باسى: كەشىگىپ تۋعان كەرەمەت

ەۋروپا چەمپيوناتتارىنىڭ تاريحى

1958 جىلدىڭ 6 ماۋسىمىندا ستوكگولمنiڭ «فورەست» مەيمانحاناسىندا اۋەلدە «ەۋروپا ۇلتتارىنىڭ كۋبوگى» دەپ اتالعان تۋرنيردiڭ جوباسى بەكiتiلدi. تۋرنير كۋبوكتىق نەمەسە وليمپيالىق جۇيە بويىنشا (ياعني ۇتىلعان كوماندا جارىستان شىعا بەرەدi) ءوتەدi جانە ءار جۇپ ەكi ماتچتان (ءوز الاڭىندا جانە سىرتتا) وينايدى دەپ شەشiلدi. تەك جارىستىڭ اقىرعى ساتىسى (جارتىلاي فينالدار، 3-ورىن ءۇشiن ويىن جانە فينال) بiر ەلدە ءوتەتiن بولدى. 1960 جىلدىڭ شiلدەسiنە بەلگiلەنگەن I ەۋروپا كۋبوگىنىڭ فينالدىق كەزەڭi فرانتسيادا نەمەسە يسپانيادا (قايسىسىنىڭ جارتىلاي فينالعا شىعۋىنا قاراي، ەگەر ەكەۋi دە شىقسا، باسىمدىق فرانتسياعا بەرiلەدi) ۇيىمداستىرىلادى دەپ ۇيعارىلعان ەدى. ال اقتىق سىنعا ەكەۋi دە iلiكپەي قالسا، فينالدىق كەزەڭنiڭ قايدا ءوتەتiنiن ەۋروپا فۋتبول قاۋىمداستىقتارى وداعىنىڭ (ۋەفا) اتقارۋ كوميتەتi شەشەتiن بولدى. العاشقى ەۋروپا كۋبوگىن ۇيىمداستىرۋ تۋرالى شەشiم قابىلدانعاندا، ونى بەينەتiنiڭ زەينەتiن كءورە الماي كەتكەن يدەيا اۆتورىنىڭ قۇرمەتiنە «انري دەلونە كۋبوگى» دەپ اتاۋ ۇيعارىلدى.

تۇڭعىش گول ماسكەۋدە سوعىلدى

بولاشاق چەمپيونعا ۇسىنىلار كۋبوكتى جاساۋ دا تىم ۇزاققا سوزىلدى. مۇسiندەردiڭ ەشقايسىسى كوڭiلدەن شىعارداي بولمادى. اقىرى اكەسiنiڭ iسiن جالعاستىرعان پەر دەلونە ءوزiنiڭ وتانداسى، كەزiندە فرانتسيا كۋبوگىن جاساپ بەرگەن موريس شوبيونعا قولقا سالدى. سان ءتۇرلi تاپسىرىستاردان قولى تيمەي جاتقان كانiگi شەبەردiڭ جاڭاشا بiردەڭە ويلاستىرۋعا مۇرشاسى دا بولعان جوق. ءسويتتi دە، ول افينى مۇراجايىندا ساقتاۋلى تۇرعان كونە گرەك قۇمىراسىنىڭ بەينەسiن 2657 گرامم تازا كۇمiستەن كوشiرiپ قۇيىپ، ونى شاعىن ءمارمار تاقتاعا تاستاي عىپ بەكiتتi. كوزi قاراقتى كوپشiلiكتەن «ۇرلىقشى» دەگەن ءسوز ەستiپ قالماس ءۇشiن ءمۇسiنشi ءوز «تۋىندىسىنىڭ» الدىڭعى جاعىن دوپ تەۋiپ جاتقان بوزبالا بەينەلەنگەن بارەلەفتiڭ رەپرودۋكتسياسىمەن اشەكەيلەۋدi دە ۇمىتپادى.

