سوڭعى كەزدە ءبىرىنشى پرەزيدەنتىمىز، قازىر ءوزى ايتقانداي قاتارداعى زەينەتكەر، نۇرەكەڭ بۇگىنگى كۇنگى ءوزىنىڭ مارتەبەسىنە سايكەس كەلمەيتىن بەلسەندىلىك تانىتىپ جاتقانىنا ءبارىمىز كۋا بولىپ جاتىرمىز.

ءوزىنىڭ ءىنىسى، قازاقستاننىڭ «باس رەكيتەرى» بولات نازارباەۆتىڭ اسىنا بارلىق ەسكى قازاقستاننىڭ بەتكە ۇستار سەركەلەرىن جيناۋى، «مەنىڭ ءومىرىم» اتتى مەمۋار كىتابىن شىعارىپ، ونىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزۋى، «استانا كلۋب» فورۋمىن وتكىزىپ، وندا كولەمدى بايانداما جاساۋى جانە كۇنى كەشە ماسكەۋگە بارىپ رەسەي پرەزيدەنتى پۋتيننەن اۋديەنتسيا سۇراپ، كەزدەسۋى، وسىنىڭ ءبارى قازاقستان حالقىنىڭ كوڭىلىنە كۇمان تۋدىرىپ، ول قازىرگى زاڭدى بيلىككە قارسى ءبىر ءىس-قيمىلدار دايىنداپ جاتقان جوق پا دەگەن وي تۋدىرادى. ءبىزدىڭ وسىنداي قورىتىندىعا كەلۋىمىزگە تەك قانا زەينەتكەر نازارباەۆتىڭ بەلسەندىلىگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ونىڭ وتباسىنا قاتىستى باسقا دا تۇلعالارعا تيەسىلى سالالار مەن كاسىپورىنداردا ورىن الىپ جاتقان كۇماندى ىستەر سەبەپ بولىپ وتىر. ءسوزىم دالەلدى بولۋ ءۇشىن بىرنەشە مىسالدار كەلتىرە كەتەيىن. مۇمكىن مەن بۇل جاعدايلاردى مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ اسىرە كۇدىكتەنىپ وتىرۋىم مۇمكىن، بىراق مۇنىڭ ءبارىن مەن كەيبىر ساياسي جانە سالالىق ەكسپەرتتەردىڭ پىكىرىنە سۇيەنىپ جازىپ وتىرمىن.

بارىمىزگە بەلگىلى، وتكەن جىلدان باستاپ ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن قالالارىندا كوممۋنالدىق سيپاتتاعى اپاتتاردىڭ جاپپاي ورىن الۋى جانە سول قالالارداعى ءىرى-ءىرى جىلۋ ەلەكتر ورتالىقتارىنىڭ وليگارح ا. كلەبانوۆقا قاتىستى «تساتەك» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ مەنشىگىندە ەكەندىگىن جانە كلەبانوۆ مىرزانىڭ شاپىراشتى رۋىنا جاتپاعانمەن، سول وتباسىمەن تىعىز بايلانىستاعى وليگارح ەكەندىگىن ەسكە الساق، بۇل اپاتتار تەگىننەن تەگىن ەمەس پە، بۇل دا ەلدە زاڭدى بيلىككە دەگەن حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن شاقىرۋعا باعىتتالعان ىستەر ەمەس پە دەگەن سۇراق تۋادى. وسى رەتتە كلەبانوۆ مىرزانىڭ جيەن ءىنىسىنىڭ جاقىندا عانا ەلىمىزدىڭ بەلگىلى جۋرناليستەرىنە قوقان-لوققى جاساپ، ومىرلەرىنە قاستاندىق جاساۋدى ۇيىمداستىرعانىن دا ۇمىتپاعان ءجون. سول كوممۋنالدىق اپاتتارعا قايتا ورالساق، ەلىمىزدىڭ قالالارىنداعى جىلۋ ەلەكتر ورتالىقتارىنداعى قۇرال-جابدىقتاردىڭ، جىلۋ جۇيەلەرىنىڭ ماگيسترالدىق جانە قالاارالىق قۇبىرلارىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ ەسكىرگەنىن دە مويىنداۋىمىز قاجەت. سونىمەن قاتار، قالالارداعى كوممۋنالدىق سيپاتتاعى اپاتتاردىڭ بۇرىن دا بولىپ تۇراتىنى شىندىق. بىراق ءدال قازىرگى ۋاقىتتاعى ەلىمىزدە قالىپتاسقان جاپپاي اپاتتىق احۋال جىلداعى قالىپتى جاعدايدان كورى ارنايى ۇيىمداستىرىلعان ديۆەرسياعا كوبىرەك ۇقسايدى.

