قاجىمۇقان عابوللا: «بىرىگەتىن كەز كەلدى!»
الماتىدا ۇلتشىل-دەموكراتتاردىڭ قۇرىلتايىن وتكىزۋ جونىندەگى ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ بىرنەشە جينالىسى ءوتتى. مۇحتار شاحانوۆ، مەرەكە قۇلكەنوۆ، سەرىكجان مامبەتالين، دوس كوشىم سىندى قازاقتىڭ تانىمال ازاماتتارى باستاعان باياندى شارۋا عابيدەن جاكەي، ماقسات نۇرىپباەۆ، بولاتبەك ءبىلال ازىرلەگەن ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ جونىندەگى تۇجىرىمدامانى ءبىراۋىزدان ماقۇلداۋمەن ىرگەسىن بەكىتتى.
ۇلتشىل كۇشتەردىڭ اقساقالى مۇحتار شاحانوۆ: «قازىرگىدەي ۇلتتىق مۇددە اياق استى بولىپ وتىرعان كەزدە ءبىز ءبارىمىز ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋىمىز كەرەك» دەپ، بارلىق ۇلتشىلداردى، جالپى جۇرتشىلىقتى بىرلىككە شاقىردى.
وسى قۇرىلتاي قارساڭىندا «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى قاجىمۇقان عابدوللامەن سۇحباتتاسىپ، پىكىرىن بىلگەندى ءجون كوردىك.
– قاجەكە، قازىر قازاق قوعامى «قۇرىلتاي» دەپ شۋلاپ ءجۇر. وسىنداي بەرەكەلى باستامانى، ۇمىتپاساق، وسىدان 3-4 جىل بۇرىن ءسىزدىڭ كوتەرگەنىڭىز ەسىمىزدە...
– ونىڭىز راس. قازىرگى بەلسەندى ءۇش جىگىت ماقسات نۇرىپباەۆ، عابيدەن جاكەي، بولاتبەك ءبىلالءدىڭ يدەياسى مەنىڭ باسىما سوناۋ 2007 جىلدارى كەلگەن بولاتىن. سودان الماتىعا ارنايى كەلىپ، ايلاپ-اپتالاپ جاتىپ، نيەتتەستەر ىزدەدىم. سوندا تاڭ قالعانىم: قازاقتىڭ مۇددەسى ەشكىمگە قاجەت ەمەستەي كورىندى. جانىم قۇلازىپ، جىلاعىم كەلگەن كەزدەر دە بولدى...
الماتىدا ۇلتشىل-دەموكراتتاردىڭ قۇرىلتايىن وتكىزۋ جونىندەگى ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ بىرنەشە جينالىسى ءوتتى. مۇحتار شاحانوۆ، مەرەكە قۇلكەنوۆ، سەرىكجان مامبەتالين، دوس كوشىم سىندى قازاقتىڭ تانىمال ازاماتتارى باستاعان باياندى شارۋا عابيدەن جاكەي، ماقسات نۇرىپباەۆ، بولاتبەك ءبىلال ازىرلەگەن ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ جونىندەگى تۇجىرىمدامانى ءبىراۋىزدان ماقۇلداۋمەن ىرگەسىن بەكىتتى.
ۇلتشىل كۇشتەردىڭ اقساقالى مۇحتار شاحانوۆ: «قازىرگىدەي ۇلتتىق مۇددە اياق استى بولىپ وتىرعان كەزدە ءبىز ءبارىمىز ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋىمىز كەرەك» دەپ، بارلىق ۇلتشىلداردى، جالپى جۇرتشىلىقتى بىرلىككە شاقىردى.
وسى قۇرىلتاي قارساڭىندا «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى قاجىمۇقان عابدوللامەن سۇحباتتاسىپ، پىكىرىن بىلگەندى ءجون كوردىك.
– قاجەكە، قازىر قازاق قوعامى «قۇرىلتاي» دەپ شۋلاپ ءجۇر. وسىنداي بەرەكەلى باستامانى، ۇمىتپاساق، وسىدان 3-4 جىل بۇرىن ءسىزدىڭ كوتەرگەنىڭىز ەسىمىزدە...
