اڭگىمە

جۇمىستان تۇسكى اسقا بۇگىن ەرتەرەك كەلگەن نۇرسارا سال بولىپ توسەك تارتىپ جاتقان وتاعاسىن دارەتكە وتىرعىزىپ، استىن تازالاپ، بەت-قولىن جۋىپ ارباسىنا وتىرعىزدى. توك ساماۋرىنعا شاي قويىپ، توڭازتقىشتاعى ءتۇن اسقان تاماقتى قىسقا تولقىندى پەشكە جىلىتىپ داستارحانعا قويدى. ەكەۋى بىرگە وتىرىپ شاي ءىشىپ، وتكەن-كەتكەندى ءبىراز اڭگىمە قىلدى. شايدان سوڭ توسەگىنە قايتا جاتقىزىپ، وقىپ جۇرگەن كىتابىن الىپ بەرىپ جاتىپ، «سانات، مەن جۇمىسقا بارايىن، جارقىننىڭ دا ساباقتان كەلەتىن ۋاقتى بولىپ قالدى. قالعان ۇساق-تۇيەك شارۋالارىڭ بولسا بالاڭا ايتارسىڭ. ال ءوزىم جۇمىستىڭ اراسىندا ءبىر كەلىپ قايتارمىن»، – دەدى دە سومكەسىن قولىنا الىپ، ۇيدەن شىعىپ كەتتى.

جارقىن مەكتەپتەن كەلە سالىپ كۇندەگى ۇيرەنشىكتى ادەتى بويىنشا سىرت كيىمىن اۋىستىرىپ، قولىن جۋىپ كەلىپ، شەشەسى دايىنداپ كەتكەن داستارحانعا جايعاسىپ، شايىن ءىشىپ بولعان سوڭ ساناتقا: «اكە، ۇيدە ىستەيتىن جۇمىس بولماسا مەن سۋعا كەتتىم. شەشەم سۇراسا سولاي ايتارسىز»، – دەدى دە دالاعا اسىعىس ۇمتىلدى.

كولۋمبيالىق جازۋشى گابريەل گارسيا ماركەستىڭ «ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق» رومانىن جالعاستىرىپ وقىپ جاتىپ، وقيعانىڭ قىزىعىنا كىرىپ كەتكەن سانات جارقىن ەسىكتەن شىعىپ كەتكەن سوڭ بارىپ: «بالام، سۋاعاردان كوپ كەشىكبەي كەلەرسىڭ!» – دەدى، ءسوزىمدى جارقىن ەستىمەي قالماسىن دەگەندەي داۋسىن كوتەرىڭكىرەپ.

«ءيا، اكە، ۇقتىم، ۇقتىم! كوپ كەشىكپەي كەلەمىن عوي»، – دەپ جىلدام جاۋاپ قايتارعان جارقىن قولارباسىنا ەلۋ ليترلىك كوك بوشكەسىن سالىپ الىپ، اۋىلدىڭ تومەنگى جاعىنداعى سۋاعارعا كەلسە، ءوزى قۇرالپاس بالالار ۇلكەندى-كىشىلى، ءتۇرلى-ءتۇستى بوشكەلەرىن ءبىرىنىڭ ارتىنا ءبىرىن قويىپ، وزدەرى سۋاعاردىڭ بيىكتەۋ جەرىندەگى الاڭقايدا اسىق ويناپ جاتىر ەكەن. جارقىن قولارباسىن ىڭعايلى جەرگە جايعاستىرىپ، بوشكەسىن اپارىپ كەزەكتە تۇرعان قالىڭ بوشكەنىڭ سوڭىنا قويدى دا، ءوزى اسىق ويناپ جاتقان بالالارعا بارماي، سۋاعاردىڭ اياق جاعىنداعى مال سۋ ىشۋگە ارناپ قويعان ناۋانىڭ بەتىمەن بەت بولىپ اعىپ جاتقان سۋعا اتىن سۋعارىپ تۇرعان ەسىم اتاعا كەلىپ:

– ارمىسىز، اتا؟ – دەپ سالەم بەردى.

– بار بول بالام! ءتاڭىر جارىلقاسىن!– دەپ سالەمىن العان ەسىم اتا:

– سەن قاي بالاسىڭ؟ – دەپ جارقىنعا ۇڭىلە قارادى.

ەسىم اتا مەنى شىنىمەن تانىماي تۇرما، الدە ماعان قايتەر ەكەن دەپ ادەيى ىستەپ تۇرما دەپ ويلاعان ول:

– اتا، مەن وسى كوشەنىڭ باسىندا تۇراتىن ەلەكتريك نادىربەكوۆ ساناتتىڭ بالاسى جارقىنمىن عوي، – دەدى ءشاشىن سيپالاپ.

– وي، اينالايىن! انا ءوزىمىزدىڭ سانات شىراقتىڭ بالاسى ەكەنسىڭ عوي.

سەنىڭ اتىڭ جارقىن ەمەس پە؟ سەن تۋىلعاندا ءوزىم ازان شاقىرىپ اتىڭدى قويعان بولاتىنمىن. سونى سەن بىلەسىڭ بە؟ – دەپ ەسىم اتا كەڭكىلدەپ كۇلدى.

جارقىن جىميا ەزۋ تارتىپ، ەسىم اتاعا يەگىن كوتەرە قاراپ:

– نەگە بىلمەيمىن اتا، ءسىزدى مەن جاقسى تانيمىن عوي. ونىڭ ۇستىنە اكە-شەشەم، «ەسىم اتا ۇيگە كەلمەي كەتتى، جاسى ۇلكەن ادامنىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن» دەپ ۋايىمداپ، ءسىزدىڭ اڭگىمەڭىزدى ىلعي ايتىپ وتىرادى، – دەدى كوڭىلدەنىپ.

– وي، اينالايىن! تەكتى اتانىڭ ۇرپاعى قاشاندا تەگىنە تارتپاي قويمايدى ەكەن عوي. مەن سەنىڭ ۇلى اتاڭ نادىربەكپەن قۇرداسپىن. بالا كەزىمىزدەن ەكەۋىمىز تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ وستىك، جولداس بولىپ بىرگە جۇردىك. ول كەزدە بۇل اۋىل جوق پەن باردىڭ ورتاسىندا ەدى. ەل ءار جەردە، ساي-سالادا بورەنەدەن جاسالعان اعاش ءۇي مەن تام ۇيدە تۇراتىن. ول ءبىر ءۇيدىڭ جالعىزى ەدى. ۇلى وتان سوعىسىنا بىرگە اتتاندىق. «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا، اجالدى ولەدى» دەمەكشى، ەكەۋىمىز سوعىستان امان-ەسەن ورالدىق. الماتىعا بىرگە بارىپ وقۋعا تۇستىك، نادىربەك مال دارىگەر وقۋىن وقىدى، ال مەن بۋحگالتەر وقۋىن وقىدىم. ءبىر قىزىعى وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن، اۋىلعا تاعى بىرگە قايتتىق. ويتكەنى، ەكەۋىمىزدىڭ ويلاعان، الدىمىزعا قويعان ورتاق ماقساتىمىز، ارمانىمىز بولدى. ول – ءار جەردە تارىداي شاشىلىپ وتىرعان ەلدى ءبىر جەرگە جيناپ، قوي ساۆحوزىن قۇرۋ بولاتىن. مىنە، وسىلايشا جالاعاش اۋىلىنىڭ العاشقى قازىعىن قاعىپ، ىرگە تاسىن قالاپ، شاڭىراعىن كوتەرگەن ءبىز بولاتىنبىز. ول كەزدە قوي سوۆحوزى بولاتىن، قازىر عوي اۋىل دەپ جۇرگەنى. نادىربەك سوۆحوز ديرەكتورى بولدى، ال مەن سوۆحوزدىڭ باس بۋحگالتەرى بولىپ جۇمىس ىستەدىم.

