«جولشىباي تاكسي» قىزمەتىنە جۇگىنە بەرەمىز بە؟
«ەلىمىزدە تاكسي قىزمەتىن پايدالانۋشىلار لەگى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلە جاتقاندىقتان، قازاقستاندىق تاكسيلەر جۇمىسىن حالىقارالىق تالاپقا ساي ەتكەن ءجون». وسىلاي دەپ مالىمدەمە جاساپ وتىرعان الەۋمەتتانۋشى مامانداردىڭ ەسەبىنشە، قازىردە الماتى، استانا ءتارىزدى ءىرى قالالاردا حالىقتىڭ ۇشتەن ەكىسى وسى قىزمەت تۇرىنە جۇگىنەتىن بولعان. بۇل سالاداعى قىزمەت ءتۇرىن جانداندىرۋ قاجەتتىگىن كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى اسقار جۇماعاليەۆ مىرزا دا بىرنەشە مارتە ايتىپ قالعان-دى. بۇعان قاتىستى كەزىندە جۇماعاليەۆ مىرزا ەلدەگى تاكسي قىزمەتىنە قاتىستى «وركەنيەتتى ەلدەردىڭ دەنىندە بۇل قىزمەت ءتۇرى حالىقارالىق تالاپقا ساي، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساۋاتتى قالىپتاستىرا العان. سوندىقتان بىزگە دە وسى مەجەدەن شىعاتىن دەڭگەيگە جەتۋ كەرەك» دەگەن بولاتىن.
جالپى، حالىقارالىق تالاپقا ساي تاكسي قىزمەتىنە قويىلاتىن مىندەتتەمەلەر: قىراعىلىق جانە سىپايىلىق; كولىكتىڭ قاۋىپسىز بولۋى; تازالىعى; تەحنيكالىق بايقاۋدان ءوتۋى; سونداي-اق تاكسيشىنىڭ كەم دەگەندە 5 جىل كولىك جۇرگىزگەن ءتاجىريبەسىنىڭ بولۋى; تۇرعىنداردىڭ تاكسي قىزمەتىنە تاپسىرىستارىن قابىلدايتىن ديسپەتچەر قىزمەتىنىڭ بولۋى; كولىكتە تاكسومەتردىڭ ورناتىلۋى جانە كولىكتەردىڭ ءتۇسى بىردەي بولۋى قاجەت. مىنە، حالىقارالىق تالاپ تاكسي قىزمەتىنە وسىنداي مىندەتتەمەلەر جۇكتەيدى. ال بىزدەگى تاكسي قىزمەتى بۇل ۇدەدەن شىعا الىپ ءجۇر مە؟ قىزمەت قۇنى مەن ساپاسى ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسىمدىلىك تاۋىپ جاتىر ما؟ ۇيلەسىم تاپپاسا، ءبىز قاشانعى «جولشىباي تاكسي» قىزمەتىن مىسە تۇتامىز؟
«ەلىمىزدە تاكسي قىزمەتىن پايدالانۋشىلار لەگى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلە جاتقاندىقتان، قازاقستاندىق تاكسيلەر جۇمىسىن حالىقارالىق تالاپقا ساي ەتكەن ءجون». وسىلاي دەپ مالىمدەمە جاساپ وتىرعان الەۋمەتتانۋشى مامانداردىڭ ەسەبىنشە، قازىردە الماتى، استانا ءتارىزدى ءىرى قالالاردا حالىقتىڭ ۇشتەن ەكىسى وسى قىزمەت تۇرىنە جۇگىنەتىن بولعان. بۇل سالاداعى قىزمەت ءتۇرىن جانداندىرۋ قاجەتتىگىن كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى اسقار جۇماعاليەۆ مىرزا دا بىرنەشە مارتە ايتىپ قالعان-دى. بۇعان قاتىستى كەزىندە جۇماعاليەۆ مىرزا ەلدەگى تاكسي قىزمەتىنە قاتىستى «وركەنيەتتى ەلدەردىڭ دەنىندە بۇل قىزمەت ءتۇرى حالىقارالىق تالاپقا ساي، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساۋاتتى قالىپتاستىرا العان. سوندىقتان بىزگە دە وسى مەجەدەن شىعاتىن دەڭگەيگە جەتۋ كەرەك» دەگەن بولاتىن.
جالپى، حالىقارالىق تالاپقا ساي تاكسي قىزمەتىنە قويىلاتىن مىندەتتەمەلەر: قىراعىلىق جانە سىپايىلىق; كولىكتىڭ قاۋىپسىز بولۋى; تازالىعى; تەحنيكالىق بايقاۋدان ءوتۋى; سونداي-اق تاكسيشىنىڭ كەم دەگەندە 5 جىل كولىك جۇرگىزگەن ءتاجىريبەسىنىڭ بولۋى; تۇرعىنداردىڭ تاكسي قىزمەتىنە تاپسىرىستارىن قابىلدايتىن ديسپەتچەر قىزمەتىنىڭ بولۋى; كولىكتە تاكسومەتردىڭ ورناتىلۋى جانە كولىكتەردىڭ ءتۇسى بىردەي بولۋى قاجەت. مىنە، حالىقارالىق تالاپ تاكسي قىزمەتىنە وسىنداي مىندەتتەمەلەر جۇكتەيدى. ال بىزدەگى تاكسي قىزمەتى بۇل ۇدەدەن شىعا الىپ ءجۇر مە؟ قىزمەت قۇنى مەن ساپاسى ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسىمدىلىك تاۋىپ جاتىر ما؟ ۇيلەسىم تاپپاسا، ءبىز قاشانعى «جولشىباي تاكسي» قىزمەتىن مىسە تۇتامىز؟
«تاچانكا»، «پۋلەمەت» تاكسيلەر كوبەيگەن
جالپى، مامانداردىڭ ەسەبىنە جۇگىنسەك، بۇگىندە ءبىر عانا الماتى قالاسى بويىنشا ءسوز ەتەر بولساق، مۇنداعى ارنايى شاقىرتۋمەن قىزمەت اتقاراتىن تاكسي قىزمەتىنىڭ ورتاشا قۇنى 1000-1500 تەڭگەنىڭ ارالىعىندا. قىزمەت كۇندىزگى جانە تۇنگى بولىپ بولىنەدى. مۇنداي تاكسيلەردىڭ كەپتەلىس سانالاتىن ۋاقىتى كۇندىزگى ساعات 12 مەن 14 ساعات اراسى بولسا، كەشكى 17 ساعات پەن 19-عا دەيىن. ءبىر ەسكەرەتىنى، بۇل تاكسيلەردى شاقىرۋ ءۇشىن تەلەفون شالساڭىز، قايسىبىرىنىڭ جارناماسى دا «ۇرىپ» تۇر. مىسالى، «تاچكا»، «زەلەنىي وگونەك»، «تاچانكا»، «پرولەتكا»، «پۋلەمەت» ءتارىزدى اتاۋلاردى ولاردىڭ جارناماسىن تىڭداپ تۇرىپ اراكىدىك ەستىپ قالاسىز. «قالا تۇرعىندارى دا بىزدەگى تاكسي قىزمەتىنىڭ ساپاسىن وسىلاي اڭعاراتىن بولعان» دەسەدى ماماندار.
مەرۋەرت مولداباەۆا الەۋمەتتانۋشى، «نۇر» تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىن قورعاۋ ءبىرلەستىگىنىڭ باسشىسى:
– تاكسي كولىكتەرىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى لاستىعىنان، باراتىن جەرگە جول اقىسىن تىم قىمباتتاتىپ ايتاتىنىنان، جولاۋشىنى الىپ بارا جاتىپ، جولدا تۇرعان ادامدى الىپ كەتەتىنىنەن ابدەن شارشاعان تۇرعىندار بىزگە شاعىمدانىپ جاتادى. ءتىپتى تاكسيلەردى تەلەفون سوعىپ شاقىرعاندا ۋاقىتىندا كەلمەيتىنى، تىم اسىعىس ءجۇرگەندىكتەن، جولاۋشىنىڭ مازاسى كەتەتىندىگى، جولاۋشى ءىرى اقشا بەرىپ تۇرسا، ءوزىندە ۇساق اقشا جوق ەكەندىگىن ايتىپ جولاۋشىنىڭ ءوزىن اقشانى ۇساتىپ كەلۋگە جۇمساۋى تىم ابەستىك ەكەندىگى حالىقارالىق تالاپتا «تايعا تاڭبا باسقانداي» ەتىپ كورسەتىلگەن. جالپى، بىزدەگى وسى قىزمەت ءتۇرىندە جۇمىس ىستەيتىن تاكسيشىلەر مۇنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنە بەرمەيدى. ءبىزدىڭ قالامىزدا جۇرگەن جۇرىستەرى تىم اسىعىس «پۋلەمەت» تاكسيلەر كوبەيىپ كەتتى. ال مۇنىڭ ارتى جول-كولىگى وقيعالارىنىڭ ورىن الۋىنا جانە باسقا دا جاعدايلارعا اكەلىپ سوقتىرىپ جاتادى. سوندىقتان بىزدەگى تاكسيشىلەردىڭ قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىنە باقىلاۋ قاجەت. بۇل قىزمەت تۇرىنە بارعىسى كەلەتىن ماماندار ارنايى قاتاڭ سىناقتاردان وتكەنى ءجون.
ابزالىندا، مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، تاكسيلەردىڭ قىزمەت ساپاسىن ءوسىرۋ ءۇشىن ولارعا بەرىلەتىن ليتسەنزيا تالاپتارىن قاتايتقان ءجون. سوندا بۇل قىزمەت ءتۇرىنىڭ ساپاسى ءسال دە بولسا ارتپاق.
جارنامالارىنىڭ ءوزى كۇماندى
نەگىزىندە، بايىپتاپ كورسەك، بۇل قىزمەت ءتۇرىنىڭ قۇنى بىزدە جىل سايىن ءوسىپ وتىرادى. بۇعان دەيىن تاكسيشىلەردىڭ قىزمەتىنە ءجۇگىنگەنىمىز ءۇشىن 800-1000 تەڭگە تولەپ كەلسەك، بۇگىندە تەلەفون شالىپ ارنايى شاقىرتۋ ءۇشىن 1000-1500-2000 تەڭگەگە دەيىن اقى تولەۋگە تۋرا كەلەدى. «بۇدان سوڭ وزدەرىنە تۇتىنۋشى جيناپ الۋ ءۇشىن بۇل كاسىپ ءتۇرىمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن فيليالداردىڭ ءتۇرلى جارنامالارىنا قۇلاق سالساڭىز، سول جارنامالارىنىڭ ءوزى كۇماندى» دەيدى ماماندار. مىسالى، 158, 555, 999 تاعى باسقا نومىرلەردى تەرسەڭىز، ادەتتەگىدەي اۆتوماتتى جارنامالار تيەگى اعىتىلادى. سول جارنامالاردىڭ ءبىر پاراسى بىلاي تىزبەكتەلەدى: بىزگە قوڭىراۋ شالۋ تەگىن; تاكسي باعاسى ارزان; جولاۋشىنىڭ جايسىز سەزىنبەۋىنە كەپىلدىك بەرەمىز; ءار شاقىرىمىنا 70 تەڭگە (ەسەپتەپ كورىڭىز، شاقىرىمىنا 70 تەڭگە بولعاندا قانداي اقى تولەۋگە تۋرا كەلەدى؟); جاس انالار ءۇشىن «اۆتو-نيانيا»، ياعني اۆتو-بالا كۇتۋشىمىز بار; ىشىمدىك ىشپەگەن جۇرگىزۋشىمىز بار (!), ەڭ كۇلكىلىسى دە وسى ەمەس پە؟ (ناق وسى جارناما رۋلگە ىشىمدىك ءىشىپ الىپ جولاۋشى تاسيتىن تاكسيشىلەردىڭ بارىن ناقتىلاي تۇسەتىندەي). قىسقاسى، تىزە بەرسەك، مۇنداي جارنامالاردان كوز تۇنادى. ال اينالىپ كەلگەندە، قۇنىنىڭ قىمباتتىعىن ءسوز ەتسەك، ولار تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ، ساقتاندىرۋ، جوندەۋ، جانار-جاعارماي قىمبات بولعاندىقتان، تاكسي بيزنەسىمەن اينالىسىپ وتىرعاندارعا اۋىرلىق ءتۇسىپ وتىرعانىن ايتىپ اقتالادى. تاكسي بيزنەسىمەن اينالىساتىن فيليالدار وسىلاي دەپ سىلتاۋ تىزبەلەپ جاتقاندا، تاكسيشىلەردىڭ دە ايتار بازىناسى جەتىپ-ارتىلادى. ايتالىق، تاكسيشى ءبىر اۋداندا ءجۇرىپ كۇنىنە 10 مىڭ تەڭگە تاپسا، ونىڭ 12 پايىزىن ديسپەتچەر قىزمەتىنە بەرەدى، تاعى باسقا قوسالقى شىعىندارىن ەسەپتەگەندە تاكسيشىلەردىڭ قولىندا سول تاپقان 10 مىڭنىڭ 25 پايىزى قالادى. سوندىقتان دا تاكسيشىلەر «بارىنشا اسىعىس، ۇلگەرىمدى جىلدامداتۋعا تىرىسامىز» دەسەدى...
