كۇزدىڭ سۇرعىلت، تۇماندى كۇندەرىنىڭ بىرىندە تاڭسارىدە ارمان ادجيەۆ كەزەكتى ءىس-ساپارىنان ادەت­تەگىسىنەن ەرتە ورالدى. ءۇشىنشى قابات­تاعى پاتەرىنىڭ ەسىگىن وزىندەگى كىلتپەن اشىپ، ايەلىنىڭ ۇيقىسىن بۇزىپ المايىن دەپ اياعىن اڭداپ باسىپ، ىشكە كىردى.

ءبىر جۇما بۇرىن جولعا شىققاندا ءۇي ءىشىنىڭ اۋاسى جۇپار شاشىپ تۇرعانداي ەدى. ال قازىر ەسىك ات­تاعاننان مۇرىنعا تەمەكىنىڭ مۇڭكىگەن، جايسىز ءيىسى كەلدى. بۇعان ىشىمدىكتىڭ قولقانى اتاتىن ساسىعى قوسىلدى. ارمان ءبىر قىرسىققا تاپ بولعالى تۇرعانىن تۇيسىگىمەن سەزدى. جۇرەگى دۇرسىلدەي سوقتى.

جاتىن بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ كىرسە، سەگىز جىل بۇرىن ءسۇيىپ قوسىلعان سۇلۋ كەلىنشەگى شىرىن جارتىلاي جالاڭاش كۇيىندە ۇيقىنى سوعىپ جاتىر. ءتۇن اسقان تىسكەباسار ءدام، تاۋسىلماي قالعان ۆيسكي، قوس رومكە جيىلماعان قالپى. ناقسۇيەرىمەن تۇنىمەن توسەكتە ۇمار-جۇمار اۋناعانى كوزگە ايقايلاپ-اق كورىنىپ تۇر.

ارمان تابيعاتىنان سابىرلى جىگىت ەدى. بىراق تا بۇل جولى اشۋىن اۋىزدىقتاۋعا ءتوزىمى جەتپەدى. توسەگىنە جاقىن كەلىپ، كەلىنشەگىن جۇلقي ويات­تى.
– تۇر، ويان! مىناۋىڭ نە؟! قالاي عانا مۇندايعا ءداتىڭ باردى؟!

كەربەز كەلىنشەك لەزدە وياندى. بىراق ايىپتىمىن دەپ ايىلىن جيار كورىنبەيدى. قوبىراعان شاشىن دولدانا قايىرىپ، توق بالتىر ادەمى اياقتارىن ەدەنگە سالبىراتا وتىردى. «ال، ىستەرىڭدى ىستەپ ال!» دەگەندەي، بۇعان باعجيا قارادى. ارمان:

– نەگە؟! نەلىكتەن؟! قالايشا؟! – دەي بەردى اۋزىنا ءسوز تۇسپەي. – كىممەن بولدىڭ؟
– تەمەكى اپەرشى، – دەدى كەلىنشەگى جايباراقات.
–كىممەن بولدىڭ دەپ سۇراپ تۇرمىن مەن!
– ەركەكپەن.
– مەن ونى تانيمىن با؟
– جوق، تانىمايسىڭ.
– مەنىڭ ادال توسەگىمدى لاستاعانىڭدى سەزىنەسىڭ بە سەن؟! – دەپ بارىپ، ارمان كەلىنشەگىن جاعىنان قۇلاشتاي ۇردى. قولى بالعاداي جىگىت­تىڭ قات­تى سوققىسىنان جاس ايەل جەرگە مۇرت­تاي ۇشتى. مۇرت­تاي ۇشقانى نە كەرەك، سوندا دا كىناسىن مويىنداپ، ءتىلىن تارتار ەمەس.
– ەركەك بولعانىڭمەن، ەركەكتىك كۇشىڭ جوق، بەيشاراسىڭ. ايەل بولىپ سەنەن ءلاززات الا المادىم. ءبارىن وزىڭنەن گور، قىمبات­تىم… – دەپ سارناپ جاتىر.
سىلەۋسىننىڭ كوزىندەي سىعىرايعان، شەگىر كوزدى بەدەۋ كەلىنشەكتىڭ قىلتىڭ-سىلتىڭ قىلىعىن بۇل بۇرىن دا بايقاعان. ءبارىبىر وسى قاتىندى قات­تى ءسۇيدى. بىراق قىلمىسىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەنى بۇگىن عانا.

ارماننىڭ قانى باسىنا تەپتى. ءوزىن ۇستاي الماي قالدى. كەلىنشەگىن قۇلاپ جاتقان جەرىنەن كەڭىردەگىنەن ۇستاپ، تىك كوتەرىپ قىلقىندىرا باستادى. ايەلى جان دارمەن بۇلقىنا شىعىپ، قاشامىن دەگەن كەز­دە، اياعى شاعىن ۇستەلگە ءتيىپ كەتىپ، قۇلاعان ۇستەل ۇستىندەگى جەڭىل ىدىستاردىڭ كۇلپارشاسى شىقتى. ارمان قۋىپ جەتىپ، ايەلدىڭ تاماعىنا قايتا جارماستى. سۇلۋ كەلىنشەكتىڭ ەكى اياعى تىپىرلاپ، كوزى باعجاڭداپ، داۋىسى شىقپاي جانتالاستى. ەندى ءبىر ءسات قاراشىعى شاراسىنان شىعىپ بارا جات­تى دا، كوزدىڭ مۇيىزگەك قابىعى كومەسكىلەنىپ، سولعىن تارتىپ سالا بەردى…

ارمان تەك ءبىر زامات­تا ەسىن جيدى. كوپ قابات­تى كورشىلەس ءۇيدىڭ اۋلاسىندا سەڭ سوققان بالىقتاي سەندەلىپ ءجۇر ەكەن. بۇل جەرگە قالاي كەلدى، قاشان كەلدى، قازىر قاي ۋاقىت بولدى، مۇلدە بىلمەيدى. اقىل-ەسىنەن ايىرىلعان پۇشايمان حالدە ەدى. ەندى نە بولماق، قالاي بولماق؟! ساناسى ءالى دە سانسىراعان كۇيدە.

