كەڭەس كەزىندە اتەيستەر: «بۇرىنعى عاسىرلاردا قازاقتار يسلام ءدىنىن ات ءۇستى قولدانعان. «اللاڭنان ويبايىم تىنىش» دەپ، مالىن باعىپ جۇرە بەرگەن»، – دەسە، بۇگىندەرى ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن قالاسىندا، ءتىپتى ءىرىلى-ۇساقتى اۋىل كەنتتەردە وزدەرىن ناعىز مۇسىلمان سانايتىن، ۇيپا-تۇيپا ساقال قويىپ، قىسقا بالاقتى شالبار كيگەن شيكىوكپە جىگىتتەر نەمەسە ۇستەرىنە ۇزىن ەتەكتى قاپ-قارا كويلەك ءىلىپ، اۋزى-باسىن تۇمشالايتىن جامىلعى جامىلعان جاپ-جاس قىزدار: «ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز يسلامنىڭ اداسۋشىلىق جولىمەن جۇرگەن. شاريعاتقا جاتپايتىن، حاديستەردە ايتىلمايتىن عۇرىپ-امالداردى دىنمەن قاتارلاستىرىپ، تازا مۇسىلماندىق شارتتاردى بۇزاتىن شيرك باعىتتاردى ۇستانعان»،– دەيدى. سالىستىرىپ قاراساڭ، ەكەۋىنىڭ پىكىرلەرى ۇقساس. بىراق اتەيستەر ءدىندى تۇپكىلىكتى جوققا شىعارعىسى كەلسە، كەيىنگىلەرى دىنگە جاڭا جول سالعىسى كەلەدى. كەڭەستىك اتەيستەردى قويشى، ولار كەلمەسكە كەتتى، ال سوڭعىلارىنا نە جورىق؟

كەڭەس كەزىندە اتەيستەر: «بۇرىنعى عاسىرلاردا قازاقتار يسلام ءدىنىن ات ءۇستى قولدانعان. «اللاڭنان ويبايىم تىنىش» دەپ، مالىن باعىپ جۇرە بەرگەن»، – دەسە، بۇگىندەرى ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن قالاسىندا، ءتىپتى ءىرىلى-ۇساقتى اۋىل كەنتتەردە وزدەرىن ناعىز مۇسىلمان سانايتىن، ۇيپا-تۇيپا ساقال قويىپ، قىسقا بالاقتى شالبار كيگەن شيكىوكپە جىگىتتەر نەمەسە ۇستەرىنە ۇزىن ەتەكتى قاپ-قارا كويلەك ءىلىپ، اۋزى-باسىن تۇمشالايتىن جامىلعى جامىلعان جاپ-جاس قىزدار: «ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز يسلامنىڭ اداسۋشىلىق جولىمەن جۇرگەن. شاريعاتقا جاتپايتىن، حاديستەردە ايتىلمايتىن عۇرىپ-امالداردى دىنمەن قاتارلاستىرىپ، تازا مۇسىلماندىق شارتتاردى بۇزاتىن شيرك باعىتتاردى ۇستانعان»،– دەيدى. سالىستىرىپ قاراساڭ، ەكەۋىنىڭ پىكىرلەرى ۇقساس. بىراق اتەيستەر ءدىندى تۇپكىلىكتى جوققا شىعارعىسى كەلسە، كەيىنگىلەرى دىنگە جاڭا جول سالعىسى كەلەدى. كەڭەستىك اتەيستەردى قويشى، ولار كەلمەسكە كەتتى، ال سوڭعىلارىنا نە جورىق؟

يا، سول سوڭعىلاردىڭ پىكىرىن ەستىگەندە جاعامدى ۇستايمىن. ۇستايمىن دا، ويعا قالامىن. بەسىكتەن بەلدەرى شىقپاي جاتىپ، الگىندەي تۇرپايى كەيىپكە تۇسكەندەرى ازداي، اتا-بابالارىمىز تۋرالى، ءتىپتى جالپى قازاق تۋرالى مۇنداي پىكىر ءبىلدىرۋدى قايدان ۇيرەنگەن؟ حالىقتىڭ بارلىق سالت-داستۇرلەرىن شيرككە (حارامعا) سانايتىن سەنىم ولاردىڭ كوكەيلەرىنە نەلىكتەن جانە قالايشا ءسىڭىپ قالعان؟ ودان سوڭ مۇنداي پيعىلداعىلاردىڭ ءجۇز ەمەس، مىڭ ەمەس، بىرنەشە ءجۇز مىڭداعان ەكەنىن تاعى ويلانسام، «قۇداي-اۋ، جاستارىمىز كىم بوپ بارادى ءوزى؟» دەپ قاتتى قىنجىلامىن. سول قىنجىلىسپەن ولارمەن ايتىسا كەتكىم، الىسا كەتكىم كەلەدى. ادەيى الىسام دەپ الىسپايمىن عوي، وزدەرىنىڭ تىرلىگىنە، ايتقان سوزدەرىنە، ەلدى بۇزباققا ۇمتىلعان ارەكەتتەرىنە قارسى بولام دا.

