتاپ كۇلىسىپ، قايتا شولپ-شولپ سۋعا سۇڭگىدى. دەلفيندەر تۇمسىقتارىن سۋدان شىعارىپ، ءبىر ورنىندا تاپجىلماي ۇزاق تۇرىپ، دەمونىڭ داۋسىن ۇيىپ تىڭداۋدا.
كەنەت سۋدان اسا كورىكتى، ايداي اپپاق ارۋ قىز كىندىگىنە دەيىن كوتەرىلىپ كورىندى. كوكىرەگىن جاپقان كەۋدەشەسى كۇنگە شاعىلىسقان بالىق قابىرشاقتارىنداي جىلتىرايدى. «بۇل نەندەي پالە؟!» − دەپ كوزىن ۋقالادى دەمو.
− ەي، سۇلۋ جىگىت! − دەدى ول. − بەرى جاقىنداشى. شايىپ كەتەتىن تولقىن جوق قوي. تومەنگە، سۋ جيەگىندەگى قۇمداققا ءتۇس، انا جارتاستاردىڭ ۇستىنەن! بەرىرەك كەلىپ6 وقىشى ولەڭدەرىڭدى، قۇلاعىمىزدىڭ قۇرىشى قانسىن.
− سەن كىمسىڭ؟ قايدان ءجۇرسىڭ؟! − دەدى جىگىت. كەكەشتەنبەي تازا، انىق سويلەگەنىنە تاڭ قالدى.
− سۋ پەرىسىنىڭ قىزىمىن. باياعىدان بەرى ولەڭدەرىڭە، وزىڭە قۇمارتىپ ءجۇر ەدىم.
− اپىراي-ءا! ارۋلار سۋدا دا عۇمىر كەشەدى ەكەن-اۋ؟ !
− جۇزە بىلەسىڭ بە؟
− ارينە. تەڭىز جاعاسىندا تۋىپ-وسكەن ادام بالاسى جۇزە بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس.
− ءجۇز وندا !
دەمو ءجۇزىپ بارىپ، قىزبەن قاتارلاستى. سول ساتتە قىز ىسقىرىپ، ءبىر اۋەن شالدى. جىگىت ءمولدىر سۋدان تومەندە ءجۇزىپ كەلە جاتقان كوپ دەلفيندەردى كوردى. ءبىر دەلفين كەلىپ، دەمونىڭ تابان استىنا جون ارقاسىن توسەپ، كوتەرىپ تۇردى.
− ەندى سۋعا كەتپەيسىڭ، سۇلۋ جىگىت. اينالاڭا كوز سالشى.
ماناعى كورىنىس. سۋ بەتىنە شاپشىپ شىعىپ، سۋعا قايتا شولپ ەتىپ، سۇڭگىگەن بالىقتار. تۇمسىعىن سۋدان شىعارىپ، تىنا قالعان دەلفيندەر. قيقۋلاپ ۇشقان شاعالالار... الىستا-ا جەلكەندەرى تور-تور بوپ كەرىلگەن كەمەلەر... جىگەرلەنگەن جىگىت ماقال، ولەڭ، پوەما، ەپوستاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن مۇدىرمەي جاتقا ايتا باستادى.
دەمو ءار ولەڭدى، پوەمانى تاقپاقتاپ بىتكەن سايىن جۇرەك جاراسىن جازاتىنداي، جانىڭدى جاي تاپتىرىپ، ازابىن باساتىنداي، ادامدارعا دەگەن بەرىش بوپ بىتكەن پەيىلىن اشاتىنداي، تەڭىز جانۋارلارى مەن جاندىكتەرى ءبىر ديريجەر باسقارعان وركەستر ويناعانداي، اسا ءبىر ادەمى اسەرلى اۋەن شالدى.
ادامداردان ابدەن كورەسىنى كورگەن دەمونىڭ ايۋانداردىڭ قولپاشتاعانىنا قاتتى كوڭىلى بوسادى. قىز الدىندا بوساڭسىعانىن بىلدىرمەدى بىراق، تاماعىنا بىردەمە تىعىلىپ قالعانداي. تابانىن بىردەمە تۇرتكىلەپ ەدى. كوز جاسىن بۇلاپ تۇرعان سەگىزاياقتى كوزى شالدى.
پەرى قىزى دەمونى قۇشاقتادى. ەكەۋى ۇزاق ءسۇيىستى. مىنا قىلىقتى كورگەن دەلفيندەر مەن بالىقتار دا سۇيىسە باستادى. اق شاعالالار ءبىر-بىرىمەن قاتارلاسا ۇشتى.
