ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ. قىران(پوەما)
ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ ەسىمى بۇگىنگى وقىرمانعا بەيتانىستاۋ ەستىلگەنىمەن، وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى-سەكسەنىنشى جىلدارىنداعى قازاق پوەزياسىنا شولۋ جاساعان ادام «ادىلبەك الەمىنە» كەز بولارى انىق. ولەڭدەرىنەن دالا تىنىسى ەسىپ تۇراتىن سىرشىل اقىن 1984 جىلى نەبارى 52 جاسىندا ومىردەن ءوتىپ ەدى... بيىل «فوليانت» باسپاسىنان اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن پوەمالارى توپتاستىرىلعان كولەمدى شىعارمالار جيناعى (قۇراستىرىپ، كىرىسپە ءسوزىن جازعان – اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى نەسىپبەك ايتۇلى) جارىق كوردى.
ول كەڭەس وداعىنىڭ قاندى شەڭگەلى قىسىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە:
شىنىندا، ويلاپ كورسەك، بۇل - سىن ەرگە،
تەكتەن-تەك بايلاۋداعى ات كىسىنەر مە؟
شىركىن-اي، بۇعاۋداعى ەلدىڭ ءبارى
قىراننىڭ مىنا قالپىن تۇسىنەر مە؟ – دەپ جىرلاعان اقىن بولاتىن.
اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتەۆ: «ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ – قازاق جىرىنا «قىراندى» بەرگەن، پاك كوڭىلدى، رومانتيك اقىن. ادىلبەك – پوەزياعا ءومىردى كورىپ، وقىپ-توقىپ دەگەندەي، تابيعي جاراتىلىسىمەن، جىرعا دەگەن عاشىقتىق قۇمارلىعىمەن ارالاسقان اقىن»، - دەپ باعا بەرىپتى. ءبىز وقىرمان نازارىنا اقىننىڭ وسى «قىران» پوەماسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
قىران
I
ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ ەسىمى بۇگىنگى وقىرمانعا بەيتانىستاۋ ەستىلگەنىمەن، وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى-سەكسەنىنشى جىلدارىنداعى قازاق پوەزياسىنا شولۋ جاساعان ادام «ادىلبەك الەمىنە» كەز بولارى انىق. ولەڭدەرىنەن دالا تىنىسى ەسىپ تۇراتىن سىرشىل اقىن 1984 جىلى نەبارى 52 جاسىندا ومىردەن ءوتىپ ەدى... بيىل «فوليانت» باسپاسىنان اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن پوەمالارى توپتاستىرىلعان كولەمدى شىعارمالار جيناعى (قۇراستىرىپ، كىرىسپە ءسوزىن جازعان – اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى نەسىپبەك ايتۇلى) جارىق كوردى.
ول كەڭەس وداعىنىڭ قاندى شەڭگەلى قىسىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە:
شىنىندا، ويلاپ كورسەك، بۇل - سىن ەرگە،
تەكتەن-تەك بايلاۋداعى ات كىسىنەر مە؟
شىركىن-اي، بۇعاۋداعى ەلدىڭ ءبارى
قىراننىڭ مىنا قالپىن تۇسىنەر مە؟ – دەپ جىرلاعان اقىن بولاتىن.
اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتەۆ: «ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ – قازاق جىرىنا «قىراندى» بەرگەن، پاك كوڭىلدى، رومانتيك اقىن. ادىلبەك – پوەزياعا ءومىردى كورىپ، وقىپ-توقىپ دەگەندەي، تابيعي جاراتىلىسىمەن، جىرعا دەگەن عاشىقتىق قۇمارلىعىمەن ارالاسقان اقىن»، - دەپ باعا بەرىپتى. ءبىز وقىرمان نازارىنا اقىننىڭ وسى «قىران» پوەماسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
قىران
I
بايلاۋدا قارابۋرا ءدۇر سىلكىنگەن،
قاراقشى-اي قىراندى دا كۇرسىندىرگەن!
و جاقتا قۇسبەگى دە قۇلازىپ ءجۇر،
بىرەۋدى كۇرسىندىرىپ، قۇرسىن كۇلگەن.
امالسىز جات تۇعىردا قونىپ وتىر،
ىشقۇستا، ءىشى شەرگە تولىپ وتىر.
جەر-كوكتى دۇبىرلەتكەن قايران قىران
تورعا تۇسكەن تورعايداي بولىپ وتىر.
جاسىل كول، كوگىلدىر شىڭ - تۇراعى وندا،
ياپىر-اي، قالاي جۇرەر قىران مۇندا؟
بىلمەدى كوزىن بايلاپ اكەلگەندە ول
قايدان كەپ، قايدا قازىر تۇرعانىن دا.