ءبىز جارعاق قۇلاعىمىز جاستىققا تيمەي، تىنىمسىز  ەڭبەك ەتتىك. ونىڭ قيىندىعى مەن كەلتىرگەن كەساپاتى دا از بولعان جوق. الايدا، توككەن تەرىمىز، ەتكەن ەڭبەگىمىز ەش كەتكەن جوق، ءوز ناتيجەسىن بەردى. مىنا سەندەر وقىپ جۇرگەن ءۇش قاباتتى مەكتەپ، مادەنيت ءۇيى، بالاباقشا مەن كوكپەكتىنىڭ تەرىسكەيى مەن كۇڭگەيىندەگى قىستاۋلاردىڭ ءبارىن نادىربەك سالدىرعان. جالاعاش قوي سوۆحوزىنىڭ قويى 60 مىڭعا جەتىپ، اتى بۇكىل رەسپۋليكاعا بەلگى بولىپ ەدى. «ەڭبەك ءتۇبى – بەرەكە» دەگەندەي، ونىڭ يگىلىگىن، راحاتىن وسى ەل كوردى. قىسقاسى، سول زاماننىڭ جاقسىلىعى مەن جاماندىعىن، قيىنشىلىعى مەن قۋانىشىن مارقۇم نادىربەك اۋىل حالقىمەن بىرگە كورىپ ەدى.

ال قازىر سول قىزىقتىڭ ءبارى قايدا؟!. اۋىلىمىزدىڭ جەر استى، جەر ءۇستى بايلىعى مەن شۇرايلى، قۇنارلى جەرلەرى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتتى... – دەپ ەسىم اتا اۋىر كۇرسىنىپ، كوزىنە جاس الدى.

بۇل اڭگىمە جارقىنعا ۇنادى ما، الدە اتاسى نادىربەك تۋرالى ءبىراز نارسە بىلگىسى كەلدى مە، ول:

–  اتا، مەنىڭ نادىربەك اتام تۋرالى تاعى نە بىلەسىز؟ – دەپ ەسىم اتاعا سۇراقتى توتەسىنەن قويىپ الىپ، ءوزىن ىڭعايسىز سەزىنىپ قالدى.

– وي، اينالايىن! سەن نادىربەك اتاڭا اينىماي تارتقان ەكەنسىڭ. مارقۇم نادىربەك بالا كەزىندە ءار نارسەنى بىلۋگە قۇمار ەدى...

مەنىڭ نادىربەك تۋرالى بىلمەيتىنىم از قوي... امانشىلىق بولسا، ءبىر كۇنى وزىڭە اسىقپاي ايتىپ بەرەمىن. الايدا، سەن سۇراپ تۇرعان سوڭ اتاڭ تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەت-جاعاسىن ايتىپ بەرەيىن، –  دەپ تاماعىن قىلق ەتكىزىپ ءبىر جۇتىنىپ الدى دا ءسوزىن قايتا ساباقتادى: – نادىربەك جارىقتىق سالماقتى، ءبىر توعا، ءبىلىمدى، جۇرەگى كەڭ، ەلگە، اعايىنعا سىيلى جان ەدى عوي. ءار ءىستى اقىلمەن ىتەپ، ماسەلەنى جۇرتپەن كەڭەسىپ شەشەتىن. بۇل اۋىل حالقىنىڭ نادىربەكتىڭ جاقسىلىعىن كورمەگەنى جوق شىعار. نادىربەك ءتىرى بولسا، مىنا مەن قۇساپ جۇرەر مە ەدى سۇيرەتىلىپ، امال نەشىك؟! ۇلبالا ەكەۋىنىڭ بۇل ومىردەن ەرتەرەك كەتۋىنە جالعىز بالاسى، سەنىڭ اتا-اجەڭ جاپار مەن گۇلسىمنىڭ جول اپاتىنان قىرشىن كەتۋىنەن دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، بۇل قازا ەكەۋىنە وتە اۋىر سوققى بولدى...

نادىربەكتىڭ كەيبىر ەرەكشەلىكتەرىن اكەڭ ساناتتان بايقاۋشى ەدىم. بايقۇس بالا وقىس وقيعادان كەيىن ەكى اياعى سالدانىپ، جارىم جان بولىپ قالدى عوي. «جازىمىشتان وزىمىش جوق» دەگەن راس شىعار، بىراق وعان مويىن ۇسىنىپ، بەرىلە سالۋعا بولمايدى. قايتا ونىمەن كۇرەسە ءبىلۋ كەرەك، – دەپ ەسىم اتا ىشتەن كۇرسىندى.

ەسىم اتانىڭ اڭگىمەسىن ۇيىپ تىڭداعان جارقىن اتا-اجەلەرىنىڭ قازاسى مەن اكەسى ساناتتىڭ حال-جاعدايى تۋرالى ايتىلعاندا بالا كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، اۋىر مۇڭعا باتىپ:

– اتا، ۇيگە اندا-ساندا كەلىپ اكەممەن اڭگىمەلەسىپ تۇرساڭىزشى. بۇرىن ءجيى كەلىپ تۇرۋشى ەدىڭىز، ءبىر جىلدان بەرى ات ءىزىن سالماي كەتتىڭىز عوي، – دەپ ەسىم اتاعا جالىنىشتى كوزبەن قارادى.

ەسىم اتا تارامدالعان كوك تامىرى انىق كورىنگەن سول قولىن جارقىننىڭ يىعىنا قويىپ، ونىڭ مۇڭلى كوزىنە قاراپ:

– اينالايىن، جارقىن بالام! مەنىڭ سەندەردىڭ ۇيگە بارا الماي جۇرگەنىم، سوڭعى كەزدە مەنى كارىلىك مەڭدەتىپ، بويدان قۋات كەتە باستادى. ونىڭ ۇستىنە كوز بۇرىنعىداي ەمەس، بۇلىڭعىر كورەتىن بولدى. سول سەبەپتى كوپ ۇزاپ شىعا الماي ءجۇرمىن. اندا-ساندا اۋىل اراسىنداعى جيىن-تويعا، ءولىم-جىتىمگە مىنا جانۋارىمنىڭ ارقاسىندا بارىپ ءجۇرمىن. بۇگىن جامالبەك مارقۇمنىڭ جىلدىق اسىنا بارىپ كەلە جاتىپ جول-جونەكەي اتىمدى سۋعارا كەتەيىن دەپ بۇرىلعانمىن، – دەدى دە قولىن ونىڭ يىعىنان الىپ، تاس توبەدەن شاقىرايىپ ءتۇسىپ تۇرعان كۇن نۇرىن الاقانىمەن قاعىپ، جالاعاش تاۋىنىنا كوز سالىپ، مۇنارتىپ كورىنگەن جال قاراعايلارىنا ءبىر ءسات كوز جۇگىرتىپ الدى دا:

– مىنا سۋاعاردى نادىربەك اتاڭ ەكەۋىمىز جاساتقانبىز، قازىر 50 جىلدان اسىپ كەتتى. جالاعاش تاۋىنىڭ ەتەگىندە جەڭدى بىلەكتەي بولىپ اعاتىن «تاسبۇلاق» دەگەن بۇلاق بولاتىن. وسى بۇلاقتىڭ سۋىن اۋىلعا الىپ كەلۋ ءۇشىن نادىربەك مەنىمەن اقىلداسىپ، بۇعان قانشا قارجى جۇمسالاتىنىن ەسەپتەتىپ، قۇجاتتارىن الىپ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنا توتە كىردى. ءبىرىنشى حاتشى ءبىزدىڭ بۇل ءوتىنىشىمىزدى قولداپ، سول جىلى اۋىلعا قارجى ءبولدى. ون شاقىرىم جەردەگى «تاسبۇلاقتىڭ» قاينار كوزىن تسەمەنتپەن قىمتاپ قاتىرىپ، تەمىر قۇبىر ارقىلى اۋىلعا الىپ كەلىپ اۋىلدىڭ باس جاعىنان ءبىر سۋاعار، اياق جاعىنان ءبىر سۋاعار قويدىردىق. مىنە، سودان بەرى اۋىل حالقى وسى سۋدى پايدادانىپ كەلدى. بۇگىنگە دەيىن ەلدىڭ ءوزى دە، مالى دا ءىشىپ قارق بولدى. انا سەندەردىڭ ءۇي جاقتاعى سۋاعاردىڭ قۇبىرى شىرىگەن بە، الدە بۇلاقتىڭ قىسىمى ازايعان با بيىل ودان سۋ اقپاي قالىپتى عوي. ەندى بۇكىل اۋىل حالقى وسى جالعىز سۋاعارعا تەلمىرىپ وتىر...

وي، جارقىن بالام! نادىربەك ەكەۋىمىزدىڭ بۇل اۋىلعا ىستەگەن تىرلىگىمىزدى ايتا بەرسەم ونىڭ ءوزى تاۋسىلمايتىن حيكايا.  وسى ەل قازاقستان ۇكىمەتى مەملەكەتتىك «اۋىز سۋ» باعدارلاماسى بويىنشا قۇدىق قازىپ، ءۇيدى-ۇيگە اۋىز سۋ كىرگىزىپ بەرەتىن بولدى دەپ ايتىپ جۇرگەنىنە دە پالەن جىل بولدى عوي... ونى سەندەر كورمەسەڭدەر، مەن كورە المايتىن شىعارمىن؟! – دەپ كۇلدى دە:

– باسقانى قويشى، سانات بالامنىڭ حال-جاعدايى قازىر قالاي؟ نۇرسارا كەلىن مەدبيكەلىك پەن ءۇي شارۋاسىن قاتار ىستەيمىن دەپ شارشاپ جۇرگەن جوق پا؟ ايەل ادامعا ءبىر وتباسىنىڭ جۇگىن ارقالاپ ءجۇرۋ وڭاي ەمەس قوي، – دەدى دە ىشىنەن: – و، ءتاڭىرىم، بۇلارعا ءوزىڭ جار بولاگور! – دەپ كۇبىرلەدى.

– اتا، اكەم سول ءبىر قالىپتى كەلە جاتىر. شەشەم كۇندە اياق-قولىن ۇقالاپ، ءدارىسىن ۋاعىندا بەرىپ تۇرادى. ءار كۇنى ارباسىنا وتىرعىزىپ الىپ كۇننىڭ شۋاعىنا شىعارىپ تۇرامىز. جىلىنا ەكى رەت اۋدان، وبلىس ورتالىعىنداعى ەمحاناعا اپارىپ ەم-دوم جاساتىپ ءجۇرمىز،  – دەدى جارقىن باسەڭ ۇنمەن مۇڭايا.

– وي، اينالايىن، اكە-شەشەڭ امان بولسىن! سانات جاستاي مۇگەدەك بولىپ قالعانىنا وكىنبەسە، ونىڭ بالا-شاعاسىنىڭ الدىندا، وتباسىنىڭ تورىندە قالقيىپ وتىرعاننىڭ ءوزى ۇلكەن ولجا عوي. «باس امان بولسا، بورىك تابىلادى» دەگەندەي، كوردە تۇر اكەڭ ءالى-اق جاقسى بولىپ كەتەدى. ۇمىتتەرىڭدى ۇزبەڭدەر! سەن اكەڭنىڭ قازىرگى ارقا سۇيەر تىرەگىسىڭ، ءومىرىنىڭ جالعاسىسىڭ عوي. اكە-شەشەڭە مەنەن سالەم ايت، بولا ما؟ قۇداي قالاسا، ءبىر كۇنى بارىپ قايتارمىن، – دەدى ەسىم اتا جارقىننىڭ جىلدار بويى ىزدەگەن ءۇمىتىن جالعاپ.

– اكە-شەشەمە سالەمىڭىزدى ايتامىن اتا. بولماسا قازىر مەنىمەن بىرگە ءجۇرىڭىز. اكەمنىڭ اڭگىمەلەسەتىن ادامى جوق، كوپ جاعدايدا ءىشى پىسادى. كىتاپ وقيدى، تەلەديدار كورەدى، راديو تىڭدايدى، ولەڭ جازادى... ودان قالسا ارباسىنا وتىرىپ الىپ پرەستىڭ جىبىنەن نوقتا مەن جۇگەن توقيدى، ارقان ەسەدى... ءسىز سەكىلدى اتالارمەن اڭگىمەلەسسە ءبىر جاساپ قالار ەدى، – دەدى جارقىن ەسىم اتاعا جالىنىشتى كوزبەن قاراپ.

– وي، اينالايىن، بارام، بارام! تەك قازىر ەمەس، – دەگەن ەسىم اتا ەردىڭ ەكى قاسىنان ۇستاپ، جارقىننىڭ قولتىعىنان دەمەۋىمەن تور اتىنا ءمىنىپ، تايپالتىپ ءجۇرىپ كەتتى.

***

جارقىن ەسىم اتانى ءبىراز جەرگە دەيىن كوزبەن ۇزاتىپ سالعان سوڭ سۋاعارعا كەلسە ونىڭ كەزەگى دە كەلىپ قالىپتى. بوشكەسىن سۋعا تولتىرىپ الىپ، قول ارباسىن سۇيرەپ ۇيىنە قاراي قايقايدى. جول بويى ەسىم اتانىڭ ايتقان اڭگىمەسىن ەسىنە الدى. «مەنىڭ ۇلى اتام نادىربەك شىنىمەن دە كەرەمەت ادام بولعان با؟» دەپ كوڭىلدەنە جىميدى. نادىربەك اتام ءبىر اكەدەن جالعىز بولسا، ال اتام جاپار دا، اكەم سانات تا جالعىز. ال ءوزىم شى، ءوزىم دە جالعىزبىن. جاراتۋشى قۇداي ءبىزدىڭ ۇرپاققا ىلعي جالعىزدىقتى جازعان با؟ سوندا قالاي؟ بۇدان ارتىق ءبىزدىڭ تۇقىمنىڭ كوبەيۋ بيولوگياسى بولمايدى دەگەنى مە؟ الدە بيولوگيا ءپانىنىڭ مۇعالىمى «گەنەتيكا» تۋرالاى ايتقاندا «تۇقىم قۋالاۋ»، «گەن» دەگەنى وسى بولعانى ما؟.. دەپ كۇبىرلەپ، وزىنە-ءوزى سۇراق قويىپ كەلەدى. سودان ول: «جوق، جوق، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس!» دەپ باسىن شايقادى...