− اتتەڭ، سۋ استىندا جۇرە المايسىڭ. پەرىلەر پاتشالىعىنا الىپ كەتەر ەدىم، − دەدى قىز.
− اتتەڭ، جەر بەتىندە جۇرە المايسىڭ. اياعىڭ جوق. ونىڭ ورنىنا بالىقتىڭ قۇيرىعى. ايتپەسە قالاعا، ۇيگە الىپ كەتەر ەدىم، − دەدى دەمو.
ەكەۋى ءسۇيىسىپ تۇرعاندا، بىرەۋدىڭ ىسقىرعانى ەستىلدى. مىلقاۋ قوس بارماعىن شوشايتىپ جاعالاۋدا تۇر ەدى. الاقاندارىن شاپەتتەدى.
* * *
ءبىرىنشى قىركۇيەكتە دەمو مەكتەپكە باردى. كادۋىلگى ادەتىنشە، سىنىپتاستارى ودان ىرگەسىن اۋلاق ۇستاۋعا تىرىستى. باياعىسىنشا: «ت-ت-ت»، «پ-پ-پ» دەپ ءتىلىن شىعاراتىندار دا جەتكىلىكتى. دەمو ءۇن قاتپادى. ءدارىس بەرەتىن وقىتۋشىلار تاقتاعا شىعارعاندا، بۇل جورتا كەكەشتەنىپ جاۋاپ بەردى. بۇرىنعىسىنشا: «وتىر، ءۇش!» − دەيتىن ولار.
العاشىندا دەمونى مەكتەپ قىزىقتىرمادى. سەبەبى كەي وقىتۋشىلاردىڭ ساباعىن ولاردان جاقسى بىلەتىن. ال وقۋشىلاردىڭ جاۋابى وعان تىم تۇرپايى، قارابايىر كورىنەتىن. ودان باسقا ونىڭ ويىنان، پەرى قىزى ءبىر ءسات كەتپەيتىن. دارىستە دە، باسقا جەرلەردە دە ونىڭ ءۇنىن ەستىپ، ءتۇرىن ۇنەمى كوز الدىنا كەلتىرىپ، ەلەسىمەن تىلدەسەتىن. ءوز-وزىنە بىردەمەلەردى بىلدىرلاپ، ساباقتان دا كەتىپ قالىپ، تەڭىزگە بارىپ، ماڭىندا ەشكىم بولماسا دا، الدەكىمدەرمەن داۋىستاپ سويلەسەتىن وعان «دەلقۇلى»، «جىن ۇرعان» دەگەن قوسالقى اتتار تاڭىلدى.
بىرەر اپتادان سوڭ، كەكەش بالا بار ونەرىن توكتى. ەپوس، ولەڭ، پوەما، ماقال-ماتەلدەردى جۇزدەپ، مىڭداپ داۋىس قىراعاتىن كەلتىرە، مايىن تامىزا جاتقا ايتقاندا، ءبىراز ۇستازدار ەسىنەن تانا جازدادى. ماتەماتيكا، گەومەتريا، ءفالسافا، تاعى باسقا عىلىمي دارىستەردىڭ ەرەجەلەرىن ناشىنە كەلتىرە تاپتىشتەگەندە، مۇعالىمدەرىنىڭ اۋزى اشىلىپ قالدى. كەيبىرىنىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. وقۋشىلاردىڭ ءبارى اڭ-تاڭ. ءتىپتى ءبىلىمى تايازداۋ مۇعالىمدەر دەمونىڭ سىنىبىنا جاسقانا كىرەتىن بولدى. كەشە عانا ەشكىم مەنسىنبەيتىن، جالعىز ءسوزدىڭ ءوزىن ساقاۋلانىپ، كەكەشتەنىپ ازەر ايتاتىن بالانىڭ بۇگىنگى بىلىمدىلىگى، بىلگىرلىگى، سونشالىقتى سوزگە جۇيرىك شەشەندىگى جايىنداعى اڭگىمەلەردەن مەكتەپ گۋ-گۋ.
ءبىر كۇنى: «جاۋ كەلەدى! جاۋ! ازۋلى اجداھا پاتشالىعىنىڭ مۇزداي قارۋلانعان جويقىن اسكەرى اۋىر كەمەلەرىن قاپتاتىپ، ءبىزدىڭ ەلدى شابۋعا كەلە جاتىر،» − دەگەن سۋىت حابار اسپاننان جاي تۇسىرگەندەي بولدى. ابىر-سابىر بولعان قالا حالقى دۇرلىگىپ، دەمو حاقىندا اڭگىمە جايىنا قالىپ، بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا كەتتى.