– ونىڭىز راس. قازىرگى بەلسەندى ءۇش جىگىت ماقسات نۇرىپباەۆ، عابيدەن جاكەي، بولاتبەك ءبىلالءدىڭ يدەياسى مەنىڭ باسىما سوناۋ 2007 جىلدارى كەلگەن بولاتىن. سودان الماتىعا ارنايى كەلىپ، ايلاپ-اپتالاپ جاتىپ، نيەتتەستەر ىزدەدىم. سوندا تاڭ قالعانىم: قازاقتىڭ مۇددەسى ەشكىمگە قاجەت ەمەستەي كورىندى. جانىم قۇلازىپ، جىلاعىم كەلگەن كەزدەر دە بولدى...
«قازاقساندىق ۇلت» دەيتىننىڭ باس كوتەرگەن شاعى ەدى. مۇحتار شاحانوۆ اعامنىڭ قاسىنان تابىلدىم. «حالىق رۋحى» پارتياسىنىڭ العاشقى سەزى ءوتتى. ءۇمىت شىراعى جاندى...
ورىسشىل بيلىك «قازاقساندىق ۇلت» يدەياسىن وتكىزە الماعاسىن، قول قۋسىرىپ قاراپ جاتپادى، جاڭا قۇيتىرقىعا كوشتى. «حالىق رۋحى» پارتياسى مۇشەلەرىنىڭ سانى زاڭداعى تالاپتان ەكى ەسە كوپ بولسا دا، اياعى تۇسالدى. ءبىر قىزىعى: كەيبىر ايماقتاردا مۇحتار شاحانوۆپەن كەزدەسۋگە جينالعان حالىقتىڭ 90 پايىزى نۇروتاندىقتار بولسا دا، سولار تۇگەلىمەن «حالىق رۋحى» پارتياسىنا ءوتىپ كەتىپ جاتتى... سول جەرگىلىكتى جەردەگى «نۇروتان» پارتياسىنىڭ باسشىلارى «جەدەل جاردەممەن» اۋرۋحانالارعا ءتۇسىپ جاتتى... بۇل - ويدان شىعارىلعان ەرتەگى ەمەس، ناقتى بولعان شىندىق جاعدايلار...
مۇحتار شاحانوۆتىڭ ادۋىنىمەن «قازاقساندىق ۇلت» دەگەن بيلىكتىڭ بىلجىراق باستاماسى باسىلىپ ەدى، ارتىنشا قىتايعا جەردى جالعا بەرۋ ماسەلەسى وزەكتى جاردى...
...اشۋ شاقىرىپ، تەڭىزدەي بۋىرقانىپ، اشتىق جاريالاپ، قىتايعا قازاق جەرىن بەرگىزبەي قويعان مۇحتار شاحانوۆ اعامىزعا كەز-كەلگەن قازاق قارىزدار عوي!..
سوسىن، جاڭاوزەن جۇرەگىمىزگە قاتتى باتتى. قانشاما كۇيزەلگەن تۇندەردى وتكەردىك. اس باتپادى، ۇيقى قاشتى. ورىستىڭ قازاققا قىلعان قىساستىعىن كورىپ ەدىك، قازاقتى قازاق قىرادى دەپ كىم ويلاعان؟!.
ەكىويلى ءبيدى، ەكىجۇزدى شەنەۋنىكتى كوردىك. جاڭاوزەن جازىعى تۇگىل، ماڭعىستاۋدى ماڭايلاۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولدى، قۇددى جۇقپالى الاپەس اۋرۋى قاپتاعان جەر سياقتى سىرتقى الەمنەن بولەكتەپ تاستالدى. مىڭدار ويلانىپ، جۇزدەر جۇرەكسىنىپ جۇرگەندە، مۇحتار شاحانوۆ شامدانىپ، اقتاۋعا اياق باستى، جاڭاوزەنگە دە بەت الدى...
مەن سول ءبىر قاسىرەت باسقان، مۇڭعا تولى كۇندەرى اقتاۋ اۋەجايىندا وتىرىپ الاش ارداقتىسى ءاليحان بوكەيحاننىڭ ولەڭىن ەسىمە الدىم:
«قازاعىم، ەلىم،
قايقايىپ بەلىڭ،
سىنۋعا تۇر تايانىپ.
تالاۋعا مالىڭ،
قاماۋدا جانىڭ،
اش كوزىڭدى ويانىپ!..»
قۇدايدىڭ قازاققا بۇيىرتقان جارقىراعان شىراعى مەن بۇرقىراعان بۇلاعى قانشالىقتى كوپ بولسا، سۇيەگىن سىرقىراتقان سىناعى ودان ءجۇز ەسە اسىپ ءتۇستى...
ءوز باسىم قازاق جۇرتىنا: «قازاقتى قالاي بىرىكتىرەمىز؟» دەگەن ساۋال قويىپ، «بىرىگەتىن كەز كەلدى!» دەپ ۇران تاستاعان 5-6 جىلدىڭ كولەمىندە بۇل ماسەلەگە تەرەڭدەگەن سايىن ءوزىمدى الىپ مۇحيتتىڭ ورتاسىنا ەرىكسىز اعىپ بارا جاتقان ادامداي سەزىنەمىن. مۇحيت تولقىندارى تىم اساۋ، تالماي تۇنشىقتىرادى، استان-كەستەن لاقتىرادى، جازيرالى جاعا تىم الىس...
ءبىر كۇنى كۇللى قازاقتىڭ ءباتۋالى كۇنىنىڭ الىستىعىن ەرىكسىز مويىنداپ، «الىستان اربالاعانشا، جاقىننان دوربالا» دەمەكشى، ء“يىسى قازاقتى بىرىكتىرۋ ءۇشىن، الدىمەن، باتىس ءوڭىرىنىڭ قازاقتارىنىڭ باسىن قوسىپ الايىڭ” دەگەن وي كەلدى. سولاي دەۋىم مۇڭ ەكەن، قازاق ماعان لاپ قويدى.
سول كەزدەگى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ۇيقىسىنان شوشىپ ويانىپ، ۇقك-ءنىڭ توراعاسى نۇرتاي ابىقاەۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، پارلامەنت مىنبەرىندە قالشىلداپ كەتتى. “قاجىمۇقان عابدوللاعا شارا قولدانىڭىز!” دەگەن تالاپ قويدى...
وسىدان كەيىن مۇنداي كىسىلەردىڭ وتىرىك ءمۇلايىمسىپ: «قازاعىم!» دەگەن جالعان ءسوزىنىڭ قۇنى كوك تيىن دەپ ەسەپتەيمىن!.. ءبىز وسىعان ءبارىمىز كوز جۇمىپ وتىرىپ: «قازاقپىز!» – دەپ، قۇر كەۋدەمىزدى سوعامىز! وتىرىك كولگىرسيمىز؟!.
ايتپەسە، قازىر قاي قازاق: «قازاقتى بىرىكتىرۋدى وسىدان 3-4 جىل بۇرىن قاجىمۇقان عابدوللا جالعىز ءوزى كوتەرىپ، شىرىلداپ، باسىن تاۋعا دا، تاسقا تا سوعىپ ەدى» دەدى؟!. ەشكىم ۇندەمەيدى. قازاقتى بىرىكتىرۋ تۋرالى ءسوزدى ءبىرىنشى رەت ەسىتىپ تۇرعانداي، ەسەڭگىرەپ وتىر...
– قازاققا قاتتى اشۋلى، وتە وكپەلى سياقتىسىز با، قاجەكە؟!.
– اشۋلانعاندا – اۋعان اسىپ، وكپەلەگەندە – وزبەك بولىپ كەتەدى دەيمىسىڭ... جانىمنىڭ كۇيگەنىنەن ايتامىن، قازاقتىڭ قامسىزدىعىنا قاپا بولعاننان ايتامىن. قانشاما ساۋاتتى دا ۇلتشىل ادامدار ايتقانىمەن، قازاقتىڭ باسىمى باسىن بۇعىپ قالىپ ەدى – كەدەن وداعىنا كىرىپ، قازىر ورىسىڭ ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، كەردەڭدەپ ءجۇر. وسىنىم وتىرىك پە؟..
ۇلكەن كاسىپكەرلەردىڭ ءبارى قارجىدان قاعىلىپ، كىرىسى كەمىپ كەتكەندىكتەن، «قاپ، اتتەڭ!» دەگەندى ماعان كۇندە ايتادى. مەن ولارعا ايتتىم: «قازاق – قوي سياقتى مومىن» دەگەندى سوۆەتتىڭ بە، پاتشاڭ با، ايتەۋىر، ورىس ويدان شىعارعان. قازاق – قوي سياقتى مومىن بولماعان، «قازاق– جىلقى مىنەزدى» دەپ قادىم زاماننان اتا-بابالارىمىز ايتىپ كەلەدى. قازاق – جىلقى جانۋارىنداي اساۋ دا تاكاپپار، سەرگەك تە جۇيرىك ەدى، سەندەرگە نە بولعان – جامان شوشقاداي جۇندەۋگە كونىپ...» دەدىم...
ول-ول ما، 2014 جىلى ەۋرازيالىق وداق قۇرۋ جونىندەگى كەلىسىمگە قول قويىلسا، كەدەندىك وداققا مۇشە ەلدەردىڭ كومپانيالارى قازاقستاننىڭ تەندەرلەرىنە ەركىن قاتىسا الاتىن بولادى. ەگەر كەدەندىك وداققا مۇشە ەلدەردىڭ كومپانيالارى قازاقستاننىڭ تەندەرلەرىنە ەركىن قاتىسسا، تريلليونداعان تەڭگە قارجى شەت ەلگە كەتەدى، مىڭداعان وتاندىق كومپانيالار بانكروت بولىپ، ميلليونداعان ادام جەپ وتىرعان نانىنان ايىرىلادى. وسىعان جول بەرىپ وتىرا بەرەمىز بە؟..
– مىناۋ ماسقارا عوي. نە ىستەمەك كەرەك؟
– قورىقپاۋ كەرەك! قازاق بيلىگىنەن قورىقپاۋ كەرەك – قۇدايدىڭ قاھارىنان قورقۋ كەرەك! جەبىرەي-ورىستىڭ قىسىمىنان قورىقپاۋ كەرەك – جاراتقان يەمىزدىڭ نارازىلىعىنان قورقۋ كەرەك!
تۇرىك ۇلتى بالانى تاربيەلەگەندە: «سەن تۇرىكسىڭ!» دەپ اتاتۇرىكتىڭ ۇلىقتى ۇردىستەرىمەن وقىتىپ، تاربيەلەيدى ەكەن. ال، ءبىز ءباز باياعى، «سەن اتاڭنىڭ بالاسىسىڭ»، «سەن اجەڭنىڭ بالاسىسىڭ»، «سەن باستىق بولاسىڭ» دەپ وسىرەمىز. سوندا كىم ەلشىلدىك پەن پاتريوتتىققا، كىم وزىمشىلدىك پەن مەنمەندىككە تاربيەلەپ وتىر؟!.
«قازىر كىم قورقاق؟» دەگەندە، مەن: «بيلىكپەن سىبايلاستار قورقاق» دەپ تۇسىنەمىن. مىسالى، مەن 15 جىلدان بەرى ءوز كۇشىممەن گازەت شىعارعان كەزەڭىمدە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتەن دە، باي-ماناپتان دا سوقىر تيىن قارجى العانىم جوق. قارىنىم بىردە اش، بىردە توق كۇن كەشتىم. كۇش كورسەتكەن، دوق قىلعان، قورقىتىپ-ۇركىتكەن كەزدەردى ساناسام، ساۋساقتارىم جەتپەيدى. ءبىر قاراعاندا، مەن دە وزەكتى پەندەمىن: بيلىكتىڭ مايباتپان تەندەرلەرى مەن باي-شونجاردىڭ سالىمدى «ساداقاسىن» الىپ، بايلىققا باتىپ ءجۇرۋ ماعان دا جات ەمەس. بىراق، مەن بىردە بىلاي دەپ جازىپ ەدىم: “...ءداپ سول ساتتە مەنىڭ كوز الدىما بەينەۋدىڭ قارا جەلىندە بۇرسەڭدەگەن نەمەسە قاتىنقاراعايدىڭ قاقاعان قىسىندا قالشىلداعان قاراتابان قازاقتىڭ ءتىلىم-ءتىلىم قىزىل وكشەسى ەلەستەيدى...” دەپ.
بيلىككە تاۋەلدى بولماعاندىقتان، شونجارمەن دوستاسپاعاندىقتان، قازاقتىڭ مۇددەسىن ايتىپ، ۇلتىمنىڭ مۇڭىن كوكسەگەندىكتەن – گازەتىم تالاي جابىلىپ، ايىپپۇلدار سالىندى. وسىناۋ قيىندىق كەشىپ، قالىپتاسۋ جىلدارىندا بۇرىنعى ايماق اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆتان باسقا بىردە-ءبىر شەنەۋنىك: «جايىقتاعاعى شىڭعىرعان شىندىقتى ايتاتىن جالعىز قازاق گازەتى: قالىڭ قالاي؟» – دەمەدى...
و باستا گازەتىمىز «جۇزدەسۋ» دەپ اتالعان ەدى، تەپەرىش كورىپ، تەپكىگە شىداماعاسىن گازەتتىڭ اتىن «مىڭ قۇبىلتىپ» وزگەرتۋگە ءماجبۇر بولدىم. سوسىن، «سولاي»، «اقتوبەدەگى جۇزدەسۋ»، «مايدان» «جۇماداعى جۇزدەسۋ» بولىپ كەتە باردى. ورالداعى قازاق گازەتى ءۇشىن تاعى ءبىر تامۇق مىناۋ: بيلىك ورالداعى باسپاحانالارداڭ بارلىعىنا قاتاڭ ەسكەرتۋ جاساپ، تىرناعىن باتىرىپ قويعاندىقتان، جالعىز قازاقتىلدى باسىلىم «جۇماداعى جۇزدەسۋدى» كەز-كەلگەن ۋاقىتتا باسپاحانا سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز باسپاي قويادى جانە بۇگىنگى تاڭدا مەنىڭ گازەتىمدى ەڭ قىمبات باعامەن باسىپ وتىر. سوندا ءبىزدىڭ 22 جىل بۇرىن قولىمىز جەتىپ، اق تۇيەمىزدىڭ قارىنى جارىلعان قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قۇنى قانشا بولعانى؟..
كەشە كومەكشىسى مۇحتار شاحانوۆ اعامنىڭ جاڭا جازىلعان ولەڭىن جىبەرىپتى. سوندا مىناداي جولدار بار ەكەن:
«...كىم ايىرما سالسا ءجيى ءىسى مەنەن سوزىنە،
ەكى ءجۇزدى، الاياقتاۋ پەندە ونىڭ ءوزى دە.
ەگەر ادام جويىپ السا جۇرەگىنىڭ شىندىعىن،
رۋح قۋاتىن سەزىنبەسە ادال، ءادىل مۇڭدىنىڭ،
ەلگە قاجەت پايدالى ويلار جۇرگەنىمەن ميىندا،
شىندىعى ولسە، ءبىتتى، ءىسى باعالانار تيىنعا.»
ءبىزدىڭ باستى مۇرات-ماقساتىمىز – ۇلتىمىزدى ساقتاپ قالۋ، مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسىن نىعايتۋ. ءبىزدىڭ جاۋىمىز كوپ، تەك رەسەي عانا ەمەس، قىتاي ساياساتى دا قازاق بالاسىنىڭ بايانىن كۇيتتەمەيدى.
سوندىقتان، ماقسات نۇرىپباەۆ باۋىرىمىز ايتپاقشى: «قازاق بالاسىنا جايباراقات، ساناسىز، سالپىەتەك بولۋ – ولىممەن تەڭ. ەرتەڭگى ۇرپاعىمىز ءۇشىن ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىگىپ، ءبىر ۇرانعا جينالماساق، ءبىر ىسكە جۇمىلىپ، ءبىر سوزگە يلانباساق، ەرتەڭ كەش بولادى...»
– ماقسات نۇرىپباەۆ باۋىرىمىز قۇرىلتايدى ۇيىمداستىرۋشى ۇشەۋدىڭ ءبىرى عوي. بۇل ماڭايدان ءسىزدىڭ اتىڭىز نەگە ەستىلمەيدى؟
– ...كوپشىلىك بولعاسىن، قازاقتا دا الا-قۇلالاق بار. بىراق، ءبىر قازاقتى جەكەلەپ الىپ سۇيۋدەن – كۇللى ۇلتقا دەگەن ماحاببات شىقپايدى. ۇلتىڭدى سۇيسەڭ – تۇتاسىمەن ءسۇيۋىڭ كەرەك، ايتپەسە، «ادەمىلەرىن سۇيەمىن، كورىكسىزدەرى كەرەك ەمەس» دەسەڭ، بۇل ۇلتشىلدىق بولمايدى.
ۇلتىڭ مەن ەلىڭە جانىڭ اشىسا، ونىڭ مۇددەسىن قورعاپ، قول جيناعان قاي قازاققا دا قولداۋ كورسەتۋ پارىز. ۇلتتىق مۇددە – رۋلىق مۇددە ەمەس، بۇل جەردە اعايىن اراسىنداعى پەندەشىلىككە جول بەرىلمەۋى كەرەك. باتىلدىق پەن باتىرلىق، تاباندىلىق پەن توزىمدىلىك، جاناشىرلىق پەن جانكەشتىلىك قانا قازاقتى ءبىر تۋدىڭ استىنا جيناپ، جارقىن بولاشاققا جول باستاي الادى.
شىندىعىندا، قۇرىلتاي – قازاق ءۇشىن وتە قاستەرلى ۇعىم. سوندىقتان، ماسەلە ونى كىمنىڭ ءبىرىنشى باستاپ ۇيىمداستىرعاندىعىندا ەمەس، قالاي ۇيىمداسىپ، ىنتىماق قۇرا بىلگەندىگىندە. وسى سەبەپتى، قازاقتىڭ تاعدىرى، ءتىلىنىڭ، جەرىنىڭ بولاشاعى ءسوز بولعان جەردىڭ ءبارى – مەنىڭ باراتىن جەرىم.
ءبىز كوبىنە ورىستىڭ كەشە جاساعان قياناتىن ايتا بەرەمىز. وتكەن ءىس كەلمەسكە كەتتى عوي، بۇگىن نەگە ورىستىڭ زىمىرانداردى ارزان ۇشىرىپ، مولىراق پايدا تابۋ جولىندا قازاقتىڭ دەنساۋلىعى مەن قازاق جەرىنىڭ ەكولوگياسىنا جاساپ جاتقان وراسان زيانىن ايتىپ، تالاپ قويمايمىز.
كەدەندىك وداق ۇلتتىق ەكونوميكامىزدىڭ ومىرتقاسىن سىندىرماقشى – ۇندەمەيمىز. ەندى ەۋرازيالىق وداققا باس سۇقساق، تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ءبىرجولا ايىرىلامىز. قۇرىلتايدى ۇيىمداستىرۋ باستاماسىن كوتەرگەن ءۇش جىگىت، ەڭ الدىمەن، قازىردىڭ وزىندە ورتامىز بەن وردامىزعا ەنگەن قاۋىپ پەن ەرتەڭ جەتۋى ىقتيمال قاتەردى اشىق ايتىپ، بايبالام سالدى. وسى ۇستانىم ءۇشىن عانا مەن بۇل ازاماتتارمەن بىرگەمىن!