ءوزى كەشە عانا قۇلاي سۇيگەن، ونىسىز ءومىرىن ەلەستەتە المايتىن كەلىنشەگى ەندى جوق دەگەنگە سەنبەيدى. ءوز قولىمەن ءومىرىن قيدى. وعان قالاي قولى باردى؟! ەندىگى تىرشىلىكتە نە ءمان قالدى؟!

ارمان تاعى ءبىر مەزگىل تەڭسەلە باسىپ ءجۇردى دە، ءبىر شەشىمگە كەلگەندەي ءوز ءۇيى جاعىنا ادىمداي باستى. قولمەن ىستەگەندى مويىنمەن كوتەرۋ كەرەك.

ابايسىزدا ەمەس، قاساقانا كىسى قانىن ارقالادى. ەندى ءادىل جازاسىن الماي جانىنا تىنشۋ جوق.

ەڭ الدىمەن قاسىنا تانىس ءبىر كىسىنى ەرتىپ، پاتەرىنە كوتەرىلىپ، ءمايىت­تى تاعى ءبىر قاراپ الۋ كەرەك دەپ شەشتى. سودان كەيىن ءبارىن موينىنا الىپ، پوليتسيا شاقىرۋى قاجەت. مۇنى ويلاعاندا ارماننىڭ كوزى شۇبارلانىپ، باسى اينالىپ، قولى قالتىراپ، قۇسقىسى كەلدى. ءوز قولىمەن و دۇنيەگە ات­تاندىرعان سۇيىكتىسىنىڭ ءولى بەينەسى كوز الدىنا كەلگەندە، ءوز-ءوزىن قويارعا جەر تاپ­پادى. بويىن سۋىق تەر باستى.

بۇلاردىڭ ءۇيى – سوڭعى ۇلگىدە سالىنعان ادەمى ءۇي. كىرە بەرىستەگى كونسەرج شال مۇنى كورىپ ەلپەك قاقتى.

– اۋ، قىمبات­تىم، جولدان قاشان كەلدىڭ؟ ءبارى ءسات­تى بولدى ما؟
ارمان شالعا تۇك تۇسىنبەي، اجىرايا قارادى. بۇل شالمەن تاڭەرتەڭ عانا كورىسىپ، امانداسپاپ پا ەدى؟! مۇنىسى نەسى، جاڭا كورگەندەي! الدە، جاسى كەلگەن ادامنىڭ ۇمىتشاقتىعى ما ەكەن؟

ارماننىڭ بۇعان كوڭىل ءبولىپ، ويلاپ تۇرار شاماسى جوق-تى.

– اقساقال، – دەدى داۋىسىنىڭ ءدىرىلىن باسا الماي، – ماعان ءسىزدىڭ كومەگىڭىز كەرەك بولىپ تۇر.

مۇنىڭ بەتىنە مۇقيات قاراپ العان شال:

– كومەك بەرۋگە دايارمىن، – دەدى. ارمان اۋەلگى ءسوزىن:
– مەنىڭ ايەلىم…، – دەپ باستاي بەرگەندە، شال اڭگىمەنى ءبولىپ جىبەرگەنى:
– ءيا، بىلەمىن… – دەدى ول ءار ءسوزىن نىعارلاي ايتىپ.

ارمان سەلك ەتە ءتۇستى. قاريا جايباراقات:

– وسى جاڭا عانا جوعارىدان قوڭىراۋ شالىپ، «اتا، قولىم بوساماي جاتىر، جوعارىعا كوتەرىلە الاسىز با؟ ارمانعا ءبىر نارسە بەرىپ جىبەرەيىن دەپ ەدىم. ول ىلعي دا اسىعىس جۇرەدى عوي. قولشاتىرىن ۇمىتىپ كەتىپتى. ىزدەپ قالسا، بەرەرسىز» دەپ مىنا ءبىر زات­تى بەردى، – دەدى.

بۇنى ەستىگەندە ارماننىڭ ەكى كوزى تاس توبەسىنە شىعا جازدادى. «نە دەپ تۇر مىنا شال؟!». بىلايىنشا، ءتۇرى دە، ءسوزى دە شىنايى. جورتا جاساپ تۇرماعان سىڭايلى. ارماننىڭ ءتۇسى بۇزىلىپ كەتكەنىن كورىپ:

– وۋ، بالا، نە بولدى ساعان؟ ءوڭىڭ قاشىپ كەت­تى عوي! – دەدى شال. – الدە، بۇل زات سەنىكى ەمەس پە؟
– جوق، مەنىكى، – دەدى ارمان مىڭگىرلەپ. – بىراق ءسىز مۇنى قايدان الدىڭىز؟
– ءاي، سەن مەنى قاي جەرىڭمەن تىڭدادىڭ؟! ايت­تىم عوي جاڭا، ايەلىڭ بەردى دەپ.

ارماننىڭ جۇيكەسى سىر بەردى.

– قىسقارت! – دەگەن ءسوزى تىم قات­تى شىقتى. – نەمەنەگە ءمۇلايىمسيسىڭ؟! مەنى بەينەبىر جاڭا كورىپ تۇرعانداي! تاڭەرتەڭ عانا امانداسقان جوقپىز با؟!

ەندى قاريانىڭ اشۋى كەلدى.

–قارعام-اۋ، نە دەپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟ بۇگىندىككە سەنى كورىپ تۇرعانىم وسى. ال مىنانى شىنىمەن دە ايەلىڭ بەردى.
– سەن شال الجيىن دەگەن ەكەنىسىڭ. تاڭەرتەڭ عانا شايىڭدى ءىشىپ وتىرعاندا كەلمەدىم بە؟ جول شابادانىمدى كوتەرىسىپ كىرگىزگەنىڭدى ۇمىتىپ قالدىڭ با؟ تەگى ەكەۋىمىزدىڭ ءبىرىمىز جىندى شىعارمىز. ءاي، ول قاتىندى مەن مىنا ءوز قولىممەن ولتىرگەن جوقپىن با؟! ولگەن ادام مۇنى ساعان قالايشا بەرەدى؟! – دەپ جانۇشىرا بەبەۋلەپ، بەزەك قاققانىن ارماننىڭ ءوزى دە اڭعارماي قالدى.
– ادام قارتايعاندا ءبىر بالا دەگەن – وسى. نە ايتىپ، نە قويعانىن بىلمەي، راسىمەن دە الجىپ، ەسىنەن اداسايىن دەگەن ەكەن.