جالپى يسلامدا 73 باعىت بار ەكەن. بىلگىشتەر «بۇلار ءبىر-ءبىرىن مويىندامايدى» دەيدى. قۇداي بىلەدى، دىنگە ەرىك بەرىلگەلى بەرى وسى 73 باعىتتىڭ ءبارى ەلىمىزگە كىرىپ ءبىتتى-اۋ دەيمىن. ۇلتتىق داستۇرلەر تۇگىلى ءتورت ءمازھابتى دا مويىندامايتىندار – اتالعان 73 باعىتتىڭ قايسىسىن ۇستاناتىنىن كىم بىلگەن، ايتەۋىر، سولارعا جاناپ ءجۇرىپ بايقاعانىم، قازاق داستۇرىنە جاۋ ءبىر توپتاعى ساقالدى ەكىنشى توپتاعى ءوزى سىقىلدى ساقالدىنىڭ ۇستانىمىن مويىندامايدى.

ۇستىندەگى كيىمىنىڭ تازالىعى دا ءماز ەمەس، تارام-تارام جيرەن ساقالدى بوزبالا ماعان: «ءسىز جازۋشىسىز با؟ ناماز تۇرماق، تاڭعى دارەتتى دە المايتىن، ناعىز قيال قۋالاعان اداسۋشى پەندە ەكەنسىز عوي وندا. كىتاپتا اقىن-جازۋشىلاردى توزاقى دەگەن. ويتكەنى سىزدەر ءار نارسەنى ويدان قۇراپ جازاسىزدار. ال قيالي ادامداردىڭ اقىرەتتە بەرەتىن جاۋابى ۇشان-تەڭىز»،– دەدى. «ويپىرماي، مۇنىڭ ءبارىن قايدان بىلەسىڭ؟» – دەپ تاڭداندىم ادەيى. «كىتاپتاردا سولاي دەيدى». «قاي كىتاپتا؟ ايتپاقشى، سەنىڭ جاسىڭ قانشادا؟» «قاي كىتاپتا ەكەنىن ۇستازىم ايتىپ ەدى… قازىر ۇمىتىپ قالىپپىن. ءا، ءسىز جاڭا جاسىمدى سۇرادىڭىز با؟ جيىرمادامىن عوي»، – دەپ جالتاردى ول. «ەندى مەنى تىڭدا، – دەدىم وعان. – بالا كەزىمدە ءبىزدىڭ ۇيدەگى قويلاردىڭ اراسىندا قىزىل-قوڭىر ءتۇستى ءبىر ەشكى بار ەدى. سونىڭ جەلگە جەلبىرەپ تۇراتىن ءبىر ۋىس ساقالى ارىقتان سۋ ىشكەندە ۇنەمى جۋىلاتىندىقتان با، تاپ-تازا بولاتىن. ال باسقا جاعىنىڭ بارلىعى سادىرا-سادىرا بوپ جۇرەتىن. سەنى كورگەندە سول ەشكىم ەسىمە ءتۇسىپ تۇرعانى. سەن ماعان ۋاعىز ايتۋدان بۇرىن، ناماز وقىر كەزدە الدى-ارتىڭدى جۋدان بۇرىن، ءۇستى-باسىڭدى تازالاۋدى قولعا ال. سودان سوڭ ۇستازىڭا سالەم ايت: «ساعان ءىلىمىن ۇيرەتكەن ءدىني كىتاپتى جازعان ادام دا اداسۋشى ەمەس پە ەكەن؟ – دەپ».

ول ءتىل قاتپاعان كۇيى جونەپ بەردى.

وسىندايلارمەن ايتىسىپ ءجۇرىپ، بۇلاردىڭ احمەت دەگەن ۇلكەن ۇستازى بار ەكەنىن ەسىتتىم. احمەت جۇرتتىڭ كوزىنە كوپ تۇسپەيدى ەكەن. اندا-ساندا جۇما كۇندەرى ورتالىق مەشىتكە كەلىپ تۇراتىنىن ءبىلدىم. ءبىر كۇنى ونىڭ جۇما نامازعا كەلەتىنىن ەسىتتىم دە، مەشىتكە باردىم. الدەن ۋاقىتتا ناماز ءبىتىپ، جاماعات دالاعا شىعا باستادى. ۇلكەن ۇستازدىڭ وسىندا كەلگەنىن حابارلاعان تانىسىم دا شىقتى ءبىر كەزدە. ودان احمەتتىڭ قايدا ەكەنىن سۇراپ ەدىم، «ىشتە وتىر» دەگەن جاۋاپ الدىم.

ىشكە كىردىم. كەڭ ناماز بولمەسىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا وتىز شاقتى ساقالدى القا قوتان جايعاسىپتى. قاق توردە ءتۇسى سۋىق، قاپ-قارا بۋرىل ساقالى كەۋدەسىن جاپقان، كوزدەرى ويناقشىعان، تار ماڭدايلى بىرەۋ سامپىلداپ سويلەپ وتىر. «ءداۋ دە بولسا، احمەت – وسى» دەپ ويلادىم دا جاندارىنا جاقىنداپ، سالەم بەردىم. ءبارى قولدارىن كەۋدەلەرىنە قويا، سالەمىمدى الدى. مەن قاتارلارىنا جايعاسپاي جاتىپ، توردەگى الگى ساقالدى:

– بىردەڭە جايىندا سۇراۋعا كەلدىڭىز-اۋ دەيمىن. ساۋال قوياتىنىڭىزدى كوزىڭىزدەن بايقاپ وتىرمىن، – دەدى.

– نيەتىمدى ءدال تاپتىڭىز. ءسىرا، كورىپكەلدىگىڭىز بار-اۋ.