ساپالى ءارى ارزان قىزمەتتىڭ اۋىلى الىس
ءسويتىپ، بۇل سالادا ارزان، ساپالى قىزمەت تۇرىنە جۇگىنۋدىڭ اۋىلى ءالى دە الىستاۋ ەكەنى بىزگە ءمالىم بولعان ءتارىزدى. دەمەك، ءبىز ءۇشىن ءتيىمدىسى – سول، جول جيەگىنە تۇرا قالىپ، «جولشىباي تاكسي» توقتاتۋدان ارتىعى بولماي تۇر. ال، بۇل رەتتە، ماماندار سول «جولشىباي تاكسيلەردىڭ» وزىنە سالىق سالۋ قاجەتتىگىن العا تارتۋدا.
توعجان شاياحمەتوۆا، ەكونوميست-عالىم:
– ناق قازىر «جولشىباي تاكسيلەردىڭ» تاپقان تابىسى دا، ىستەگەن ءىسى دە قوماقتى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، بۇل تاكسيشىلەر ارنايى سالىق تولەمەيدى. قالا ىشىندە ولاردىڭ وزىندىك ورناتىپ العان كەزەگى بار. سول كەزەك ارقىلى جولاۋشىلارىن تولتىرىپ الادى دا، دىتتەگەن جەرىنە جەتكىزىپ سالادى. ال ولاردى ارنايى باقىلاپ وتىراتىن ديسپەتچەرلەر مۇلدە جوق. تۇسىمدەرى ايتارلىقتاي. سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، وسى «جولشىباي تاكسي» قىزمەتىنە ارنايى سالىق تولەۋدى ەنگىزۋ قاجەت. ولار دا ارنايى تىركەۋدەن ءوتىپ، ليتسەنزيا الىپ، تۇسكەن تابىسىنىڭ 5 پايىزىن نەمەسە 7 پايىزىن سالىق رەتىندە تولەپ وتىرسا، ءبىر رەتتىلىك ورنايتىن ەدى. سونداي-اق الەۋمەتتىك تاكسي جەلىسىن دامىتا الساق، وسى ارقىلى حالىققا دۇكەننەن ازىق-تۇلىگىن ۋاقىتىندا اكەلىپ بەرەتىن ءجۇيەنى جەتىلدىرە الساق، سونداي-اق مۇگەدەكتەرگە قىزمەت كورسەتەتىن تاكسيلەردىڭ جۇمىسى العا باسسا وڭ بولار ەدى. جالپى، تاكسي قىزمەتىنە جۇگىنۋ كەزىندە بارشىلىقتىڭ بەلگىسى بولسا، قازىر بۇل –زامان قاجەتتىلىگى. الماتى تۇرعىندارىنىڭ ۇشتەن ەكىسى قازىردە وسى قىزمەت تۇرىنە جۇگىنەدى. بۇل سالاداعى ارنايى سالىق ءتۇرى; قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى; قىزمەت قۇنى بەلگىلى ءبىر ءولشەممەن ۇيلەسىمدىلىك تابۋى ءتيىس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بىزدەگى تاكسي بيزنەسىنە دە مەملەكەتتىك باقىلاۋ كەرەك.
اۆتور: قارلىعاش زارىققانقىزى
"الاش ايناسى" گازەتى
