ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەنىمدە، وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارى، ساباقتان قولى بوساعان ستۋدەنتتەر باس قوسىپ، ساياساتتى اڭگىمە قىلىپ، داۋلاسامىز. بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىنەن كەلگەن لاتىش، ەستون، ليتۆالىق جاستار قالعان 12 وداقتاس ەلدەردىڭ ستۋدەنتتەرىنە قاراعاندا ساياساتتا وزىق تۇردى.

بىردە اڭگىمەلەسىپ، وزىمشە پىكىر تالاستىرىپ وتىرعانىمىزدا ءبىر ستۋدەنت: «قازاقتار، ورتا ازيا حالىقتارى كەڭەس وداعىنان تاۋەلسىزدىك الۋى كەرەك»، - دەگەنى.

توبەمىزدەن جاي تۇسكەندەي بولدى.

ول كەزدە بىزدە ونداي تۇسىنىكتىڭ اۋىلى الىس بولاتىن.

ارامىزداعى رايكومنىڭ بالاسى ىرشىپ ءتۇستى: «مىناۋىڭ - دۇشپاندىق، كەڭەس وداعى - ءبىزدىڭ وتانىمىز، ماسكەۋ - وتانىمىزدىڭ جۇرەگى. قايدا جۇرەمىز، قايدا وقيمىز دەسەك ەرىكتىمىز. وقۋ، ەمدەلۋ، جولدا ءجۇرۋ دەمالۋ – ءبارى تەگىن. بارلىق ۇلت ءبىر انانىڭ بالاسىنداي تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.

ءبارىمىز - باۋىر، تۋىسپىز. ەلىمىز، جەرىمىز ءبىر، سوندا قالاي، كىمنەن تاۋەلسىزدىك الامىز؟ - دەدى ىزالانا. ءبارىمىز ونى قولداپ، جامىراپ لاتىشقا دۇرسە قويا بەردىك.

ول ۇندەمەي قويا سالدى. ايتسا دا، تۇسىنبەس ەدىك. بىزدەر - قىپ-قىزىل كومسومولدار  بولاتىنبىز...

1989 جىلعى 23 مامىردا ماسكەۋ قالاسىندا كسرو حالقى دەپۋتاتتارىنىڭ ءبىرىنشى سەزى باستالدى. تىكەلەي ەفيردەن ءبىر مينۋتىن دا قالدىرماي قاراپ وتىردىق.

سەزدىڭ  العاشقى كۇنىنەن بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى تاۋەلسىزدىك جونىندە، ارمەنيا مەن ءازىربايجان سۋمگايتتەگى قاندى قىرعىندى ايتسا، گرۋزيا كينورەجيسسەرى

ە. شەنگەليا - سول جىلدىڭ 9 ساۋىرىندەگى تبيليسيدەگى وقيعانى، ليتۆالىقتار – ۆيلنيۋستەگى كوتەرىلىستى، كسرو–نىڭ زىميان ساياساتىنىڭ بەتىن اشىپ ارپالىسىپ جاتسا، ءبىزدىڭ قازەكەڭدەر - جىم-جىرت، «جەلتوقسان وقيعاسى» بولماعانداي.

سەزد ءبىتىپ بارادى، جانىمىزدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ تاعات تاپپاي كۇتۋدەمىز.

سوڭعى كۇن.

ءۇمىت ۇزىلۋگە جاقىن. جو-جوق.

سوڭعى مينۋتتا م.شاحانوۆ جارق ەتتى.

مۇحتار اعا سويلەپ تۇر. ماسكەۋ قالالىق تەلەارنا تەلەوپەراتورى كامەرانى قازاقستاننان كەلگەن دەپۋتاتتارعا بۇرىپ قويدى.

ءبىزدىڭ  دەپۋتاتتاردىڭ ءتۇر-ءتۇسى بۇزىلىپ، اۋىزدارى جىبىرلاپ، نازارباەۆ تۇرىنەن ءزارىن شاشىپ، ە. راحماديەۆ ورنىنان تۇرىپ كەتىپ، قولىن سىلتەپ اۋزى جىبىرلاپ  م.شاحانوۆقا قاراي قولدارى ەربەڭدەپ، جۇدىرىقتارى ءتۇيىلىپ ايقايلاپ، جانتالاسىپ جاتسا، ءبىزدىڭ تۇلا بويىمىزدا ءوزىمىز ايتىپ جەتكىزە المايتىن ءبىر بۇلا كۇش كەرنەپ، جەلتوقساندا كومۋسىز قالعان جاستارىمىزدى جوقتاپ، كوزىمىزدەن جاس پارلاپ تۇردى...

بۇل -قايعى-قاسىرەتتىڭ كوز جاسى

ەلگە قايتىپ، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستى جالعاستىرۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىنىپ، وتانىمىزعا ءبىر كۇندە جينالىپ جولعا شىقتىق...

1989-1991 جىلدار اراسىندا تسەلينوگراد قالاسىندا جاستاردىڭ بەلسەندىلىگى وتە جوعارى بولدى. «پاراسات»، «جەلتوقسان»، «ازات» قوزعالىستارىنىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جۇرگىزگەن جانكەشتى ىستەرىن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. الماتىدا شەرۋلەر ۇيىمداستىرۋعا اشتىق پەن ساياسي اكتسيالار وتكىزىپ، ورالداعى ورىس كازكچەستۆوسىنىڭ ۇيىمداستىرعان ىلاڭىنا تويتارىس بەرۋگە قاتىسقان ەرلىكتەرى – اتا-بابامىزدان قالعان رۋحتىڭ كۇشتىلىگىن ءبىلدىردى.  1991 جىلى الماتىدان حابار كەلدى.

ەرتەڭ، ياعني 16 جەلتوقسان كۇنى تاۋەلسىزدىك جاريالانادى دەگەن. «پاراسات»، «ازات»، «جەلتوقسان» قوزعالىستارىنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرى ءبىر ۇيگە جينالىپ تەلەديدارعا تەلمىردىك.

ءبارىمىزدىڭ بويىمىزدى:  قازاق كسر-نىڭ جوعارعى كەڭەسىندەگى «دەپۋتاتتاردىڭ جارتىسىنان كوبىسى وزگە ۇلتتار، ولار تاۋەلسىزدىگىمىزگە قارسى داۋىس بەرەتىن شىعار» دەگەن ۇرەي بيلەگەنى بار. بىراق، قازاق سسر ءنىڭ جوعارعى كەڭەسى حالقىمىزدى تاۋەلسىزدىگىمەن قۇتتىقتاعانىندا، ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇشاقتاپ، جىلاپ تۇردىق... بۇل قۋانىشتىڭ، باقىتتىڭ كوز جاسى ەدى.

بۇل - ءۇش عاسىر بويعى اتا-بابامىزدىڭ بوستاندىق ءۇشىن اققان قانى;

الاش كوسەمدەرىنىڭ قۇربان بولعان اسىل ازاماتتارىمىزدىڭ جەلتوقساندا باسى جارىلىپ، شاشى جۇلىنعان جاستارىمىزدىڭ اڭساعان ازاتتىق تاڭى ەدى عوي! سوندىقتان، ءبىر جاراتۋشى تاڭىردەن، جالبارىنا تىلەرىم حالقىمدى وزگەگە قۇل قىلىپ جىلاتا كورمەسە ەكەن!

1986 جىلعى جەلتوقسان قازاقتى وياتتى.

توعايباي نۇرمۇراتۇلى

Abai.kz