– ءدىن ىلىمىنەن حابارسىز ەكەنىڭىز وسى سوزىڭىزدەن كورىنىپ تۇر. عالامدا كورىپكەل – اللا عانا. جەردەگى كورىپكەلدەر مەن باقسى-بالگەرلەر سياقتى الدامشىلار – جىن-شايتاننىڭ تىلىنە ەرگەندەر، اللاعا سەرىك قوسۋشىلار.

– جاڭا ءوزىڭىزدىڭ بايقاپ وتىرمىن دەگەنىڭىزدى نەگە جاتقىزامىز سوندا؟

– ول رەتىنە قاراي ايتىلا سالعان ءسوز دە. حوش، نە ساۋال سۇرايىن دەپ ەدىڭىز؟

– الدىمەن تانىس بولايىق، – دەدىم دە ءوزىمدى تانىستىردىم. سوسىن: – شاريعات جايىندا تەرەڭىرەك بىلسەم دەپ ەدىم، – دەپ قوسىپ قويدىم.

– مەنىڭ اتىم – احمەت، – دەپ جاۋاپتادى ول. – ساۋديادا جەتى جىل جوعارعى ءدىن وقۋىندا وقىدىم. ودان سوڭ پاكىستاندا ەكى جىلدىق ءدىني وقۋدان تاعى ءوتتىم. جەتى رەت قاجىلىققا ساپارلاعام. ەلگە كەلگەنىمە ءتورت جىل بولدى.

– قاي ءمازھابتى ۇستاناسىز؟

– يسلامدا ءمازھاب ۇستانۋ شارت ەمەس. ءسىز شاريعات تۋرالى ەمەس، باسقا نارسەلەردى سۇراۋدى باستادىڭىز عوي.

– يا، ايتپاعىما كوشەيىن. ءسىزدىڭ قاۋىمىڭىزدىڭ جولى – قازاق سالتىنداعى بەتاشاردى، زامانعا لايىق توي وتكىزۋدى، ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتەتىن ىزەتتىك جوسىقتاردى، سونداي-اق ولگەن ادامنىڭ جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرۋدى نەگە قۇپتامايدى؟

– الدىمەن بەتاشاردى ءسوز ەتسەم، ول – شاريعاتتان تىس امال. ادامدار ءبىر-بىرىنە ءيىلىپ سالەم سالماۋى ءتيىس. ءيىلىپ سالەم سالۋ –تەك اللاعا عانا ارنالماق. مىسالى، مەن وقىعان ارابيادا بەتاشار مۇلدەم بولمايدى. ادامدار ءبىر-بىرىنە ءيىلىپ، سالەم سالمايدى.

– سولاي-اق بولسىن. دەگەنمەن ءسىز وقىپ كەلگەن ساۋديادا دارەجەسى كىشى شەيحتار ۇلكەن دارەجەلى شەيحتارعا باسىن ءيىپ سالەم بەرەدى، ەڭكەيىپ قولدارىن سۇيەدى. ەڭ ءدىنشىل دەگەن پالەستينانىڭ بۇرىنعى باسشىسى ياسير ارافاتتىڭ باتىس ەلدەرىنىڭ پرەزيدەنتتەرىنە قول قۋسىرىپ، باسىن يگەنىن، جاعالارىن سۇيگەنىن تەلەديداردان تالاي كوردىك قوي. ادام اللاعا عانا سالەم سالۋعا ءتيىس دەپ ءسىزدى ۇيرەتكەن ارابتاردىڭ بۇ قىلىعىنا نە دەيسىز؟

– ول ەندى مۇلدەم باسقا نارسە. ال جاڭاعى ءسوزىمدى جالعاسام، قازاق اراسىنداعى «ۇلكەننىڭ جولىن كەسپە»، «جاستىقتى باسپا»، «ناندى تاپتاما»، «داستارحانعا باتا جاساماي تۇرما»، «بوساعانى كەرمە»، تاعى وسىلار سياقتى تولىپ جاتقان ىرىمدار مەن سىزدەر ىزەت دەپ اتايتىن ءجون-جوسىقتار شاريعات زاڭدارىندا جازىلماعان. ولىك ارتىنان ورىندالاتىن عۇرىپتار دا سونداي. قىسقاسىن ايتقاندا، نە نارسە شاريعات تالابىنا جاتپايدى، سولاردىڭ بارلىعى – شيرك. ماسەلەن، ءسىز گالستۋك تاعىپ الىپسىز. گالستۋك تاعۋدى دا – شاريعات ءجون سانامايدى.

احمەتتىڭ ەكى يىعى سەلكىلدەي ەكىلەنىپ، مەنىڭ ۇعىمىما سىڭبەيتىن نەبىر دىندىك تالاپتار مەن ۋاجىپتەردى ايتىپ، ءبىراز كوسىلدى. ودان ۇققانىم: ءاربىر مۇسىلمان الدىمەن شاريعات سىلتەگەن جونمەن ءجۇرۋى كەرەك. ايەل-قىزدار حيدجاب كيىپ، ون التى-ون جەتىدەن اسقان ەركەكتەر ساقال قويۋى شارت. قازاقتار ءجيى اۋىزعا الاتىن ارۋاق دەگەندى اتاۋ – اللاعا سەرىك قوسۋدىڭ ءبىر بەلگىسى. تاريح، ادەبيەت سەكىلدى عىلىمدار – قۇران مەن حاديستەر جيناقتارىنىڭ اينالاسىنان اسپاۋ كەرەك. ادامزات تىرشىلىگىنە بايلانىستى ىسكە اساتىن ارەكەتتەردىڭ بارلىعى اراب عۇلامالارى جازعان ءدىن زاڭدىلىقتارىنىڭ اياسىنان شىقپاۋى ءتيىس. ادامدار اراسىندا ۇلت، شەكارا بولماۋى كەرەك. اللا بەرگەن ەركىندىكتى شەكتەپ، ەل-ەلگە ءبولىنىپ جۇرگەندەردىڭ تارتار ازابىنىڭ ءتۇبى شەكسىز. ەشكىم مەن پالەن ۇلتتانمىن دەپ كەۋدە كوتەرمەسىن. مۇسىلمانعا جاتاتىن قاي جۇرت بولسا دا ۇلتىن اتاماي، تەك مۇسىلمانمىن دەمەگى ءلازىم…