بارشا اسكەري كەمەلەر تۇبەكتىڭ باتىس جاعىنداعى قويناۋلارعا توپتاستىرىلا باستادى. سوعىسقا جارايتىنداردىڭ ءبارى قولىنا قارۋ ۇستادى. جاعالاۋعا جاياۋ اسكەرلەر دە تارتىلىپ بەكىنىستەر قۇرىلدى. ولىسپەي بەرىسپەۋگە شاقىرعان پاتشا جارلىعىن ەلگە پاش ەتكەن جارشىلار، بۇتكىل ەلدى ارالاپ كەتتى.
− مەنىمەن جۇرەسىڭ. باياعى ۇڭگىرگە بارىپ جاۋدىڭ الدىن توريمىز، − دەدى
دەمو مىلقاۋ دوسىنا جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ.
− شەشەمدى قايتەمىن؟
− ءبىزدىڭ ۇيدە جۇرە تۇرادى.
ءتۇس اۋا ەكەۋى بەس قارۋىن اسىنىپ جولعا شىقتى.
− سونشا جاۋدى قايتىپ توقتاتامىز؟ ەكەۋمىزدىڭ قولىمىزدان نە كەلەدى؟
– دەيدى جولاي نەمو ىمداپ.
− بارا كورەرمىز.
دەمو پەرى قىزىمەن، جازعى دەمالىس بىتكەنشە، الدەنەشە رەت كەزدەسكەن، ساعاتتاپ سىرلاسقان. ءۇي جاعدايىن، مەكتەپتەگى احۋالىن، ساقاۋلىعى مەن كەكەشتىگىنىڭ سەبەبىنەن وسىندا باز كەشىپ، جاپادان جالعىز جۇرگەنىن، بىراق بۇعان قازىر وكىنبەيتىنىن، كەرىسىنشە قۋاناتىنىن ايتقان.
− ساعىنساڭ دا، باسىڭا قانداي ءبىر قيىن ءىس تۇسسە دە قىسىلماي، قىمتىرىلماي كەلىپ تۇر. قولدان كەلگەن كومەگىمدى ايامايمىن، − دەگەن ەدى قىز سوڭعى كەزدەسۋدە.
نەمو ۇڭگىردە قالدى. دەمو جاعالاۋدى كەزىپ جالعىز ءجۇر.
باياعىدا-ا، بالدىرعان شاعىندا، اكەسىنىڭ قارۋ-جاراق جاسايتىن شەبەرحاناسىندا وتتاعى تەمىردەن سوعىلعان قالقانداردى قىپ-قىزىل بوپ بالقىعان ساتتە شوقتان الىپ، باج ەتكىزىپ، سۋىق سۋعا سالاتىنىن تالاي رەت كورگەن. سۋارىلعان قالقاندار دا قىلىش كەسپەيتىن، بالتا باتپايتىن بولاتقا اينالىپ «پىسەتىنىن» اكەسى تۇسىندىرگەن. سول تەمىر قالقانداي قىپ-قىزىل بوپ كۇيىپ، قاقپاقتاي دوڭگەلەنگەن كۇن دە «ءپىسىپ»، تاڭەرتەڭ قايتا جارقىراپ شىعۋ ءۇشىن، تەڭىز كوكجيەگىندەگى سۋعا سۇڭگۋگە شاق قالعان مەزگىل. باتار كۇننىڭ شاپاعىنا بويالعان تەڭىز بەتى قۇددى قان توگىلگەندەي، قىزىلكۇرەڭدەنىپ كورىنەدى.
− قان توگىلەدى، قا-ان، قا-ان! − دەپ قارقىلداپ ءوتتى ءبىر توپ قۇزعىن ۇستىنەن. دەمونىڭ دەنەسى تۇرشىگىپ، تۇلا بويى مۇزداپ قويا بەردى. كومەك ىزدەگەندەي، جان-جاعىنا جالتاق-جالتاق قارادى. شاڭقىلداعان شاعالا، بيلەگەن بالىق، تۇمسىعىن تەڭىزدەن شىعارىپ تىڭ-تىڭداعان دەلفيندەر − ءبارى-ءبارى قۇددى قۇردىمعا كەتكەندەي جىم-جىلاس. قامىستى قايرانىن تاستاعان، ساپ تۇزەگەن قوڭىر قازدار كۇنشىعىستى بەتكە الىپ، قاڭقىلداپ قالقىپ بارا جاتتى...
