تسيفرلاندىرۋ مەن تەحنولوگيالاردىڭ قارقىندى دامۋى داۋىرىندە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋداعى اشىقتىق پەن تيىمدىلىك ماسەلەلەرى بۇرىنعىدان دا وزەكتى بولا تۇسۋدە. بۇل تۇرعىدا بلوكچەين تەحنولوگياسى ەسكىرگەن تاجىريبەلەردى قايتا قاراستىرۋعا جانە اشىقتىق پەن سەنىمدىلىكتىڭ جاڭا دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋگە قابىلەتتى, قۋاتتى قۇرال رەتىندە الدىڭعى قاتارعا شىعادى.

بلوكچەين تەحنولوگياسى – بۇل بيزنەس جەلىسى اياسىندا اشىق اقپارات الماسۋدى ۇيىمداستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن مالىمەتتەر بازاسىنىڭ جەتىلدىرىلگەن مەحانيزمى. ول سوڭعى جىلدارى ادام قىزمەتىنىڭ كوپتەگەن سالالارىن وزگەرتۋىنىڭ ارقاسىندا كوپ نازار اۋداردى. بلوكچەين ەلەۋلى وزگەرىستەردى ۋادە ەتەتىن سالالارىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ. سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ءجيى بولۋىنا بايلانىستى، مىسالى، 6 اقپاندا شىمكەنت قالاسى اكىمدىگىندە وتكەن وتىرىستا اكىمنىڭ توراعالىعىمەن شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىرى سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرىنە كۇدىك بويىنشا ۇستالدى، بلوكچەيندى ەنگىزۋ پروتسەستىڭ تيىمدىلىگى مەن ادالدىعىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى قادامى بولۋى مۇمكىن.

مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كەزىندە قانداي بۇزۋشىلىقتار بايقالادى؟

مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ۇدەرىسىندەگى پروبلەمالاردى سۋرەتتەيتىن سوڭعى مىسالداردىڭ ءبىرى – 2024 جىلعى 22-23 قاڭتاردا تۇندە بولعان الماتىداعى جەر سىلكىنىسى تۋرالى حابارلاۋ جۇيەسىنىڭ ىستەن شىققاندىعى. مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن 1,1 ميلليارد تەڭگە بولىنگەنىنە قاراماستان، ول پايداسىز بولىپ شىقتى. بۇل جەر سىلكىنىسى ازاماتتاردىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋدىردى. بۇل وقيعا مەملەكەتتىك قاراجاتتى باسقارۋعا دەگەن سەنىمنىڭ جوعالۋىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ساتسىزدىكتىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋ جانە بولاشاقتا وسىنداي جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى تەكسەرۋلەر جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن كورسەتەدى. تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ سەيسميكالىق قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ءال-اۋقاتىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن نەعۇرلىم ءتيىمدى شارالاردى جانە مەملەكەتتىك رەسۋرستاردى نەعۇرلىم اشىق باسقارۋدى تالاپ ەتە وتىرىپ، وسىنداي وقيعالار كونتەكستىندە ەرەكشە ماڭىزدى بولادى.

قازاقستاندا بلوكچەين تەحنولوگياسىن نە ءۇشىن ەنگىزۋ قاجەت؟

بلوكچەين تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ تاراتىلعان اقپاراتتى باقىلاۋدى، اكتيۆتەرمەن مامىلەلەردى جەدەلدەتۋدى، قۇجات اينالىمىن اۆتوماتتاندىرۋدى جانە ترانزاكتسيالاردىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتە الادى.