ءور التاي تامام تاۋدىڭ اعاسى ەدى،
مارقاكول قۇيىپ قويعان ساباسى ەدى.
شىناياق، شىمىرپىسپەك، شۇباراعاش،
جايقالعان جاعاسىندا قوعاسى ەدى.
بەت الدى - زايسان كولى، ءبىر بۇرىش - تاۋ،
تۇستىكتە تارباعاتاي تۇر بۇرىستاۋ.
كوگىندە ەمىن-ەركىن سايران سالعان،
تۋعان جەر، شىركىن، كوزدەن بۇلبۇل ۇشتى-اۋ!
قارا ەرتىس، قالجىر، كۇرشىم، جەتىقابا،
قاندىسۋ، قالعۇتتى مەن شاعانوبا –
سۋلاعان ءبارىن بىردەي قايران قىران،
بۇگىندە قايعى بولدى-اۋ ساعان و دا.
قاشالعان الىپ تاۋدان كەنەرەسى،
مارقاكول - سۋ ىشەتىن تەگەنەسى.
مۇندا ەندى توستاعانعا قاراپ وتىر،
قور بولىپ، قانات سىندى دەگەن وسى...
تاستۇلەك قاباق ءتۇيىپ قۇرىستانىپ،
تۇعىردا وتىرمايدى تىنىشتالىپ،
تارتىنىپ، ءدۇر سىلكىنىپ، كۇجىرەيىپ،
كەتەدى كىرپىدەيىن ءجۇنى ۇشتالىپ.
«بۇل پالە شىعارماي ما دالاعا شىن،
قيماعان نەگە ودان دا دار اعاشىن؟ »
باسىن ول بوساتپاق بوپ تۇياعىمەن
قاعادى اشۋلانىپ توماعاسىن.
مەيلىنشە بۇل ورتانى جاتسىنادى،
قانشاما بوساسام دەپ باق سىنادى.
تۋعان جەر - التىن بەسىك ەسكە تۇسسە،
وزەگىن كەتەدى ورتەپ وكسىك ءالى.
جىلىتاۋ، قاراسەڭگىر قاپتالداسىپ،
بۇل ءۇشىن ءبارى قوينىن اقتاردى اشىپ.
قىرانى توياتىنان جازا باسسا،
كەتۋشى ەد كەڭ ماڭدايىن قاتپار باسىپ.
التايدا بار تاۋ تۋعان بىرەۋگە ەسەپ،
ءبىر بۇعان بارلىعى دا تىلەۋلەس ەد.
جانكۇيەر جاقىنداردىڭ ىقىلاسى
قىرانعا بارعان سايىن ۇدەۋگە سەپ.
تويدىرىپ ءدۇيىم جۇرتتى قىزىعىنا،
قايتۋشى ەد قىزىلشوقى قازىعىنا.
تاكاپپار وتىرۋشى ەد... سول بيىكتەن
كوز تاستاپ تۇگىسكەننىڭ جازىعىنا.
وسىلاي سايران سالىپ ءجۇرۋشى ەدى،
تاعىنى تارپا باس ساپ ءبۇرۋشى ەدى.
قۇلقىننىڭ قۇلى بولعان مىنا ءبىر جان
قادىرىن قايدان مۇنىڭ ءبىلۋشى ەدى؟
باستارىن اڭشى بىتكەن قۇراۋشى ەدى،
مويىنىن تاعىنىڭ بۇل بۇراۋشى ەدى.
جالت ەتىپ ەندى ءبىردىڭ توبەسىنەن
قازانداي قارا تاس بوپ قۇلاۋشى ەدى.
اقجەممەن قاڭتارىلىپ تۇنىمەنەن،
شاڭقىلداپ وياتاتىن ۇنىمەنەن.
اپتىعىپ، تويات ءىلىپ تاڭ بوزىندا
تۇلكىنىڭ قىزىلدايتىن تىلىمەنەن.
سول كۇندى قالايشا بۇل ۇمىتادى،
تۋار ما سايران سالار كۇنى تاعى؟
شارىقتاپ شىڭ باسىنا شىعار بولىپ،
التايدىڭ ايالار ما مۇنى تاڭى؟!
ءتۇرى بار بايلاۋدا ىلعي كۇن شىعاتىن.
ءتۇرى بار قۇسا بولىپ تۇنشىعاتىن.
جۇمارلاپ، التايىنى اسقا باسىپ،
قۇماردان كۇن بولار ما ءبىر شىعاتىن؟!
قۇرماسا ءبىر كۇن سەيىل تۇنەرۋشى ەد،
شاڭقىلداپ، شىعايىق دەپ تىلەنۋشى ەد.