دەمو دۇركىن-دۇركىن ولەڭ وقىدى. قانشاما پوەما، ەپوستاردى قۇلاما قۇزدان قۇلاعان تاۋ وزەنىندەي توكسە دە، تەڭىز بەتىندە بىردە-ءبىر جاندىك كورىنبەدى. ىمىرت ۇيىرىلگەن شاقتا بەتىن قان جالاعان قياق اي عانا سىعىرايا جەرگە ءۇڭىلدى.
ء بىر كەزدە دەمو تۇرعان جارتاستىڭ ءدال تۇبىندەگى سۋدان سىناپتاي جارقىراپ، پەرى قىزى كوتەرىلدى. قىزدى كورگەن دەمو سىرت كيىمىن شەشىپ، سۋعا سەكىردى. سول ساتتە-اق كادۋىلگىشە تابانىنا ارقاسىن توسەپ دەلفين تۇردى.
− بىلەم، نەگە كەلگەنىڭدى، − دەدى پەرى قىزى، كورىسىپ بولعان سوڭ. – قىرۋار كەمەلەر مەن قايىقتار تولى اسكەرىن الىپ، جويقىن كۇشتى جاۋ كەلە جاتىر. ءبىزدىڭ توپشىلاۋىمىزشا، ولار تاڭالاگەۋىمدە وسىندا جەتەدى. – پەرى قىزى ۇڭگىرگە قارادى. – كومەسكى جارىقتى كورىپ تۇرمىن، اندا بىرەۋ بار ما؟
− مىلقاۋ دوسىم عوي.
− جاۋ وسى تۇسقا جەتكەندە، ولەڭدەرىڭدى، ۇلاعاتتى سوزدەرىڭدى وقي بەر. كورىنۋشى بولماڭدار، جەبە جەلكەڭە قادالادى. ال..، ال تويتارىستى ءبىز بەرەمىز. ۇلى جەڭىستەن سوڭ جولىعايىق، قازىرشە قوش، قايىر!
تاڭ قىلاڭ بەرە، بەينەبىر قيساپسىز ۇيرەك ءجۇزىپ كەلە جاتقانداي، قىرۋار كوپ نۇكتەلەر كورىندى تەڭىز كوكجيەگىنەن. بەرى قاراي ەسكەن باياۋ جەل دە باسقىنشىلارعا جاقتاساتىنداي.
انە، انە! قاتار-قاتار ساپ تۇزەپ، سۋ بەتىندە سىرعىپ كەلە جاتقان سانسىز قايىق پەن كەمەلەر جاقىنداپ قالدى.
ۇڭگىرمەن تۇسپا-تۇستا ساڭقىلداعان داۋىستى ەستىپ، جاۋدىڭ كەمەلەرى مەن قايىقتارى شوعىرلانا باستادى. داۋىستىڭ قايدان شىققانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى ەدى.
− انا ۇڭگىرگە كوتەرىلىپ، وندا كىم بولسا دا، تىرىدەي ۇستاپ اكەلىڭدەر الدىما. كورەيىك، قانداي دانىشپان ەكەنىن! – دەپ بۇيىردى ءبىرى.
قايىقتان ەكى سارباز ءتۇسىپ، جارتاستار اراسىنداعى قيا سۇرلەۋمەن ورلەي بەردى.
كەنەت جەلكەن دىڭگەگىنىڭ ۇشار باسىنا ىلىنگەن بايراققا ازۋ تىستەرىن اقسيتىپ، اۋزىن ارانداي اشقان اجداھانىڭ سۋرەتى سالىنعان ۇلكەن كەمەنىڭ تۇبىنەن، ايداي اپپاق، كۇندەي نۇرلى قىز شىعا كەلدى.
− باس قولباسشى قايسىڭ؟ – دەدى ول اسا ءبىر اسەرلى ۇنمەن، اۋزىن اشىپ، اڭقيىپ قالعان كەمەدەگىلەرگە.
پالۋباعا باسىنا ءتاج كيگەن زور دەنەلى بىرەۋ شىعىپ، بەرى جاقىندادى.
− اناۋ ۇڭگىرگە قاراي كوتەرىلىپ بارا جاتقانداردى توقتات! كەرى قايتسىن! تۇسىنەر، توباسىنا كەلەر، رايىنان قايتار، دەپ سونشاما ءتالىم-تاربيەلىك سوزدەردى ايتىپ، سۇڭعىلا شەشەن – مەنىڭ سۇيىكتىم وتىر وندا. سەندەر ونىڭ ەلىن باسىپ الۋعا باراسىڭدار. توقتات، مىنا كەمەلەرىڭ مەن قايىقتارىڭدى! كەرى الىپ قايت!
