جاقىندا رەسەيدiڭ ەكاتەرينبۋرگ قالاسىندا شەكارالىق ىنتىماقتاستىق جونiندەگi iسكەرلiك كەڭەستiڭ پلەنارلىق وتىرىسى ءوتتi. وندا قازاقستانداعى تەندەرلەر مەن مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋعا رەسەي مەن بەلارۋستiڭ كەز كەلگەن زاڭدى تۇلعاسى، ياعني كاسiپكەرi قاتىسا الاتىنى تۋرالى ءسوز قوزعالدى.
ەگەر بۇل باستاما زاڭدى كۇ­شiنە ەنسە، قاڭتاردان باستاپ قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا، مەملەكەتتiك iسiنە كەدەندiك وداققا مۇشە ەلدەر باس سۇعا باس­تايدى. بۇل ورىندا باسى قىلتياتىن باستى ماسەلە – قا­زاقستان ەكونوميكاسىنا، ەكونوميكالىق تاۋەلسiزدiگiنە قاۋiپ-قاتەر تونە­تiن­i. ءسوز جوق، اتال­عان ءۇش ەلدiڭ نارىعىندا قاراما-قايشىلىقتار جەتiپ ارتىلادى. ەندi عانا ءتاي-ءتاي باسىپ كەلە جاتقان قازاقستاندىق كاسiپكەر­لەر، ماسەلەن، الەم نارىعىندا ويىپ تۇرىپ ورىن العان رەسەيلiك كاسiپكەرلەرمەن يىق تiرەسiپ، ءبا­سەكەگە تۇسە الا ما؟ ەگەر قازاقستاننىڭ مەملەكەتتiك ساتىپ الۋ جۇيەسiنە رەسەيلiك جانە بەلا­رۋس­تiك كاسiپورىندار قاتىسسا، ءالi اياقتان تiك تۇرىپ ۇلگەرمەگەن قازاقستاندىق كا­سiپكەرلەردiڭ كۇنi نە بولماق؟
جاۋىردى جابا توقىپ نە كەرەك، كەدەندiك وداققا كiرەتiن ەل­دەردiڭ ەكونوميكاسىندا بiرiنە-بiرi قاراما-قايشى كەلەتiن تالاپتار شاش ەتەكتەن. ايتالىق، رەسەيدiڭ زاڭدارىنىڭ قازاقستان زاڭدارىنان ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. اكiمشiلiك تالاپتارى دا، مەملەكەتتiك سالىقتارى دا ءار باسقا. مۇندايدا رە­سەيدiڭ، نە بەلارۋستiڭ كاسiپ­كەرلەرi قازاقستاننىڭ تەندەرلە­رiنە، مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋ iسiنە ارالاسۋى ءجون ەمەس.

جاقىندا رەسەيدiڭ ەكاتەرينبۋرگ قالاسىندا شەكارالىق ىنتىماقتاستىق جونiندەگi iسكەرلiك كەڭەستiڭ پلەنارلىق وتىرىسى ءوتتi. وندا قازاقستانداعى تەندەرلەر مەن مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋعا رەسەي مەن بەلارۋستiڭ كەز كەلگەن زاڭدى تۇلعاسى، ياعني كاسiپكەرi قاتىسا الاتىنى تۋرالى ءسوز قوزعالدى.
ەگەر بۇل باستاما زاڭدى كۇ­شiنە ەنسە، قاڭتاردان باستاپ قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا، مەملەكەتتiك iسiنە كەدەندiك وداققا مۇشە ەلدەر باس سۇعا باس­تايدى. بۇل ورىندا باسى قىلتياتىن باستى ماسەلە – قا­زاقستان ەكونوميكاسىنا، ەكونوميكالىق تاۋەلسiزدiگiنە قاۋiپ-قاتەر تونە­تiن­i. ءسوز جوق، اتال­عان ءۇش ەلدiڭ نارىعىندا قاراما-قايشىلىقتار جەتiپ ارتىلادى. ەندi عانا ءتاي-ءتاي باسىپ كەلە جاتقان قازاقستاندىق كاسiپكەر­لەر، ماسەلەن، الەم نارىعىندا ويىپ تۇرىپ ورىن العان رەسەيلiك كاسiپكەرلەرمەن يىق تiرەسiپ، ءبا­سەكەگە تۇسە الا ما؟ ەگەر قازاقستاننىڭ مەملەكەتتiك ساتىپ الۋ جۇيەسiنە رەسەيلiك جانە بەلا­رۋس­تiك كاسiپورىندار قاتىسسا، ءالi اياقتان تiك تۇرىپ ۇلگەرمەگەن قازاقستاندىق كا­سiپكەرلەردiڭ كۇنi نە بولماق؟
جاۋىردى جابا توقىپ نە كەرەك، كەدەندiك وداققا كiرەتiن ەل­دەردiڭ ەكونوميكاسىندا بiرiنە-بiرi قاراما-قايشى كەلەتiن تالاپتار شاش ەتەكتەن. ايتالىق، رەسەيدiڭ زاڭدارىنىڭ قازاقستان زاڭدارىنان ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. اكiمشiلiك تالاپتارى دا، مەملەكەتتiك سالىقتارى دا ءار باسقا. مۇندايدا رە­سەيدiڭ، نە بەلارۋستiڭ كاسiپ­كەرلەرi قازاقستاننىڭ تەندەرلە­رiنە، مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋ iسiنە ارالاسۋى ءجون ەمەس.