تاعى ءبىر مىسال. كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردان كورىپ، ەستىپ وتىرعانىمىزداي ماڭعىستاۋ وڭىرىندە تاعى دا مۇناي سالاسىنىڭ جۇمىسكەرلەرى ەكى اپتادان بەرى ەرەۋىل ۇيىمداستىرىپ جاتىر. بۇل جولى جەتىباي ەلدى مەكەنىندەگى مۇناي سالاسىنا سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتەتىن West Oil كومپانياسىنىڭ جۇمىسكەرلەرى كومپانيا باسشىلىعىنا، قازمۇنايگاز ۇلتتىق كومپانياسىنا جانە جەرگىلىكتى بيلىككە ءوز تالاپتارىن قويىپ، ولار ءوز شەشىمىن تاپپاسا ەرەۋىل توقتامايتىنىن جاريالاپ وتىر. كومپانيا باسشىلىعى جانە قازمۇنايگاز ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ وكىلدەرى قويىلعان ءۇش تالاپتىڭ بىرەۋىن مەرزىم-مەرزىممەن ورىندايتىنىن، ال قالعان ەكەۋىنىڭ ورىندالۋى قيسىنعا كەلمەيتىنىن ءۇزىلدى-كەسىلدى جاريالادى. كومپانيا كۇن سايىن ەرەۋىلدىڭ ناتيجەسىندە جيىرما ميلليون تەڭگەنىڭ ۇستىندە شىعىن شەگىپ وتىرعانىن ايتىپ، سوتقا جۇگىنگەن بولاتىن. سوتتىڭ شەشىمى بويىنشا ەرەۋىل زاڭسىز دەپ تانىلىپ، ەرەۋىل قاتىسۋشىلارىنىڭ ءتيىستى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىنى ەسكەرتىلدى. بۇل ايتىلعانداردىڭ ءبارى سوڭعى كۇندەرى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن عالامتور كەڭىستىگىندە كەڭ تارالىپ جاتىر. مۇنى قايتالاپ وتىرعانىم كوپتەگەن بەلگىلى پوليتولوگتەر مەن ەكسپەرتتەردىڭ پىكىرىنشە بۇل ەرەۋىلشىلەردىڭ ارتىندا بەلگىلى ءبىر مۇددەلى تۇلعا نەمەسە توپ تۇرۋى مۇمكىندىگىن ايتۋدا. ناقتىلاپ ايتاتىن بولساق ونداي تۇلعا بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ ورتانشى كۇيەۋ بالاسى تيمۋر قۇلىباەۆ بولۋى مۇمكىن دەگەن جورامال ايتىلۋدا. قاندى قاڭتار ماڭعىستاۋ وڭىرىندە باستالعان بەيبىت ەرەۋىلدەن باستالسا، ال بۇل جولى سول ستسەناري قولدان ۇيىمداستىرىلۋى مۇمكىن.

ەسكى قازاقستان وكىلدەرىنىڭ، اسىرەسە ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ارتۋى جانە جوعارىدا ايتىلعان جەر-جەرلەردە مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي الەۋمەتتىك احۋالىن ۋشىقتىرىپ، ال قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىستىق جاعدايىن قيىنداتۋعا باعىتتالعان شارالاردىڭ ءبارى ءبىر ماقساتتى كوزدەۋى مۇمكىن. ول ءبىزدىڭ ويىمىزشا قاراپايىم حالىقتىڭ زاڭدى بيلىككە دەگەن اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋ، سونىڭ ناتيجەسىندە حالىقتى تاعى دا كوشەگە شىعارىپ، قاڭتاردا ىسكە اسپاعان ويلارىن ىسكە اسىرۋ، ءسويتىپ بيلىككە ەسكى قازاقستاننىڭ وكىلىن اكەلۋ بولۋى مۇمكىن.