ء"بىر كەزدەرى مەملەكەتتەن شىعاتىن قارجى اعىندارىن قاداعالاۋ ءۇشىن تسيفرلىق تەڭگەنى ەنگىزۋ ۇسىنىلدى جانە ءدال وسى ماقسات ءۇشىن بلوكچەين تەحنولوگياسىن پايدالانۋ ۇسىنىلدى. بۇل بيۋدجەت قاراجاتىن پايدالانۋدىڭ اشىقتىعىن، ولاردىڭ ماقساتى مەن ماقساتتارىن قاداعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، بۇل سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن بولدىرماۋعا كومەكتەسەدى. بولاشاقتا بۇل بلوكچەين تەحنولوگياسى كەڭىنەن ەنگىزىلەتىنىنە سەنىمدىمىن. بۇل مەملەكەتتىك قاراجاتتى پايدالانعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ، اشىقتىق پەن ەسەپتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەت", - دەيدى ەكونوميست جانات نۇرعاليەۆ

مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كەزىندە اشىقتىق نە ءۇشىن ماڭىزدى؟

مەملەكەتتىك جاعدايدا اشىقتىق ادالدىقتى، ساۋدا-ساتتىقتىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى ءۇشىن تەڭ جاعدايدى قامتاماسىز ەتەدى جانە سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الادى، سونىمەن قاتار قوعامنىڭ مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ قىزمەتىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرا الادى.

"اشىقتىق ماڭىزدى، ويتكەنى بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىك ورگاندارعا دەگەن سەنىم داعدارىسى بار جانە مۇندا جالعىز جول — اشىقتىقتى ارتتىرۋ جانە ازاماتتىق قوعامدى وسى پروتسەسكە تارتۋ. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە شىعىستار ءبىزدىڭ كىرىستەرىمىزگە قاراعاندا وزىق قارقىنمەن وسەتىندىكتەن، مۇندا اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋ جانە بيۋدجەت قاراجاتىن بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋ وتە ماڭىزدى. مۇندا مەملەكەتتىك ورگاندار قوعام تاراپىنان نەعۇرلىم ماڭىزدى شىعىستاردى انىقتاۋعا تولىق كومەكتەسۋى كەرەك جانە اشىقتىق بولعان كەزدە، مەملەكەتتىك ورگاندار ستراتەگيالىق اسەر ەتەتىن ەمەس، ءبىر رەتتىك ءىس-شارالارعا ءتيىمسىز جانە اسىرا شىعىنداردى جوسپارلاۋعا ازعىرىلمايدى. سوندىقتان اشىقتىق وتە ماڭىزدى جانە تەك تسيفرلاندىرۋ، مالىمەتتەر بازاسىن اشۋ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ جانە ازاماتتاردىڭ وزدەرىن تارتۋ ارقىلى رۇقسات ەتىلەدى جانە ولاردىڭ شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىنە قاتىساتىندىعىن سەزىنۋى ماڭىزدى، سودان كەيىن ولاردىڭ بەلسەندىلىگى جوعارى بولادى", - دەيدى ەكونوميست جانات نۇرعاليەۆ

«Forbes» مالىمەتتەرى بويىنشا قازاقستاندا تسيفرلىق تەڭگە 2025 جىلى ەنگىزىلەدى. ۇلتتىق بانك جوبانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋ قورىتىندىلارى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ 30 جىلدىعىنا وراي قازاقستان قارجىگەرلەرىنىڭ كونگرەسى شەڭبەرىندە ۇسىنىلاتىنىن ءتۇسىندىردى.

تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، دەرەكتەر بازاسىن اشۋ جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن جاقسارتۋ – بۇل اشىق مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جولىنداعى العاشقى قادامدار عانا. بيۋدجەت قاراجاتىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جانە قوعامىمىزدىڭ دامۋىنىڭ بولاشاعى ولاردى تابىستى ىسكە اسىرۋعا بايلانىستى. ءبىز وقيعالاردىڭ دامۋىن قاداعالايمىز جانە جاقىن بولاشاقتا وڭ وزگەرىستەر كۇتەمىز.

جانەل ابۋەۆا،

اstana IT University, "تسيفرلى جۋرناليستيكا" فاكۋلتەتى

Abai.kz