بيىكتەن نە كورسە دە تەۋىپ ءتۇسىپ،
وپىرىپ ومىرتقاسىن جىبەرۋشى ەد.
جۇتقاندا قانسوقتانى تولعامايتىن،
تاعى دا، تاعى-تاعى سورعالايتىن.
تىعىلىپ ىننەن ىنگە، جىم-جىلاس بوپ،
اڭ بىتكەن باستارىن تەك قورعالايتىن.
تەگىندە بۇدان ءادىس ارتىلماعان،
قاندى كوز كوك سەمسەردەي جالتىلداعان.
قيىردان كولەڭكەسى شالىنعاندا،
اڭ بىتكەن اڭتارىلىپ، قالتىلداعان.
قيانعا شىرقاپ شىقسا، شىن قىزاتىن،
وزىنە كوز بىتكەندى بۇرعىزاتىن.
سۋىلداپ كوك جۇزىندە، وسى ەدى عوي
التايدىڭ بار داۋىلىن تۇرعىزاتىن.
سۋىلداپ قانات-قۇيرىق ىسقىراتىن،
بۇل ما ەكەن كوجەكتەرگە پىسقىراتىن؟!
شۇيلىگىپ، تۇتقيىلدان جارق-جۇرق ەتىپ،
البىرت ەد كوكجالعا دا كۇش قىلاتىن.
سول قىران، ۇمار-جۇمار اڭ باساتىن،
بولىپ ءجۇر كۇرسىنۋمەن تاڭدى اساتىن.
سايىسىپ سەگىز نايزا - قىرىق پىشاق،
كۇن قايدا قارلى جوندا قانداساتىن؟!
ايازعا اشىپ تاستاپ ومىراۋىن،
بوز تاڭدى وياتۋشى ەد قوڭىراۋ ءۇن.
ءولى دە وتىرىپ بۇل ەر قاسىنا،
ەستىر مە ءامىرحاننىڭ قوڭىر ءانىن.
«اي بولماسا اسپاندا اداسادى،
كوتەرمەسە كوڭىلدى كىر باسادى.
جاقسىلاردىڭ كوڭىلى - التىن ساندىق،
كىلت بولماسا كوڭىلدى كىم اشادى؟
جاي بۇراڭبەل، جايتاڭ كوز،
جايدى بىلسەڭ، ايتام ءسوز.
ەي، ەكەۋىڭ-اي،
ۇكىلى كەر جاسارار جەتەگىنە-اي...» -
دەپ سالاتىن ءامىرحان قوڭىرلاتىپ،
ۇنىمەن كولدە اققۋدى مامىرلاتىپ.
ءان دە جوق، ءامىرحان دا، التاي دا جوق،
بايلاۋدا وتىر ەندى ءتاڭىر اتىپ.
قايداسىڭ، قايدا سول ءبىر جايدارى ءۇن،
قايداسىڭ، سايراندى كۇن، مايداندى كۇن؟!
تاڭدايى سۋ ىشسە دە شولىركەيدى،
ايدىنى مارقاكولدىڭ قايدا بۇگىن؟!
بۇل جاقتىڭ كۇنى دە ىسىپ، قايناپ وتكەن،
قايداسىڭ، مۇنار تاۋى جايلاۋ ەتكەن؟!
تارىلىپ بارا جاتىر تىنىسى دا،
سامالى التايىنىڭ قايدا كەتكەن؟!
II
جالاڭاش جاعاسىندا كۇمىستىنىڭ،
سەزەسىڭ تابانىڭمەن كۇن ىستىعىن.
قىسىندا قاھارى بار قاراتاۋدىڭ،
جازىندا اپتابى بار قۇم ءۇستىنىڭ.
كۇمىستى كاۋسار ەدى، ءمولدىر ەدى،
قوجىر تاۋ توبەسىنەن تەلمىرەدى.
تولقىنى بىرەۋلەرگە ىرىس بولىپ،
بىرەۋدىڭ كوز جاسى بوپ مولدىرەدى.
سول جەردە قوقاي دەيتىن قارعىس اتقان
جان بولدى، ار-ۇياتىن مالعا ساتقان.
ەل توناپ، بورىدەيىن تۇندە جورتىپ،
قاراقشى توڭىرەگىن قان قاقساتقان.
ەل-جۇرتقا سۇيكىمسىز جان قاشانعى وڭعان،
پەيىلى بارعان سايىن قاساڭدانعان.
مىنەزى تۋمىسىنان سودىر-سوتقار،
ال ەندى ايۋاندىعى اسادى اڭنان.
كەيدە پاڭ، كەيدە جىلماڭ، كەيدە قىڭىر،
بار جاننان اسسام دەيدى كەۋدە قۇرعىر.
قورقاۋدىڭ قۇلقىنىنىڭ الەگىمەن
ابدەن-اق بولىپ بىتكەن ەلى دە ىعىر.