– قۇراننىڭ «قۇجرا» سۇرەسىندەگى اللانىڭ «ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋ ءۇشىن سەندەردى جەر بەتىندە ءتۇرلى ۇلتتار مەن ۇلىستارعا ءبولىپ جاراتتىم» دەگەن ءسوزىن قايتەسىز؟ ءسىز سوندا اللانىڭ ءبىر سەبەپتەرمەن جەر بەتىندە ءتۇرلى ۇلتتاردى جاراتقانىن جوققا شىعارماقشىسىز با؟ – دەپ شاپ ەتتىم ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ.

– ونداي ايات بار بولسا، بار شىعار، – دەدى ول سوڭعى سۇراعىمدى ەلەمەگەندەي بوپ. – وندايلاردى تىزە بەرسەك، قۇراندا ءبىر-بىرىنە قايشى كەلەتىن اياتتار كوپ. ناعىز مۇسىلمان قۇراننان تەك وزىنە عانا كەرەكتىسىن الىپ، ۇستانۋ كەرەك.

– سىزدىڭشە، قۇرانداعى اياتتار مەن سۇرەلەر باس-كوزى جوق جازىلا بەرگەن بە، سوندا؟ بۇل ءسوزىڭىز قىزىق ەكەن… ودان سوڭ قۇراندا ساقال تۋرالى ءسوز جوق. ونى پايعامبار سۇننەت اتاعان. ياعني، ساقالدى قويساڭ دا، قويماساڭ دا بولادى. ويتكەنى پايعامبار مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ اراسىندا ساقال شىقپايتىن كوسە ادامدار دا بولاتىنىن بىلگەن. ەندەشە، سىزدەردىڭ ساقال قويماعان مۇسىلمان ەمەس دەگەندەرىڭىز نە؟

ول ءبىر ءسات توسىلىپ وتىردى دا:

– ءسىز شاريعات پەن قازاق ءداستۇرىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگى تۋرالى نەگىزگى سۇراعىڭىزعا جاۋاپ الدىڭىز-اۋ دەيمىن، – دەپ مەنەن تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلگەندەي سىڭاي تانىتتى.

– ناقتى جاۋاپتى ءالى تولىق العانىم جوق. ءسىز ءوزىڭىزدى شاريعاتتىڭ حاق جولىن ەش بۇزباي جۇرەتىن ادامنىڭ قاتارىندا سانايسىز با؟

– ءالھامدۋليللاھ.

– وندا ايتىڭىزشى، ۇيالى تەلەفون ۇستايسىز با؟

– ۇستايمىن. وندا تۇرعان نە بار؟

– ماشيناعا مىنەسىز، بولماسا، ونى جۇرگىزەسىز، ءا؟ ءبىر جاققا ساپارلاساڭىز، ۇشاقتى، پويىزدى پايدالاناسىز. تەلەديدار كورىپ، راديو تىڭدايسىز. ازان شاقىرعاندا نەمەسە كوپشىلىككە ۋاعىز ايتقاندا ميكروفوندى قولداناسىز…

– ءسىز نە ايتىپ كەتتىڭىز ءوزى؟ بۇلاردىڭ ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزگە قاتىسى قانشا؟

– قاتىسى سول – ءسىز قولدانىپ، يگىلىگىڭىزگە جاراتىپ جۇرگەن وسى تەحنيكالاردىڭ بارلىعى شاريعات پەن حاديستەرىڭىزدە جوق قوي. سودان كەيىن يگىلىگىڭىزگە جاراتىپ جۇرگەن اتالمىش تەحنيكالاردى الەمدەگى بىردە-ءبىر مۇسىلمان ەلى ويلاپ تاپقان ەمەس. بىرەۋلەرىن سىزدەر كاپىر سانايتىن – حريستياندار، ەندى بىرەۋلەرىن بۋددا دىنىنە جاتاتىن حالىقتار ويلاپ تاپقان. ەندەشە، مۇسىلماندىققا ەش قاتىسى جوق ەلدەر ادامزات قاجەتتىلىگى ءۇشىن ويلاپ تاپقان تەحنيكالىق يگىلىكتەردى قولدانۋ، پايدالانۋ – سىزدەرگە جات ەمەس. بۇعان كەرىسىنشە، قاي ءتۇرى بولسا دا، تاربيە-ءتالىمنىڭ قاينار كوزى بوپ ەسەپتەلەتىن قازاقتىڭ اتا سالتى نەگە سىزگە جات، مۇسىلماندىققا شيرك بولا قالدى؟

قىزىپ كەتكەندىكتەن داۋىسىم قاتتىراق شىقسا كەرەك، احمەتتىڭ ويناقشىعان كوزدەرى بۇرىنعىدان بەتەر شاقشيىپ، جان-جاعىنداعىلارعا الاق-جۇلاق قارادى. قاسىنداعىلار دا تىم-تىرىس. ءدال وسى كەزدە شەتتەگى بۇرىشتا قاپ-قارا كويلەك كيىپ، مويىن-باسىن تۇمشالاپ العان ەكى قىزدىڭ ءبىرى بىردەڭە دەپ كۇبىرلەپ قالدى. احمەتتىڭ ءسوزىن تىڭداپ وتىرعان ول ەكەۋىن باعانا كىرگەن كەزدە-اق بايقاعام. احمەتكە تاعى سۇراق قويدىم:

– اناۋ ەكى قىز قازاق پا، الدە ارابتىڭ، بولماسا پارسىنىڭ قىزدارى ما؟ نەگە سىزدەر قازاقتىڭ قىز-كەلىنشەكتەرىن وسىلاي كيىنۋگە ماجبۇرلەيسىزدەر؟

– ايەل زاتى ءوز كۇيەۋىنەن باسقا ەشبىر ەركەككە اۋرەتتى جەرىن كورسەتپەۋى ءلازىم.

– وعان دا كەلىسەيىن. ءسىز مانا ادامدى اللا جاراتتى دەدىڭىز. وعان دا شاك جوق. سول اللا سىزدەرشە، قىز بالانىڭ توبىعىن دا، موينىن دا، قۇلاعىن دا، شاشىن دا ۇياتتى مۇشە ەتىپ جاراتقان با؟ ەگەر وسى قىزدار جازاتايىم قاتتى دەرتكە ۇشىراپ، وپەراتسيا ۇستەلىنە جاتۋىنا تۋرا كەلسە، ولارعا جاردەم كورسەتەتىن دارىگەرلەر ەركەكتەر بولسا، قانداي امال قىلماقسىزدار؟

– ونداي امال قۇراندا قارالعان.

– قاي سۇرە، قاي اياتتا قارالعان؟

احمەت ماعان الارا قارادى دا، «جەڭىلگەن تەك تۇرماستىڭ» كەرىنە سالىپ، وزىمە شابۋىلدادى:

– ءسىزدىڭ تۇلا بويىڭىزدى شىنىمەن-اق جىن-شايتان بيلەپ العان ەكەن. دەرەۋ ءناپىل نامازعا جىعىلىپ، اللادان كەشىرىم مەن اقىل سۇراڭىز. سىزگە بەرمەك كەڭەسىم – وسى.

ول سويلەسپەۋگە اينالدى. ال مەنىڭ وعان، قالا بەردى، ونىڭ سەرىكتەرىنە باستى ايتارىم، باسىپ ايتارىم – جوعارىداعى پىكىرلەرمەن شەكتەلمەك ەمەس-ءتى، جەتەلەرىنە جەتسە، نەگىزگى ايتارىم ءالى ىشتەن شىققان جوق-تى. احمەت سەنىمەن ءسوز ءبىتتى دەگەندەي، باسىن مەنەن بۇرىپ، قاسىنداعىلارعا سويلەي بەرگەندە كىشىرەيگەن ادامنىڭ كەيپىنە ءتۇسىپ، قۋلىققا باستىم:

– قانشا دەگەنمەن، احمەت دامۋللا، ءسىزدىڭ كوپ وقىعان ادام ەكەنىڭىز كورىنىپ تۇر. ال وقىمىستى ادام وزىمەن اڭگىمەلەس جاننىڭ توق ەتەر ءسوزىن تىڭداماۋشى ما ەدى.

ول ماعان قايتا بۇرىلدى. الگى ءسوز كوڭىلىنە جاقتى-اۋ، ءسال جىميىپ، كوزىن تىكە سالدى.

– جارايدى، سىزگە تاعى ءبىراز ۋاقىت بولەيىن.

– ءسىز عوي، جاڭا اللا جولىن ۇستانعان مۇسىلمان ادامنىڭ قانداي كەيىپتە ءجۇرۋ كەرەكتىگىن تاپتىشتەپ ايتىپ بەردىڭىز. سوندا حيدجاب كيمەگەن قىزدار، ساقال قويمايتىن بىزدەر شايتان جولىندا ءجۇرمىز بە؟ مۇحامەد پايعامبار «زامانىڭا قاراي كيىن، ءومىر ءسۇر» دەپ ەدى عوي. بۇل وسيەتتى قايدا قوياسىز؟ ءسىز دە زامانعا وراي شاريعاتتا جوق تەلەفوندى پايدالاناسىز، ماشينامەن جۇرەسىز، بىراق كيىم كيۋگە كەلگەندە 8-9-عاسىرلاردا ءومىر ءسۇرىپ، حاديستەرىن سول زاماننىڭ كوزقاراس-تۇرعىسىندا جازعان كەيبىر اراب، پارسى وقىمىستىلارىنىڭ قاعيداتتارىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا تىرىساسىز. اراب ايەلدەرىنىڭ ۇزىندىعى توبىعىنا دەيىن جەتەتىن قاپ-قارا ءتۇستى كويلەك كيىپ، باسى-كوزىن تۇمشالاپ ءجۇرۋى، ال ەركەكتەرىنىڭ اق شالما جامىلىپ، تىزەدەن تومەن تۇسەتىن، قازىرگى جۇقا حالاتقا ۇقسايتىن كەڭ ەتەكتى جامىلعى ورانىپ الاتىن سالتى – يسلام ءدىنى پايدا بولعاننان بۇرىنعى داۋىرلەردە بار-دى. سەنبەسەڭىز، يسلام كەزىنەن بۇرىنعى اراب-پارسى تاريحى تۋرالى جازىلعان ادەبيەتتەردى قاراڭىزشى. دەمەك، حيدجاپ پەن ەركەكتەردىڭ الگىندەي تۇتاس ەتەكتى وراماسى – اراب-پارسىلاردىڭ كونە زاماننان كەلە جاتقان ۇلتتىق كيىمى. ولار تابيعات ەرەكشەلىكتەرىنە وراي، ياعني كۇننىڭ اسا ىستىقتىعىنا بايلانىستى وسىلاي كيىنۋگە ءماجبۇر بولعان. كەيىن يسلام ءدىنى پايدا بولعان كەزدە كەيبىر وقىمىستىلار (مۇحامەد پايعامبار ەمەس) اراب-پارسىنىڭ وسى ءبىر كيىم ۇلگىسىن شاريعات تالاپتارىنا ەندىرىپ جىبەرگەن.

سالت-ءداستۇر تۇرعىسىندا دا وسىنى ايتۋعا بولادى. ەرتە زاماننان-اق اراب-پارسى مەن ءبىزدىڭ ۇلتتىق ءداستۇر-عۇرپىمىز سايكەس كەلمەگەن. جاڭاعى مەن ايتقان كەيبىر، ياعني سىزدەر ىلىمىنە باس ءيىپ جۇرگەن حاديسشىلەر مەن شاريعاتشىلار وزدەرىنىڭ جازبالارىنا اراب-پارسىلىق تۇرمىس-تىرشىلىككە قاتىستى عۇرىپتاردى كىرگىزگەن دە قويعان. ولار ءبىزدىڭ بابالارىمىزدىڭ سالتىن بىلمەگەندىكتەن، دىندىك امالداردىڭ ءبارىن ءوز ۇستانىمدارىنا، ءوز قالىپتارىنا ورايلاستىرىپ جازعان. اراب-پارسىلاردا ارۋاق دەگەن ۇعىم جوق. سوندىقتان دا ارۋاق تۋرالى جازبا ولاردىڭ ءدىني شىعارمالارىنان شەت قالعان. مىنە، سىزدەر، بوتەن كوزقاراستاعى باعىتتى ناعىز مۇسىلماندىقتىڭ جولى دەپ، اداسىپ، شاتاسىپ جۇرسىزدەر. سىزدەر وسىنداي تەرىس سەنىم ارقىلى ءوز ۇلتتارىڭىزدان بەزىپ، ارابتىق قالىپقا تۇسۋگە بەت العان توپسىزدار…

– توقتاتىڭىز مۇنداي دالباسانى! مۇحاممەد پايعامبار «ساقال قويىڭدار. ساقالدا پەرىشتە تۇرادى» دەگەن.

– پايعامباردىڭ ساقالدى پەرىشتەگە قاتىستىرىپ ايتقان اڭگىمەسىنىڭ ءمانىسى – ءتىپتى باسقادا. وعان قوسا، پايعامبار «ەڭ باستىسى، مۇسىلمان ادام سۇيكىمدى ءھام كورىكتى ءجۇرۋى كەرەك» دەگەن. وسىعان سايساق، اراسىنا سۋ تۇگىلى اۋانىڭ كىرۋى قيىن، قاراڭعىدا قورقاقتاۋ ادام كەزدەسىپ قالسا، جۇرەگى ۇشىپ ولەتىن ءسىزدىڭ تۇرپاتىڭىز بەن ۇزىندىعى ەكى قارىس كەلەتىن قاۋعاداي ساقالىڭىزدا جانە جانىڭىزداعى مىنا ءبىر ەكى-ۇشەۋدىڭ يەكتەرىندە جالبىراپ تۇرعان ءتورت-بەس تال قىل-جىبىردا قانداي سۇيكىمدىلىك بار؟ پەرىشتە تىم تۇرپايى قىل-جىبىرعا ەمەس، كوركەم نارسەگە اۋەس بولاتىن شىعار. سىزدەر اللانىڭ بىرەۋ ەكەنىن، مۇسىلماننىڭ حاقتىعىن جۇرەك-كوڭىلدىڭ سەنىمىمەن ەمەس، نەگە سىرت كەيىپتەرىڭمەن تانىتۋعا قۇمبىلسىزدار؟

سەرىكتەرىنىڭ الدىندا ماعان ايتاتىن دالەلدى ءسوز تاپپاي قالدى ما، احمەت اشۋعا بەرىلىپ، داۋسىن كوتەرە، سەنگە كوشتى:

– تاعى دا ايتام، دوعار ءسوزىڭدى! مەنىمەن ايتىساتىن سەن كىمسىڭ؟ مەن يسلامدىق ءىلىمدى تۇگەلگە جۋىق تاۋىسقان اداممىن.

– وكىنىشتىسى، تەرىس باعىتتاعى ءىلىمدى تاۋىسقانسىڭ. ايتپەسە ايتشى، سەن سوڭىڭا ەرگەن قاۋىمىڭدى، ورىمدەي جاستاردى قايدا باستاپ بارا جاتىرسىڭ؟ سەن بىلمەسەڭ، مەن ايتايىن، ولاردى ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ، ءوز ۇلتىنان بەزدىرەتىن جولعا باستاپ باراسىڭ. ءوز ۇلتىنىڭ قۇندىلىقتارىنان بەزگەن، زاماناۋي جاڭالىقتار مەن ونەر-بىلىمگە دەن قويماعان، وزگەنىڭ ارقاسىندا كۇن كورگەن، تەك «اللا، اللا» دەپ جار سالىپ، دىننەن باسقادا شارۋاسى بولماعان، وزدىگىنەن ەشتەڭە تىندىرمايتىن ماسىلعا اينالعان ءدىنشىل ادامنىڭ قازىرگى قوعامعا، كەلەشەككە قانداي پايداسى بار؟ وسى سوزدەرىمە دالەل رەتىندە ايتايىن، ءبىلىم مەن ونەر جاعىنان العا سۋىرىلىپ شىققان، ونەرتاپقىشتىقپەن، عىلىممەن اينالىسقان قىز-جىگىتتەردىڭ  بىردە-ءبىرىن سەندەردىڭ توپتارىڭنان كورگەن ەمەسپىن.

ولاردىڭ بازاردا اربا ايداپ جۇرگەندەرىن، شۇلىق-كويلەك ساتىپ وتىرعاندارىن، مايدا-شۇيدە ساۋدالايتىن دۇكەندەردە ىستەيتىندەرىن، شاريعاتىندا ايتىلمايتىن ماشينامەن ادام تاسىپ اقشا تاباتىندارىن كورەمىن. ساناسىندا ۇلت، وتان دەگەن كيەلى ۇعىمنىڭ ورنىنا و دۇنيەنىڭ قانداي بولماعى تۋرالى قيال، ويىنىڭ ءبارىن بوتەن باعىتقا جەتەلەيتىن دىندىك ءپالساپا جايلاعان، تەك وزدەرىنىكىن عانا ءجون سانايتىن سەن تاربيەلەگەن جاستار ەرتەڭ كىم بولماق؟ ارينە، زامانعا ساي جەتىستىكتەردىڭ بايىبىنا بارا المايتىن جانە ولارعا بارىنشا جاۋ، سوقىر فاناتيك، وركەنيەتتىڭ پارقىن بىلمەيتىن ماڭگۇرت بولماق.

بالكىم سەندەر مىناداي بەيبىت زاماندا اينالىساتىن باسقا تىرلىك تاپپاعان سوڭ وسىنداي جولدى تاڭداعان بولارسىڭدار. بولماسا تىنىش ەلدىڭ اراسىنا ءدىن ارقىلى ىرىتكى سالاتىن الدەبىر سىرتقى كۇشتەردىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرسىڭدەر مە؟ مۇمكىن قاتەلىك شىعار، ايتكەنمەن، ءوزىم وسى سوڭعى ويىما كوبىرەك سەنەمىن. ءبىزدىڭ ەلگە جاۋلىق ويلاعان الدەبىر توپتار قازاق جاستارىن ادەيى بوتەن ماقساتتاعى ءدىن ىلىمىنە شىرماپ، ۇلتتىق قاسيەتتەردەن ايىرىپ تاستاماق-اۋ. ۇلتتىق قاسيەتتەن ايىرىلعان ادام ءوز ەلىن ىشىنەن ادەمى ىرىتە الادى جانە وپ-وڭاي ساتقىندىققا بارادى.

«بىزگە قوسىلماعان قاۋىمنىڭ ءبارى – اداسۋشىلار» دەيسىڭدەر. «ولاردى جازالايتىن ۋاقىت كەلەدى» دەيسىڭدەر. يراكتا، سيريادا، پاكىستاندا، تاعى سولار سياقتى ەلدەردە «اداسۋشىلاردىڭ كوزدەرىن جويسام، ماعان جۇماق ءتورى دايىن» دەپ ءوزىن-ءوزى جارىپ، تالاي كۇناسىز جانداردىڭ وبالىنا قالاتىندار سەندەر ءتارىزدى العان باعىتتارىنان ەش قايتپايتىن توپتاردىڭ تىرلىگى ەمەس پە، وسى…

باعانالى بەرى تىقىرشىپ وتىرعان احمەت وسى ءسات اتىپ تۇردى. ەندى ماعان ەمەس، سەرىكتەرىنە ايقايلادى:

– وسىنىڭ دالباساسىن تىڭداپ وتىرا بەرمەكسىڭدەر مە؟! تۇرىڭدار ورىندارىڭنان! ءىبىلىس سويلەتىپ وتىرعان كىسىنىڭ قاسىندا نەعىپ وتىرمىز. وسى سوزدەرى ءۇشىن مۇنىڭ جازاسىن اللانىڭ ءوزى-اق بەرەدى. كەتتىك.

سەرىكتەرى ورە تۇرەگەلدى. احمەت توپ الدىنا ءتۇستى. ساقالدارى جالبىراعان، جاستارىنا جەتپەي اتا اتانۋعا ءجۇدا لايىق، قىسقا بالاقتارى اياق كيىمدەرىنىڭ قونىشى ۇستىندە ارى-بەرى ويناقتاعان ءبىر توپ جاس جىگىت «عۇلاما ۇستازدارىنىڭ» سوڭىنان ەسىككە بەتتەدى. ايتپاقشى، اناۋ حيدجاب كيگەن ەكى قىز دا توپتان قالمادى. جاڭا سويلەپ وتىرعاندا بايقاماپپىن، ولاردىڭ ەكەۋى دە، ۇيالى تەلەفوندارىنىڭ سىمدى قۇلاققاپتارىن قۇلاقتارىنا تىعىپ، مۋزىكا تىڭداپ وتىرىپتى. مەشىتتەن شىعىپ بارا جاتقاندارىندا دا، تەلەفون شنۋرىن قۇلاقتارىنان العان جوق. مىنە، شاريعات جولىن ۇستانۋشىلاردىڭ قىلىعى. ەرتەڭ ەكەۋى دە كەلىن بولعاندا شاريعاتقا جات دەپ، ەشكىمگە سالەم سالمايدى. بىراق بۇل زاماننىڭ داڭعازا مۋزىكاسىن تىڭدايدى. پارادوكس…

مەشىتتەن كوڭىلسىز شىقتىم. بۇرىندارى دا احمەت سياقتىلارمەن تالاي ايتىسقام. قازاقتىق قاسيەتتى ەشكىمنىڭ اياققا تاپتاماۋى ءۇشىن ايتىسقام. ەگەر قاندايدا ءبىر دىندىك باعىت قازاقتىق بولمىسقا قارسى كەلسە، وندايلارمەن ىمىراعا كەلمەۋ – ومىرلىك ۇستانىمىما اينالعان. بىراق الگىندەيلەر ءسوزىمدى ەش قۇپ كورمەيدى. ءبىر مەنى ەمەس-اۋ، ولار ەشكىمدى تىڭدامايدى. مۇندايلاردىڭ سانالارىنا ءوز ۇلتىنىڭ بولمىس-كەلبەتىنە قارسى كەلەتىن تەرىس پايىمداعى دىندىك ناسيحاتتىڭ قالايشا تەز ءسىڭىپ كەتكەنىنە، ودان ەش ارىلمايتىنداي كۇيگە نەندەي سەبەپتەرمەن تۇسە قالعاندارىنا تۇسىنبەي، تاڭ بولام تاعى. بىرەۋلەر مۇندايلاردى اقىلمەن جەڭۋ كەرەك دەيدى، بىراق اقىل تىڭدايتىن ولار ما. قازىر تەلەارنالاردا وسىنداي تەرىس باعىتتاعى دىندەرگە قارسى كوپتەگەن حابارلار جۇرگىزىلەدى. بۇل ماسەلە گازەتتەردە دە از جازىلىپ جاتقان جوق. الايدا الگىندەيلەر تەلەديدار كورمەيدى، گازەتتەردى وقىمايدى عوي. سوندا ەلدى بۇزاتىن ۋاحابتار مەن ءسالافتاردىڭ بەتىن كىم قايتارادى؟ ۇلتتىق بولمىستان شەتتەتىلگەن قازاق جاستارىن كىم جانە قانداي جولمەن قايتا قاتارعا قوسادى؟ ەلىمىزدە ەندىگى ۇرىعىن تەرەڭگە سەۋىپ، قاناتىن كەڭگە جايىپ كەتكەن بۇلارعا توسقاۋىل بولار ءبىر قۇدىرەت بار ما؟ بۇرىن جارتى قازاق ورىستانىپ كەتىپ ەدى، ەندى كوبىمىز ارابتانۋعا بەت بۇرا باستاعانبىز با، قالاي…

وسىنداي ويلارمەن مەشىتتەن ۇزاپ، قارسىداعى كوشەگە تۇسە بەرگەنىم سول ەدى، قارسى الدىمنان جاپ-جاس ەكى قازاق قىزى كەزدەستى.

– اعاي، ءدىن تۋرالى كىتاپ الىڭىز. تەگىن تاراتىپ ءجۇرمىز، – دەدى ءبىرى.

– قانداي كىتاپ؟

– «كونە وسيەت»، «ادامداردىڭ قۇدايدى تانۋى» دەگەن كىتاپتار. ءبىز «يەگوۆو كۋاگەرلەرى» سەكتاسىنانبىز…

ونىڭ بۇل ءسوزى قىنجىلىستى كۇيدە كەلە جاتقان مەنىڭ قانىمدى باسىما شاپتىردى. ءسوزىن اياقتاتپاي، جەكىپ بەردىم:

– جوعالىڭدار، نالەتى جەتەسىزدەر! باسقا دىنگە كىرگەندە تاپقان پايدالارىڭ وسى ما، كوشە كەزىپ كىتاپ ساتقان. نە كۇن تۋدى باستارىڭا مۇسىلماندىقتارىڭنان بەزىپ؟!

قورقىپ كەتكەن ەكەۋى تەز-تەز باسىپ، جونەپ بەردى. مەنى تاعى اۋىر وي باستى: «قازاقتا جەتەسىز، ساناسىز، وزگەگە تىم ەلىكتەگىش جاستار نەگە كوبەيىپ كەتتى، وسى؟ تۇرلەرى قازاق، بىراق بويلارىنا وزگە مادەنيەت، بوتەن سەنىمدى قوندىرعان جەتكىنشەكتەرى كوپ حالىقتىڭ بولاشاعى قالاي بولار؟.. بيلىك تاراپىنان ءبىر قاتاڭ شارا قولدانىلماسا، مۇندايلار ءتۇبى ەلگە ۇلكەن قاۋىپ توندىرەتىن كۇشكە اينالىپ شىعا كەلمەسىنە كىم كەپىل…»

دىنگە بەرىلگەن ساقالدى بالا، حيدجابتى قىز، ويلان، ساعان تاپ قازىرگىدەي جايلى ءومىر سىيلاعان ىلگەرگى اتا-بابالارىڭنىڭ ەشقانداي جامانشىلىققا باستامايتىن عۇرىپ-سالتىنا شاك كەلتىرمە! ويتپەسەڭ، ۇلكەن كۇناعا وزگە ەمەس، ءوزىڭ باتقانىڭ…

Abai.kz