ماڭعىستاۋ جەرى – بۇل ەجەلگى وركەنيەت ەلى، 11 مىڭ تاريحي ەسكەرتكىش مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا الىنعان ارحەولوگيالىق قورىق، اشىق اسپان استىنداعى مۇراجاي، مىڭداعان تاسقا سالىنعان سۋرەت-داستانداردىڭ ەلى. ەرەكشە ءدىني عيماراتتار مەن بەكەت-اتا، شاقپاق-اتا، شوپان-اتا، ماسات-اتا مەشىتتەرىنىڭ ولكەسى، ولارعا تەك قازاقستاننان عانا ەمەس، سونداي-اق تۇرىكمەنستاننان، وزبەكستاننان، رەسەي مەن كاۆكازدان، يران مەن تۇركيادان سيىنۋشىلار ۇزدىكسىز اعىلۋدا.

مىڭداعان جىلدار بۇرىن ماڭعىستاۋ جەرىمەن حورەزم مەن حيۋادان ەۋروپاعا جانە تاياۋ شىعىسقا سوزىلعان ۇلى جىبەك جولى ءوتتى. بۇل جولدىڭ بويىمەن ءۇستىرت قىراتىندا بەكىنىستەر، كەرۋەن-سارايلار، قولونەرشىلەردىڭ، مالشىلاردىڭ جانە اڭشىلاردىڭ قونىستارى ورنالاسقان. تابىلعان ارحەولوگيالىق زاتتار بۇل بەكىنىستەر مەن قونىستاردا ءومىر دەڭگەيىنىڭ ايتارلىقتاي جوعارى دارەجەدە بولعاندىعىن دالەلدەپ وتىر. حالىقتاردىڭ ۇلى قونىس اۋدارۋى جانە وسىمەن بايلانىستى سانسىز سوعىستار ءۇستىرت ارقىلى وتەتىن جىبەك جولىن ءۇزىپ تاستادى، ال كەيىنگى جۇزجىلدىقتاردا بولعان جويقىن مونعول شاپقىنشىلىعى ولاردى جەر بەتىنەن ءبىرجولا جويىپ جىبەردى.   ماڭعىستاۋ كوپ عاسىرلارعا ويكۋمەنانىڭ ەڭ شەگىنە قاراي ىعىستىرىلدى جانە ەۋرازيالىق قاتىناستار ءۇشىن شەشۋشى ماڭىزعا يە بولۋىن توقتاتتى. ونىڭ ۇستىمەن قۇرعاق جەل سوعىپ ءوتىپ، كۇن كۇيدىرىپ، تۇبەكتى مەكەندەگەن كوشپەلىلەردىڭ ءومىرىن تىرشىلىك ءۇشىن توقتاۋسىز ارپالىسقا اينالدىردى.

ماڭعىستاۋ جەرى – بۇل ەجەلگى وركەنيەت ەلى، 11 مىڭ تاريحي ەسكەرتكىش مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا الىنعان ارحەولوگيالىق قورىق، اشىق اسپان استىنداعى مۇراجاي، مىڭداعان تاسقا سالىنعان سۋرەت-داستانداردىڭ ەلى. ەرەكشە ءدىني عيماراتتار مەن بەكەت-اتا، شاقپاق-اتا، شوپان-اتا، ماسات-اتا مەشىتتەرىنىڭ ولكەسى، ولارعا تەك قازاقستاننان عانا ەمەس، سونداي-اق تۇرىكمەنستاننان، وزبەكستاننان، رەسەي مەن كاۆكازدان، يران مەن تۇركيادان سيىنۋشىلار ۇزدىكسىز اعىلۋدا.