ساياسي پوليتولوگتەر مەن ەكسپەرتتەردىڭ پىكىرىنشە ەسكى قازاقستان وكىلدەرىنىڭ شامادان تىس بەلسەندىلىگى، ەگەر زاڭدى بيلىك تاراپىنان جەدەل دە ءتيىمدى شارالار قابىلدانباسا، ەلىمىزدە ەكىنشى قاڭتارعا اكەلىپ سوعۋى ابدەن مۇمكىن. ارينە ول قانداي شارالار بولۋى مۇمكىن دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. بۇگىنگى كۇنى ەڭ باستىسى نازارباەۆتىڭ ەكپىنىن باستىرىپ، ونىڭ قازىرگى بەلسەندىلىگىنە توقتاۋ سالاتىنداي جاعداي تۋدىرۋ قاجەت. بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ ساناسىنا، ەگەر ول ساباسىنا ءتۇسىپ، تىنىشتالماسا، وعان قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالۋى مۇمكىندىگىن جەتكىزۋ قاجەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 36-بابىندا «رەسپۋبليكانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى، مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاساعان جاعدايلاردى قوسپاعاندا، ءوزىنىڭ رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى وكىلەتتىگىن اتقارۋىمەن بايلانىستى ءىس-ارەكەتى ءۇشىن جاۋاپ بەرمەيدى» دەلىنگەن. ال ەندى بۇرىنعى پرەزيدەنت ءوزى قىزمەت اتقارعان مەرزىمدە مەملەكەتىمىزگە وپاسىزدىق جاسادى ما؟ ەگەر جاقسىلاپ ويلانساق نۇرەكەڭنىڭ شكافىندا ونداي سكەلەتتەر بارشىلىق. ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە شىعار ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ باسىندا بولعان «قازاقگەيت» داۋ-دامايى. اتالعان داۋ-داماي اقش ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ اگەنتى دجەيمس گيففەن مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ اراسىنداعى قىلمىستىق ءسوز بايلاسۋعا بايلانىستى تۋىنداعان بولاتىن. ناتيجەسىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن باتىستىڭ ترانسناتسيونالدىق كورپوراتسيالارى اراسىندا مۇناي گاز سالاسىندا مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەسىنە وراسان زور مولشەردە زالال كەلتىرگەن ايرىقشا ءتيىمسىز كەلىسىم-شارتتار جاسالدى. كوپتەگەن ەكسپەرتتەر مەن ءتيىستى مامانداردىڭ پىكىرىنشە ءسوز بولىپ وتىرعان كەلىسىم-شارتتار ءۇشىن قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ۇلكەن سومادا «وتكات» العان. بۇل كەلىسىم-شارتتاردىڭ اۋىر سالدارىن ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن تارتىپ كەلەدى. بۇل مەملەكەتىمىزگە جاسالعان وپاسىزدىق پا، جوق پا؟ مەنىڭ ويىمشا وسىلاي دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ونى ەلىمىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تارازىلاي جاتار. ارينە ءبىز – قازاق حالقى وتە كەشىرىمدى حالىقپىز. ماسەلە مىندەتتى تۇردە ونى تۇرمەگە وتىرعىزۋدا ەمەس. تەك حالىقتىڭ اۋزىنان جىرىپ، سىرتقا شىعارعان ميللياردتاعان دوللارلاردىڭ ءبىر بولەگىن، تەك وزىنىكىن عانا ەمەس، بۇكىل وتباسىنىڭ، ەلگە قايتارىپ، ال ءوزى قاراپايىم زەينەتكەر ەسەبىندە تىنىش ءومىرىن سۇرسە بولعانى.

بايقوڭىروۆ سامەت ىقىلاسۇلى،

اقتاۋ قالاسى

Abai.kz