− ماعان ءامىر بەرەتىن سەن كىم ەدىڭ، باتشاعار؟!
− سۋ پەرىسىنىڭ قىزىمىن. سەندەر سۋ استى پاتشالىعى اسكەرلەرىنىڭ قورشاۋىنداسىڭدار. بارلىق سۋ جانۋارلارى تاپ قازىر سەندەرگە سوعىس اشۋعا دايىن. الپاۋىت كيتتەر مەن الىپ اكۋلالاردى شاقىرعانبىز، ۇلى مۇحيتتان. قاپتاعان قولتىراۋىندار مەن بەگوموتتارىمىز دا باس سالۋعا ءازىر.
− نە دەيدى مىنا بىرەۋ. جىن با، شايتان با؟ تور تاستاپ، تىرىدەي ۇستاپ الدىما اكەلىڭدەر!
ء تاج كيگەننىڭ قاسىنا كوزىنەن باسقا جەرى كورىنبەيتىن، باسىندا دۋلىعا، تۇلا بويىن بولات ساۋىت قاپتاعان الىپ شىقتى.
− جەردىڭ دە، كوكتىڭ دە، سۋدىڭ دا پاتشاسى، جالعىز بيلەۋشىسى ءسىزسىز، تاقسىر! ءسىزدىڭ ايبىندى اسكەرلەرىڭىز ەشقاشان دا، ەشكىمنەن دە جەڭىلگەن ەمەس، جەڭىلمەيدى دە. ءسىز ەشكىمگە باس يمەيسىز. سول ءبىر شۇيكەباستىڭ سوزىنە سەنبەڭىز، تاقسىر! تەڭىز جانۋارلارى ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنبەيدى، ۇيىمداسىپ سوعىسۋدى بىلمەيدى. كەرەك بولسا، ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەيدى.
− جو-وق، − دەپ، تاياق سۇيەنگەن قاۋعا ساقالدى، كىرپىدەي دومالانعان كىشكەنە شال شويناڭداي باسىپ العا شىقتى. − جۇيەلى ادام، كيەلى ادام دەگەن بولادى، تاقسىر! قانشالىقتى باسىڭا باق قونىپ، استىڭا تاق تولىپ تۇرسا دا، جۇيەلىنى تىڭداماساڭ، كيەلىنى سىيلاماساڭ، ازاپقا ۇرىناسىڭ، اجالعا تۇتىلاسىڭ. ان-نا-اۋ، قۇلقىن سارىدەن قياعا قونىپ، سانانى سەرپىلتەتىن سونشاما سالاۋاتتى سوزدەردى ساڭقىلداپ، قۇزدان قۇلاعان سارقىراماداي توگەتىن، سارابدال، سۇڭعىلا سارباز دا، مىناۋ، قۇمىرسقاداي قۇجىناعان قيساپسىز قالىڭ قولدان قايمىقپاي، تۇڭعيىقتان شىققان سۇلۋ پەرىشتە دە تەگىن ەمەس، تاقسىر! ءتاڭىردىڭ تاپسىرىسى دەپ ءتۇسىنىڭىز. اسكەرلەرىڭىزگە ارى قاراي ادىم اتتاتپاي، كەرى قايتۋعا بۇيرىق بەرۋىڭىزدى وتىنەمىن. كەسىرگە كەزىگەرىمىز، قىرسىققا شالىنارىمىز حاق، تاقسىر!
− مىنا الجىعان شال ازعىرىپ تۇر. ءبىر سايقالدىڭ سوزىنە بولا كەرى قايتۋ− ءسىزدىڭ جارتى الەمدى باعىندىرعان اتاق، ابىرويىڭىزعا، داڭقىڭىزعا نۇقسان، ار-نامىسىڭىزعا كىر كەلتىرەدى، تاقسىر! رۇقسات ەتسەڭىز، قازىر-اق، مىنا كارى قاقپاستىڭ باسىن الامىن، − دەپ قىنابىنان قىلىشىن سۋىردى ساۋىت كيگەنى.