ارمان «ايەلى بەرىپ جىبەرگەن» قولشاتىرىن قولىنا الار-الماسىن بىلمەي، ءسال اڭتارىلىپ تۇردى دا، ونى شالدىڭ توسەگىنە لاقتىرىپ تاستادى دا، كىلت بۇرىلىپ تىسقا اتىپ شىقتى.

كوشەدە اعىلعان تاكسيدىڭ ءبىرىن قول كوتەرىپ توقتات­تى دا، جۇرگىزۋشىگە:
ەڭ جاقىن جەردەگى پوليتسيا بولىمىنە جەتكىز! – دەپ بۇيىرىپ، ارتقى ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەت­تى. الگىدەگى وقيعانى قايتادان وي ەلەگىنەن وتكىزدى. قاريا ءالى دە قارت­تىق مەڭدەگەن كىسى ەمەس سياقتى. ەندەشە، نەگە بۇلاي دەيدى؟ الدە، مۇنىڭ ءبارى ءتۇس پەن ەلەس پە؟ وسىنى ويلاپ ارمان ءوز-ءوزىن شىمشىلاپ كوردى. جوق، ءبارى وڭىندەگىدەي.

ەندى ارمان قازىر پوليتسياعا بارعان كەز­دە ءوزىنىڭ قىلمىستى ايعاقتارىن قالايشا جەتكىزەرىن ەركىنەن تىس، ويشا سارالاي باستادى. پوليتسيا سوزىنەن جاڭىلاتىن الجىعان شال ەمەس، مۇنى مۇقيات تىڭداپ، بىردەن توردىڭ ارعى جاعىنا سۇڭگىتەدى. «نە بولسا دا، تەزىرەك بىتسە ەكەن مىنا پالەكەت» دەپ ويلادى ارمان.

– كەلدىك، – دەدى تاكسيست يىعىمەن ەڭسەرىلە بۇرىلا بەرىپ. «سونشاما جىلدام جەتىپ قالدىق پا؟» دەپ ويلاپ ۇلگەرگەن ارمان شوپىرعا اقشا ۇسىندى. ەسىكتى اشىپ، ەندى شىعا بەرەيىن دەپ ەدى، تاكسيست­تىڭ گۇجىلدەگەن داۋىسى ەرىكسىز توقتات­تى:
– ءوي، مىناۋىڭ از عوي، باۋىرىم! سەنىڭ مىنا اقشاڭ اۋەجايدان وسى جەرگە دەيىنگى جولاقىنىڭ شيرەگىنە دەيىن دە جەتپەيدى.
– اۋەجايىڭ نە ايتىپ تۇرعان؟! مەن سەنى الگىدە عانا مىنا ماڭنان توقتاتقان جوقپىن با؟
شوپىر جىگىت­تىڭ ءتۇسى قاراقوشقىلداندى. شىقشىتى ءتۇيىلىپ، ءتىسى شىقىرلادى. ەندى بولماسا ۇرىپ جىبەرەردەي تونە بەرىپ:
– ەسىڭ دۇرىس پا ەي، ءوزىڭنىڭ؟! مەن سەنى اۋەجايدان الىپ كەلە جاتقانىما ءبىر ساعات بولدى. جولدا ۇيىڭە سوقتىڭ، وندا كۇتىپ تۇردىم. ەندى جەتەر جەرىڭە جەتىپ العان سوڭ، بەيباستاق مىنەز كورسەتىپ تۇرسىڭ! داۆاي، ەشتەڭە بىلمەيمىن، اقشانى تولىق تولە! ايتپەسە…، – دەپ جۇدىرىعىن تۇيە بەرگەندە، ارمان، امال جوق، شوپىردىڭ سۇراعان اقشاسىن قولىنا ۇستاتۋعا ءماجبۇر بولدى.
تىسقا اتىپ شىققان جىگىت ءبىر ورنىندا سوستيىپ، ۇزاق تۇردى. مىنا ماڭايدا بولىپ جاتقان وقيعالار بەينەبىر وزىنە قاتىسسىز، باسقا ءبىر سىڭار الەمدە بولىپ جاتقانداي بەيمالىم كۇيگە ءتۇستى. جارايدى، شال شاتاستى دەيىك، ال بىراق مىنا تاكسيستىڭ قىلىعى قاي قىلىق؟

ارمان جان-جاعىنا اڭتارىلا قارادى. مىناۋ تۇك تە پوليتسيا ءبولىمى ەمەس، ءوزى جۇمىس ىستەيتىن كەڭسەنىڭ عيماراتى. اقشاسىن ەسەپتەپ وتىرعان تاكسيستىڭ جانىنا تاقاي بەرە:

– مەن ساعان الگىندە پوليتسياعا جەتكىز دەگەن سياقتى ەدىم عوي، – دەدى كۇمىلجىگەن كۇيدە.

جۇدىرىعى شوقپارداي تاكسيست بۇل جاققا تىجىرىنا قاراپ الىپ:

– اراق ىشە المايتىنىڭ بار، وسىنشاما ەستەن ايىرىلعانشا سىمىرگەنىڭە جول بولسىن! – دەدى دە، گازدى كۇشەندىرە باسىپ، كوزدەن تاسا بولدى.
ارمان مەڭ-زەڭ، ءبىر ءتۇرلى لىقسىپ كەلگەن بەيمازالىق تۇتقىنىنان شىعا الماي، ءارى-ءسارى كۇيدە قاققان قازىقتاي قاقشيىپ ۇزاق تۇردى. مىناۋ بولىپ جاتقان ۋاقيعا ميىن بۇلت شالعانداي باسىنا قونار ەمەس. اقىلىنان اداسا باستاعان جوق پا ەكەن ءوزى؟!