«جارقىن، جارقىن، تۇرا تۇرشى، بىرگە جۇرەمىز!» –  دەگەن ايعايدان ول بۇل ويىنان سەيىلىپ، ارتىنا قايىرىلىپ قاراپ ەدى، وزىنەن ءبىر سىنىپ تومەن وقيتىن اسقات دەگەن كورشى بالا ەكەن. جارقىن اسقاتتى سونىڭ الدىندا سۋاعاردا اسىق ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ اراسىنان كورگەن بولاتىن. ول قول ارباسىن سۇيرەي-مۇيرەي جۇگىرىپ جارقىننىڭ جانىنا القىنىپ جەتىپ:

– جارقىن، الدى-ارتىڭا قاراماي كەتىپ قالعانىڭ نە؟ ءجۇر، ەندى بىرگە كەتتىڭ! – دەدى دە ءسوزىن ارى قاراي جالعاستىرىپ، جارقىندى  تەرگەي باستادى:

– جارقىن، سەن نەگە ءۇي كۇشىگى سەكىلدى ۇيدەن شىقپايتىن بولعانسىڭ؟

ادام قۇساپ بالالارمەن ارالاسىپ، وينامايتىن بولدىڭ عوي؟ ءتىپتى ءوز سىنىپتاستارىڭمەن ارالاسۋدى، ويناۋدى قويىپسىڭ. جاڭا سۋاعاردا اسىق ويناپ جاتقان بىزگە كەلمەي، اتىن سۋعارىپ تۇرعان ەسىم اتاعا بارىپ اڭگىمەلەسىپ تۇرىپ الدىڭ. مەن سەنى تۇك تۇسىنبەدىم، تۇسىنسەم بۇيىرماسىن... – دەدى.

انشەيىندە ءبىر قالىپتى، سابىرلى، بىرتوعا مىنەزدى جارقىن اسقاتتىڭ بۇل ءسوزىن ەستىگەندە اياعىمەن شوق باسقانداي قارعىپ كەتتى:

– تۇسىنبەيتىن نەسى بار. اكەمنىڭ توسەك تارتىپ جاتقانىنا پالەن جىل بولعانىن كورشى سەن ەمەس، بۇكىل اۋىل بىلەدى. شەشەم ءۇي مەن ءتۇزدىڭ شارۋاسىن جالعىز ءوزى ىستەپ ءجۇر. سول سەبەپتى شەشەمە كومەكتەسىپ، ونىڭ جۇمىسىنىڭ ءبىر جاعىنان شىققىم كەلەدى. سونىڭ ءوزىن ارتىق كورگەن شەشەم: «بالام، ساباعىڭدى جاقسى وقى. ءۇيدىڭ جۇمىسىنا ءوزىم جەتىسەم، ءبىر ۋاق دالا بارىپ بالالارمەن ويناپ كەل. بالالىقتىڭ قىزىعىن كورمەي كەتەسىڭ بە؟» دەپ ىلعي ايتادى. ال مەن بولسام وعان: «شەشە، اكەمنىڭ توسەك تارتىپ جاتىپ، ازاپتانعانىن كورسەم دە، ءسىزدىڭ ساۋ ءجۇرىپ قينالعانىڭىزدى كورگىم كەلمەيدى. مەكتەپكە بارسام دا، ۇيگە كەلسەم دە اكەم مەن ءسىزدى ويلايمىن. وسىنى كورىپ تۇرىپ بالالارمەن قالاي ويناي الامىن» دەيمىن. سەن سەكىلدى الدىمدا اعام نە ارتىمدا ءىنىم بولسا، نە اكەمنىڭ ءتورت مۇشەسى ساۋ بولسا وندا ويىننىڭ ءتۇبىن مۇمكىن مەن تۇسىرگەن بولار ما ەدىم. امال نەشىك، تاعدىر مەنىڭ ماڭدايىما ونى جازباپتى. ەندى ءتۇسىندىڭ بە؟! – دەپ جارقىن اۋزىن توڭپاڭداتىپ، ۇرسا سويلەپ ارباسىن جىلدام تارتىپ، اسقاتتان ۇزاپ كەتتى.

ال اسقات بولسا جارقىنعا ودان ارى نە ايتارىن بىلمەي، ونى قاتتى رەنجىتكەنىنە وپىق جەپ: «راس-اۋ! جارقىننىڭ جۇرەگىندەگى جارانىڭ اۋزىن تىرناپ جىبەرگەن جوقپىن با؟!» دەپ ءوزىن ىشتەي ىڭعايسىز سەزىنىپ، ورنىنان قوزعالماي مەلشيىپ  تۇرىپ قالدى.

***

جارقىننىڭ اتاسى جاپار كەڭەس وداعى كەزىندە وسى اۋىلدىڭ مەكتەپ ديرەكتورى، ال اجەسى گۇلسىم مەكتەپتىڭ ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ جۇمىس جاسايتىن. ەكەۋى دە جاس بولعانىمەن، بىراق ءوز قىزمەتىن، ءوز كاسىپتەرىن ۇرشىقشا يىرەتىن. جۇرتقا جاعىمدى بولاتىن. سودان بولار اۋىلداستارى اراسىندا: «بالا مەن كەلىن بولسا نادىربەكتىڭ جاپارى مەن گۇلسىمىندەي بولسىن» دەگەن ءتامسىل ءجيى ايتىلاتىن.

قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك الۋدان بەس جىل بۇرىن ەكەۋى ساراعاشتىڭ دەمالىس شيپاجايىنا بارىپ ون كۇن ەمدەلىپ، قايتىپ كەلە جاتقاندا ولار وتىرعان كولىك  جامبىل وبلىسىنىڭ قورداي اسۋىندا جول اپاتقا ۇشىرايدى. وكىنىشكە وراي، بۇل كولىككە وتىرعان جولاۋشىلاردىڭ امان قالعانى از بولدى. قايتىس بولعانداردىڭ ىشىندە جاپار مەن گۇلسىم دە بار ەدى. ونى ەستىگەن بۇكىل اۋىل كۇڭىرەندى. ەل: «بۇل ەكەۋىنە ءتىل-كوز ءتيدى. ءتىل باس جارادى، باس جارماسا تاس جارادى دەگەن وسى» دەسىپ ءجۇردى. اكە-شەشەسىنەن ون بەس جاسىندا جەتىم قالعان سانات زەينەت دەمالىسىنداعى اتاسى مەن اجەسىنىڭ قولىندا ءوسىپ، مەكتەپتى ۇزدىك ءبىتىردى. ءاسىلى ساناتتىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ وقۋ مۇمكىندىگى بار ەدى، بىراق ول اتاسى مەن اجەسىنىڭ كوز الدىندا جۇرگەنىن قالاپ، اۋدان ورتالىعىنداعى ۋچيلەششەنىڭ ەلەكتر ماماندىعىن ۇيدەن بارىپ-كەلىپ وقىپ بىتىرەدى. سودان سوڭ ءوز اۋىلىنا ەلەكتريك بولىپ جۇمىسقا تۇرادى. اتا-اجەسىنىڭ: «سانات بالام، ۇيلەن، شوبەرە سۇيەلىك!» دەپ قولقا سالۋىمەن ول اۋىل ەمحاناسىندا مەدبيكە بولىپ جۇمىس ىستەيتىن سىنىپتاسى نۇرسارامەن ءسوز بايلاسىپ ۇيلەنەدى. جارقىن تۋىلىپ التى ايدان كەيىن اتاسى مەن اجەسى ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى دۇنيەدەن وزادى...