− ۇلى قولباسشى دەپ قولپاشتاعانعا، ايداھارداي ىسقىرا بەرمەي، اۋزىڭدى جاپ! ساباڭا ءتۇس! اۋەلى انا شەشەندى بايلاپ، مىنا سۋداعى ماقۇلىقتى ۇستاپ، الدىما اكەل. سولاردان جاۋاپ الايىق. سودان سوڭ، اقىلعا جىعىلايىق.
وسى ساتتە، قايدان ۇشقانى بەلگىسىز، قىزدىڭ قاق جۇرەك تۇسىنا كىرش ەتىپ جەبە قادالدى. ءتىل قاتۋعا شاماسى كەلمەگەن قىز سۋعا باتىپ كەتتى. سول زاماتتا-اق، الاسۇرعان الپاۋىت كيتتەر مەن وقتاي ۇشقان الىپ اكۋلالار، كەمەلەر مەن قايىقتاردى اۋدارىپ، توڭكەرە باستادى. سۋعا قۇلاعان ساربازداردى قولتىراۋىندار مەن دەلفيندەر تەرەڭگە تارتتى. ايقاي-شۋ، ىڭىرانعان داۋىس، ساقىر-سۇقىر، شاتىر-كۇتىر دىبىستاردان قۇلاق تۇندى.
ەكى سارباز ۇڭگىرگە ەنگەن ساتتە، ەكى دوس ولاردى ەكى جەبەمەن، جاندارىن جاھاننامعا جىبەردى. جويقىن شابۋىلدان جاۋدىڭ بارلىق كەمەلەرى مەن قايىقتارى سۋ تۇبىنە كەتتى. بىردە ءبىر ساربازى ءتىرى قالمادى. قيراعان كەمە تاقتايلارى، جەسىر قالعان كيىمدەر، ادىرا قالعان كەيبىر بۇيىمدار عانا وسىناۋ ءبىر جويقىن كورىنىستىڭ كۋاسى بولىپ، قالقىپ بارا جاتتى.
دەمو مەن نەمو كوگالدى جازىققا كوتەرىلگەندە، بولاتتاي بەرىك بوپ، «ءپىسىپ» شىققان كۇن كۇلىم قاعىپ، التىن ساۋلەسى بۇكىل اتىراپقا توگىلىپ تۇردى. ءبىرىن-ءبىرى قۇتتىقتاپ، الاقايلاپ قول شاپالاقتاپ، قوس قاناتتارىن جايىپ جىبەرىپ، سەكىرىپ بيلەي باستاعان ەكى دوستى قايدان شىققانى بەلگىسىز، قارۋلى ءتورت سارباز قورشاپ الدى.
− قورىقپاڭدار، باۋىرلار! قارسىلاسپاڭدار! ءبىز − بارلاۋشىلارمىز. ءبارىن دە كوردىك. تاڭداندىق، تامساندىق. بارىنە دە كۋامىز. قۋانىشىمىزدا شەك جوق. بارىپ، باس قولباسشىعا بايان ەتەمىز. سوڭىمىزدان ەرىڭدەر! − دەپ ساپ تۇزەپ، جىلدام العا ءتۇسىپ وزا بەردى.
بۇلارعا جول-جونەكەي قالىڭ ۇيىسقان ءشوپ اراسىنان، جارتاس جىقپىلدارىنان، بۇتالار ىشىنەن شىققان ساربازدار قوسىلا بەردى. سان-الۋان قۇستاردىڭ قۇيقىلجىتا سايراۋىن، قانشاما حايۋانداردىڭ قاھارلى داۋىسىن اينا قاتەسىز بۇلجىتپاي سالاتىن بالاپەيىل، بالاكوڭىل مۇزداي بولات قۇرسانعان جاس جىگىتتەردىڭ ونەرلەرىنە تاڭ-تاماشا قالدى دەمو.
باسە، ءتۇنى بويى اپشىڭدى قۋىرارداي، الدەقانداي ماقۇلىقتىڭ قورقىنىشتى داۋىسى سانانى تىلگىلەگەن. جاۋ كورىنگەندە، شاعالالار جانتالاسا شاڭقىلداعان. سوعىس باستالعاندا، جاعالاۋدان قاسقىرلار ۇلىعان. جاۋ جەڭىلگەندە، بۇلبۇلدار سايراپ ەدى. «مەن ادامشا سويلەسۋدى ازەر ۇيرەنىپ جۇرسەم، بۇلار جان-جانۋاردىڭ، بارشا قۇستاردىڭ ءتىلىن مەڭگەرگەن. ادام قابىلەتىنىڭ شەگى جوق ەكەنىن بۇعان دەيىن بىلسەمشى».