كەلەدى تويعىزا الماي جىلاندى ءىشىن،
قويمايدى قايدا جۇرسە سىرالعى ءىسىن.
التايعا ناعاشىسىن ىزدەپ بارىپ،
بىرەۋدىڭ ۇرلاپ كەتكەن قىران قۇسىن.
جاساماق ونى ەرمەك، تاماشا بۇل،
سويتەر مە وبال عوي دەپ ساناسا بۇل؟
ايىرىلىپ كۇنكورىستەن، قالدى اڭىراپ
قاراعان ءبىر قىرانعا قاراشا اۋىل.
داۋ-جاڭجال، جۇرگەن جەرى ۇرىس قانشا،
قاباقتان قار جاۋادى قۇرىستانسا.
اكەلگەن قىراندى ول اتاق ءۇشىن،
قۇنىعىپ كورمەسە دە بۇل ىسكە ونشا.
قاسىندا قولپاشتاۋشى ءجۇرسىن ونداپ،
ەندى سول تاستۇلەكتە تۇر سىنار باق.
«پالەننىڭ قىرانىنىڭ العىرى-اي!» دەپ
داڭقىن داڭعوي شىركىن ءبىر شىعارماق.
سول قوقاي وتىر ەندى كوڭىلى تاسىپ،
قاسىندا قوشەمەتشىل نەبىر پاسىق.
سۇقتانىپ ءبارى بىردەي قارايدى كەپ
قىراننىڭ بىتىمىنە تاڭىرقاسىپ.
كەڭ جەمساۋ، بۋرا ساندى، شالقاق كەۋدە،
تۇرارلىق مىعىم توپشى الشاق دەۋگە.
قۇلايتىن ارىستان دا وماقاسىپ،
بيىكتەن سالماقتاپ كەپ سالسا-اق بەلگە.
جەبەلى بولات تۇياق ۇشتى كەلگەن،
جوتالى، كەڭ جاۋىرىن كۇشتى كەلگەن.
قاناتى جالپاق قاپتال، ءوڭى سۋىق،
جارق ەتەر الماس سەمسەر - ءتۇس تۇگەلمەن.
ءجۇزى تاپ قايراققا اسىل جانىعانداي،
ءپىشىنى سەرگەك-سەكەم دولى قانداي؟!
قومدانىپ وتىرىسى تاس ءتۇيىن بوپ
توپ جارىپ تۇسەتۇعىن بالۋانداي.
ءسىڭىرلى، تەگەۋىرىندى، جۇمىر بالتىر،
دەنەسى تاس-شەگە بوپ شىمىر جاتىر.
جاۋجۇرەك، وجەت، وكتەم، العان بەتتەن
ولسە دە قايتپايتۇعىن قىڭىر باتىر.
ىزالى، سەكىلدى تاپ جاۋ تالاعان،
ۇمتىلىپ، الاسۇرىپ، انتالاعان،
تەمىردى تەسەردەي بوپ قادالادى
قىپ-قىزىل شەگىر كوزى قانتالاعان.
قىراننىڭ قيىپ تۇسەر مۇزبالاعى،
ادۋىن، قىلشىلداعان قىزبا قانى.
ورتەنىپ، ءوز-وزىنەن ۋىتتانىپ،
جارىلىپ كەتەردەي بوپ سىزدانادى.
ۇرىنشاق، قارا داۋىل، قىلىعى لاڭ،
قاعىنعان قاندى نايزا قۇرىعىنان.
تاستۇلەك، تاس شاينارداي، اشقاراق كوز،
شۇبار ءتوس، شىنجىر بالاق، شىنى قىران...
كورگەندەر جاتىر ءبارى: «پاي-پاي!» — دەسىپ،
كەش تاپقان شىن يەسىن سايتان نەشىك.
«لايىق قۇس ەكەن، - دەپ، - تەك ءبىر سىزگە»، -
جاعىمپاز ارنەمەنى ايتار ءبوسىپ.
قوقايدىڭ كوڭىلى تاسىپ قوشەمەتكە،
قاپىرتىپ بەس ساۋساقتى باسادى ەتكە.
ال قىران شاڭق-شاڭق ەتىپ تۇعىرىندا،
قالدى ءبىر ءدۇر سىلكىنىپ وسى الەتتە.
قارايدى كۇدىكتەنىپ كوزدەرىنە،
ىزا بوپ تۇك تۇسىنبەي سوزدەرىنە.
«بيىكتەن سورعالاپ كەپ كوك نايزانى،
شىركىن-اي، سالار ما ەدى وزدەرىنە!»
III
جەر بەتىن جاۋىپ سالعان اق كۇمىس قار،
اسىققان جۇرىستەردە اپتىعىس بار.