***

ەلەكتر جارىعىنىڭ جەلىسىنەن ءبىر اقاۋ تۋىلدى بولدى، بۇكىل اۋىل ورە تۇرەگەلىپ ساناتتى ىزدەيتىن. ويتكەنى، بۇل اۋىلدا ساناتتان باسقا توكتىڭ ءتىلىن جاقسى بىلەتىن ادام جوقتىڭ قاسى ەدى. ءبىر كۇنى جۇمىستان ەرتە قايتىپ كەلگەن سانات كەشكى تاماعىن ءىشىپ بولىپ، تەلديداردىڭ الدىندا شىنتاعىنا جاستىق قويىپ، ەكى اياعىن كوسىلىپ «مەنىڭ اتىم قوجا» كينوسىن كورىپ جاتىر ەدى قورا جاقتا سيىر ساۋىپ جۇرگەن نۇرسارادان بىرەۋدىڭ: «جەڭگە، سانات اعا ۇيدە مە؟» دەگەن كۇبىرىن ەستيدى دە، «اپاق-ساپاق مەزگىلدە جۇرگەن بۇلار كىم بولدى ەكەن» دەپ تاڭىرقاعان سانات ورنىنان قارعىپ تۇرىپ، تەلەديداردى ءسوندىرىپ، ەسىككە قاراي بەتتەگەندە، اشىق تۇرعان ەسىكتەن اۋىلدىڭ ەكى جىگىتى كىرىپ كەلىپ:

– امانسىز با، سانات اعا؟ – دەپ بىرىنەن كەيىن ءبىرى قولىن بەرىپ امانداستى.

– شۇكىر، امانشىلىق. كەشتەتىپ قايدان جۇرسىڭدەر، تىنىشتىق پا؟ – دەدى سانات تاڭدانىسپەن.

– قىسقاسى اعا، بىلاي، – دەپ ورتا بويلى، قارا تورى مۇرتتى جىگىت ساناتقا جاقىنداي ءتۇسىپ: – اۋىل اكىمى اۋداندىق ورمان جانە تابيعاتتى قورعاۋ مەكەمەسىنىڭ رۇقساتىن الىپ، اۋىل كوشەلەرىنىڭ بويىنداعى بۇتاعى اربيعان اعاشتاردىڭ بۇتاعىن بۇتالاپ، قۋراعان تەرەكتەردى تۇگەل كەسىپ تاستاپ، كوشەنى تازالاۋدى بۇيىرعان ەدى. سودان ءبىز بۇگىن تاڭنان باستاپ، ءتورت جىگىت شەتىنەن ماتورلى ارامەن باۋداي ءتۇسىرىپ كەلە جاتىر ەدىك. مىنا تومەنگى بايتۇرسىنوۆ كوشەسى مەن جاندوسوۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى ۇلكەن تەرەك بىزگە كۇش بەرمەي توقتاردىڭ ءۇيىنىڭ ەلەكتر سىمىن ءۇزىپ كەتتى. توقتار ءۇي-ىشىمەن تۇگەل شىعىپ، «ءبىزدى جارىقسىز قالدىردىڭدار» دەپ اۋزىنا كەلەنىن ايتىپ، قارعاپ-سىلەپ ەسىمىزدى شىعاردى. وسىعان ءسىزدىڭ كومەگىڭىز كەرەك بولىپ تۇر اعا. سول ۇزىلگەن ەلەكتر سىمىن ەپتەپ جالعاپ بەرسەڭىز قايتەدى، – دەدى جالىنىشتى سەزىممەن.

ونىسىز دا ءوزىنىڭ كۇندە يلەيتىن تەرىسى، ىستەيتىن جۇمىسى بولعاندىقتان، ولارعا ءلام دەسەستەن ۇيىنە كىرىپ، جۇمىس كيىمىن كيىپ الىپ سىرتقا شىققان سانات:

– مەن تاڭەرتەڭ اۋدانعا بارا جاتىپ سەندەردى سىرتتارىڭنان كورگەن بولاتىنمىن. سوندا وسىلار بىردەمە ءبۇلدىرىپ، ماعان ارتىق جۇمىس تاۋىپ بەرىپ جۇرمەسىن دەپ ويلاپ، سەندەرگە كەلىپ ەسكەرتىپ كەتەيىن دەپ ەدىم، باستىعىم قايتا-قايتا تەلەفون شالىپ «تەزدەتىپ جەت!» دەگەن سوڭ اسىعىس كەتىپ قالىپ ەدىم. ابايلامادىڭدار ما؟! مۇنداي بيىك، جۋان تەرەكتەردى كراننىڭ كومەگىمەن كەسۋ كەرەك ەدى عوي، – دەپ قۇرال-سايماندارىن الىپ جاتىپ، جىگىتتەرگە رەنجي سويلەدى. سودان ول الدە نەنى ۇمىتقانداي ارتىنا بۇرىلىپ:

– نۇرسارا، سىرتتاعى شارۋالارىڭدى ىڭعايلاپ بولساڭ ۇيگە كىرەرسىڭ. انا جارقىن ديۆاندا ۇيىقتاپ قالدى، قورقىپ جۇرمەسىن. قۇداي بۇيىرسا ءبىر-ەكى ساعاتتا قايتىپ كەلەمىن، – دەدى دە ەكى جىگىتپەن بىرگە ارتىنىپ-تارتىنىپ قاقپادان شىعىپ كەتتى.

– سانات اعا، ءسىز كراندى ايتاسىز، بۇل اۋىلدان كران تۇرماق، ءجىبى ءتۇزۋ ءجوندى تەحنيكا تاپپايسىڭ عوي. ونى ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز. مىنا نۇرا اۋىلىندا تەحنيكانىڭ ءبارى بار، ال وعان بارساڭ ساعاتىنا پالەنباي مىڭ تەڭگە اقشا سۇرايدى. ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزدى اكىمگە ءبىز دە ايتقانبىز. بىراق اكىم: «مەن سەندەرگە جوق كراندى قايدان تاۋىپ بەرەمىن. ماعان ارتىق سۇراق قويۋشى بولماڭدار، ءبىر امالىن تاۋىپ اعاشتارىڭدى كەسىڭدەر!» دەگەن سوڭ كىرىسىپ كەتىپ ەدىك، – دەدى ساناتپەن قاتارلاسا كەلە جاتقان ۇزىنتۇرا سارى جىگىت.

ۇشەۋى جىلدامداتىپ بايتۇرسىنوۆ پەن جاندوسوۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى ەلەكتر باعاناسىنىڭ جانىنا كەلسە، توقتاردىڭ قاتىن-بالاسى مەن كورشى-قولاڭدارى تۇگەل سىرتتا ءجۇر ەكەن. سونىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىققان توقتار ساناتتىڭ قارسى الدىنا كەلىپ:

– سانات ءىنىم قالايسىڭ؟ مىنا وڭباعاندار، تەرەك كەسەمىز دەپ ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ەلەكتر سىمىن ءۇزىپ كەتىپتى، – دەي بەرىپ ەدى، سانات:

– بىلاي تۇرىڭىزشى اعا، مەن سىزدەردىڭ ايتىس-تارتىس، داۋ-دامايلارىڭدى ەستىگەلى كەلگەنىم جوق، – دەپ توقتاردى شىنتاعىمەن يتەرىپ جىبەرىپ، ەلەكتر باعاناسىنىڭ تۇبىنە كەلىپ جوعارى قارادى دا، – مەن ەلەكتر گەنەراتورىنا بارىپ وسى كوشەنىڭ توكىن اجىراتىپ كەلەيىن، – دەدى.