باس قولباسشى بارلاۋشىلاردان ەستىگەنىن پاتشاعا جەتكىزدى.
− مىلقاۋدىڭ دوسىن وسىندا اكەلىڭدەر! – دەدى پاتشا.
ازدان سوڭ دەمو پاتشا مەن ۋازىرلەردىڭ الدىندا وتىردى.
«قارا تۇندە قاڭعىرىپ، قايداعى ءبىر ۇڭگىردە قايدان جۇرسىڭدەر؟» «پەرى قىزىمەن قالاي تانىستىڭ؟» «باسقامەن ەمەس، نەگە مىلقاۋمەن دوستاستىڭ؟» دەگەن سياقتى قىرۋار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن دەمو بۇتكىل عۇمىرناماسىن جايىپ سالۋعا ءماجبۇر بولدى. الايدا پەرى قىزىنىڭ شەيىت بولعانىن كورمەگەنىن، ونى بارلاۋشىلاردان ەستىگەن ساتتە، تالىپ قالعانىن جاسىردى.
− بۇعان دەيىن قانشاما قالالاردى قيراتىپ، ەلدى توناپ، سان مىڭ ادامنىڭ باسىن جالماعان جالماۋىز جاۋدىڭ بىزگە جەتكەندە قيراعانىنا ءبىرىنشى سەبەپكەر نە دەپ ويلايسىڭ؟ – دەدى پاتشا.
− ءسوز قۇدىرەتى، ۇلى مارتەبەلىم!
− ءيا، سوزبەن ادامدى قۋانتۋعا، جاسارتۋعا، ەمدەۋگە، سوزبەن ادامدى ازاپقا سالۋعا، ءتىپتى ولتىرۋگە دە بولاتىنىن ءبىلۋشى ەدىم...، – پاتشا كۇرسىندى. − سەندەر جاۋدىڭ الدىن الماعاندا، ءبىز، مىنا سەنىڭ وتانىڭ، قانداي احۋالدى باستان وتكەرىپ جاتار ەدىك، قازىر... ەندى تىنىعىڭدار. كەشكە مەنىڭ سارايىمداعىلارعا بار ونەرىڭدى كورسەتەسىڭ.
سول كۇنى دەمو پاتشانى، ۋازىرلەرىن، اينالاسىنداعى دانالار مەن دانىشپانداردى، ونەر ادامدارىن تاڭعاجايىپ تالانتىمەن تامساندىرىپ، بىرەگەي بىلىمدىلىگىمەن ءسۇيسىندىردى. ۇلى ەرلىك جاساعان ەكى دوس پاتشادان كوپ سىي-سىياپات الىپ، ەلدىڭ قۇرمەتىنە بولەندى.
ول زاماندا سوت ىسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ سويلەۋ شەبەرلىگىنە ۇلكەن ءمان بەرىلەتىن. دەمو سولارعا ءسوز دايىنداپ بەرىپ، ءوزى دە قاتىسىپ سويلەپ، ناپاقا تاۋىپ ءجۇردى. اكەسى دۇنيە سالعان سوڭ، بۇلاردى كەمسىنىپ، الداپ، توناپ كەتكەن قامقورشىسىماقتاردى دا تاۋىپ، ءىسىن سوتقا بەرىپ، كەگىن قايتاردى.
سونىمەن ءبىر كەزدەگى كەكەش، ءارى ساقاۋ بالا اسقان توزىمدىلىكپەن، ۇنەمى ۇزدىكسىز جاتتىعۋدىڭ، بىلىمگە دەگەن تويىمسىز قۇشتارلىقتىڭ ناتيجەسىندە، اتى الەمگە ايگىلى كەمەڭگەر، ءبىلىمدار شەشەن اتاندى.
ەرجەتكەندە پاتشانىڭ كەڭەسشىسى، ءارى اقىلمانى بولعان دەمو ادامداردىڭ الدىنا شىعىپ ۇزاق cويلەۋدەن، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدەن ءبىر جالىقپايتىن.
ەلىن جاۋلاپ، ەرلەرىن قۇل، ايەلدەرىن كۇڭ، اسەم قالالارىن كۇل ەتكىسى كەلگەن تالاي-تالاي باسقىنشىلارعا ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارعانداي، حالىقتى بىرىكتىردى. جاۋعا قارسى كۇرەستە كەيدە كورشى مەملەكەتتەردى دە وداقتاستىققا كوندىرىپ، قانشاما رەت وتانىن جاۋدان امان الىپ قالعان ۇلى شەشەننىڭ اتى ادامزات تاريحىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلدى. بارلىق ەلدەردىڭ ەنتسيكلوپەديالارىنا ەندى.