قازىر «باياندى بولاشاق-2030» باسىمىزعا ورناپ، كەكىرىگىمىز ازعانداي، ەندى «كۇنگەيلى كەلەشەك-2050» دەگەن تىم الىستاعى ارمانمەن پارا-پار قيالدى تاۋىپ الدىق. ەرتەڭ ەۋرازيالىق وداققا كىرىپ، ورىسقا تاعى كىرىپتار بولساق، وسى «2030-2050» دەگەندەردىڭ كەرەگى بولا ما؟!.
بابامىز اقتامبەردى جىراۋ:
«...كەۋدە ءبىر جەردى جول قىلسام،
شولەڭ ءبىر جەردى كول قىلسام،
قۇراپ جاندى كوپ جيىپ،
ءوز الدىنا ەل قىلسام!..
...ورىن تاپقان ەر جىگىت،
جەرسىز بولار دەيمىسىڭ.
وردا تىگىپ ورناسا،
ءتورسىز بولار دەيمىسىڭ!..» – دەيدى، ەلىمىز ەركىندىگىنەن ايىرىلسا، باسقانىڭ قۇنى كوك تيىن ەمەس پە؟!.
مەن مۇحتار شاحانوۆ اعاممەن حابارلاسىپ، قۇرىلتايدىڭ ماسەلەسىن اقىلداسقاندا، وسىنداي وراسان وزەكتى، قانى تامعان قابىرعالى جايتتەر ءسوز بولدى. مەن: «مۇحتار اعا، قازاق قايدا بولسا – ءسىز سونداسىز عوي، ال، ءسىز قايدا بولساڭىز – مەن دە سوندامىن!» دەدىم... قالاي دەسەك تە، مۇحتار اعامىز ومىرلىك تاجىريبەدەن دە، رۋحتىڭ مىقتىلىعىنان دا، ۇلتتىق ۇلاعاتتان دا – ءبارىمىزدىڭ ۇستازىمىز. «شاكىرتسىز ۇستاز – تۇل» بولسا، «ۇستازسىز شاكىرت – قۇر» دەر ەدىم...
جالپى، ءبىزدىڭ جايىقتىڭ جاعاسى - الاش ارىستارىنىڭ تابانى تيگەن قاسيەتتى توپىراق. ورال قالاسىندا 90-جىلدارى ورىس-كازاك ۇلتشىلدارى نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بىرتۇتاستىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىردى. مەن سول شاقتا ون بەستەن جاڭا اسقان بوزبالا بولسام دا، قازاقتىڭ سۋىن ءىشىپ، نانىن جەگەن كەلىمسەكتەردىڭ قاسيەتسىزدىكتەرىنە بۇكىل بولمىسىممەن قارسى شىقتىم. اۋپىرىمدەپ، ورال وقيعاسى قانتوگىسسىز اياقتالدى. دەگەنمەن، قازاقتىڭ شىنايى تاۋەلسىزدىگى مەن ناقتى ەركىندىگىنە جەتۋدىڭ جولى ءالى ۇزاق بولاتىن.
ساياساتتاعى نەگىزگى مۇرات – ۇلتقا، ەلگە قالتقىسىز قىزمەت ەتۋ. بالالارىمىزدىڭ باقىتى باياندىلىققا ۇلاساتىن بولاشاق ورناتۋ، نەمەرەلەرىمىزدىڭ كەلەشەگىن كەمەلدىككە جەتكىزۋ. ءبىز بالالارىمىزعا قانداي قوعام تاستاپ كەتەمىز؟ بىزدەن كەيىن ۇرپاعىمىزدىڭ كورەتىن كۇنى قانداي بولماق؟ شىن ساياساتكەردى ارزان اتاق ەمەس، وتانىنىڭ ەرتەڭى مازالاۋى كەرەك. قازاقتى شىناي سۇيسەك – ءبىر كۇندىك، ءبىر جىلدىق تار دەڭگەيدەگى دارمەنسىز دارەجەدە قالماي، نەعۇرلىم ۇزاققا باعىتتالعان ۇلى ماقساتتارعا ۇمتىلۋعا ءتيىسپىز.