– ونى وشىرسەڭ، بۇل كوشە تۇگەل جارىقسىز قالادى عوي. بۇل جوعارى كەرنەۋلى توك ەمەس قوي. ءبىر امالىن تاۋىپ جالعاي سالمايسىڭ با؟  – دەدى توقتار ساناتتىڭ ارتىنان كەلىپ. سوندا قارا تورى مۇرتتى جىگىت سوزگە ارالاسىپ:

– توقتار اعا، توكپەن ويناۋعا بولمايدى عوي. ونىڭ ۇستىنە ىمىرت جامىلىپ، قاس قارايىپ كەتتى. ءبىر كۇن جارىقسىز وتىرساڭىز بىردەمە بولا ما؟ سانات اعا ەرتەڭ كۇندىز كەلىپ جالعاپ بەرسىن،  – دەپ ەدى.

– اۋزىڭدى جاپ! توكپەن ويناپ جۇرگەن مەن ەمەس، سەندەرسىڭدەر. ءبارىن ءبۇلدىرىپ الىپ ەندى ايتىپ وتىرعان ءسوزىن قارا بۇنىڭ. وندا سەندەر ساناتتى نەگە ءمۇندا ەرتىپ كەلىپ جۇرسىڭدەر؟ – دەپ توقتار جىگىتكە كىجىندى.

– ەندى...ەندى...ءسىز شۋ شىعارعانان كەيىن بارىپ ەرتىپ كەلىپ ەدىك، – دەدى جىگىت كۇمىلجىپ.

– ەندى مەنىڭ كورمەگەنىم سەندەردىڭ توبەلەستەرىڭ ەدى. توقتار اعا، قويساڭشى، اتا ساقالى اۋزىڭا تۇسكەنشە توبەلەسۋدى قويمايسىڭ با؟! – دەدى دە، سانات جىگىتتەرگە بۇرىلىپ:

– اكەلشى قۇرال-سايمانىمدى، – دەپ باعاناعا شىعاتىن باسقىشىن اياعىنا كيىپ، باعاناعا ءبىر مەتردەي كوتەرىلىپ الدى دا، قاۋىپسىزدىك بەلبەۋىن بەلىنە بايلاپ، سومكەسىن يىعىنا ءىلىپ الىپ باعانانىڭ باسىنا كوتەرىلىپ كەتتى.

سانات ەلەكتر سىمىن تارتىپ، ەكى ۇشىن ەندى جالعاۋعا ارەكەت جاساعاندا قاراعاي باعانانىڭ ءدال ورتاسىنان شاتىرلاعان دىبىس شىقتى. جەردە تۇرعان جىگىتتەر:

– سانات اعا، سانات اعا، بايقاڭىز باعانا سىنىپ بارا جاتقان سيقتى، – دەپ ايعاي سالدى.

– ا، نە دەيسىڭدەر؟ – دەپ ساناتتىڭ ايتقانى سول ەكەن باعانا ورتاسىنان قارس ايرىلىپ سىندى دا كەتتى. «و، ءتاڭىرىم ءوزىڭ ساقتاي گور!» دەگەن ءسوزدى  ارەڭ ايتىپ ۇلگىرگەن سانات باعانانىڭ سىنعان بولىگىمەن بىرگە جەرگە گۇرس ەتە ءتۇستى. جەردەن كوتەرىلگەن شاڭ اينالانى جاۋىپ كەتتى.

– سانات اعا، سانات اعا، امانسىڭ با؟ – دەپ ەكى جىگىت جۇگىرىپ بارىپ ەدى، سانات باعانانى قۇشاقتاعان كۇيىندە شالقاسىنان ەس-ءتۇسسىز جاتىر. ءۇستى-باسىن تۇگەل شاڭ باسىپ كەتكەن. ءتۇرى ءجوندى كورىنبەيدى. جىگىتتەر شوشىپ كەتتى. اينالا ۋ-شۋ بولدى دا قالدى. «جەدەل جاردەم شاقىرىڭدار، ادام ولەتىن بولدى» دەگەن ايعاي-شۋ اۋىلدى باسىنا كوتەردى.

***

سانات ەسىن جيىپ، كوزىن اشقاندا قاسىندا نۇرسارا بار بولاتىن.

– نۇرسارا، مەن ءتىرىمىن بە؟ الدە بۇل ءتۇسىم بە؟ – دەپ نۇساراعا تاڭعالا قاراپ، وڭ قولىن سوزدى.  نۇرسارا قولىن ەكى قولىمەن قىسىپ ۇستاپ:

– سانات، بۇل ءتۇس ەمەس! ءدال، انىق ءوڭىڭ. سەن ولگەن جوقسىڭ، ءتىرىسىڭ! – دەپ جانارىنداعى جاسىن ارەڭ ىركىپ، ءسال جىميدى.

– مەن قازىر قاي جەردە جاتىرمىن؟

– سەن وبلىستىق اۋىرۋحانانىڭ جان ساقتاۋ بولىمىندە جاتىرسىڭ، – دەدى دە نۇرسارا كوز جاسىنا امالسىز ەرىك بەردى.

– نەگە جىلايسىڭ، جىلاما؟! جارقىن بالام، قايدا؟  – دەدى.

– جارقىن ۇيدە.

– ۇيدە جالعىز قالدى ما؟

– جوق، ءسىڭلىم اينۇرمەن بىرگە.

– بۇنىڭ ءجون بولعان ەكەن.

– مەن قاشاننان بەرى مۇندا جاتىرمىن.

– بۇگىن ءۇش سوتكە بولدى.

– نەدەيسىڭ؟ سوندا مەن ءبىر ءولىپ-تىرىلگەن بولدىم عوي، – دەدى دە ەكى الاقانىن كەۋدەسىنە باسىپ تۇرىپ: – ۋا، جاراتقان يەم! مىنا جارىق دۇنيەنى سىيلاپ، وتباسىممەن قايتا قاۋىشتىرعان بۇگىنگى كۇنىمە شۇكىر! اجالىما اراشا ءتۇسىپ، توقتاعان جۇرەگىمنىڭ قايتا سوعۋىنا سەبەپكەر بولعان اق حالاتتى ابزال جاندارعا راقمەت! – دەدى دە سانات باسىن كوتەرىپ، ارقاسىن جاستىققا سۇيەپ وتىرعىسى كەلىپ، ەكى قولىن تىرەپ ارتىنا جىلجىماق بولىپ ەدى، ەكى اياعى وزىنە باعىنباي، ارەكەتسىز قالدى. ول دەنەسىنىڭ بەلىنەن تومەنگى بولىگى سالدانعانىن سوندا ءبىلىپ:

– نۇرسارا، مەنىڭ ەكى اياعىمدا جان جوق قوي. مەن جارىم جان بولىپ قالعان سياقتىمىن عوي؟! – دەدى داۋسى دىرىلدەپ.

– ءيا، سولاي بولىپ تۇر، ءالى تولىق جازىلعان جوقسىڭ عوي. جالعاستى، ۇزاق ۋاقىت ەمدەلۋىڭ كەرەك ەكەن... دارىگەرلەر سولاي دەپ ايتتى... دەدى ءسوزىن ءۇزىپ-ءۇزىپ قينالا ايتقان نۇرسارا بۇرىلا بەرىپ، ەكى الاقانىمەن بەتىن باسىپ جىلادى.

