كىتاپ وقۋدىڭ ادام ءومىرىن وزگەرتەتىن، جاڭا داڭعىلعا جەتەلەيتىن كۇشى بار ەكەنى الميساقتان بەلگىلى. ءتۇرلى تاقىرىپتاردى ارقاۋ ەتكەن ءتۇرلى تۋىندىلاردىڭ قوعامعا تيگىزەر ىقپالى دا بولەك. اۋدارماشى، ادەبيەتشى زاۋرە تورەحان تىلگە تيەك ەتكەن شىعارمالار وي مەن ءسوز، ءىس-ارەكەت ۇشتىگىنە تەرەڭ بويلاتادى.

ءاربىر جازۋشىعا ءتان ەرەكشە قابىلەت بار، ول – قابىلداعىشتىق. ماسەلەن، كەز كەلگەن قالام يەسى ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن سەزىنىپ، باقىتى مەن قايعىسىن جۇرەگىنەن وتكىزۋ ارقىلى باسقا ادامنىڭ ءومىرىن ءوز كوزىمەن ەمەس، سول ادامنىڭ كوزىمەن كورگەندەي بولادى. وسىلايشا كىتاپ جازعاندا بۇل قابىلەتى كەيىپكەرلەردى شىنايى ەتىپ كورسەتۋگە كومەك بەرەدى.

سول قابىلەت­تىڭ ەكىنشى قىرى – ەلىكتەۋ، ياعني باسقا قالامگەردىڭ كىتابىن وقي وتىرىپ، ونىڭ شابىتى مەن ەنەرگياسىن قابىلداۋ ونەرى. ءبىر اۆتور كەلەسى ءبىر اۆتوردىڭ ويلارىن عانا ەمەس، ءسوز ساپتاۋ مانەرىن دە وزىنە بەيىمدەي الادى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەر باعى جانعان كىتاپتىڭ ءسات­تىلىگىن دە ءوزىنىڭ كىتابىنا جۇقتىرا الادى. ول قالاي دەيسىز بە؟ سۋرەتشىلەر بۇرىڭعى زامانداردا سالىنعان قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ سۋرەتىن ۇناتىپ، سونى قايتالاۋعا تىرىسادى. سول سۋرەت­تەرگە قاراي وتىرىپ، قولىن جۇرگىزدىرىپ ۇيرەنەدى، ناتيجەدەن شابىت الىپ، ءوزىنىڭ كارتيناسىن سالادى. جازۋشىلار دا ءدال سولاي، وزىنە دەيىنگى ءومىر سۇرگەن نەمەسە زامانداس قالامگەرلەرگە ەلىكتەپ، قالامىن ۇشتاپ، كەيىن ءوز دۇنيەسىن جازا الادى.

مىسالى، كاسساندرا كلەر ستۋدەنت كەزىندە دجوان رۋلينگكە ەلىكتەپ، «دراكو مالفوي» دەگەن تريلوگيا جازىپ شىعاردى. ال بۇگىندە ول – ادەبيەت­تە دە، كينو سالاسىندا دا ءوز ورنىن ويىپ العان اتاقتى امەريكالىق جازۋشى. سول سەبەپتى قالامگەرلەر باسقا اۆتورلاردىڭ كىتاپتارىن وقي ءجۇرىپ، كىتاپ ترەندتەرىنىڭ تامىرىن باسىپ كورۋ ارقىلى كوپ نارسە ۇيرەنسە، وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق دەپ ەسەپتەيمىن.

مەن دە فەنتەزي جانرىنا قاتىستى الەم كلاسسيكاسىن، سونىمەن بىرگە زامانداس قالامگەرلەردىڭ كىتاپتارىن جۇيەلى تۇردە وقىپ وتىرامىن. ەرەكشە اسەر قالدىرعان تۋىندىلار رەتىندە ءۇش ءتۇرلى ەلدەن شىققان ءۇش جازۋشىنىڭ كىتابىن اتار ەدىم. ۇشەۋى دە الەمدەگى ميلليونداعان وقىرمانداردىڭ كوڭىلىنەن شىققان، جاستار عانا ەمەس، ەرەسەكتەر دە ءسۇيسىنىپ وقيتىن حيكايالار. ءتىپتى اتاقتى رەجيسسەرلەردىڭ نازارىنا ىلىگىپ، بۇگىندە كينو-انيماتسيا الەمىن دە وزىنە باعىندىرىپ ۇلگەردى.

