اقوردادا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەستىڭ وتىرىسى ءوتىپ جاتىر. 

اتالعان جيىندا مەملەكەت باسشىسى نە دەدى؟ قاراڭىز:

«الدىمەن، بارشاڭىزدى عىلىم كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! سىزدەر ارقىلى قازاقستان عالىمدارىنا جىلى لەبىزىمدى جەتكىزگىم كەلەدى. شىن مانىندە، بۇگىنگى مەرەكەلىك كۇن – قوعامىمىزداعى ەرەكشە ءسات، سەبەبى بۇل كۇن عۇلاما عالىم، زاڭعار تۇلعا قانىش ساتباەۆتىڭ تۋعان كۇنىمەن تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر. ءدال بۇگىن اكادەميك قانىش ساتباەۆتىڭ تۋعانىنا 125 جىل تولدى. ءبىز ۇلى ابايدى قازاق رۋحانياتىنىڭ تەمىرقازىعى، احمەت بايتۇرسىنۇلىن ۇلت ۇستازى دەيمىز. ال قانىش ساتباەۆتى قازىرگى قازاق عىلىمىنىڭ اتاسى دەۋگە بولادى.

وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قانىش يمانتايۇلى ساتباەۆ – حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى. ەلىمىز ءالى كۇنگە دەيىن ونىڭ عىلىمي جاڭالىقتارىنىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىر. ايگىلى عالىمنىڭ مەرەيتويىن جوعارى دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى.

مەنىڭ تاپسىرماممەن كوپتەگەن ءىس-شارا وتكىزىلەدى. ءبىز، ءبىر جاعىنان، ۇلى عالىمعا شىنايى قۇرمەت كورسەتەمىز. ەكىنشى جاعىنان، ءبىلىم-عىلىم كۋلتىن قالىپتاستىرۋ جولىندا ماڭىزدى قادام جاسايمىز. ەڭ باستىسى، ەلىمىز ساتباەۆ سالعان سارا جولدى جالعاستىرۋى قاجەت.

ءبىز «عىلىم» تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا، ەڭ الدىمەن، ۇلى عالىم قانىش ساتباەۆتىڭ ەسىمى ويعا ورالادى. بۇل – زاڭدىلىق. مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قايتا يەلەنگەن ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى ەلىمىز عانا ەمەس، بۇكىل الەمنىڭ عىلىمي قاۋىمداستىعى ماقتان تۇتاتىن قانىش ساتباەۆتىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. بۇل كەزدەيسوقتىق ەمەس»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«ەڭ الدىمەن، مەن ەلىمىزدەگى قازىرگى احۋالعا توقتالىپ وتكىم كەلەدى. جاعدايدى كورىپ، ءبىلىپ وتىرسىزدار، ايماقتاردا سەكسەن جىل بولماعان جويقىن سۋ تاسقىنى بولىپ جاتىر. كوپتەگەن ەلدى مەكەندى قارعىن سۋ باستى. جالپى احۋال وتە كۇردەلى.

قازىر ۇكىمەت بارلىق قاجەتتى شارالاردى جەدەل تۇردە قابىلداپ جاتىر. ءتيىستى تاپسىرمالاردى بەردىم، جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرمىز. تابيعاتتىڭ توسىن مىنەزىنەن باسقا دا ەلدەر زارداپ شەگۋدە. الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە جەر سىلكىنىسى، ءورت، سۋ تاسقىنى بولىپ جاتىر. ءبىر سوزبەن، جاھاندىق كليمات وزگەرىپ، تابيعي اپاتتار جيىلەپ كەتتى.

1980-1985 جىلدارى الەمدە 1700-گە جۋىق تابيعي اپات بولعان. ال 2010-2015 جىلدارى اپاتتاردىڭ سانى 3700-دەن اسقان. ياعني از ۋاقىتتىڭ ىشىندە تابيعي اپات سانى ەكى ەسە كوبەيدى. جارتىسىنا جۋىعى – سۋعا قاتىستى اپاتتار. ارينە، بۇل – بۇكىل ادامزاتقا ءتونىپ تۇرعان وتە ۇلكەن قاتەر. سوندىقتان مۇنداي اپاتتاردىڭ الدىن الىپ، ازاماتتاردىڭ اماندىعىن قامتاماسىز ەتۋ – اسا ماڭىزدى مىندەت. عىلىم – بۇل مىندەتتى ىسكە اسىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى»، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ. 

«اسىرەسە، ەلىمىزدە بولىپ جاتقان سۋ تاسقىنى كەزىندە بىلىكتى ماماندار مەن عالىمداردىڭ تاپشىلىعى ايقىن سەزىلىپ وتىر. مەن عىلىمدى دامىتۋ تۋرالى ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن. ارينە، عىلىمدى ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر جىلدا دامىتىپ جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس. ۇزاق ۋاقىت تاباندى جۇمىس ىستەۋ كەرەك.

وكىنىشكە قاراي، قازاقستاندا ونداعان جىل بويى عىلىمعا جەتە ءمان بەرىلگەن جوق. شىنىن ايتۋ كەرەك. ەلىمىزدىڭ بۇرىنعى عىلىمي الەۋەتى مەن ينفراقۇرىلىمىن جوعالتىپ الدىق. 40 مىڭ عالىم 90-شى جىلدارداعى قيىن كەزەڭدە عىلىمنان مۇلدە قول ءۇزدى. كەيبىر ينستيتۋتتار ساقتالىپ قالعانىمەن، جالپى عىلىم ءبىرتۇتاس جۇيە رەتىندە قاتتى السىرەپ كەتتى. وسىنىڭ سالدارى ەندى كورىنىپ جاتىر. ءبىز ەلىمىزدىڭ عىلىمي الەۋەتىن قالپىنا كەلتىرۋىمىز كەرەك.