– قاپ، مەنىڭ مۇگەدەك بولىپ قالعانىم-اي! ءبۇيتىپ سەندەرگە ماسىل بولعانىمشا، ءبىرجولاتا ءولىپ قالعانىم دۇرىس ەدى.  نەگە مەنى اۋرۋحانانىڭ جان ساقتاۋ بولىمىنە اكەلدىڭدەر. ءوز ۇيمدە جاتىپ ولگەنىم دۇرىس ەدى،  – دەپ سانات كوزىن جۇمىپ الدى دا باسىن شالقالاپ جاستىققا ۇرعىلاي باستاپ ەدى. نۇرسارا جىلاۋىن قويا سالىپ:

– ساعان نە بولدى، ولاي ىستەۋشى بولمايدى؟! سەن ولسەڭ ءبىزدىڭ كۇنىمىز نە بولماق سوندا؟ سونى ويلادىڭ با؟! بۇدان كەيىن بۇل ءسوزىڭدى مەن ەستىمەيتىن بولايىن. انا قارشاداي بالاڭ جارقىن: «اكەم ءولىپ قالاتىن بولدى، ەندى نە ىستەيمىز؟» دەپ كۇنى-ءتۇنى جىلاپ ەسىمىزدى الدى. ونى كورگەن ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز ەزىلىپ كەتتى. ەڭ بولماسا سول بالاڭدى ءبىر ءسات ويلاساڭشى. ونان دا اقىلعا كەلىپ، دارىگەر قالاي كەڭەس بەرەدى سونى ورىندا. اقىرىنداپ جاقسى بولىپ كەتەسىڭ. ەڭ باستىسى وتباسىمىزدىڭ باس يەسى سەنىڭ امان بولعانىڭ بىزگە ۇلكەن ولجا، – دەدى ول قايراتقا ءمىنىپ، ونىڭ جىگەرىن جاني ءتۇستى.

وسى ساتتە ساناتقا وپەريتسيا جاساعان حيروك كەلىپ، ونىڭ حال-جاعدايىن سۇراپ، «سانات، سەنىڭ جاراقاتتارىڭ وتە اۋىر ەدى. ءبىز ءتىپتى، ومىرىڭە اراشا تۇسە المايمىز با دەپ قاتتى قورىقتىق. دەسەدە، كورەر جارىعىڭ بار ەكەن. مەيلى سەنىڭ ەكى اياعىڭ سالدانىپ ارباعا تاڭىلساڭ دا وعان ەش وكىنبە. ءتاڭىرىم ساعان ەكىنشى ءومىر سىيلادى، وسىعان شۇكىرشىلىك ايتىپ قۋان. ەكى كۇنەن كەيىن اۋرۋحانادان شىعىپ، ۇيىڭە باراسىڭ»، – دەدى دە ارتىنا بۇرىلىپ شىعىپ كەتتى.

***

دارىگەردىڭ ساراپتاماسىنا قاراعاندا ساناتتىڭ ءۇش ومىرتقاسى اۋىر دارەجەدە زاقىمدالعان، جۇلىنى قاتتى جانشىلعان. مىنە، سودان بەرى وعان جاسالعان ەمشارا ءونىم بەرمەي، ورنىنان تىك تۇرىپ جۇرە المايتىن  مۇگەدەككە اينالادى. سول كۇنگى اپاتقا بايلانىستى اۋداندىق پراكۋراتۋرا بۇل ءىستى تەكسەرىپ: «وتە ۇزاق جىل بولعان قاراعاي باعاناسىنىڭ شىرىگەنىن، وعان قۇلاعان تەرەكتىڭ سىزات تۇسىرگەنىن، سول سەبەپتى باعانا ەلەكتريك ساناتتى كوتەرە الماي مورت سىنعانىن انىقتاپ» سوتقا جىبەرەدى.  ال اۋداندىق سوت تەرەك كەسۋشىلەرگە «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق» زاڭىن قولدانىپ، ولارعا ايىپپىل تولەتىپ ءىستى جابادى. ال ەڭبەك جانە حالىققا الەۋمەتتىك قورعاۋ مينسترلىگىنىڭ اۋداندىق بولىمشەسى قازاقستان رەسپۋليكاسىندا مۇگەدەكتىگى بار ادامداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى زاڭىنا سۇيەنە وتىرىپ ساناتتى «اۋىر جاراقات الۋ سەبەبىنەن، ءومىر بويى نەمەسە ۇزاق ۋاقىتقا قابىلەتىن جوعالتقان ادام» دەپ تانىپ، ءبىرىنشى دارەجەلى مۇگەدەكتىك جاردەماقى تاعايىندايدى.

***

ارباعا تاعىلعان وتاعاسىن قاراۋ نۇرساراعا جەڭىل تۇسپەدى. دارەتىن استىنان الىپ، قاباعىنا قاراپ، اياق-قولىن ەرتەلى-كەش ۇقالاپ، مەيىر شۋاعىن توككەن اياۋلى جاننىڭ كىرشىكسىز جۇرەگى دالاداي دارقان، تەڭىزدەي تەرەڭ ەدى. ساناتتىڭ سوزىمەن ايتقاندا «نۇرسارا بولماسا، بۇل ءۇيدىڭ وتى سونەدى، تىرلىگى توقتايدى». ول العاش ساناتتى اۋرۋحانادان ۇيىنە الىپ كەلگەندە، ەكى كوزىنەن جاسى سورعالاپ جىلاپ تۇرعان جارقىندى كورگەندە ءوزىن ۇستاي الماي بالاپانىن باۋىرىنا باسىپ، اعىل-تەگىل جىلاپ، ىشىنە بۇككەن قايعى-شەرىن ءدال سول كۇنى توكتى. اۋىر ازابى مەن قايعىسى مەڭدەتكەن ناۋقاس ادامنىڭ قاسىندا قانشاما تاڭداردى ۇيقىسىز اتىرىپ، كوڭىلسىز كۇندەردى وتكىزدى دەسەڭشى. نۇرسارا ءوزىنىڭ تۋا بىتكەن اشىق تا، جايدارى مىنەزىمەن ولاردىڭ جابىرقاۋ جۇرەكتەرىنە مەيىر نۇرىن سەۋىپ، اق وتاۋدىڭ شاڭىراعىن شايقالتپاي مىقتى ۇستاپ، وزگە قۇربى-دوستارنا، اۋىلداستارىنا جاراسىمدىلىقتىڭ ۇلگىسى بولا ءبىلدى.

نۇرسارا بۇگىن دە كۇندەگى ادەتىمەن ەرتە وياندى. تاڭعى ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتقان جان جارى مەن بالاسىنا مەيىرلەنە كەزەك-كەزەك قاراپ ەدى، اقشا جۇزىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى. سالدەن سوڭ ورنىنان جەڭىل تۇردى دا دالاعا شىقتى. اعارىپ اتقان تاڭدى قىزىقتاپ ءسال كىدىردى دە، كۇندەلىكتى ادەتى بويىنشا ءۇي شارۋاسىنا كىرىسىپ كەتتى. اۋەلى سيىرىن ساۋىپ باداعا جىبەردى دە، ەسىك الدىن سىپىردى. ءۇي ءىشىن جيىستىرىپ بولعان سوڭ، كۇيەۋىنىڭ وتىراتىن ارباسى مەن جارقىننىڭ اياق كيمىن ءسۇرتىپ، رەتتەپ قويدى. گازعا شاي قويىپ، ولاردى وياتتى. ورتا بويلى، كۇشى مىعىم بولعانىمەن اياعىن تىك باسىپ تۇرۋعا شاراسىز سانات جاتقان جەرىنەن باسىن ءسال كوتەرىپ: – جارقىن، تاڭ اتىپ كەتىپتى، تۇرايىق بالام! مەكتەپتەن كەشىگەسىڭ، – دەپ كيىنىنە باستادى.