مىڭداعان جىلدار بۇرىن ماڭعىستاۋ جەرىمەن حورەزم مەن حيۋادان ەۋروپاعا جانە تاياۋ شىعىسقا سوزىلعان ۇلى جىبەك جولى ءوتتى. بۇل جولدىڭ بويىمەن ءۇستىرت قىراتىندا بەكىنىستەر، كەرۋەن-سارايلار، قولونەرشىلەردىڭ، مالشىلاردىڭ جانە اڭشىلاردىڭ قونىستارى ورنالاسقان. تابىلعان ارحەولوگيالىق زاتتار بۇل بەكىنىستەر مەن قونىستاردا ءومىر دەڭگەيىنىڭ ايتارلىقتاي جوعارى دارەجەدە بولعاندىعىن دالەلدەپ وتىر. حالىقتاردىڭ ۇلى قونىس اۋدارۋى جانە وسىمەن بايلانىستى سانسىز سوعىستار ءۇستىرت ارقىلى وتەتىن جىبەك جولىن ءۇزىپ تاستادى، ال كەيىنگى جۇزجىلدىقتاردا بولعان جويقىن مونعول شاپقىنشىلىعى ولاردى جەر بەتىنەن ءبىرجولا جويىپ جىبەردى.   ماڭعىستاۋ كوپ عاسىرلارعا ويكۋمەنانىڭ ەڭ شەگىنە قاراي ىعىستىرىلدى جانە ەۋرازيالىق قاتىناستار ءۇشىن شەشۋشى ماڭىزعا يە بولۋىن توقتاتتى. ونىڭ ۇستىمەن قۇرعاق جەل سوعىپ ءوتىپ، كۇن كۇيدىرىپ، تۇبەكتى مەكەندەگەن كوشپەلىلەردىڭ ءومىرىن تىرشىلىك ءۇشىن توقتاۋسىز ارپالىسقا اينالدىردى.

بۇگىندە ماڭعىستاۋدى قازىنالى تۇبەك، تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن مىڭداعان جولدار ولكەسى دەپ اتايدى. بۇل جولدار تەڭىز جاعاسىندا پايدا بولعان قالا – اقتاۋعا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەڭ جاس ورتالىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن ماڭعىستاۋ وبلىسىنا اپارادى. ۇلى گەولوگ، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، كسرو عا اكادەميگى ق.ي. ساتباەۆ بىردە تۇبەكتى ۇشاقپەن اينالىپ ۇشقاندا، ونىڭ قۇم پەردەسىمەن جابىلعان ايەلدىڭ كەسكىنىنە ۇقسايتىنىن بايقاپ، ونى «ۇيقىداعى ارۋ» دەپ اتاعان.

تۇبەكتى گەولوگتار وياتتى. ولار 1950-ءشى جىلداردىڭ باسىندا ماڭعىستاۋ قويناۋىنان ۋران مەن جەر بەتىندە سيرەك كەزدەسەتىن ەلەمەنتتەردىڭ، مۇناي مەن گازدىڭ كەن كوزدەرىن تاپتى. كارتادا جاڭا قالالار مەن پوسەلكەلەر پايدا بولدى: تەڭىز جاعالاۋىنداعى اقتاۋ، دالالىق جەردەن بيىككە كوتەرىلگەن جاڭاوزەن قالاسى، مۇنايشىلاردىڭ پوسەلكەلەرى جەتىباي، قالامقاس پەن قاراجانباس.

ماڭعىستاۋدا 5 مۇراجاي جۇمىس ىستەيدى، ولاردىڭ قورلارىندا ءوڭىردىڭ ءبىر كەزدە ەجەلگى ەۋرازيالىق وركەنيەتتىڭ ورنى بولعاندىعىن دالەلدەيتىن ارحەولوگيالىق جانە پالەنتولوگيالىق ولجالار بار. جەرگىلىكتى تۇرعىندار سول ەرتە ۋاقىتتىڭ كۋالارىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋدا. ماڭعىشىلاقتا ەجەلگى زامان مەن قازىرگى زامان ۇيلەسىم تاپقان.

ماڭعىستاۋدىڭ سازدارى، اندەرى مەن كۇيلەرى ارقاشاندا ءوزىنىڭ قايتالانباستىعىمەن جانە كوركەمدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن. حالىقتىڭ ءانشى-كومپوزيتورلارى، ۇلى اقىن-جىراۋلار مەن كوپتەگەن باسقا دا ۇلتتىق رۋحتىڭ دانىشپاندارى ارتتارىنا وتە باي مۇرا قالدىردى. بۇل مادەني داستۇرلەر ءبىزدىڭ تالانتتى زامانداستارىمىزدىڭ شىعارماشىلىعىندا دا ءوز جالعاسىن تابۋدا.

ماڭعىستاۋدىڭ ارحيتەكتۋرالىق ونەرى ءوزىنىڭ گۇلدەنۋ كەزىنە جەتكەن كەزدە، 19 عاسىرداعى حالىق ساۋلەتشىلەرىنىڭ ءبىرتۋما شىعارمالارى ءوز بويىنا شەبەرلەردىڭ بىرنەشە ۇرپاعىمەن جاسالعان بارلىق كوپعاسىرلىق تاجىريبەنى جيناقتاعان.  بەزەندىرىلۋى بويىنشا وتە باي كەسەنەلەر تاپ سول داۋىرمەن داتالانادى. ولاردىڭ سىمباتتى پىشىندەرى، سيرەك ويۋ-ورنەكتىڭ اسەمدىگى، ءتۇرلى-ءتۇستى بوياۋمەن اشەكەيلەنگەن ىشكى قابىرعالارى ەڭ ءمىنشىل كورەرمەننىڭ ءوزىن دە تاڭ قالدىرۋعا تۇرارلىقتاي. 1980 جىلى ماڭعىستاۋ مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىعى قۇرىلدى. وبلىستا 12 مىڭنان اسا تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەر بار. قورىقتىڭ قاراماعىندا مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا الىنعان 139 نىسان بار. ولاردىڭ ىشىنەن 20-ى رەسپۋبليكالىق ماڭىزعا يە. 12000 مىڭنان اسا ەسكەرتكىشتەر عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەلگەن جانە وڭدەلگەن. ولار كاسپي جاعالاۋىنداعى حالىقتاردىڭ مادەني جانە ءدىني دامۋىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىن بەينەلەيدى.

ەڭ قاستەر تۇتىلاتىن جانە حالىق كوپ كەلەتىن ماڭعىستاۋ ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى – وعىلاندىداعى (وڭتۇستىك ءۇستىرت) بەكەت-اتا مەشىتى. مەشىت شوپان-اتادان 100 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. مەشىتتىڭ ەڭ تۇبىندەگى ساعانادا بەكەت-اتا ءوزى جەرلەنگەن. بەكەت مىرزاعۇلۇلى – قازاق حالقىنىڭ فيلوسوفى جانە اعارتۋشىسى. جاس كۇنىندە ونىڭ باتىل جانە تاماشا سارباز بەن قولباسشى رەتىندە اتاعى شىققان. ءوز ەلىندە بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ ورناۋىن ارمانداي وتىرىپ، ءومىرىنىڭ ورتاسىنا قاراي دىنگە جۇگىنىپ، يسلام ءدىنىنىڭ سوپىلىق ءىلىمىنىڭ جولىن قۋشى بولادى. ول ماۋسىمدى قونىستانعان جەرلەرىندە مەشىت-مەدرەسەلەر ۇيىمداستىرىپ، ادامدار اراسىندا اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى جانە تاقۋا ءومىر سالتىن ناسيحاتتايدى، بالالاردىڭ ساۋاتىن اشۋ ءۇشىن وقۋ ۇيىمداستىرادى. ءوز ومىرىندە ول بىرنەشە جەراستى مەشىتتەرىن سالدى. ولار ەمبى وزەنىنىڭ ساعالارىندا، ارالدىڭ جاعاسىندا، ەسكى بەينەۋ قۇدىعىنىڭ ماڭىندا جانە وعىلاندى جەرىندە ورنالاسقان.