«جوق، ولاي ەمەس، – دەيدى ساناسى باسقا بولجامدارعا باعىنباي. – سەن ساپ-ساۋسىڭ، ءوز ايەلىڭدى قىلقىندىرىپ جانىن جاھانامعا جىبەرگەنىڭ دە راس. بىراق اينالادا ەش قيسىنعا كەلمەيتىن الدەبىر نانىمسىز وقيعالار بولىپ جاتىر. الدىمەن ايەلىڭنىڭ مۇردەسىن قاراۋىڭ كەرەك. سول كەز­دە ءبارى ورىن-ورنىنا تۇرا قالادى».

وسىنداي وقشاۋ ويلار قۇشاعىنان ازەر بوساعان ارماننىڭ اياعىنا جان ءبىتىپ، قوزعالا بەرە جان-جاعىنا كوز جۇگىرت­تى. بۇنىڭ جۇمىس ىستەيتىن كەڭسەسى انە، قول سوزىم جەردە تۇر.

«جۇمىسىما كىرىپ شىعايىن، سارسەن مەن ەرسىننىڭ ءبىرى ورىندارىندا بولار، ءتاۋىر جىگىت­تەر ەدى، سولاردىڭ بىرىنە جاي-جاپساردى تۇسىندىرەيىن» دەپ ۇيعاردى. – توننىڭ ىشكى باۋىنداي جاقىن ارالاسىپ جۇرگەن ازامات­تار عوي. شىندىقتى جايىپ سالايىن».

سارسەننىڭ بۇل كۇندە قىزمەتى وسكەن. قازىر كومپانيا جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى. ارماندى وسىنشاما اۋرە-سارساڭ مەن جان ازابىنا اكەلىپ سوققان ءساتسىز ءىس-ساپارعا جىبەرگەن دە وسى باستىعى بولاتىن.

شاقشاداي باسى شاراداي بولعان ارمان ىشكە كىرگەندە، حاتشى قىز شاشى دوبىراپ الدەقانداي قاعازدى ىزدەپ جات­تى. «شەف ىشتە مە؟» دەگەن سوزگە ىممەن عانا جاۋاپ بەردى دە، كىرە بەرىڭىزدىڭ مەزىرەتىن جاساپ، ءوز ىسىمەن بولا بەردى.

– و، ارمان، كەل، كىر! قاشان كەلدىڭ؟ ءبارى ساتىمەن بە؟ – دەپ كوڭىلدى قارسى الدى سارسەن. – بىردەڭە بولىپ قالدى ما، ءوڭىڭ قاشىپ تۇر عوي.

بەتىندە قان-ءسولى جوق ارمان كۇلبىلتەلەمەي بىردەن اڭگىمەگە كوشتى.

– باسەكە، ساعان جەتكىزەر وتە ءبىر ماڭىزدى ءجايت بولىپ تۇر، – دەپ ايتىپ اۋىز جاپقانشا بولعان جوق، سارسەن ءسوزدى ءبولىپ كەت­تى:
– قۇجات­تار امان با ءوزى؟! – دەپ ارىپتەسىنىڭ سۇرەڭى قاشقان اجارىنا تىكسىنە قارادى.

قۇجات­تار امان، ۇيدە، سومكەمدە جاتىر. قالاعا تاڭەرتەڭ ەرتە جەت­تىم. ۇيگە كەلسەم….

سارسەن بۇل جولى دا ءسوزىن اياقتاتپادى:

– ءبارىن بىلەمىن…
– نەنى بىلەسىڭ؟ مۇنى ايت­قان ارماننىڭ كوزى الايىپ كەت­تى.
– كەلىنشەگىڭ شىرىن جاڭا عانا قوڭىراۋلات­تى. «سومكەسىن اۋەجايدا ۇمىتىپ كەتىپتى. الاڭداماسىن»، – دەپ جاتىر.

باستىعىنىڭ مىنا سوزىنەن كە­يىن ارماننان مۇلدەم ەس كەت­تى. سۇپ-سۋىق تەر باستى. «بۇلار نە، ءبارى بىردەي كەلىسىپ العانداي، وسىمەنەن ءۇشىنشى ادام، تاڭەرتەڭ عانا ءوز قولىمەن و دۇنيەگە ات­تاندىرعان ايەلىن ءتىرى ادامداي ەتىپ سويلەگەندەرى نەسى؟! الدە، شىنىمەن دە ەسىم اۋىستى ما؟!».
ارماننىڭ دەمى ءبىتىپ قالعانداي، ەنتىگە تىنىستادى. تەرەڭ شىڭىراۋعا قۇلاپ بارا جاتقانداي قورقىنىش كۇيىن كەشتى. شەكەسىنىڭ قان تامىرلارى شودىرايىپ شىعا كەلىپ، وسى قازىر جارىلىپ كەتەردەي قانى باسىنا تەپتى.

باستىعىنا قاراپ تۇرىپ، مەڭىرەۋ كۇيدە مىڭگىرلەپ ءۇن قات­تى:

– تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن…
سارسەن ەشتەڭە بولماعانداي، اڭگىمەسىن ءارى قاراي جالعاستىردى:
– اۋە كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى سەنىڭ ۇشاقتاعى ورىندىعىڭنان سومكەڭدى تاۋىپ الىپ، ۇيىڭە قوڭىراۋ شالعان ەكەن، كەلىنشەگىڭ جۇمىستا ەكەنىڭدى ايتىپتى. بىردەن ءبىزدىڭ كومپانيانىڭ مەكەن جايىن حابارلاپ، تەز ارادا جەتكىزىپ بەرسەڭىزدەر دەپتى، اۋەجايدىڭ كۋرەرى قازىر جولدا كەلە جاتىر ەكەن. قىسقاسى، الاڭدايتىن ەش نارسە جوق، جارقىنىم!