كەدەندiك وداقتىڭ مەملەكەت­تiڭ تاۋەلسiزدiگiن شەكتەيتiنi جونiندە قانشا رەت جازىلدى، قان­شا رەت ايتىلدى. قوعامدا قارسىلىق تا بار. دەگەنمەن، قا­زاق بيلiگi دەگەنiنەن تايماي، قۇلدىق قامىتقا ءوزi بارىپ باسىن سۇعۋدا. مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋعا وزگە ەلدەردiڭ كاسiپكەر­لەرiن ارالاستىرىپ، زاڭداستىرۋ سول قامىتقا الىپ باراتىن جولدىڭ بiرi ەكەنi بەسەنەدەن بەلگiلi بولسا دا، دەگەنiنەن قايتار ەمەس.
قازاق كاسiپكەرلەرi رەسەيلiك، نە بەلارۋستiك ارiپتەستەرiمەن باسەكەگە تۇسە المايدى. بۇل ءۇشiن كاسiپكەرلەردi ايىپتاپ، سوگۋدەن اۋلاقپىز. ويتكەنi وتاندىق كاسiپكەرلەر ءالi ەتەك-جەڭiن جيناپ ۇلگەرگەن جوق. وزگە ەل بىلاي تۇرسىن، ءوزارا باسەكە­لەس­تiكتi قالىپتاستىرا الماي كەلەدi. سەبەبi بۇگiنگە دەيiن كاسiپكەر­لiكتi دامىتۋ ءۇشiن جاعداي جاسالعان جوق. ال مەملە­كەتتiك ساتىپ الۋلاردى كورشiگە ۇلەستiرiپ بەرسەك، قازاقستاندىق كاسiپكەر­لەردiڭ كۇنi قاراڭ بولماق. قازiرگi تاڭدا وتاندىق كاسiپكەرلەردiڭ كادەسiنە جاراپ تۇرعان دا – وسى مەملەكەتتiك ساتىپ الۋلار. سوندىقتان اۋەلi وتاندىق كاسiپكەر­لەردi قولداپ، ولارعا جاعداي جاسامايىنشا، مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋعا كiرمەلەردi ارالاستىرۋ ۇلكەن قاتەلiك.
«اتامەكەن» كاسiپكەرلەر ۇلت­تىق پالاتاسىنىڭ باسقارما ءمۇ­شەسi تيمۋر نازحانوۆتىڭ پiكiرiن­شە، كاسiپكەرلەردiڭ ۇلكەن نارىققا قادام باسۋى ءۇشiن مەم­لەكەتتiك قاداعالاۋ مەن دەمەۋ اۋاداي قاجەت. ەلiمiزدەگi تەندەرلەر مەن مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋعا رەسەي مەن بەلارۋس­تiڭ كەز كەلگەن زاڭدى تۇلعاسى قاتىسسا، ءسوز جوق، كاسiپ­كەرلەر­دiڭ باسەكەلەستiگi نىعايادى. دەگەنمەن، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ۇردiستەرiنە سىن-قاتەر ءتو­نەدi.
بەسiكتەگi بالاعا دا ايان، بۇل وزگەرiسكە قازاقستاندىق كاسiپ­كەر­لەر دايىن ەمەس. ال ءوندiرiسi دامىعان، وڭ سولىن تانىپ، تاۋارلارىن ەكسپورتتاپ داعدىلانعان رەسەي مەن بەلارۋس بۇل باستامانى قوس قولداپ قولدايتىنى انىق. ەكi ورتادا دەلدال بولىپ، وزگەنiڭ تاۋارىن الىپ، ساتىپ قانا جۇرگەن قازاقستاندىق كاسiپكەرلەر مۇنداي باسەكەگە توتەپ بەرە المايدى. ەگەر كەدەن وداعى شەڭبەرiندە وزگە ەلدەردiڭ كاسiپكەرلەرi قازاقستاننىڭ مەملەكەتتiك ساتۋ-ساتىپ الۋعا كiرۋ ءۇشiن زاڭدى قۇقىققا يە بولسا، قازاقستاندىق كاسiپكەر­لەردi تاپتاپ كەتەتiنi ءسوزسiز. سەبەبi وتاندىق كاسiپكەرلەر، وداقتاس ەلدەردiڭ نارىعىن جاۋلاۋعا ءالi قاۋقارسىز.
مامانداردىڭ پiكiرiنشە، جىعىلعانعا جۇدىرىق، قازاقستاندا دا، رەسەي جانە بەلارۋستا دا جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق جايلاپ كەتكەن. اسiرەسە، قازاق جەرiندەگi بۇل iندەتتiڭ تامىرلاپ كەتكەنi سونشا، شەكتەۋ قويۋعا قۇزىرلى ورگانداردىڭ ءوزi دارمەنسiز. مۇندايدا ءوز ەلiندە عانا ەمەس، الەم نارىعىندا ورنىن تاۋىپ ۇلگەرگەن وداقتاس كاسiپكەرلەردiڭ قازاق كاسiپكەرلەرiن شاڭىندا قالدىرۋى ابدەن مۇمكiن. ماماندار بۇل بiرiنشiدەن، قازاقستانداعى جەمقورلىقتىڭ ودان ءارi جايىلۋىنا الىپ كەلسە، ەكiنشiدەن وتاندىق ەكونوميكانىڭ قۇلدىراۋى­نا سوقتىراتىنىن دا جاسىرمايدى. سونداي-اق، وزگە ەلدەردiڭ كاسiپكەرلەرiن مەملەكەتتiك تەندەرگە ارالاستىرۋدان بۇرىن، قازاقستاندىق كاسiپكەرلەردi مەملەكەتتiك تۇرعىدان بارىنشا قولداپ، قۋاتتاپ اياقتان تiك تۇرعىزعان ابزال دەيدi.

د.دابىلبەك.
"جاس الاش" گازەتى