ىزدەرى كوبىك قاردا بۇلاڭ قۇيرىق،
بالداققا قوندىرىلعان باپتى قۇس بار.
ءبارى ساي: قىلشىلداعان قولدا تۇلەك،
قاعۋشى، قوشەمەتشى — سولداتى كوپ.
اۋىل بار كەلىنشەكتاۋ كەمەرىندە،
جولشىباي شىققان بەتى سوندا تۇنەپ.
شوقىتىپ كەلە جاتىر كۇرپىلدەتىپ،
دەنەسىن ەر ۇستىندە ىركىلدەتىپ.
تاۋ اڭىن العاشقى وسى قانسوناردا-اق
شەتىنەن قىرىپ سالماق بىرتىندەتىپ.
كەلەدى جاڭا عانا تاڭ بوزارىپ،
قۇستى ابدەن شيرىقتىرعان اڭعا زار قىپ.
قوقايىڭ جىبەرەدى دەيسىڭ ەندى
تاۋ ءىشىن، ويحوي دەگەن، قانبازار قىپ!
جەم جەگەن الا جازداي قانسوقتالى،
بورتپەمەن سالقىن كۇزدە ءال ساقتادى.
توق باسقان ەندى اقجەممەن باپتى قىران
بولماق پا شىنىمەن-اق قولشوقپارى؟
قيقۋ ساپ ايعاي-شۋ ءبىر قىزعانىندا،
شارق ۇرىپ شىعار ما ەكەن شىڭعا مۇندا؟
ايتەۋىر، اجارلانىپ، شوقتاي جانىپ،
تاستۇلەك تۇرعان كەزى شىن بابىندا...
ءبىر-ءبىرىن تاۋلار الدا كيمەلەگەن،
تاڭ نۇرى شىڭ باسىنا ۇيمەلەگەن.
تىركەسە تىزبەكتەلگەن شوقىلارى
اۋمايدى شوگىپ قالعان تۇيەلەردەن.
كوش باستاپ ءبىر كەلىنشەك باياعىدا،
جاساعان ەكەن دەيدى ايال مۇندا.
سۋ دا جوق، بالىق تا جوق، كۇن كۇيدىرىپ،
سول ءبىر كوش تاسقا اينالعان اياعىندا.
جالعاسقان ارمان بولىپ العا ءۇمىتى،
سول جاندى اڭىز ەتىپ قالدى جۇرتى.
اتانعان سودان بەرى «كەلىنشەكتاۋ»،
باسىندا ۇيىرىلگەن قايعى بۇلتى...
«بۇل كۇندە بۇل اڭىز دا ءسوز بولىپ پا،
قونارى باق قۇسىنىڭ ەز بولىپ پا؟!» -
دەپ قوقاي ءوز-وزىنەن قورازدانىپ،
قويادى ەر ۇستىندە قوزعالىپ تا.
«قاتىنعا ونداي ءسوزدى قىزعانامىن،
بىلشىلدى قىستىرمايمىز ءبىز، قاراعىم.
اڭىزدىڭ كوكەسى ەندى كەيىنگىگە
بولاتىن شىعار مىنا مۇزبالاعىم!
حا-حا-حا، حي-حي، كي-كي، كە-كە-كە-كە!..»
شور قوقاي شيقىلدايدى وتە-موتە...
جەلىككەن جەلبۋاز جۇرت تەبىنىپ قاپ،
قياعا تارتىپ كەتتى توتەلەتە.
IV
ءبىر توپپەن وجار قوقاي تاۋ باسىندا،
كورەدى ول! قىرانى تەك ساۋ بوسىن دا.
بالاعات ءسوزدى سۋداي ساپىرادى،
اۋزىنان تاستامايدى ءتاۋباسىن دا.
ەلەڭدەپ مۇندايدا قۇس سالۋشىلار،
تاعاتسىز، تىپىرشىماي ناعىپ شىدار؟
وزەكتى دۇبىرلەتىپ، قيقۋلاپ كەپ،
ايتاقتى سالدى ءبىر كەز قاعۋشىلار.
«ە، باق!» - دەپ سىلپ ەتكىزدى ول ەرىندى،
دەلديىپ، جالپاق تاناۋ كونەرىلدى.
«كا، بوپىم! ۇيىرىمەن ءۇش توعىز قىپ،
ماعان ءبىر كورسەتشى ەندى ونەرىڭدى!»
ول ءوستىپ ۇمىتكەر جان بولا قالسىن،
بۇركىتتىڭ جايلاپ تارتىپ توماعاسىن...
جالاڭداپ جان-جاعىنا قارادى قۇس:
«ياپىر-اۋ، شىقتىم با، - دەپ، - دالاعا شىن؟..»