دوسقا ادال دەمو، جانىنداي جاقسى كورەتىن نەمونى ءومىر بويى كوزىنەن تاسا ەتپەي، بار جاعدايىن جاساپ ءجۇردى. بۇل ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 384-322 جىلدارى عۇمىر كەشكەن اتى بۇتكىل دۇنيەگە ءماشھۇر گرەك شەشەنى، ساياسي قايراتكەر دەموسفەن بولاتىن.
* * *
− سولاي، بالالار، ەرىنبەي، جالىقپاي، ۇدايى تىنىمسىز ەڭبەكتەنە بىلسەڭدەر، سەندەر دە سونداي دارەجەگە جەتەسىڭدەر، – دەپ پسيحوتەراپەۆت ءسوزىن اياقتادى.
− شاشىنىڭ جارتىسىن نەگە قىرعىزىپ تاستادى؟ − دەدى ءبىر بالا كەكەشتەنىپ.
− شىدامى تاۋسىلعاندا، ۇيىنە كەتىپ قالماۋ ءۇشىن. اناداي تۇرىمەن قالادا جۇرسە، ەلدىڭ ءبارى كۇلەدى عوي. ول كەزدە قازىرگىدەي قالتا تەلەفونى، تاكسي دەگەن اتىمەن بولماعان.
− اۋزىنا نەگە تاس سالىپ سويلەپ جاتتىقتى؟ − دەدى جانە ءبىر بالا ءسال دۇرىستاۋ ءتىل قاتىپ.
− قاشان دا اۋىر جۇكتى كوتەرىپ ۇيرەنگەن ادامعا، ودان جەڭىلدەۋىن كوتەرۋ وڭاي. سول سياقتى اۋىزعا تاس سالىپ، ارىپتەردى انىق ايتۋعا ماشىقتانعان ادامعا قۇر سويلەۋ الدەقايدا جەڭىل. بۇل ساقاۋلىقتان تەز ارىلتادى. وسى ءتاسىلدى قولدانىپ، اۋزىنا كىشكەنە شارلار سالىپ، ءتىلىنىڭ مۇكىستىگىن كەتىرەتىندەر حاقىندا كينوفيلمدەر دە بار قازىر. بىراق بۇل ءتاسىلدى العاش جۇزەگە اسىرعان دەموسفەن ەكەنىن دە بىلگەندەرىڭ ءجون، - دەپ پسيحوتەراپەۆت اڭگىمەسىن اياقتاي بەردى.
..................................................................
اۆتور تۋرالى: ەرسىنبەك قويباعارۇلى 1946 جىلعى ءساۋىردىڭ 23-ءى كۇنى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سايرام اۋدانى، كومەشبۇلاق اۋىلدىق كەڭەسىنە قاراستى قۇرلىق اۋلىندا تۋعان. 1963 جىلى الماتى مەملەكەتتىك مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ پەدياتريا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ونى 1969 جىلى بىتىرەدى. 1968-1969 جىلدارى الماتى قالالىق جەدەل جاردەم ستانساسىنىڭ №6 بولىمشەسىندە فەلدشەر، ارتىنشا ارنايى جولدامامەن سايرام اۋدانىنا كەلگەن ول، تەلىمدىك اۋرۋحانانىڭ پەدياترى; 1970-1972 جىلدارى سايرام اۋداندىق ورتالىق اۋرۋحانانىڭ بالالار بولىمشەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى; 1972-1974 جىلدارى كارەليا اكسر-دا اسكەري بولىمشەنىڭ مەديتسينا قىزمەتىن باسقاردى /شەنى-مەديتسينا قىزمەتىنىڭ زاپاستاعى كاپيتانى/; 1975-1984 جىلدارى تۋعان ەلدەگى بۇرىنعى قىزمەتىن قايتا جالعاستىرعان; 1984 جىلى قىزمەتىن «مانكەنت» شيپاجايىنا اۋىستىرىپ، سول جەردەن قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا 2009 جىلى شىققان.
ەرسىنبەك قويباعارۇلى – قازاقستان جۋرناليستەر وداعى مەن جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، ا.فادەەۆ اتىنداعى حالىقارالىق ادەبي سىيلىقتىڭ، سونداي-اق التىن مەدالدىڭ يەگەرى جانە حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، بۇل كۇندە جەكە كاسىپكەر، «شيپاگەر» مەديتسينا ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى.
Abai.kz