ەڭ ابىرويلى، ەڭ جەمىستى ەڭبەك – ۇلتىڭ مەن ەلىڭە جاساعان قىزمەت. قۇرىلتايدى ۇيىمداستىرۋشى توپتىڭ ورتاسىندا ازۋلى اقىن، الاشتىڭ ايبىندى ازاماتى قازبەك يسا دا بار. تۋعان ۇلتىنا كىسىلىگى مەن كىشىلىگى ەگىز قازبەكتەي قايسار قازاقتاردان ارتىق كىم قىزمەت ەتەدى؟!. قازاقتىڭ ۇزىلمەگەن ءۇمىتى مەن سونبەگەن سەنىمى دە تۋمىسىنان تالىمگەر، بولمىسىنان بىتىمگەر قازبەكتەي باۋىرلارىمىزبەن تىعىز بايلانىستى.
تۋراسىن تاعى ايتايىن: تىلدە سۇيەك جوق، كوپ ايتۋعا دا، داۋلاسا بەرۋگە دە بولادى. دەگەنمەن، وسىناۋ جيىرما ەكى جىلدا ءبىراز نارسەنى ايتتىق، تالقىلادىق، تالاستىق، رەنجىستىك تە، قايتا تاتۋلاسا دا الدىق.
قازاققا بىرىگەتىن كەز الدەقاشان كەلگەن. اتتەڭ، وسىدان 4-5 جىل بۇرىن مەن «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىن قۇرىپ: «بىرىگەتىن كەز كەلدى!» دەپ جالعىز ۇرانداعانىمدا، قازاق تۇگەل قولداپ ءبارىمىز بىرىگىپ كەتكەندە، كىم بىلەدى، قازىر كەدەن وداعىنىڭ تىرناعىنا ىلىنبەس پە ەدىك...
ال، ەۋرازيالىق وداق – ءبىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكامىزعا دا، ۇلتتىق، مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزگە دە، جەرىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا دا ۇلكەن قاتەر. سوندىقتان، ۇلتشىلدار كەلەسى جىلعا دەيىن قانداي دا ءبىر ساياسي كۇشكە، توپقا، قۇرىلىمعا اينالىپ ۇلگەرۋى كەرەك. ارتىق سوزگە دە، كەرەكسىز كەۋدەمسۋگە دە ۋاقىت جوق.
اباي اتامىزدىڭ:
سەزىمپاز كوڭىل،
جىلى جۇرەك،
تاپپادىم دەپ تۇڭىلمەس.
ءبىر ءتاۋىر دوس،
تىم-اق كەرەك،
ويى مەن ءتىلى بولىنبەس – دەگەن وسيەتىنە سۇيەنەتىن كەز كەلدى!..
– قاجەكە، قۇرىلتاي جۇمىسىنان نە كۇتەسىز؟
– ...جاقسىلىق پەن ناتيجە كۇتەمىن. تالكەككە شىداساق تا، تەلپەككە توزبەيىك دەيمىن. قازاقتىڭ نامىسىن تاپتاتپايىق، ۇلتتىڭ رۋحىن سىندىرتپايىق دەيمىن. ەگەمەندىكتەن ايىرىلىپ قالىپ، ۇلتىمىزدىڭ تامىرىنا بالتا شاپپايىق دەيمىن.
وزەگىمىزدى تالدىرعان وزگەرىستەردىڭ ەسىگىمىزدى قاعىپ تۇرعانىن ءتۇسىنىپ، حالىقتىڭ قالاۋى مەن زاماننىڭ تالابىنا قۇلاق تۇرەيىك دەيمىن. ءاربىرىمىز ءوزىمىزدىڭ اتاعىمىز ءۇشىن ەمەس، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن مامىلەگە كەلسەك، ناعىز ازاماتتىعىمىزدىڭ كورىنىسى وسى بولادى.
سۇحباتتاسقان - بيبىگۇل ماراتقىزى
Abai.kz