تاستۇلەك ەندى نەگە الاڭداسىن،
ۋىتتى ءجۇزى الماستاي جالاڭداسىن.
كۇرديتىپ، وقجىلانداي وقشىرايتىپ،
وڭ-سولعا قاداقتاتتى ول جالاڭ باسىن.
ءسويتتى دە جارق ەتىپ ءبىر ۇشقىن اتىپ،
اتىلىپ كەتتى اسپانعا ىشقىنا تىك.
قايقاڭ ەتىپ شىقتى دا قالقىدى جاي،
بويىنا جيناعانداي كۇش-قۋاتىن.
ءۇمىتىن جەردەگىنىڭ الداعانداي،
قىراندا وي بولدى ەكەن الدەقانداي؟
تۇلكىگە قارامايدى پىسقىرىپ تا،
قيانعا كوز تاستايدى بارلاعانداي.
اسپانعا جەردەگىلەر قاراپ قاپتى،
كوزدەرىن بالەمدەردىڭ الاقتاتتى.
سامارقاۋ، وڭ مەن سولىن جايمەن بارلاپ،
قالىقتاپ كوك جۇزىندە ول قانات قاقتى.
ءۇش رەت اينالدى دا قالقىپ كوكتى
كوڭىلى كەرەمەتتەي شالقىپ كەتتى.
سولتۇستىك-شىعىس جاقتى بەتىنە الىپ،
«تۋعان جەر، قايداسىڭ؟!» دەپ تارتىپ كەتتى.
قايتسىن ول شاقىرعاندى، جەكىرگەندى،
ورتەنىپ، كۇيىپ قوقاي وكىندى ەندى.
ساپ ەتتى جامان ىرىم - باسىنان ءبىر
باعى ۇشىپ بارا جاتقان سەكىلدەندى.
ءۇن-ءتۇنسىز مەلشيىپ ول تۇر قايعىرىپ،
قىراننان كۇتىپ پە ەدى مۇنداي قىلىق؟
قاراتىپ كەتتى جەرگە قارابۋرا،
اتاق پەن ابىرويدان جۇرداي قىلىپ.
V
و، شىركىن، جارىق ساۋلە، كەڭ دۇنيە!
پەرزەنتىڭ قۇشاعىڭا كەلدى، مىنە.
ارمىسىڭ، اياۋلى اسپان، سايىن دالا،
بولايىن سەنىڭ مۇنشا كەڭدىگىڭە!
راس پا، تۋدى ما كۇن سامعايتۇعىن،
ارماندى تۋعان جەرگە جالعايتۇعىن؟!
ءوڭىم بە وسى، اپىر-اۋ، شىنىمەنەن،
جوق، الدە ءتۇس پە ەكەن قۇر الدايتۇعىن؟!
قالدى ما تۇتقىن ءۇيى، توزاق قاسى؟
ەكەن-اۋ كىمگە دە ىستىق ءوز وت باسى...
دەگەندەي بوستاندىعىن قولىنا الىپ،
وۋ، شىركىن، اڭىرادى ازات باسى.
نامىستىڭ بايلاۋدا ول ۋىن ءىشتى،
جالاعان الاي-تۇلەي قۇيىن ءىشتى.
جەردەگى بايلاپ-ماتاپ قورلاپ كەلگەن
الاسا ومىردەن ول بيىك ۇشتى.
ويلاۋشى ەد مۇلىك قوي بۇل قولداعى دەپ،
قىراننىڭ شىن بەينەسىن سومدادى كوك.
ماتالعان ەرىك بىتكەن سۇم زاماندا ول
تۇتقىننان بوسانىپ اپ سامعادى كەپ.
شىنىندا، ويلاپ كورسەك، بۇل - سىن ەرگە،
تەكتەن-تەك بايلاۋداعى ات كىسىنەر مە؟
شىركىن-اي، بۇعاۋداعى ەلدىڭ ءبارى
قىراننىڭ مىنا قالپىن تۇسىنەر مە؟
...ايانباي شىرقاپ سالدى ول توتەلەتىپ،
ەكپىندەپ، ءۇستى-ۇستىنە توپەلەتىپ.
زۋىلداپ، انە-مىنە دەگەنىڭشە-اق،
بەتپاقتىڭ دالاسىنان كەتەر ءوتىپ.
جۇلدىز بوپ كوكتەگى اققان قۇلدىرادى،
تورعايداي كوز ۇشىندا بۇلدىرادى.
ايازدىڭ اۋاداعى مۇز اينەگىن
ەكپىنى شىتىرلاتىپ سىندىرادى.
جادىراپ، جايناپ كەتتى عالام انىق،
قۇتتىقتاپ قول سوقپاسىن دالا ناعىپ؟!
اسپاندا ازاتتىقتىڭ قارلىعاشى،
قاناتتى قارا ءجۇلدىز بارادى اعىپ.
جەلى بوپ قۋانىشتىڭ گۋىلدەدى،
قايتقانداي دۇشپانىنان بۇگىن كەگى.
«جاتپايدى قىن تۇبىندە اسىل پىشاق»،
ەرلىكتىڭ وسىندايدا بىلىنبەگى.
اسپان مەن جەر ورتاسى ساپىرىلدى،
دۇنيە، قىرانعا ۇقسات باتىر ۇلدى!
بيىكتەن كولەڭكەسى سۇيكەگەندە،
كولدەنەڭ كول قوعاسى جاپىرىلدى.
قاسقارىپ قارسى الدىنان تۇرعان جەلگە،
داۋىلدى قاناتىمەن بۇرعان كولگە.
تال، قامىس جاعاداعى قول بۇلعايدى،
جول بولسىن، امان جەت دەپ تۋعان جەرگە.
بالقاشتى بەلۋاردان باسا-كوكتەپ،
اڭىراپ بارا جاتىر، باسى اۋەكتەپ.
قىران بوپ تۋعان باستا قارابۋرا،
ومىردەن قىرانشا ول جاساپ وتپەك.
تۇپ-تۋرا اۋماي تارتتى ءبىر بەتىنەن،
بەل بۋىپ، بالتىر ءتۇرىپ شىن بەكىنگەن.
قىران بوپ تالاي-تالاي توپ جارعانمەن،
تەك بۇگىن شىعىپ وتىر مىندەتىنەن.
و، شىركىن، ارىمايتىن ار قاناتى-اي،
قاعىلار كۇنىڭ بولدى-اۋ ارمان التى اي.
تاسىڭا ءتوسىن باسسىن، ماۋقىن باسسىن،
كوزىنە ءبىر كورىنشى، قايران التاي!
قان جۇتىپ، قارا جەردى جاستاندى كىم؟
كەرەمەت ەرلىك ءوتتى-اۋ باستان بۇگىن
ايشىلىق ارالىقتى اسىپ ءوتىپ،
جەتكىزبەك ەندى ەلىنە ول بوستاندىعىن.
ياپىر-اي، جەرىنە امان جەتەر مە ەكەن،
بولماسا جولدا ءۇزىلىپ كەتەر مە ەكەن؟
تاپ بۇگىن جەتىپ تاۋىن قۇشپاسا ول
تۋعانى قىران بولىپ بەكەر مە ەكەن؟!
ءامىرحان باپكەر ەدى وتە جەتىك،
ساياتقا جۇرەم عوي دەپ جەكە كەتىپ،
تۇلكىنى ۇشىپ ءوزى قاعاتىن قىپ،
قاناتىن وسىرگەن ەد بەكەم ەتىپ.
سول قىران ۇزاق جولدا تالماي سالدى،
شاڭقىلداپ شارتاراپقا ايعاي سالدى.
تۋعان جەر، قۇشاعىڭ جاي، قويىنىڭدى اش،
الدىنان شىعىپ، توسىپ ال قايساردى!
الدىڭا مۇڭىن شاعار ءوزى-اق بۇگىن،
ء وتتى عوي، ءوتتى باستان ازاپتى كۇن.
الىستان باتىر قۇسىڭ بازارلىق قىپ،
اكەلە جاتىر ساعان ازاتتىعىن!
جەتكەنشە تۋعان تاۋدىڭ شوقتىعىنا،
توقتاتار ەشبىر كۇش جوق وقتى مىنا!
زۋىلداپ كەلە جاتىر قارا كەشتە ول،
قاراماي ىشىندە تۇك جوقتىعىنا.
اعۋمەن، اڭىراۋمەن ءىڭىر وتكەن،
ءبىر جان جوق بۇدان باسقا قىبىر ەتكەن.
توقتاۋسىز زۋلاپ ءالى كەلە جاتىر،
قۇس جولى - سونىڭ جولى ءجۇرىپ وتكەن.
ءال جيىپ، ايالداۋدى ول بىلمەگەن،
ءبىر كۇش بار اسىقتىرعان، جان بيلەگەن.
تىنشىپ ءبىر ۇيىقتاسىن دەپ قاناتىمەن
تىنىمسىز قاعىپ ءتۇندى الديلەگەن.
بەلدەردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن اسىپ،
كوڭىلدىڭ ۇشقان سايىن كىرىن اشىپ،
سامعاۋى سار دالادا وسىنشاما –
ايتىپ تۇر قىراننىڭ بۇل سىرىن اشىق.
قوينى نۋ، بۋالدىر ساي، تورقا بەلى،
قايداسىڭ، مولدىرەگەن مارقاكولى؟..