ءالى قۇرىعان ارمان سىلق ەتىپ كرەسلوعا قۇلادى. ەسىن جيا بەرە:

– سەندەر مەنى ايامايسىڭدار ما، ءبارىڭ اقىلداسىپ العانداي ءبىر ءسوزدى قايتالاپ!
– تۇسىنبەدىم، – دەدى باستىق ارماننىڭ بەتىنە ۇركە قاراعانداي بولىپ.
– كەلىنشەگىڭ قوڭىراۋ سوقتى دەپ قالاي عانا وتىرىك ايتىپ تۇرسىڭ؟! ونىڭ تەلەفون سوعۋى مۇمكىن ەمەس…
– ارمان، ءوز-ءوزىڭدى ۇستا! سابىرعا كەل. اشۋىڭدى باس. ماعان سەنبەسەڭ، قازىر حاتشىمدى شاقىرايىن. ايەلىڭ تەلەفون شالعان كەز­دە، ول مەنىڭ قاسىمدا تۇرعان. ءبارىن ەستىدى.

مىنا سوزدەن سوڭ ارماننىڭ سۇلدەرى قۇرىپ، ءبىر سازارىپ، ءبىر بوزارىپ تۇرىپ قالدى.

– مۇمكىن ەمەس…، – دەپ تۇسىنىكسىز بىردەڭەنى بىلدىرلادى.
– نە مۇمكىن ەمەس؟ – دەدى باستىعى.
– ەستيمىسىڭ مەنى، شىرىن بۇ دۇنيەدە جوق. بۇگىن تاڭەرتەڭ ونى مىنا مەن ءوز قولىممەن بۋىندىرىپ، و دۇنيەگە ات­تاندىردىم، – دەپ ارمان شاراسىز كەيىپتە گۇرس ەتىپ ورىندىققا وتىرا كەت­تى. – مەنىڭ سومكەم ەشقانداي دا ۇشاقتا قالماعان. ونى مەن وزىممەن الىپ كەلگەنمىن. ول سومكە قازىر ءولى شىرىننىڭ جانىندا جاتىر…

باستىعى ارماننىڭ بۇل سوزدەرىن سىر بەرمەي، مۇقيات تىڭدادى. سوسىن كابينەت­تىڭ بۇرىشىندا تۇرعان توڭازىتقىشتىڭ ەسىگىن اشىپ، ىشىنەن قىمبات ۆيسكيدى الىپ شىقتى. ەكى رۇمكەگە تولتىرىپ قۇيدى دا، ءبىرىن ارمانعا ۇسىندى:

– كەل، كوتەرىپ قويالىق. قازىر ءبارى ءوز ورنىنا كەلەدى.

ارمان باستىعى ۇسىنعان ۆيسكيدى جالما-جان قاعىپ سالدى. كەنەت باستىعىن قاپسىرا قۇشاقتاپ، ەكى يىعىنان سىلكىلەي جونەلدى.

– سارسەن، قۇلىڭ بولايىن، مەنىڭ سوزىمە سەنشى! شىرىندى مەن ءوز قولىممەن… تۇسىنەسىڭ بە، ءوز قولىممەن ءولتىردىم… وتىنەمىن، كومەكتەسشى ماعان!
– سوندا ماعان نە ىستە دەيسىڭ؟!
– پوليتسياعا زۆاندا! قىلمىسكەردىڭ الدىڭدا وتىرعانىن ايت! مەن بارلىعىن مويىندايمىن!

سارسەن بۇعان ءبىر ءتۇرلى ايانىشپەن مۇسىركەي قاراپ تۇردى دا، قولىن تەلەفونعا سوزدى. ارمان ىشىنەن تەرەڭ تىنىس الدى: «مىنالار ابدەن جىنداندىراتىن بولدى عوي! پوليتسياعا جىلدامىراق حابارلاعانى كەرەك ماعان. نە بولسا دا، تەزىرەك بىتسە ەكەن مىنا پالە!».

وسى كەز­دە ەسىك قاعىلدى دا، ىشكە حاتشى قىز باسىن سۇقتى:

تەلەفوننىڭ قۇلاعىن ۇستاپ، ەندى تەرە باستاعان سارسەن:

– كىرىڭىز! – دەدى. – نە بولىپ قالدى؟
حاتشى قىز ەسىكتى جاسقانا ات­تادى. ارقا جاعىنا قايىرا ۇستاعان ءبىر قولىندا الدەنە بار.
–كەشىرىڭىزدەر، اۋەجايدان جاڭا عانا كۋرەر جەت­تى. ارمان مىرزانىڭ سومكەسىن الىپ كەلدى.

حاتشى ءسويت­تى دە، باستىعىنىڭ ۇستەلىنىڭ شەت جاعىنا قوڭىر ءتۇستى، قىمبات بىلعارىدان تىگىلگەن سومكەنى قويىپ جاتىپ، ارمانعا:

– شابارمان كۋرەر قابىلداۋ بولمەسىندە ءسىزدى كۇتەدى. ۇمىتىلىپ قالدىرعان زات­تى قابىلداپ العانىڭىزدى راستاپ، قول قويۋىڭىز قاجەت، – دەپ كۇلىمسىرەي ءتىل قات­تى.

تەلەفون تۇتقاسىن ورنىنا قوندىرىپ جاتىپ، بۇعان سىناي كوز سالعان سارسەنگە ءبىر، ەزۋىندە جىلى جىميىس بار قىزعا ءبىر قاراپ، ابدىراپ قالعان ارمان جالما-جان وزىنە ابدەن تانىس سومكەنى ەسى كەتە، جان ۇشىرا سيپالاي بەردى. حاتشى قىز ارماننىڭ ابىرجىگەن ءتۇرىن كورىپ، اقىرىن باسىپ، جىلىستاپ شىعىپ كەت­تى. سارسەن بولسا، ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى، نە ىستەپ-نە قويعانىن بىلمەي تۇرعان ارماندى ءسال ىعىستىرىپ:

– ءوزىم بارىپ قول قويماسام، ءسىرا دا بولماس، – دەي بەرىپ ەدى، ارماننىڭ جان داۋىسى شىقتى:
– جوق! تەك ءوزىم عانا! قازىر ول شابارمانعا شىندىعىن ايت­قىزامىن، مەنىڭ سومكەمدى قايدان العانىن ءبارىبىر مويىن­داتامىن!