ال سۋ تاسقىنىنا ورالساق، الدىمىزدا تۇرعان مىندەتتەر – وتە كۇردەلى، اۋقىمدى. اپاتتان زارداپ شەككەن ازاماتتارعا بارلىق قاجەتتى جاعدايدى جاساۋىمىز كەرەك. بۇل – قوماقتى قاراجاتتى تالاپ ەتەتىن جۇمىس. بىراق ءبىز حالىقتىڭ الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىمىزدى تولىعىمەن ورىندايمىز. بۇل – پارىز. مەن ءۇشىن بۇل – ەڭ ماڭىزدى جانە ءدال قازىرگى كەزدەگى ەڭ قاجەتتى جۇمىس»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«تۇپتەپ كەلگەندە، قازاقستاندى وركەندەگەن ەلگە اينالدىرۋ – بارىمىزگە ورتاق مىندەت. جاڭا عانا ءسوز سويلەگەن عالىمدار بىرقاتار سالماقتى وي ايتتى. باستامالاردى مۇقيات سارالايمىز. ۇتىمدى ۇسىنىستار مىندەتتى تۇردە جۇمىس بارىسىندا ەسكەرىلەدى.

قازىر عىلىمعا ارقا سۇيەگەن مەملەكەتتەر الەمنىڭ دامۋ كوشىن باستاپ تۇر. ءبىز سول ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن عىلىمعا ايرىقشا ءمان بەرۋىمىز كەرەك، ياعني عىلىمدى قارقىندى دامۋدىڭ توتە جولى رەتىندە قاراستىرۋىمىز كەرەك.

احمەت بايتۇرسىنۇلى «وزعاندارعا جەتۋ كەرەك، جەتكەندەردەن وزۋ كەرەك» دەگەن ەكەن. بۇدان ءبىر عاسىر بۇرىن ايتىلعان ءسوز قازىر، اسىرەسە، وزەكتى.

سوڭعى جىلدارى عىلىم سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن ءبىرشاما جۇمىس اتقارىلدى. ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنا مەملەكەتتىك مارتەبە بەرىلدى. پرەزيدەنت جانىنان عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەس قۇرىلدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«بىلتىر عىلىمعا ءۇش جىلدىڭ ىشىندە 625 ميلليارد تەڭگە قارجى ءبولۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. مەملەكەت الداعى ۋاقىتتا دا بۇل قاراجاتتىڭ كولەمىن كوبەيتە بەرەدى.

قازىر عالىمداردىڭ جالاقىسى ەكى ەسە كوبەيدى. وزىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينفراقۇرىلىمىن قالىپتاستىرۋعا قوماقتى قارجى ءبولىنىپ جاتىر. دوكتورانتۋرادا وقۋعا ارنالعان ءبىلىم گرانتتارىنىڭ سانى ارتتى. عالىمدارعا الەمنىڭ وزىق عىلىمي ورتالىقتارىندا تاجىريبەدەن ءوتۋ ءۇشىن زور مۇمكىندىك بەرىلىپ وتىر. جاس زەرتتەۋشىلەردى قولداۋ شارالارى كۇشەيتىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە عىلىممەن اينالىسىپ جۇرگەن جاستاردىڭ سانى كوبەيىپ كەلەدى.

ايماقتاردا شەتەلدىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ فيليالدارى اشىلدى. بىراق بۇل شارالارمەن شەكتەلىپ قالۋعا بولمايدى. ەلىمىز تۇراقتى دامۋى ءۇشىن وزگەرىستەرگە تەز بەيىمدەلىپ، تىڭ مۇمكىندىكتەردى ۇتىمدى پايدالانۋ وتە ماڭىزدى. بۇل – ستراتەگيالىق مىندەت. وسى ورايدا مەملەكەت عالىمدارعا، ساراپشىلارعا، ەل ەكونوميكاسىنا جاڭاشىلدىق اكەلەتىن ماماندارعا زور ءۇمىت ارتادى. ولارعا ايرىقشا ميسسيا جۇكتەلەدى. سول ءۇشىن دە عىلىمي الەۋەتىمىزدى نىعايتا بەرەمىز»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«بارلىق سالاعا يننوۆاتسيالىق تاسىلدەر ەنگىزۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسايمىز. سوندىقتان بىرقاتار وزەكتى ماسەلەنى نازارعا الۋىمىز كەرەك.

ءبىرىنشى. عىلىمنىڭ الەۋەتىن تەحنوگەندىك جانە تابيعي اپاتتاردى بولجاۋ، كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن بارىنشا پايدالانۋ ماڭىزدى.

عىلىمدى مەملەكەت دامۋىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنەن بولە-جارا قاراستىرۋعا بولمايدى. ونى ەل مەن قوعام يگىلىگى ءۇشىن ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت. عىلىم دەرەكسىز، ياعني ابستراكتىلى ەمەس، ناقتى قولدانبالى، كۇندەلىكتى ومىردە پايداسى مول سالا بولۋعا ءتيىس. عىلىمي نەگىزسىز جاسالعان شارۋانىڭ سالدارى اۋىر بولۋى مۇمكىن. مۇنى ءومىردىڭ ءوزى دالەلدەپ وتىر.

اپاتتى عىلىمي تۇرعىدان بولجاۋ، ونىڭ ىقتيمالدىعى مەن اسەرىنىڭ اۋقىمىن دەر كەزىندە باعالاۋ وتە ماڭىزدى. سۋ تاسقىنى، ورمان ءورتى جانە الماتىداعى جەر سىلكىنىسى وسىنى ايقىن اڭعارتتى. اشىعىن ايتساق، توتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋ ىسىندە ايتارلىقتاي ولقىلىقتار بار. بۇل – جىلدار بويى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر. ەڭ الدىمەن – بىلىكتى مامانداردىڭ تاپشىلىعى. ءتيىستى عىلىمي قورىتىندى ساپالى جاسالمايدى. سوندىقتان جۇمىس ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ كەرەك»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«تارازداعى گيدرومەليوراتيۆتىك-قۇرىلىس ينستيتۋتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادىق. وقۋ ورنىن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق تۇرعىدان تولىق جابدىقتاۋ كەرەك. سەيسمولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جاعدايى دا ءماز ەمەس. ۇكىمەتكە وسى ينستيتۋتتىڭ عىلىمي الەۋەتىن ارتتىرۋعا قاتىستى ناقتى ۇسىنىستار دايىنداۋدى تاپسىردىم. سونداي-اق سەيسمولوگيانى جانە سەيسميكالىق رەجيمدى باقىلاۋ قۇرالدارىن دامىتۋ بويىنشا پايدالى ۇسىنىستار ازىرلەنۋگە ءتيىس.