جۇرەگىن جىپكە بايلاپ قالجىراعان،
توقتاتپاي دەمەپ العا تارتادى ەلى.
كەلەدى ارمانىنا قامشىلاتىپ،
دەگەندەي قىسادى اياز «قالشى قاتىپ».
جيىپ ول سوڭعى كۇشىن ىشقىنادى،
بوي-بوي بوپ، اششى تەرىن تامشىلاتىپ.
قاناتىن ورشەلەنە قاعىپ جاتىر،
وزەن-كول، قارلى بەلدەر قالىپ جاتىر.
قالايشا توقتاسىن ول، قۇشاق جايىپ
الدىندا التاي سىندى الىپ جاتىر.
تاپ بۇگىن جەتەمىن دەپ كۇن كەسكەندەي،
ازىناپ التايىمەن تىلدەسكەندەي.
جەتە الماي، شىنىمەنەن جولدا قالسا،
ارمانى وزىمەنەن بىرگە وشكەندەي.
ىشقىنش بارعان سايىن ەسىلەدى،
قىرسىعىپ داۋىل دا الدان ەسىرەدى.
بويىندا لاپىلداعان ماحاببات وت،
جەل ونى قالاي عانا وشىرەدى؟
كەلەدى تالماي سالىپ كۇن-ءتۇن قاتىپ،
كەلەدى داۋىلداتىپ، بۇرقىلداتىپ;
الدىندا ارمان بولعان اسقار شىڭعا
شاڭق ەتىپ اندا-ساندا ءبىر ءتىل قاتىپ.
بويىنان بۋداق-بۋداق بۋ بۇرقىراپ،
شىبىن جان شىقپاي ارەڭ تۇر شىرقىراپ.
ەلەستەپ تۇتىندەتكەن اڭشى قوسى،
وت بولىپ كوزىندە ويناپ، كۇلسىن تۇراق.
ورتەنىپ، ورشەلەنىپ تاۋ قىرانى،
ايازدى قىزۋىمەن جاندىرادى.
بۇلدىراپ قارلى باس شىڭ كورىنگەندە،
جاساۋراپ كوزى، شىركىن، جاۋدىرادى.
شىنىندا، ءبىر وت شىقتى تاۋ-جىرادان،
دەنەسىن جيىپ الدى ول قالجىراعان.
قايتسەڭ دە تۋعان جەرگە جەتىپ ءول دەپ،
جۇرەگى سىزداپ، تالىپ زار جىلاعان.
ۇمتىلدى جۇرەگىن ول جەبە ساۋىپ،
انا شىڭ - قىزىلشوقى توبەسى انىق...
قوناردا شىركوبەلەك باسى اينالىپ،
تۇسكەندەي بولىپ كەتتى دەنەسى اۋىپ.
VI
قارلى جون، قاراعايلى توبە جاتقان،
ءامىرحان يت جۇگىرتىپ كەلە جاتقان.
بىردەڭە قارايادى شىڭ ۇستىندە،
اڭ با ەكەن قاپەلىمدە قانعا باتقان؟
و، توبا، مىناۋ مەنىڭ قارابۋرام!
كوز جازىپ قاپ جۇرمەيىن قاراعىمنان.
كەلگەن عوي جەرىن تاۋىپ جارىقتىعىم،
قۇدانىڭ قۇدىرەتى، قارا بۇعان!
«كا، بوپىم، كا!» - دەپ اتىن قامشىلادى،
كورگەندە قۇسىن قالاي جان شىدادى؟
تەر بوپ كەپ، مۇز بوپ قىران قاتىپ قاپتى،
قۇشاقتاپ قىسا بەردى ول ءالسىن-ءالى.
«ەلىم دەپ، قاراعىم-اي، قۇراق ۇشقان،
ياپىر-اي، قالاي جەتتىڭ ءتۇۋ الىستان؟!»
كىم ءبىلسىن نەگە ەكەنىن، وكىنبەدى ول،
كەتتى تەك جاسى پارلاپ قۋانىشتان.
كوپ تۇردى ول ۇمىتقانداي الدەنەسىن،
قۇسىنىڭ كوردى مە ەكەن جاندى ەلەسىن؟
كەۋدەسىن كەرىپ تەرەڭ دەم الدى ەندى،
كۇش كەرنەپ كەتكەندەي بوپ بار دەنەسىن.
تاۋ تۇلعا، جويقىن جوتا، بالتىرى ءنان
قۇس ناعىز بوپ كورىندى باتىر بۇعان. ...
ورالىپ جەڭىسپەنەن، تۋعان جەردىڭ
جاستانىپ قارا تاسىن جاتىر قىران.
Abai.kz