ءتۇسى جاۋار بۇلت­تان ارمەن تۇنەرىپ، ءتۇرى قارا-قوشقىل بولىپ، تۇتىگىپ كەتكەن ارمان قابىلداۋ بولمەسىنە جۇلقىنا شىعىپ، سومكەنى جەتكىزگەن بويشاڭ كەلگەن جاس جىگىت­تىڭ جانىنا جاعاسىنان الارداي ەنتەلەپ باردى دا:

–سومكەمدى قايدان، قالايشا العانىڭدى جانىڭ بارىندا ايت! – دەپ تەپسىندى.

بۇنداي ارەكەت­تى كۇتپەگەن جىگىت­تىڭ كوزى جىپىلىقتاپ:

– اۋەجايدان، اۋىسىم باستىعىنان…، – دەي بەردى.

مىنا سوزدەن كەيىن ارمان جىگىت­تىڭ جاعاسىنان قاپسىرا ۇستاپ، جۇلقي تارتقاندا، اناۋ ەكى اياعى جەرگە تيمەي شىر اينالارداي بولدى.

– سوق وتىرىكتى، سۋايت! بۇنى سەن مەنىڭ ۇيىمنەن الدىڭ. شىنىڭدى ايت، كاززاپ! – دەپ سىلكىلەگەن قارۋلى قولدىڭ قاۋقارىنان قات­تى قورقىپ، زارەسى ۇشقان جىگىت:
–ەسىڭىزدى جيىڭىز! اۋەجايدا باستىعىم بەردى، مەن جەتكىزۋشى عانامىن… مەن ءسىزدىڭ قايدا تۇراتىنىڭىزدى بىلگەندى قويىپ، ءوزىڭىزدى ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن! – دەپ بەزەكتەدى.

ارمان بۇل كەز­دە مۇلدەم دەرلىك ەس-اقىلدان ايىرىلعانداي، ءوز-ءوزىن بيلەۋدەن قالىپ، ەلىرە سويلەپ، ەسكىسى ۇستاعان جىندىداي اينالاداعى ادامدارعا بوي بەرمەي، جولىنداعىسىن قىرىپ-جويىپ اكەتىپ بارا جاتىر ەدى. ىشتەگى ايقاي-شۋعا سىرت جاقتان تاعى بىرەر جىگىت جۇگىرە باسىپ كىردى.

بوكستان سپورت شەبەرى، بويى ەكى مەترگە جۋىق ءداۋ سارسەن، امال جوق، قۇتىرىعى ۇستاعان بۋراداي دەس بەرمەي كەتكەن ارماندى جاقتان تيگەن اجەپتاۋىر ەكى-ءۇش سوققىعا جىعىلار بولماعان سوڭ، قۇلاق-شەكەدەن بىرەر رەت قات­تى ۇرىپ، تالدىرىپ تاستاۋعا ءماجبۇر بولدى.

* * *

ارمان ەسىن جيعاندا، ديۆاندا سۇلاپ جاتىر ەكەن. جان-جاعىن باجايلاپ قاراسا، وزىنە تانىس زات­تار كوزگە ۇرىپ سالا بەردى. تاڭەرتەڭ ايەلىن بۋىندىرىپ، جانىن جاھانامعا جىبەرگەن ءوز بولمەسى. بىراق ەشقانداي كۇرەستىڭ ءىزى جوق. ءبارى تاپ-تۇيناقتاي جيىلعان. ءوڭى مە، ءتۇسى مە، اجىراتا الار ەمەس.
شىنىمەن دە، ۋاقيعانىڭ بارىسى ادام ايتسا نانعىسىز جەلىمەن وربىگەن جوق پا. شىرىندى ۇرىپ قۇلاتىپ، بۋىندىرعان ءساتى ەسىندە. ال قازىر ايەلىنىڭ مۇردەسىن قويىپ، سىنعان ىدىس، شاشىلعان تەمەكى تۇقىلىنىڭ بىردە-ءبىرى كوزگە تۇسپەيدى.

وسى ەكى ارادا ارمان ءوزارا سىبىرلاسا سويلەسكەن ادام داۋىسىن ەستىپ، شويىنداي اۋىر تارتقان باسىن اقىرىن كوتەرىپ ەدى، تەرەزەنىڭ الدىندا تۇرعان ارىپتەس ەكى جىگىت­تىڭ سۇلباسىن كوزى شالدى. ال ارقاسىن بەرىپ تۇرعان كىسى پوليتسەي كيىمىندە ەكەن.

«ە، باسە، سولاي بولسا كەرەك. الدەكىم پوليتسەي شاقىرىپ، قىلمىس بولعان جەرگە باستاپ اكەلگەن عوي. شىرىننىڭ مۇردەسىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، مايىتحاناعا الىپ كەتكەن شىعار. ەندى تەك مۇنىڭ ويانۋىن كۇتىپ تۇرعانى انىق. كوپ ۇزاماي مىناۋ جىندىسۇرەي جاڭىلتپاشتان قۇتىلاتىن بولدىم» دەپ ويلادى ارمان.
مۇنىڭ قوزعالعانىن كورىپ، مىعىم دەنەلى، مۇرت­تى كاپيتان بەرى جاقىنداپ:

–قالايسىز، ءوز-وزىڭىزگە كەلدىڭىز بە؟ – دەپ جىلۇشىراي سۇرادى. بۇل بەينەبىر قىلمىسكەر ەمەس، زارداپ شەككەن جان سياقتى.
– مەنىڭ ەسىمىم – كارل، قىلمىستى تەرگەۋ بولىمىنەن، – دەپ تانىستىردى ول ءوزىن.

كۇنىبويعى بەيباستاق «كوشمار» وقيعالاردان زاپى بولعان ارماننىڭ داۋىسى جارقىن شىعىپ:

– ايەلىمنىڭ مۇردەسىن تاپتىڭىزدار عوي؟ – دەپ سۇرادى.
– تاپتىق، – دەدى پوليتسەي جىگىت مۇنى مۇسىركەگەن داۋىسىن جاسىرا الماي.
– ءولى مە؟
– وكىنىشكە وراي، سولاي…

ارمان: «ە، باسە…» – دەپ الىپ:

مەن بارلىعىن بىردە-ءبىر جالعان ءسوز قوسپاي، بايانداپ، مويىنداۋعا دايارمىن، – دەدى. – قاماۋعا الۋلارىڭىزعا بولادى.

پوليتسەي بۇعان «مىنانىڭ ەسى دۇرىس پا؟!» دەگەندەي تاڭدانا قارادى:

– بالكىم، سىزگە تاعى دا دارىگەر شاقىرۋ كەرەك بولار؟
– كەرەك ەمەس! – دەگەن ارماننىڭ داۋىسى قاتقىل شىقتى. – مەنى نەگە قاماۋعا المايسىڭدار؟ مەن – قىلمىسكەرمىن. قولعا سالاتىن كىسەندەرىڭ قايدا؟
– ءسال سابىر ەتىڭىز، – دەدى پوليتسەي جىگىت سالقىنقاندى داۋىسپەن. – ءسىزدىڭ ايەلىڭىز جازاتايىم جاعدايدىڭ سالدارىنان قازا بولدى. ۆانناعا ءتۇسىپ جاتىپ، اياعى تا­يىپ كەتىپ، شۇيدەسىمەن قات­تى سوعىلعان. مۇنداي جاعدايلار ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە از كەز­دەسپەيدى…
– جوق! مۇلدەم ولاي ەمەس! مەن جىندىمىن با، الدە سەندەر جىندىسىڭدار ما؟!
– راسىمەن دە وسىلاي بولدى. بىزدەر ونى تاپقان كەز­دە، ۆاننادان اققان سۋ استىڭعى پاتەرگە جايىلا باستاپتى.
– تاپقان كىم؟
– كەڭسەدە ءسىزدىڭ ايعاي-شۋ كوتەرىپ، اساۋ مىنەز كورسەتكەنىڭىزدەن قاۋىپتەنگەن ارىپتەستەرىڭىز بىزگە حابارلاستى. ولار ەس-ءتۇسسىز جاتقان ءسىزدى ۇيىڭىزگە الىپ كەلگەندە، مىنا جاقتان مەن دە جەت­تىم. ۇشەۋلەپ ۇيگە كىرگىزگەن كەز­دە، استىنداعى كورشىلەرىڭىز پاتەرگە كىرە الماي شۋلاپ جاتىر ەكەن. ەسىكتى اشىپ، ىشكە كىرگەندە، ايەلىڭىزدىڭ جانسىز دەنەسىن تاۋىپ الدىق. جارتى-اق ساعاتقا كەشىگىپ­پىز.
– ويپىرىم-اي، سەندەر مەنى ابدەن جىندى قىلىپ، ولتىرەتىن شىعارسىڭدار! ەشقانداي دا جازاتايىم وقيعا ەمەس، مەنىڭ قولىمنان ءولدى عوي ول!
ارماننىڭ مىنا ءسوزىن ەستىگەن پوليتسەيدىڭ داۋىسى ەندى تىم قاتقىل ەستىلدى:
– ەگەر كىشكەنتاي عانا كىلتيپان تاپساق، ارينە، ءسىزدى تەمىر توردىڭ ارعى جاعىنا ءبىر-اق توعىتار ەدىك.

ارمان ەندى عانا اۋزىن اشا بەرمەك بولعان كەز­دە، ۇيگە دارىگەرلىك ساكۆوياجىن الىپ سوت-ساراپشىسى كىردى.

– مىنا كىسىنى دە تەكسەرىڭىز، – دەپ بۇيىردى وعان مۇرت­تى پوليتسەي ارماندى كورسەتىپ.

ساراپشى مۇنى قاراپ شىعىپ:

– سوققى قات­تى ءتيىپتى، شەكەسىندە قاندى ىسىك بار ەكەن، ءالى دە جاتا تۇرۋ كەرەك، – دەدى. ارمان ساراپشىدان:

– دارىگەر، ءسىز مۇردەنى زەرت­تەپ شىقتىڭىز عوي، سولاي ما؟ – دەپ سۇرادى.
– سولاي.
– ەندەشە، ايتىڭىزشى، مارقۇم سوققىدان ەمەس، قىلقىندىرۋدان ولگەن جوق پا؟
– جوق. ءبىز ءبارىن مۇقيات قارادىق. ايەلىڭىز شۇيدەدەن تيگەن سوققىدان ەسىنەن تانىپ، قۇلاپ ءتۇسىپ، سۋعا تۇنشىعىپ ولگەن. مۇنىڭ بارلىعى سوت حات­تاماسىندا ايعاق ادامداردىڭ كوزىنشە تولتىرىلىپ، تىركەلدى. ەندى ونى وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس.

ساراپشى-دارىگەر ارمانعا سارى ءتۇستى ەكى-ءۇش تابلەتكا مەن ستاقانعا سۋ قۇيىپ بەردى.

– ءىشىپ الىڭىز. ۇيقى شاقىرادى. ويانعاندا، ءبارى رەتكە كەلەدى.

ارماننىڭ امالسىزدان دارىگەر ۇسىنعان دارمەكتى ءىشىپ الۋىنا تۋرا كەلدى.

– ال ەندى تاراڭىزدار. ناۋقاس تىنىعىپ السىن، – دەدى ساراپشى.