مەنىڭ تاپسىرماممەن الماتى اۋماعىنا ارنايى سەيسمولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلەدى. اكىمدىك ءۇش جىلدىق زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قارجى بولەدى. ەنەرگەتيكالىق اپاتتى، ەپيدەميانى، قۋاڭشىلىقتى بولجاۋ جانە ونىڭ الدىن الۋ ماسەلەسى اسا ماڭىزدى. جاۋاپتى مينيسترلىكتەر ءتيىستى سالانى، ال اكىمدىكتەر ايماقتاردى دامىتۋ باعدارلامالارىن قايتا قاراۋى كەرەك. اسىرەسە، توتەنشە جاعداي تۋىنداۋ قاۋپى بار-جوعىن مۇقيات زەرتتەۋ قاجەت. بۇل جۇمىسقا عىلىمي قاۋىمداستىقتى جۇمىلدىرعان ءجون. ياعني گيدرولوگيا، كليماتولوگيا، گەوگرافيا، ينجەنەريا جانە وزگە دە سالا ماماندارىن تارتۋ قاجەت.

تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى، مەملەكەتتىك ورگاندار بارلىق ىستە، ەڭ الدىمەن، ساپالى عىلىمي قورىتىندىعا سۇيەنۋى كەرەك. بۇل – وتە ماڭىزدى مىندەت. شەشىمدەر ابدەن پىسىقتالىپ، ناقتى نەگىزدەلىپ بارىپ، قابىلدانۋعا ءتيىس. تالداۋ جۇرگىزىپ، احۋالدى بولجاۋ ءۇشىن عالىمداردىڭ قولىندا، زەرتتەۋ ورتالىقتارىندا قاجەتتى قۇرال-جابدىقتار بولۋعا ءتيىس»، - دەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

***

«جاڭا ايتقانىمداي، سوڭعى جىلدارى الەمدە تابيعي جانە تەحنوگەندىك اپاتتاردىڭ سانى كۇرت كوبەيدى. ياعني جاھاندىق يندۋستريالاندىرۋ مەن ۋربانيزاتسيا ۇدەرىسى كليماتتىڭ وزگەرۋىنە تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر. كەيبىر بولجامعا قاراساق، بۇل ءۇردىس الداعى بەس جىلدا الەم ەكونوميكاسىنا شامامەن بەس تريلليون دوللار شىعىن اكەلەدى. سوندىقتان قورشاعان ورتانى قورعاۋ – ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى.

يۋنەسكو شەشىمىمەن 2020 جىلى الماتىدا قۇرىلعان وڭىرلىك گلياتسيولوگيالىق ورتالىق كليماتتاعى وزگەرىستەردى زەرتتەۋگە زور ۇلەس قوسىپ كەلەدى. عالىمدارىمىز مۇزدىقتاردىڭ ەرۋىن زەرتتەپ قانا قويماي، سەلدەن جانە مۇزداق كولدەردەن كەلەتىن قاۋىپكە قارسى قورعانىسىمىزدىڭ وسال تۇستارىن كۇشەيتۋ جولدارىن دا ىزدەيدى.

گلياتسيولوگيالىق ورتالىقتىڭ الەۋەتىن تولىق پايدالانۋ قاجەت. ۇكىمەت ورتالىقتى عيماراتپەن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتىن شەشىپ جاتىر. ەندى قازاقستان ۇكىمەتى مەن يۋنەسكو اراسىنداعى گلياتسيولوگيالىق ورتالىقتىڭ قىزمەتى تۋرالى كەلىسىمدى ۇزارتۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارۋ قاجەت. سەبەبى ونىڭ مەرزىمى بيىل اياقتالادى.

بۇۇ اياسىندا 2026 جىلى قازاقستاندا ايماقتىق كليمات ءسامميتى وتەدى. بۇل ماڭىزدى ءىس-شارا حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ نازارىن مۇزدىقتاردىڭ ەرۋى، وزەندەر مەن كولدەردىڭ تايازدانۋى، شولەيتتەنۋ، جەردىڭ توزۋى سياقتى پروبلەمالارعا اۋدارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سامميتكە دايىندىقتى قازىردەن باستاۋ كەرەك. بۇل جيىن وڭىرلىك جانە جاھاندىق ەكولوگيالىق سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋ ءۇشىن عالىمداردىڭ، ساراپشىلاردىڭ، ساياساتكەرلەردىڭ كۇش-جىگەرىن جۇمىلدىرۋعا ىقپال ەتەتىنىنە سەنىمدىمىن»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«ەكىنشى. عىلىم ەكونوميكانىڭ قارقىندى دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزۋگە ءتيىس.

ۇلتتىق ەكونوميكانى يندۋستريالاندىرۋ ءۇشىن قابىلدانىپ جاتقان شارالارعا قاراماستان، ونىڭ شيكىزاتتىق سيپاتى اسا وزگەرە قويعان جوق. ۇكىمەتكە ەكونوميكانىڭ جاڭا مودەلىن قۇرۋ مىندەتى جۇكتەلدى. قوسىلعان قۇننىڭ ورنىقتى تىزبەگى ونىڭ نەگىزىنە اينالۋى كەرەك. بۇل باعىتتا مۇناي سەرۆيسى مەن مۇناي حيمياسى سالالارىنىڭ (پلاستيك، كومىرتەكتى نانوتۇتىكشەلەر، كومىرتەكتى تالشىقتار، گرافەن ءوندىرىسى) الەۋەتى زور.

كەڭەستىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىندا مەن ۇكىمەتكە عىلىمي ينستيتۋتتار مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ رەسۋرستارىن جۇمىلدىرا وتىرىپ، عىلىمنىڭ اشىق ءارى قولدانبالى مودەلىنە كوشۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى ىسكە اسىرۋدى تاپسىرعان ەدىم. عىلىمي جوبالاردا اكادەميالىق سۇرانىستار عانا ەمەس، ەل دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارى مەن ەكونوميكانىڭ قاجەتتىلىكتەرى دە ەسكەرىلۋى كەرەك. ول ءۇشىن ۇزدىك حالىقارالىق تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ، زەرتتەۋدىڭ ناقتى باسىمدىقتارىن ايقىنداۋ قاجەت»، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

***

«عىلىمي ازىرلەمەلەردى كوممەرتسيالاندىرۋدىڭ ءمانى زور. مىسالى، عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىن تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىنداعى شىعىنداردى ازايتۋ، رەسۋرس ۇنەمدەيتىن تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، سونداي-اق كليماتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، جولداردى جوندەۋ جانە سالۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولادى. «قاراپايىم زاتتار تۋرالى عىلىم» بەلسەندى دامۋعا ءتيىس. ول ءۇشىن عىلىمي قوعامداستىق پەن بيزنەس اراسىنداعى ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ ءتيىمدى تەتىكتەرىن جولعا قويۋ قاجەت.

اكىمدىكتەر جانىنان وسى باعىتتاعى مىندەتتەردى شەشۋگە ىقپال ەتەتىن عىلىمي كەڭەستەر قۇرعان ءجون. عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىن وندىرىسكە كەڭىنەن ەنگىزۋ پروتسەسىنە ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندەگى ءىرى كاسىپورىندار تارتىلۋعا ءتيىس.

بۇگىنگى كورمەدە مەن عالىمدارىمىزدىڭ ءونىمدى قايتا وڭدەۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا قوسقان ناقتى ۇلەسىن كورسەتەتىن بىرقاتار جوبامەن تانىستىم. مۇنداي ءساتتى تاجىريبەنى كەڭىنەن تاراتۋ كەرەك. بۇل ىسكە ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندەگى ءىرى ءوندىرىس كومپانيالارىنىڭ قاتىسۋى ماڭىزدى. ۇكىمەت عىلىم سالاسىنداعى شىعىندارعا سالىقتىق جانە ينۆەستيتسيالىق جەڭىلدىكتەر بەرۋ ارقىلى بيزنەستى ىنتالاندىرۋدى جالعاستىرعانى ءجون»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«وتاندىق عىلىمنىڭ الدىندا قازاقستان ەكونوميكاسىن دەكاربونيزاتسيالاۋعا بايلانىستى ماڭىزدى مىندەت تۇر. دامىعان ەلدەردىڭ كوبى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنە قاتىستى جوبالاردى بەلسەندى ىسكە اسىرۋدا. سونداي-اق ولار كومىرتەكسىز دامۋعا كوشىپ، جاڭا ەكونوميكالىق كلاستەرلەر قۇرۋ ءۇشىن قاجەتتى تەحنولوگيالىق الەۋەتكە يە. بۇل سالاداعى جاھاندىق ۇردىستەر كوشىنەن قالماۋ ءۇشىن بىزگە ءوز ەرەكشەلىكتەرىمىز ەسكەرىلگەن ءتول عىلىمي ازىرلەمەلەر قاجەت.

وسى رەتتە جەرىمىزدىڭ قازبا بايلىعى بۇرىنعىشا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمىنىڭ نەگىزى بولىپ قالا بەرەتىنىن ەستەن شىعارماعان ءجون. سوندىقتان تابيعي رەسۋرستاردى، سونىڭ ىشىندە كومىرسۋتەگىلەر مەن سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى ءوندىرۋ سالاسىنا وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ كەرەك. ىزدەۋ-بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلى بولۋىنا ءمان بەرىپ، جاڭا كەن ورىندارىن اشۋ قاجەت. ول ءۇشىن گەولوگيا عىلىمىن ساپالى دامىتۋ ماڭىزدى.

جالپى، بۇكىل وتاندىق عىلىمنىڭ الەۋەتى باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتارىمىزدى ءتيىمدى پايدالانۋعا جانە عىلىمدى قاجەت ەتەتىن جاڭا سەكتورلاردى كەڭىنەن يگەرۋگە باعىتتالۋعا ءتيىس»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«ءۇشىنشى. جاساندى ينتەللەكتىنى جەدەل دامىتۋ قاجەت.

عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسس جاھاندىق ەكونوميكانىڭ سيپاتى مەن ادامداردىڭ تۇرمىس سالتىنىڭ جىلدام وزگەرۋىنە ىقپال ەتىپ وتىر. كۇنى كەشە عانا قيال-عاجايىپ بولىپ كورىنگەن تەحنولوگيالار بۇگىن شىندىققا اينالۋدا. مۇنداي جاعدايدا ەلىمىزدىڭ تەحنولوگيالىق جانە عىلىمي-يننوۆاتسيالىق دەربەستىگىن نىعايتۋ ءۇشىن بىزگە بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانۋ ماڭىزدى.

جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋدىڭ پەرسپەكتيۆاسى زور. كەيبىر باعالاۋلار بويىنشا جاساندى ينتەللەكت 2030 جىلعا قاراي الەمدىك ءجىو-ءنىڭ 7 پايىزىن قامتاماسىز ەتەدى. ال 2027 جىلعا قاراي جاھاندىق جاساندى ينتەللەكت نارىعىنىڭ كاپيتاليزاتسياسى 400 ميلليارد دوللاردان اسادى.

بۇكىل الەمدە جاساندى ينتەللەكت ادام ەڭبەگىن الماستىرىپ جاتىر. مەديتسينالىق دياگنوستيكا جانە زاڭگەرلىك كەڭەس بەرۋ سياقتى كۇردەلى سالالاردا دا كەڭىنەن قولدانىلا باستادى. ءتىپتى، نەيروجەلىلەر سۋرەت سالىپ، مۋزىكا، ولەڭ جازادى»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكت قاۋىپسىزدىك جۇيەسى، مەديتسينا، بانك قىزمەتى، لوگيستيكا، ءبىلىم بەرۋ سالالارىنا ويداعىداي ەنگىزىلىپ جاتىر. وسى تەحنولوگيانى مەڭگەرگەن مىقتى كومپانيالار دا پايدا بولدى. سوعان قاراماستان، جاساندى ينتەللەكت يندۋسترياسىن ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەت كەشەندى قولداۋ كورسەتۋى كەرەك. مالىمەتتەر مەن تەحنولوگيالىق ينفراقۇرىلىم بارىنشا قولجەتىمدى بولۋى كەرەك. سوندىقتان قولايلى ەكوجۇيە قالىپتاستىرۋ قاجەت.

سونىمەن قاتار بىزگە جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتاتىن ءتيىستى ينستيتۋتتار كەرەك. قازىر ۇكىمەت جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋ ستراتەگياسىن جانە تسيفرلىق كودەكستى ازىرلەپ جاتىر.

بۇل قۇجاتتار اتالعان سالاداعى زەرتتەۋ جۇمىستارىنا جانە ازىرلەمەلەردى ءىس جۇزىندە قولدانۋعا جاعداي جاساۋى كەرەك. سونداي-اق بيزنەس پەن جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن تەحنولوگيالىق ينفراقۇرىلىمدار مەن مالىمەتتەر بازاسىن قولجەتىمدى ەتۋگە ءتيىس. جاساندى ينتەللەكتىنى ادامزات يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن دامىتۋ ماڭىزدى. سوندىقتان ەتيكالىق ستاندارتتاردى بەلگىلەۋ، مالىمەتتەردى قورعاۋ جانە وسى سالاداعى كيبەرقاۋىپتىڭ الدىن الۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن ءجون»، - دەدى توقاەۆ.

***

«جاساندى ينتەللەكتىنى رەتتەۋ ماسەلەسى بۇگىندە ۇلتتىق جانە جاھاندىق دەڭگەيدە ءجيى تالقىلانادى. مىسالى، جاقىندا ەۋرووداقتا (Artificial Intelligence Act) ءتيىستى زاڭ قابىلداندى.

تسيفرلىق ءداۋىر جاڭا اكتيۆتىڭ، ياعني دەرەكتەردىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتتى. ولار جاساندى ينتەللەكت پەن ماشينالىق ۇيرەنۋدىڭ نەگىزگى شيكىزاتى سانالادى. سوندىقتان مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ولارعا باعىنىشتى ۇيىمداردىڭ دەرەكتەر قورىن ينتەگراتسيالاۋمەن بەلسەندى اينالىسۋ كەرەك.

كۇردەلى عىلىمي مىندەتتەردى شەشۋ جانە قولدانبالى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاقىن ارادا ەلىمىزدە جاسالىپ، ىسكە قوسىلاتىن سۋپەركومپيۋتەرلەردىڭ مۇمكىندىگىن بارىنشا جۇمىلدىرۋ قاجەت»، - دەدى توقاەۆ.

***

«دەربەس ءتىل مودەلىن ازىرلەۋ – جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى بولاشاعى زور باعىتتىڭ ءبىرى. قازىر قازاق ءتىلى مودەلىن جاساۋ جۇمىسى قولعا الىنىپ جاتىر. وسى جۇمىسقا سەگىز عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى مەن جوعارى وقۋ ورنىنان تۇراتىن كونسورتسيۋم تارتىلدى. بۇل باستاما تسيفرلىق دەربەستىگىمىزدى قامتاماسىز ەتەدى. سونداي-اق مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا مىقتى سەرپىن بەرەدى.

جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا مامان تاپشىلىعى بار ەكەنىن بىلەسىزدەر. بۇل ماسەلەنى تەز ارادا شەشۋ قاجەت. ارينە، ناقتى جۇمىستار دا اتقارىلىپ جاتىر. ەلىمىزدەگى بىرقاتار جوعارى وقۋ ورىندارىندا Google جانە Huawei سياقتى كوشباسشى كومپانيالاردىڭ ارنايى كۋرستارى اشىلدى. كورەيا، قىتاي ەلدەرىندەگى جەتەكشى ءبىلىم وردالارىمەن كەلىسىمگە قول جەتكىزدىك. ءبىلىم الماسىپ، مامانداردى بىرلەسە دايارلاۋ تۋرالى ۋاعدالاستىق بار. بىزگە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ جاڭا تسيفرلىق تەحنولوگيانى ەركىن مەڭگەرگەنى كەرەك. سول ءۇشىن ورتا مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم باعدارلامالارىن قايتا قاراۋ قاجەت. اسىرەسە، جاساندى ينتەللەكتىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن ۇيرەنۋگە باسا ءمان بەرىلۋگە ءتيىس.

جالپى ۇكىمەت جاساندى ينتەللەكت سالاسىن جان-جاقتى دامىتۋعا بارىنشا نازار اۋدارۋى كەرەك. بۇل جۇمىستا ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ الەۋەتىن پايدالانعان ابزال. كەڭەس قۇرامىنداعى جۇمىس توبىنا ۇسىنىلعان ساراپشىلار ءتىزىمىن بەكىتۋدى تاپسىرامىن. ولار جاساندى ينتەللەكت يندۋسترياسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە بەلسەنە قاتىسۋعا ءتيىس»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«ءتورتىنشى. ۋنيۆەرسيتەت عىلىمىن جانە عىلىمي ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ماسەلەلەرىنە باسا نازار اۋدارۋ قاجەت.

سوڭعى جىلدارى عىلىم جانە ورتا ءبىلىم سالاسىندا تابىستى رەفورمالار جاسالدى. بىراق تىڭ وزگەرىستەر جوعارى وقۋ ورىندارىنان كادرلاردىڭ كەتۋىنە اكەپ سوقتىردى. عىلىمي اتاعى بار بىلىكتى وقىتۋشىلار جالاقىسى كوپ مەكتەپتەرگە جانە عىلىمي ۇيىمدارعا اۋىسا باستادى.

بۇگىندە ۋنيۆەرسيتەت پروفەسسورلارى مەن وقىتۋشىلارى اراسىندا عىلىمي اتاعى بار مامانداردىڭ ۇلەسى 40 پايىزدان ءسال اسادى. بۇل ءۇردىس دوكتورانت پەن ماگيسترانت قانا ەمەس، باكالاۆر دايارلاۋدىڭ ساپاسىنا دا كەرى اسەر ەتەدى. قۇزىرلى مينيسترلىككە ناقتى شارا قابىلداۋدى تاپسىرامىن.

جالپى ۋنيۆەرسيتەتتەگى كادر تاپشىلىعى عىلىمي جۇمىستاردىڭ دەڭگەيىنە تەرىس ىقپال ەتىپ وتىر. جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنە سىلتەمە جاساۋ كورسەتكىشى وتە تومەن. ياعني 100 بالدىق جۇيەنىڭ ءبىر باللىنان دا اسپايدى»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«ۋنيۆەرسيتەت عىلىمىندا قوردالانعان ماسەلەلەر از ەمەس. بەدەلدى حالىقارالىق رەيتينگتەردە كورسەتكىشتەردىڭ تومەن بولۋى – سونىڭ ءبىر كورىنىسى. جاعدايدى تۇزەۋ ءۇشىن كەشەندى شارالاردى دەرەۋ قولعا الۋ كەرەك.

جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كەمشىن تۇسى – عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ساپاسىز جاسالۋى. سونداي-اق ءوندىرىس ورىندارىمەن تۇراقتى بايلانىس جولعا قويىلماعان، ال كەيبىر وقۋ ورىندارىندا مۇلدە جوق دەۋگە بولادى. ءبىلىم وردالارىنىڭ باسىم بولىگى جۇمىستىڭ ءتيىمسىز ءارى ەسكىرگەن تاسىلدەرىن قولدانىپ كەلەدى.

جالپى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن عىلىمي ۇيىمدار ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا زور ۇلەس قوساتىن ستراتەگيالىق ورتالىق بولۋى كەرەك. سوندىقتان ۇكىمەتكە ارنايى باعدارلاما ازىرلەۋدى تاپسىرامىن»، - دەدى توقاەۆ.

***

«بيۋدجەت كودەكسىندەگى «گرانت» ۇعىمىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋ قاجەت. عىلىمي زەرتتەۋگە قاجەتتى قۇرال-جابدىق الۋعا جانە ونىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ارنالعان قارجى ەش كەدەرگىسىز ءبولىنۋى كەرەك.

جالپى ەلىمىزدەگى جوعارى ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا توزىعى جەتكەن ينفراقۇرىلىم دا بوگەت بولىپ وتىر. مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ عيماراتتارى ەسكىرگەن. كوبى جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن سالىنعان. بۇلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاڭا دەگەنى – 1982 جىلى بوي كوتەرگەن اقتوبە مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى. وسى ورايدا مەنىڭ تاپسىرماممەن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانە ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ءۇشىن جاڭا عيماراتتار، ياعني كامپۋستار سالىنادى.

باسقا دا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن جاڭعىرتۋ كەرەك. ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ جانە زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ ەسكىرگەن زەرتحانالارىن بىرتىندەپ قالىپقا كەلتىرۋ قاجەت»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«مەديتسينا عىلىمىندا ناتيجەلى ىزدەنىستەر بار. قاتەرلى ىسىككە قارسى وتاندىق عالىم دوس سارباسوۆ ويلاپ تاپقان بىرەگەي پرەپارات – سونىڭ جارقىن مىسالى. مۇنداي جوبالاردى جان-جاقتى قولداۋ كەرەك.

عالىم سارباسوۆتىڭ قازاقستاندا كلينيكالىق زەرتتەۋلەر حابىن قۇرۋ جونىندەگى ۇسىنىسىن ەسكەرگەن ءجون دەپ سانايمىن. ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا وڭىرلىك تەڭسىزدىك بايقالادى. مىقتى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ كوبى استانا مەن الماتىدا ورنالاسقان. بۇل ىشكى كوشى-قون جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنا جانە وڭىرلەردەگى كادر تاپشىلىعىنا اكەپ سوقتىرادى.

عىلىم مەن جوعارى ءبىلىمنىڭ ءبىرتۇتاس دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بۇعان دەيىن 15 وڭىرلىك جانە 5 پەداگوگيكالىق جوعارى وقۋ ورنىنىڭ بازاسىندا اكادەميالىق باسىمدىق ورتالىقتارىن قۇرۋدى تاپسىرعان ەدىم. ۇكىمەت جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ زەرتتەۋشىلىك باعىتىن دامىتىپ، باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ ارقىلى وسى جوبانى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرۋى كەرەك. مۇنداي ورتالىقتار كوپتەگەن ەلدە تابىستى جۇمىس ىستەيدى. بۇل ەلدەردىڭ ەكونوميكا قۇرىلىمىندا عىلىمي يننوۆاتسيا مەن ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرى ەكسپورتىنىڭ ۇلەسى زور.

وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ عىلىمي الەۋەتىن جاس عالىمدار كۇشەيتە الادى. مۇنى دامىعان مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىر. سەبەبى ولار ءموبيلدى ءارى وزگەرىستەرگە تەز بەيىمدەلەدى. ولاردى وڭىرلىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا ەڭبەك ەتۋگە جانە زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە ىنتالاندىراتىن پارمەندى مەحانيزمدەر قاجەت. جالپى، ۇكىمەت ەل اۋماعىنداعى عىلىمي ورتالىقتار مەن ينستيتۋتتاردى قولداپ، دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالاردىڭ بارلىعىن قابىلداعانى ءجون»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«بەسىنشى. عىلىمنىڭ كادرلىق الەۋەتىن نىعايتۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى.

سونداي-اق ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى سالالارى بويىنشا كاسىبي ماماندار دايارلاۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋ كەرەك. عىلىمي جاڭالىقتىڭ ءبارى عالىمداردىڭ تىنىمسىز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى ەكەنى ءسوزسىز. كەز كەلگەن جەتىستىك، ەڭ اۋەلى، ادامعا، ياعني ادام كاپيتالىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان جاس عالىمداردى جان-جاقتى قولداۋ قاجەت.

گرانت ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن جوبالاردىڭ ۇشتەن ءبىرى جاس عالىمدارعا تيەسىلى. ارينە، مۇنداي جوبالاردىڭ سانىنان گورى، ساپاسى ماڭىزدى. جىل سايىن جاس عالىمدارعا بايقاۋلار ارقىلى بەرىلەتىن گرانتتىڭ قارجى كولەمىن ارتتىرۋ كەرەك. قازىر جاس عالىمدارىمىز الەمدەگى جەتەكشى زەرتتەۋ ورتالىقتارىندا ستاجيروۆكادان وتە الادى. بۇل – جاقسى ءۇردىس. ونى جالعاستىرا بەرۋ قاجەت.

مەنىڭ تاپسىرماممەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «جاس عالىم» باعدارلاماسىنىڭ ءتيىمدى ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. ونىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋ كەرەك. ياعني وعان عىلىمي ينستيتۋتتاردا جانە ۇيىمداردا جۇمىس ىستەيتىن جاس مامانداردى قوسۋعا بولادى.

سونداي-اق عالىمدارعا دوكتورانتۋرادان كەيىن شەتەلدە تاعىلىمدامادان وتۋگە مۇمكىندىك بەرۋ قاجەت. ولاردىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمەن الاڭسىز اينالىسۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك. عالىمدار لايىقتى ستيپەنديا الۋعا ءتيىس. شەتەلدە تاجىريبەدەن وتكەن ازاماتتاردىڭ ىشىندە دوكتورانتتاردىڭ ۇلەسى – نەبارى 1,6 پايىز. بۇل – وتە از. ۇكىمەت ولاردىڭ قاتارىن كوبەيتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداۋى قاجەت»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«ەلىمىزدىڭ وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ اراسىندا دا دوكتورانتتاردىڭ ۇلەسى تومەن. مەن بىلتىر دوكتورانتۋراعا جىل سايىن 5 مىڭ ادامعا دەيىن قابىلداۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىم. ول ءۇشىن تىڭ تاسىلدەر كەرەك.

PhD-ءدى عىلىمي الەۋەتى زور جانە تەرەڭ زەرتتەۋ جۇرگىزە الاتىن ءبىلىم وردالارى دايارلاۋعا ءتيىس. ۇكىمەت ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا باعدارلاماسىنا ارنالعان گرانتتىڭ قۇنىن ارتتىرۋ قاجەت. بىلىكتى مامانداردى ىرىكتەۋ، دايارلاۋ جانە ولاردىڭ عىلىم سالاسىندا قالۋىنا جاعداي جاساۋ – وتە ماڭىزدى ماسەلە. گرانت سانىن ارتتىرىپ، ونىڭ قۇنىن كوتەرگەن كەزدە وسى ماسەلەگە باسا ءمان بەرۋ كەرەك.

الدىڭعى جىلى ءبىر جارىم مىڭنان استام دوكتورانتتىڭ نەبارى 38 پايىزى ديسسەرتاتسيا قورعاعان. ولاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى عانا عىلىم سالاسىندا قالدى. عىلىم دوكتورلارىن دايىنداۋعا وراسان زور قارجى جۇمسالعانىن ەسكەرسەك، بۇل كورسەتكىش ءالى دە تومەن. بۇل ماسەلەنى تىڭعىلىقتى زەردەلەپ، احۋالدى تۇزەۋ ءۇشىن قاجەتتى شارا قابىلداۋدى تاپسىرامىن»، - دەدى توقاەۆ.

***

«ءىرى وندىرىستىك كومپانيالارمەن بىرگە «يندۋستريالدى PhD» دايارلاۋ مەحانيزمىن ازىرلەپ، قولدانىسقا ەنگىزگەن ءجون. تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستار مەن عىلىمي زەرتتەۋلەر ءوزارا بايلانىسا وتىرىپ، وندىرىسكە يننوۆاتسيالىق شەشىمدەردى ەنگىزۋگە ىقپال ەتەدى. جالپى، ەلىمىزدىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارى مەن شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيليالدارى ەكونوميكامىزدىڭ باسىم سالالارى ءۇشىن عالىمدار مەن بىلىكتى مامانداردى جەدەل دايارلاۋعا ءتيىس. مىسالى «جاسىل» ەنەرگەتيكا، كليماتتىڭ وزگەرۋى، سۋ رەسۋرستارىن ۇنەمدەۋ سالالارىنداعى كادرلارعا سۇرانىس ايتارلىقتاي ارتىپ كەلەدى.

وتاندىق ونەركاسىپ ءۇشىن مامان دايارلاۋ ءىسى – وتە وزەكتى ماسەلە. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنە حالىقارالىق ستاندارتتار مەن تاجىريبەنى ەسكەرىپ، ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق كادرلاردى دايارلاۋدىڭ ۇلتتىق مودەلىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.

بۇعان قوسا وڭىرلىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بازاسىندا وزىق ينجەنەرلىك مەكتەپتەر اشۋ قاجەت. بۇل مەكتەپتەردەگى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن تەحنولوگيالىق جوبالار ونەركاسىپتىڭ باسىم سالالارىنداعى سۇرانىسقا نەگىزدەلۋى كەرەك. ءبىلىم سالاسى مەن ەڭبەك نارىعىن ۇشتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىن «مەنىڭ ماماندىعىم – مەنىڭ بولاشاعىم» جوباسى جاقسى ناتيجە كورسەتىپ وتىر. جوبا اياسىندا ماماندىقتار اتلاسى ازىرلەنىپ، ەكونوميكانىڭ قۇرىلىمى مەن ءار ايماقتىڭ دامۋ تەندەنتسياسى زەرتتەلۋدە.

كەلەشەكتە ءار ءوڭىردىڭ بەلگىلى ءبىر سالاعا ماماندانۋىن كورسەتەتىن وڭىرلىك ەكونوميكا اتلاسىن دايىنداۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ۋاقىتىلى جاڭارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. نەگىزگى مىندەت – وڭىرلىك جوعارى وقۋ ورىندارىن كادرلاردى الدىن الا دايارلايتىن جانە قولدانبالى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن ورتالىققا اينالدىرۋ»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

***

«بۇگىنگى جيىندا شەتەلدىك عىلىمي ورتالىقتاردا تابىستى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن عالىمدارىمىزدى قازاقستانعا قايتارۋ ماڭىزدى دەگەن پىكىر ايتىلدى. بۇل ۇسىنىستى قولدايمىن جانە وتانداستارىمىزدى ءوز زەرتتەۋلەرىن قازاقستاندا جالعاستىرۋعا شاقىرامىن. مەملەكەت ءوز تاراپىنان مۇنداي عالىمدارعا ۇيىمداستىرۋشىلىق تۇرعىدان جانە قارجىلاي ناقتى كومەك كورسەتەدى.

شەتەلدە جۇمىس ىستەيتىن عالىمداردى بۇعان دەيىن دە شاقىرعانبىز. وسى ماسەلەنى مۇقيات ويلاستىرۋ كەرەك. عىلىم ءوزىنىڭ اۋقىمى مەن سيپاتى جاعىنان جاھاندىق دەڭگەيدە بولعاندىقتان بۇل جەردە جالاڭ پاتريوتيزمگە بەرىلۋ ورىنسىز. ايتسە دە قازاقستان اقىل-ويدىڭ جاھاندىق باسىنەن تىس قالماۋى كەرەك.

وتە ءبىلىمدى ادامدار، سۇرانىسقا يە عالىمدار جاقسى جالاقى، زەرتتەۋگە قولايلى جاعداي ىزدەپ نەمەسە جاي عانا جاڭا تاجىريبە ءۇشىن باسقا مەملەكەتتەرگە ءجيى قونىس اۋدارادى. مىقتى عالىمداردىڭ كەلۋى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەدى ءارى ادامي كاپيتالدىڭ ساپاسىن ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى. مۇنى الەمدىك تاجىريبە انىق كورسەتىپ وتىر.

حالىقارالىق تاجىريبەنى جان-جاقتى زەرتتەپ، شەتەلدەن بىلىكتى ماماندار مەن عالىمداردى تارتۋ ماقساتىندا بارلىق مۇمكىندىكتى قاراستىرعان ءجون. ول ءۇشىن ەلىمىزدە تابىستى ەڭبەك ەتۋگە قولايلى جاعداي جاساۋ كەرەك. جالپى، مەملەكەت، عىلىمي قوعامداستىق جانە بيزنەس اراسىنداعى جاسامپاز سەرىكتەستىك وتاندىق عىلىمدى ورگە سۇيرەيتىن نەگىزگى شارت ەكەنىنە سەنىمدىمىن»، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

***

«عىلىمدى دامىتۋ – ەلىمىز ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار باسىمدىق. اسىرەسە دارىندى، قابىلەتتى جاستاردىڭ عىلىممەن اينالىسۋىنا جاعداي جاساۋ وتە ماڭىزدى.

جاسامپازدىق، جاڭاشىلدىق، بىلىمپازدىق جانە عىلىمعا قۇشتارلىق – ناعىز وزىق ەلگە كەرەك باستى قاسيەتتەر. مەن اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىسىندا وسى ماسەلەگە ارنايى توقتالدىم. ءبىز تۇتاس قوعام بولىپ عىلىمدى جان-جاقتى ناسيحاتتاۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. عىلىمعا قىزىعۋشىلىقتى مەكتەپتەن باستاپ وياتقان ءجون. تۇتاس قوعام بولىپ عىلىم-ءبىلىمدى دارىپتەۋىمىز كەرەك. قاجەت بولسا، ارنايى قۇجاتتى دايىندايمىز.

عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترىنە وسى ماسەلەنى پىسىقتاۋدى تاپسىرامىن. قازىر پارلامەنتتە «عىلىم جانە تەحنولوگيالىق ساياسات تۋرالى» زاڭ جوباسى تالقىلانىپ جاتىر. بۇل زاڭ عىلىمنىڭ دامۋىنا زور سەرپىن بەرەدى دەپ سەنەمىن. جالپى ءبىلىم مەن عىلىمعا وزىق حالىقارالىق تاجىريبە اۋاداي قاجەت»، - دەدى پرەزيدەنت.

***

«سىزدەر الەمنىڭ ۇزدىك عىلىمي ورتالىقتارىندا بولىپ، تاجىريبە جيناقتاپ جۇرسىزدەر. كەزىندە حالقىمىزدىڭ كورنەكتى تۇلعالارى مەن قايراتكەرلەرىنىڭ دە اعارتۋشىلىقپەن اينالىسقانى تەگىن ەمەس.

قازىر جاس عالىمداردىڭ زامانى تۋدى. سىزدەر ۇسىنعان، ويلاپ تاپقان جوبالاردىڭ يگىلىگىن بۇكىل ەلىمىز كورۋى كەرەك. ءبىر سوزبەن، سىزدەر سياقتى عالىمدار وتانىمىزدىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق دامۋ كوشىن باستاۋى كەرەك. سەبەبى، عىلىم مىقتى بولسا، مەملەكەت تە قۋاتتى بولادى. عىلىمسىز ەل قۇردىمعا كەتەدى. ال عىلىمى وزىق ەل كەز كەلگەن داعدارىستى ەڭسەرە الادى. عىلىم وركەندەسە، ەكونوميكا دا وركەندەيدى. ياعني حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ارتادى.

تۇپتەپ كەلگەندە، عىلىم ازاماتتاردىڭ تۇرمىسىن – ساپالى، بولاشاعىن – جارقىن ەتۋگە ءتيىس. «ادىلەتتى قازاقستان – ادال ازامات – وزىق ويلى ۇلت» بولامىز دەسەك، وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك. مەملەكەت پەن عىلىمي قاۋىمداستىق بۇل جۇمىستى جۇمىلا اتقارادى دەپ سەنەمىن»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

Abai.kz