ۇلىبريتانيالىق ديانا دجونستىڭ «حاۋلدىڭ جۇرە الاتىن سارايى» رومانى – قيال الەمىن، سيقىر مەن اسەرلى وقيعالاردى ۇيلەسىمدى بىرىكتىرگەن شىعارما. باستى كەيىپكەر – سوفي حات­تەر ەسىمدى تىگىنشى قىز. بىردە ونىڭ تىككەن قالپاعى كەكشىل مىستانعا جاقپاي قالادى دا، ول جاس قىزدى ءاپ-ءسات­تە كارى كەمپىرگە اينالدىرادى. ءوزىنىڭ اجىمگە تولى ءجۇزىن اينادان كورگەن ول باستاپقىدا قات­تى شوشىپ كەتەدى. سوسىن بەلى سىزداپ، ءتىپتى اياعى اۋىرىپ، جۇرە المايتىنىن بايقايدى، بەس مينۋت­تان سوڭ السىرەپ، وتىرىپ قالادى. قارعىستان قۇتىلۋدىڭ جالعىز امالى – حاۋل ەسىمدى مىقتى سيقىرشىنى ىزدەپ تاۋىپ، ودان كومەك سۇراۋ. الايدا حاۋلدى ۇستاۋ استە وڭاي ەمەس، سەبەبى ول اياعى بار، جۇرە الاتىن، ءبىر ورنىندا تۇرمايتىن سارايدىڭ يەسى ەدى. ءدام-تۇزى تاۋسىلماي تۇرىپ، سوفي تاۋ-تاستى ارالاپ، جۇمباق سارايعا ءمىنىپ الۋى كەرەك.

وسىناۋ قيىن جولداعى سوفيدىڭ ەرىك-جىگەرى، قايتپاس مىنەزى، تاباندىلىعى وقىرماندى ەرىكسىز شابىت­تاندىرادى. سوفي قارت­تىقتىڭ بارلىق قيىندىقتارىن ازىلمەن ەڭسەرە وتىرىپ، جۇرە الاتىن سارايدىڭ ءبىرتۇرلى تۇرعىندارىمەن ءتىل تابىسىپ كەتەدى. باستى كەيىپ­كەردىڭ ۇيالشاق قىزدان وزىنە سەنىمدى، قايسار مىنەزدى ادامعا اينالۋى ونىڭ تۇلعا رەتىندە ءوسۋ بارىسىن، تابيعي دانالىعىن كورسەتەدى. سوفي الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتىپ، جاس كەلبەتىنە ورالىپ قانا قويماي، ءۇي يەسى مەن تۇرعىنداردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە، قۇرمەتىنە يە بولا الادى.

ديانا ۋينن دجونستىڭ رومانى اسەرلى جازىلعانىنان بولەك، جاستار ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ ەسەپتەلەتىن ءوزىن-ءوزى تانۋ، ءوزىن قابىلداۋ تاقىرىبىن كوتەرەدى. اۆتور ادامنىڭ سىرتقى كەلبەتى ونىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن، ادام تابيعاتىنىڭ، ساناسىنىڭ قانشالىقتى كۇردەلى ەكەنىن كورسەتەدى. سوفي وزگەرگەن سىرت كەلبەتىن قابىلداي الدى، ۇنجىرعاسىن تۇسىرمەدى، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن دە جوعالتقان جوق. وسى قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا حاۋلمەن دە، سارايدىڭ باسقا تۇرعىندارىمەن دە دوستىق قارىم-قاتىناس قۇرا الدى.

دەمەك، روماننىڭ باستى تۇجىرىمى، سىرت كەلبەت – الدامشى، ادامنىڭ شىنايى كۇشى – ونىڭ ىشكى جان-دۇنيەسى. قوعامنىڭ قويعان تالاپتارى مەن ادامعا ارتقان ۇمىتىنە كوپ كوڭىل بولگەننەن گورى ءوزىڭنىڭ شىنايى بولمىسىڭدى ىزدەپ تاۋىپ، ءوزىڭدى باقىتقا بولەۋ ماڭىزدى. كوڭىلىڭ جايلانعاندا عانا قوعامعا پايداڭدى تيگىزۋ وڭايلانا تۇسپەك. ياعني ءوز ەرەكشەلىكتەرىن قابىلداعان، شارت­تىلىقتاردان باس تارتقان ادام ءوسىپ-ونەدى، قابىلەت­تەرىن اشىپ، دامۋ جولىنا بەت بۇرادى.

گەرمانيالىق كورنەليا فۋنكەنىڭ «سيا اققان جۇرەك» رومانىندا ادەبيەت پەن شىنايى ءومىردىڭ اراجىگى جويىلادى. باس كەيىپكەر – مەگگي فولچارت ەسىمدى ءجاسوسپىرىم قىز. شىعارمادا ونىڭ ەسەيۋ شاعىنداعى قيىندىقتارى مەن ەرەكشە قابىلەت­تى يگەرۋ كەزىندەگى شىم-شىتىرىق جايلار بەينەلەنگەن. بۇل ەرەكشەلىك فولچارتقا اكەسى مودان دارىعان. مو كىتاپ كەيىپكەرلەرىن جانداندىرا الاتىن قاسيەتكە يە، الايدا مۇنداي قاسيەتى ءۇشىن وعان قىمبات اقى تولەۋگە تۋرا كەلدى. جۇبايى كىتاپ الەمىنە ەنىپ، ال كىتاپتىڭ جاۋىز كەيىپكەرى ەشكىمۇيىز ەرتەگى الەمىنەن شىنايى ومىرگە شىعىپ كەتەدى دە، اكەسى مەن قىزى اناسىن قايتارۋعا بارىن سالادى. كەيىپكەرلەردىڭ ويعا كىرىپ-شىقپايتىن قيىندىقتاردى ەڭسەرۋ بارىسىندا، وقىرمان ءسوز قۇدىرەتىن تەرەڭ ۇعىنىپ، اۋىزدان شىققان ءاربىر ءسوزدىڭ قانداي كۇشكە يە ەكەنىن انىق سەزىنەدى. ءبىر اۋىز ءسوز بۇكىل ءومىردى وزگەرتە الاتىنىنا كوز جەتكىزەدى.

اڭعارعانىمىزداي، «سيا اققان جۇرەك» رومانى قيال مەن ءسوزدىڭ قاسيەتىن، ادەبيەت پەن شىنايى ءومىردىڭ بايلانىسىن وزەك ەتكەن. مۇنداي مازمۇنداعى حيكايالار ادامنىڭ الەمىن قالىپتاستىرىپ، ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىزعا اسەر ەتەتىنى انىق.

جاپونيالىق ەيكو كادونونىڭ «كيكيدىڭ جەتكىزۋ قىزمەتى» پوۆەسى – كامەلەت جاسقا تولۋ كەزەڭىندەگى ءومىر، بولمىس يىرىمدەرىن سۋرەت­تەيتىن كەرەمەت تۋىندى. كيكي ەسىمدى جاس قىزعا مىستانداردىڭ ءداستۇرى بويىنشا كامەلەت جاسقا تولعاندا الەم ارالاپ، ءوز بەتىنشە ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنۋى كەرەك بولادى. وسىلايشا ءوزىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ومىردەگى باعىت-باعدارىن انىقتاۋعا ءتيىس.

كيكي ءوزىنىڭ ءۇيى مەن وتباسىن قالدىرىپ، جاڭا قالا ىزدەۋگە شىعادى. ول ءوزىنىڭ ۇشا الاتىن قابىلەتىن ەسكەرىپ، قونىس اۋدارعان مەكەنىندە جەتكىزۋ قىزمەتىن اشادى. تاۋار جەتكىزۋ كاسىبىن دوڭگەلەتكەن جاس قىز ەرەسەك ءومىردىڭ قىزىقتارى مەن قيىندىقتارىن كورەدى، قالا تۇرعىندارىمەن تانىسادى. قوعامدا ءوزىن قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن، ادامدارمەن ارالاسۋ جۇيەسىن مەڭگەرەدى. ءسويتىپ، جاڭا دوستار تابادى، ومىرلىك باعىتىن ايشىقتاپ، جاۋاپكەرشىلىككە ادەت­تەنەدى.

بۇنىڭ ءبارى – جاستارعا قاجەت­تى ءبىلىم مەن تاجىريبە، ەسەيۋدىڭ، ءومىر فيلوسوفياسىن قالىپتاستىرۋدىڭ مىسالى. ەيكو كادونو ناعىز ازيالىق ۇلت وكىلى رەتىندە ءبارىن رەت-رەتىمەن، اسىقپاي بايان­دايدى، ەسەسىنە ەرەسەك ءومىردىڭ قىزىعى مەن شىجىعىنىڭ ءدامىن تاتقان كيكيدىڭ جان دۇنيەسىندەگى ارپالىستى، ويلاردى ءسات­تى جەتكىزەدى.

كيكي تۋرالى حيكايا – جالپى ادامزاتقا تۇسىنىكتى، سەبەبى ۇيرەنشىكتى، قالىپتى ومىردەن باس تارتىپ، جاڭا دا بەيمالىم ومىرگە قادام باسۋدىڭ قورقىنىشى ءار ادامنىڭ باسىنان وتەدى. وسىنداي كەزدە دەربەس ءومىر سۇرۋگە دەگەن كۇش-جىگەرىڭ مەن قابىلەتىڭدى اشا ءبىلۋ – وتە ماڭىزدى، ودان دا ماڭىزدىسى – كۇندەلىكتى ءومىردىڭ قاراپايىم ءسات­تەرىنە قۋانا ءبىلۋ جانە تاعدىردىڭ توسىن سىيلارىن قابىلداي الۋ.

مەن اتاعان اۆتورلاردىڭ ارقايسىسى ءوزىنىڭ قايتالانباس جازۋ مانەرى ارقىلى وقىرماندارىنا تاڭعاجايىپ بىرنەشە كۇن سىيلاپ قانا قويماي، ماڭىزدى ءۇش قاسيەت­تى اشادى. ولار ءبىزدىڭ ادامي بەت-بەينەمىزدى قۇرايدى. ءبىرىنشىسى – ءبىزدىڭ سىرتقى كەلبەتىمىز جانە ءبىز ءۇشىن ونىڭ ماڭىزى. ەكىنشىسى – ويلارىمىز بەن ايتاتىن سوزدەرىمىز جانە ولاردىڭ ومىرىمىزگە، اينالاداعىلارعا اسەرى. ءۇشىنشىسى – ءىس-ارەكەت­تەرىمىز جانە ولاردىڭ سالدارى.

ديانا ۋينن دجونستىڭ كىتابىنان وقىپ-توقيتىنىمىز – سىرت كەلبەت­تىڭ ومىردە اسا ماڭىزدى ەمەستىگى، وعان بولا ۋايىمداۋدىڭ، ۋاقىتىڭدى جوعالتىپ، قامىعۋدىڭ قاجەتسىزدىگى. ءاپ-ءسات­تە اجارىنان ايىرىلىپ قالعان سوفي وزىنە دەگەن قۇرمەت­تەن ايرىلمادى، اينالاسىنداعىلار دا ونى مىنەزى مەن اقىلى ءۇشىن جاقسى كوردى، ءتىپتى جاس ءارى سىمبات­تى جىگىت حاۋلدىڭ ءوزى ەشتەڭەگە قاراماستان، وعان عاشىق بولدى. كورنەليا فۋنكەنىڭ تۋىندىسى ەموتسيامەن، ەرەكشە جىگەرمەن ايتىلعان ءسوزدىڭ الىپ كۇشكە يە ەكەنىن دالەلدەيدى. بالالىق شاقتان باستاپ، اۋىزدان شىققان ءار ءسوزدى ويلانىپ ايتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى زور، سەبەبى جامان ويلار مەن تەرىس سوزدەر ومىرگە قايعىلى وقيعالاردى الىپ كەلۋى مۇمكىن. ال ەيكو كادونو ءاربىر ءىس-ارەكەتىمىزدىڭ، قابىلداعان شەشىمىمىزدىڭ تاعدىرىمىزعا قانشالىقتى ىقپال ەتەتىنىن مەڭزەيدى. ەرەسەك ءومىرىن ەندى عانا باستاپ وتىرعان جاس كيكيدىڭ باستان كەشكەن وقيعالارى ماقسات قويا بىلۋگە تالپىندىرادى. سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ايانباي تەر توككەندە ءومىردىڭ دە ءوز ارناسىنا تۇسەتىنىنە سەندىرەدى.

وزىندىك جۇگى، سالماعى، ويلاندىراتىن، ويلاندىرا وتىرىپ، جول سىلتەيتىن قاسيەتى بار ءۇش شىعارما دا بۇگىنگى وقىرمانعا، جاستار مەن جاسوسپىرىمدەرگە قاجەت تاقىرىپتى ارقاۋ ەتكەن. سونىسىمەن دە قۇندى.

زاۋرە تورەحان

Abai.kz