جيىلعان جۇرت تاراي باستادى. تەك مۇرت­تى پوليتسەي عانا ءبىر نارسە سۇراعىسى كەلدى مە، ارمانعا جالتاقتاپ قاراي بەردى. ارمان سوڭعى كۇشىن جيناپ:

– ءبارىبىر ايت­قانىمنان تانبايمىن، ول مەنىڭ قولىمنان قازا بولدى، – دەدى.

بۇل تەك ءسىزدىڭ عانا بولجام-بىلگەنىڭىز، ارمان مىرزا…

– نەگە مەنىڭ سوزىمە سەنبەيسىڭدەر، وسىعان تۇسىنبەي باسىم قات­تى…
– تۇسىنبەسەڭىز، تۇسىندىرەيىن. ءسىزدىڭ بۇل مويىنداۋىڭىزدىڭ ءار تارماعىن جوققا شىعاراتىن التى-جەتى كۋاگەرىمىز بار. ءسىزدىڭ اۋەجايدان بەرگى ءار قادامىڭىزدى تاسقا باسقانداي كورسەتەتىن بۇلجىماس ايعاقتارىمىز بار. بۇل ايعاقتاردىڭ كۇشتىلىگى سونداي، وعان ەشبىر سوت ءشۇبالانا المايدى.
– ءسىز دە مەنىڭ كىنالى ەكەنىمە كۇدىك كەلتىرە المايسىز عوي؟
– التى كۋاگەردىڭ ايت­قانىن مەن قالايشا تەرىسكە شىعارماقپىن؟
كاپيتان وسىلاي دەپ، سىرتقا شىعۋعا جينالدى. ءدارىنىڭ اسەرىنەن ۇيقى مەڭدەپ بارا جاتقان ارمان سوڭعى كۇشىن جيىپ:
– توقتاڭىزشى! – دەدى جالبارىنا. – مەنى اقىل-ەسىمنەن اداسا باستاعان جوقپىن با دەگەن ۇرەي قورقىتىپ بارادى. راسىمەن مەن كىنالى ەمەسپىن دەپ ويلايىن دەسەم، ءبارىن ءوز قولىممەن جاساعانىما مىسقالداي ءشۇبام جوق.

نەلىكتەن سونشاما ادام مەنىڭ قىلمىسىمدى جوققا شىعارعىسى كەلەدى؟! نەگە مەنى بارلىعى سوت­تان قۇتقارىپ قالماقشى؟

– ول جاعىن مەن بىلمەيمىن، – دەپ قىسقا قايىردى كاپيتان.
– بىلەسىز، بىلگەندەي قانداي! بۇنى مەنىڭ دە بىلگىم كەلەدى، – دەدى ارمان سوڭعى تالدى قارماپ.

ەسىكتىڭ تۇتقاسىنا قولىن اپارا بەرگەن كاپيتان ءبىر ءسات بوگەلدى دە، بۇعان سىناي قاراپ تۇرىپ:

– ءسىز جارىڭىزدى ءسۇيدىڭىز عوي، سولاي ما؟ – دەدى.
– جانىمداي جاقسى كوردىم.
– بىراق كوزىڭىزگە ءشوپ سالعانىن كوتەرە المادىڭىز، دۇرىس پا؟
– ءيا، – دەدى ارمان كۇمىلجىپ. – بويدى كەرنەگەن اشۋ-ىزامدى بيلەي الماي قالدىم…
– تۇسىنەمىن. ءبارىمىز دە ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولعانبىز…، – دەدى كاپيتان الدەنەنى يشارالاپ جۇمباقتاي سويلەپ.
– ءسىز نەنى مەڭزەپ وتىرسىز؟! – دەدى ارماننىڭ يەكتەپ بارا جاتقان ۇيقىسى شايداي اشىلىپ.

كاپيتان ەندى كەرى ورالىپ، ورىندىققا جايلانا وتىردى. سوسىن ارمانعا كوزىن تۋرا قاداپ سويلەپ كەت­تى:

– قۇلاي سۇيگەن، اق-ادال دەپ جۇرگەن ايەلى كۇندەردىڭ كۇنىندە بەلى تاقىم ساعىنىپ بۇراڭداپ، جار توسەگىن بىلعاپ، توبەسىنەن جاي تۇسىرگەندەي، ەر-ازامات­تىڭ نامىسىن قورلاعان جاعداي تەك ءسىزدىڭ ءبىر باسىڭىزدا عانا ما؟ بۇنداي قورلىققا شىداماي، قىزعانىشتىڭ كۇيىگىنەن اقىلىنان ايىرىلىپ، كولدەنەڭ ءجۇرىسى كوپ قاتىننىڭ قانىن موينىنا جۇكتەۋگە ءماجبۇر بولعان ەركەكتەردىڭ ءبىر توبى ۇيىم بولىپ بىرىگۋى مۇمكىن بە؟ ءيا، مۇمكىن. اق-ادال ەركەكتىڭ جازىعى نە؟ ءومىر بويى ەسىنەن شىقپاس قورلىقتان وزگە، ول اباقتى ازابىن تارتۋى ءتيىس پە؟

كاپيتان وسىلاي دەدى دە، ارمانعا جاۋاپ كۇتكەندەي تەسىلە قارادى.

– جوق، – دەدى ارمان مىڭگىرلەپ، – ءتيىس ەمەس…
– ەندەشە، – دەدى كاپيتان ورنىنان تۇرا بەرىپ، – ايەلى ويناس جاساپ، شايتان تورىنا تۇسكەن مۇڭداس ەركەكتەر توبىنا قوش كەلدىڭىز! ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ ونشاقتى مۇشەسى بار. ولار مۇنداي شىتىرمانعا تاپ بولعان تاعدىرلاس ادامعا مىزعىماس ءدالال-ايعاق جاساپ بەرۋگە ارقاشاندا ءازىر. ەندىگارى ەشتەڭە ويلاماي، جاقسى ءومىر سۇرۋگە بەيىل بولىڭىز، قۇرمەت­تىم!

سايلاۋ تولەۋوۆ

دەرەككوزى: قازاق ادەبيەتى

Abai.kz