ۇشەۋى تاڭعى شايلارىن ءىشىپ وتىرىپ كوڭىلدى اڭگىمەلەستى. انا كۇنى سۋ اعاردا كەزدەسكەن ەسىم اتانىڭ جارقىنعا ايتقانىن ءبىراز اڭگىمە جاسادى. جارقىن ۇلى اتاسى نادىربەك سەكىلدى ەلگە ەلەۋلى، جۇرتقا قالاۋلى ادام بولۋدى  ارمانداپ جۇرگەنىن اكەسى مەن شەسىنە ماقتانا ايتتى. «ال بالام، ونى قالاي دالەلدەيسىڭ؟» دەگەن نۇرسارانىڭ سۇراعىنا ول:

– مەن مەكتەپتى جاقسى وقىپ، التىن مەدالمەن ءبىتىرۋىم كەرەك. ودان كەيىن الماتىداعى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ وقيمىن. دارىگەر ماماندىعىن العان سوڭ، ەڭ الدىمەن اكەمدى ەمدەپ جازاتىن بولامىن. اكەم ەكى اياعىن تىك باسىپ، ەل قاتارىنا قوسىلاتىن بولادى. ودان كەيىن اۋرۋىنا شيپا ىزدەگەن اكەم سياقتى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى ەمدەيمىن. سوندا ەل مەنى سىيلاماي كىمدى سىيلايدى؟  – دەپ جاۋاپ بەرگەندە، جارقىننىڭ سول جاعىندا وتىرعان سانات ونى قۇشاقتاي الىپ:

– وي، مەنىڭ ءبىر تال جاپىراعىم! «ارمانى جوق ادام قاناتى جوق قۇس سەكىلدى» دەگەن بۇرىنعىلار، سوندىقتان ارمانداعانىڭ دۇرىس. اتا-باباڭنىڭ ارۋاعى قولداسىن سەنى! سول ارماندارىڭا قول جەتىزىپ، جاڭاعى ايتقاندارىڭنىڭ ءبارى ورىندالسىن! سول كۇنگە امان-ەسەن ءبىزدى جەتكىزسىن قۇداي! – دەپ ماڭدايىنان يىسكەدى.  ال شاي قۇيىپ وتىرعان نۇرسارا:

– نەنى وقىعىڭ كەلەدى، سونى وقىشى بالاپانىم. ەڭ باستىسى دەنىڭ ساۋ، باسىڭ امان بولسىن! ومىردەن تارلىق، جامانشىلىق كورمەگىن! وسى ارمانىڭ قۇدايدىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ، قالتقىسىز ورىندالاتىن بولسىن! ال ەندى ءشايىڭدى ءىشىپ بولساڭ، مەكتەبىڭە جونەل، ءبىزدىڭ سۇيىكتى بولاشاق دارىگەر، – دەپ كۇلىپ، جارقىندى اسىقتىرىپ جولعا سالدى.

***

ارادا ءۇش جىل وتكەنەن كەيىن جارقىن مەكتەپتى التىن مەدالمەن ءبىتىرىپ، ءوزىنىڭ قالاۋى بويىنشا الماتىداعى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ۋنيەرسيتەتتە جەتى جىل وزات وقىپ، مەملەكەتتىڭ بولاشاق باعدارلاماسى بويىندا ەمتيحان تاپسىرىپ گەرمانيانىڭ بەرلين قالاسىنداعى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ سىرتقى اۋرۋلار فاكۋلتەتىندە وقۋعا اتتانادى. وندا ءۇش جىل وقىپ، مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى بولادى. ول زەتتەگەن «ادام ومىرقاسىنىڭ زاقىمدالۋى جانە دەنەسىنىڭ سالدانۋى» دەگەن عىلىمي ەڭبەگى گەرمانيادا جوعارى باعالانىپ، مەديتسينا عىلىمىنىڭ ەڭ جوعارعى سىيلىعىن الدادى. «جارقىن،  بىزدە قالىپ جالعاستى جۇمىس جاساي بەرگىن؟!» دەگەن ۇستازدارىنىڭ وتىنىشىنە كونبەگەن ول ءوز وتانى قازاقستانعا ورالىپ، الماتىداعى شەتەلمەن بىرىكەن مەديتسينا ينستيتۋتىنا جۇمىسقا تۇرادى.

ول بۇل جاڭا جۇمىستا جاسالاتىن ەڭ العاشقى وپەراتسياعا پاتسيەنت رەتىندە اكەسى ساناتتى تاڭدايدى. وپەراتسيا وتە كۇردەلى بولىپ، ءتورت ساعات جالعاسقانىمەن، وتا وتە ءساتتى وتەدى. بۇكىل ءباسپاسوز بەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بۇل جاڭالىقتى بۇكىل الەمگە سەنساتسيا رەتىندە جاريالايدى.

ون بەس جىلداي سال بولىپ، ارباعا تاعىلعان سانات ون بەس كۇندە اياعىنان تىك تۇرىپ، ءتورت مۇشەسى ساۋ ادامادار قاتارىنا قوسىلادى. وسىدان كەيىن دە كوپتەگەن سال ادامدارعا وپەريتسيا جاساعان جارقىننىڭ حيروگيالىق شەبەرلىگى مەن ونىڭ وڭ ناتيجەسى بۇكىل الەمدى موينداتادى. امەريكا، گەرمانيا، انگەليا، فرانتسيا، جاپاونيا، سينگاپور، وڭتۇستىك كورەيا جانە قىتاي سەكىلدى ەلدەردىڭ مەديتسينا ورتالىقتارى ونى ۇسىنىسپەن شاقىرىپ وتە قيىن، كۇردەلى وپەراتسياعا قاتىستىراتىن بولادى...

جارقىن وزىمەن بىرگە ىستەيتىن دارىگەر قىزبەن ماحابباتتاسىپ وتاۋ كوتەرەدى. سانات پەن نۇرسارا جالاعاش اۋىلىنان الماتىعا كوشىپ كەلىپ ءبارى بىرگە تۇرادى. جارقىننىڭ كەلىنشەگى ءۇش ەم بوسانىپ، اكە-شەشەسىنە نەمەرە سۇيدىرەدى. جارقىننىڭ ەل يگىلىگىنە جاساعان جاقسىلىعىن ەستىگەن سايىن سانات پەن نۇرسارا: «امان بول بالام! سەن بىزگە عانا ەمەس، حالقىڭا كەرەك ادامسىڭ!» دەپ ونىڭ تىلەۋىن تىلەپ، نەمىرەلەرىن باعىپ مارقايىپ جۇرەتىن بولدى.

ساناتتىڭ ءبىر تال جاپىراعى، وسىلاي ءوسىپ كوپ جاپىراققا اينالدى. ءومىر  دەگەن وسىنداي الما-كەزەك دۇنيە ەكەن.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz