باتىستىڭ قازاعى ءورشىل، نامىسشىل كەلەدى دەۋشى ەدى. سوڭعى كەزدەرى كۇمانىمىز كوبەيىپ ءجۇر. بۇعان باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى كازاكتاردىڭ باسسىزدىعىنا «ءاي دەيتىن اجەنىڭ، قوي دەيتىن قوجانىڭ» بولماۋى سەبەپ. ورالدىڭ كازاكتارى ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، قازاق ەلىنىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارىن مانسۇقتاپ جۇرەدى. ولاردىڭ شاشباۋىن كوتەرۋشى «ۋرالسكايا نەدەليا» (ارى قاراي «ۋن») گازەتى ارانداتۋشى ماقالاردى ۇزدىكسىز جاريالاپ، جۇرتشىلىقتىڭ ساناسىنا شوۆينيستك يدەيالاردى تىقپالاۋمەن كەلەدى. بۇلاي كۇيىپ-پىسىۋىمىزگە سەبەپ – ورالداعى كازاك ۇيىمدارى قالا باسشىلىعىنىڭ ارنايى رۇقساتىن الماستان ورال قالاسىنىڭ 400 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپتى. بۇل داتا يمپەرياليستىك رەسەيدىڭ قازاق دالاسىن جاۋلاپ الا باستاعان كەزىمەن سايكەس كەلەدى. سوندىقتان كەڭەس وداعى كەزىندە قالانىڭ جاسىن تويلاۋ العاش رەت ۇردىسكە ەنگىزىلىپ، قازسسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ 1964 جىلعى 30 ساۋىردەگى قاۋلىسىمەن «باتىس قازاقستان ولكەلىك كوميتەتتتەردىڭ ۇسىنىسىمەن ورال قالاسىنىڭ 350 جىلدىعىن تويلاۋعا شەشىم قابىلداندى».

وتىرىكشى تاريحشىلار ورال قالاسىنىڭ پايدا بولۋىنا ورال كازاكتارى سەبەپكەر بولعانىن، ولار ىرگەتاسىن قالاعان يايتسكي قالاشىعى بۇگىنگى ورال ەكەنىن ساناعا ءسىڭىرىپ باققان.

باتىستىڭ قازاعى ءورشىل، نامىسشىل كەلەدى دەۋشى ەدى. سوڭعى كەزدەرى كۇمانىمىز كوبەيىپ ءجۇر. بۇعان باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى كازاكتاردىڭ باسسىزدىعىنا «ءاي دەيتىن اجەنىڭ، قوي دەيتىن قوجانىڭ» بولماۋى سەبەپ. ورالدىڭ كازاكتارى ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، قازاق ەلىنىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارىن مانسۇقتاپ جۇرەدى. ولاردىڭ شاشباۋىن كوتەرۋشى «ۋرالسكايا نەدەليا» (ارى قاراي «ۋن») گازەتى ارانداتۋشى ماقالاردى ۇزدىكسىز جاريالاپ، جۇرتشىلىقتىڭ ساناسىنا شوۆينيستك يدەيالاردى تىقپالاۋمەن كەلەدى. بۇلاي كۇيىپ-پىسىۋىمىزگە سەبەپ – ورالداعى كازاك ۇيىمدارى قالا باسشىلىعىنىڭ ارنايى رۇقساتىن الماستان ورال قالاسىنىڭ 400 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپتى. بۇل داتا يمپەرياليستىك رەسەيدىڭ قازاق دالاسىن جاۋلاپ الا باستاعان كەزىمەن سايكەس كەلەدى. سوندىقتان كەڭەس وداعى كەزىندە قالانىڭ جاسىن تويلاۋ العاش رەت ۇردىسكە ەنگىزىلىپ، قازسسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ 1964 جىلعى 30 ساۋىردەگى قاۋلىسىمەن «باتىس قازاقستان ولكەلىك كوميتەتتتەردىڭ ۇسىنىسىمەن ورال قالاسىنىڭ 350 جىلدىعىن تويلاۋعا شەشىم قابىلداندى».

وتىرىكشى تاريحشىلار ورال قالاسىنىڭ پايدا بولۋىنا ورال كازاكتارى سەبەپكەر بولعانىن، ولار ىرگەتاسىن قالاعان يايتسكي قالاشىعى بۇگىنگى ورال ەكەنىن ساناعا ءسىڭىرىپ باققان.

الايدا، تاۋەلسىزدىك العان سوڭ وتكەنگە قايتا باعا بەرىلدى. بۇرىن دا عالىمدار ايتىپ، بىراق ناقتى دالەلدەي الماي كەلگەن ماسەلەنى م.سىدىقوۆ باستاعان الماتىلىق جانە ورالدىق عالىمداردىڭ سوڭعى جىلدارى جۇرگىزگەن ارحەلوگيالىق قازبا جۇمىستارى ايقىن دالەلدەدى. ولار ورال قالاسىنىڭ جاسى الدەقايدا ۇلكەن ەكەنىن، كەمىندە 700 جىل بولعانىن، قالانىڭ ىرگەتاسى التىن وردا داۋىرىندە قالىپتاسا باستاعانىن عىلىمي تۇردە دالەلدەدى.

بىراق ورالداعى كازاك-اتامان ۇيىمدارى ونى مويىنداماي كەلەدى. جاي عانا مويىنداماي وتىرعان جوق، ءوز قارسىلىقتارىن كورسەتىپ، ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگىپ قالانىڭ وتىرىك جاسىن تويلاۋدا. 13 قىركۇيەك كۇنى قالانىڭ كازاكتارى جينالىپ ارنايى جيىن وتكىزىپتى. بۇل تۋرالى «ۋن» گازەتى عانا اقپارات بەرىپ، سايتتارىنا جاريالاپتى. http://www.uralskweek.kz/2013/09/13/staryj-uralsk-otmetil-400-letie-goroda/ وزگە اقپارات قۇرالدارى بۇل جيىننىڭ زاڭنان تىس ەكەنىن، ونى ناسيحاتتاۋ ەل بىرلىگىنە زيانىن تيگىزەتىنىن، قازاق حالقىنىڭ تاريحينا قيانات جاساپ، وتكەندى بۇرمالاۋ بولىپ تابىلاتىنىن بىلگەندە «ۋن» بىلمەي قالدى ما؟ ءبىلدى بىلگەن سوڭ ناسيحاتتادى. ادەتتەگىدەي پىكىر قالدىرۋشىلار مەملەكەتىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا زيانى تيەتىندەي ارانداتۋشىلىق پيعىلدارىن اشىق جاريالادى. سوندا باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى اي قاراپ وتىر ما، وبلىس باسشىلىعى ەل بىرلىگىنە، ۇلت تۇتاستىعىنا زيانى تيەتىن مۇنداي جۇگەنسىزدەرگە نەگە تيىم سالمايدى دەگەن وي كەلەدى. بۇل نەتكەن نەمقۇرايلىلىق!

ايتپاقشى، گازەت رەداكتورى قازاقتا ءوشى قالعان بىرەۋ ەمەس، قازاقتىڭ «ءوز ىشىنەن شىققان شۇبار جىلان» - لۇقپان احمەدياروۆ دەگەن بىرەۋ. ءوز ۇلتىن وگەيسىتۋ ءۇشىن، جاتتىڭ تابانىنا تاپتاتىپ، نامىسىن قورلاۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەنىن جاساپ ءجۇر. ۋلى ءتىلىن بەزەپ، تالايدىڭ شامىنا تيگەن بە، بىلتىر ونى بىرەۋلەر ءولىم ءشى قىلىپ ساباپ كەتىپتى.

دەگەنمەن، بىزگە ودان دا ماڭىزدى وزگە ءبىر اقپارات بەلگىلى بولدى. بىلەتىندەر، ياعني، ورالدىڭ كونەكوز جۋرناليستەرىنىڭ ايتۋىنشا، لۇقپان احمەدياروۆ بۇرىن ءدال بۇگىنگىدەي ەمەس ەكەن. بىرنەشە جىل بۇرىن الدەبىر ەۋروپا ناسىلدەس اداممەن لۇقپان ەكەۋى ءبىر پاتەردە وڭاشا 2-3 كۇن بولادى. ارينە، ءبىز دە ونى كوگىلدىر ەمەس شىعار دەپ سەنەمىز. سوندىقتان ايتۋشىلاردىڭ ول كەلگەن رەسەيدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورىنىنىڭ وكىلى (فسب) بولاتىن دەگەن ۋاجىنە قۇلاق اسامىز. ايتەۋىر سودان باستاپ لۇقپان ءوز حالقىن قۇتىرعان يتتەي جۇلمالاپ، «ۋن» گازەتىنىڭ بەتىندە ۇلتىن قورلاۋدىڭ سان ءتۇرىن جۇزەگە اسىرۋدا. مىنا ماقالا دا سونىڭ ءبىر ايعاعى بولسا كەرەك.

ىشتەن شىققان جاۋ جامان دەگەن وسى بولار!

shyn.kz