اتاعى الىسقا كەتكەن iسمەردiڭ داڭقىنان كوزدەرi تۇماندانعان ۋەفا قايراتكەرلەرi شوبيوننىڭ ەكلەكتيكاسىن «كەرەمەت تۋىندى» دەپ باعالادى دا، جارىستىڭ باستى جۇلدەسi رەتiندە قابىلداپ جiبەردi (سودان بەرi قۇرلىق كۋبوگى ءۇشiن تالاساتىن ەۋروپالىق كوماندالاردى «كۇمiس قۇمىرادان ۇمiتكەرلەر» دەپ تە ايتا بەرەدi). ونى ساراپقا سالۋعا قارت قۇرلىقتىڭ 17 قۇراماسى بەلسەنiپ شىقتى. وكiنiشكە قاراي، ونىڭ iشiنەن سiز الەمدiك فۋتبولدىڭ ءتاجiن ەكi رەت كيگەن يتاليانى دا، دۇنيەجۇزiلiك دوپ دودالارىندا ۇنەمi كوزگە ءتۇسiپ جۇرگەن باتىس نەمiستەرiن دە، سوڭعى الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمiس جۇلدەگەرi شۆەتسيانى دا، وسى بiر ويىن تورەسiن ويلاپ شىعارعان اعىلشىنداردى دا تابا المايسىز. ەسەسiنە، ۆارشاۆا شارتىنا قاتىسۋشى سوتسياليستiك ەلدەر تۋرنيرگە تۇگەل دەرلiك قاتىستى. I ەۋروپا كۋبوگىنىڭ بەتاشار ويىنىن وتكiزۋ دە سولاردىڭ ەكەۋiنiڭ ەنشiسiنە بۇيىردى.

بۇل – 1958 جىلدىڭ 28 قىركۇيەگi ەدi. ماسكەۋدiڭ «لۋجنيكي» ستاديونىندا كەڭەس وداعى قۇراماسى ۆەنگر فۋتبولشىلارىن قابىلداپ، 3:1 ەسەبiمەن جەڭiسكە جەتتi. تۋرنيردiڭ تۇڭعىش گولىن ويىننىڭ 4-مينۋتىندا ورىس شابۋىلشىسى اناتولي يلين سوقتى. دەمەك، ەۋروپا چەمپيوناتتارى تاريحىنداعى العاشقى گول ۆەنگر بەللا باكونىڭ قاقپاسىنا ەندi دەگەن ءسوز. ال ماتچقا اۆستريالىق تورەشi فرانتس گريلل قازىلىق ەتتi. ستاديونعا 100 مىڭنان استام ادام جينالدى. ياعني كورەرمەندەردiڭ كوپتiگi جونiنەن العاشقى ويىن بiرازعا دەيiن بiرiنشi ورىندا تۇردى.

«تۇڭعىش» انىقتاۋىشىمەن سيپاتتالاتىن تاريحي دەرەكتەردi ءارi قاراي جالعاستىرساق، ەۋروپا چەمپيوناتتارى تاريحىنداعى العاشقى پەنالتيدiڭ 1959 جىلدىڭ 5 ساۋiرiندە دۋبليندە وتكەن يرلانديا – چەحوسلوۆاكيا ماتچىندا بەلگiلەنگەنiن اتاپ وتۋگە بولادى. يرلاند قورعاۋشىسى نوەل كانتۋەلل 11 مەترلiك نۇكتەدەن ءمۇلت كەتكەن جوق. ايتسە دە، قارىمتا كەزدەسۋدە چەحوسلوۆاكتار iرi ەسەپپەن جەڭiسكە جەتiپ، كەلەسi كەزەڭگە جولداما الدى. بۇل ويىندا دا پەنالتي بەلگiلەنiپ، ونى... چەح قاقپاشىسى يمريح ستاحو مۇلتiكسiز ورىندادى. بiر قىزىعى، قارت قۇرلىق بiرiنشiلiكتەرiندە ودان كەيiن گول سوققان قاقپاشى بولعان ەمەس. ال تۇڭعىش اۆتوگول 1958 جىلدىڭ 3 جەلتوقسانىندا افينادا تiركەلدi: فرانتسۋز قورعاۋشىسى روجە مارش كۇتپەگەن جەردەن ءوز قاقپاسىنا دوپ سوعىپ الىپ، گرەكتەردiڭ ەسەپتi تەڭەستiرۋiنە ەرiكسiز «كومەكتەستi» (1:1).

فرانكونىڭ «اۆتوگولى»

جالپى iرiكتەۋ سىندارىندا پالەندەي وقىس وقيعا بولا قويعان جوق، مىقتىلاردىڭ ءبارi قارسىلاستارىنىڭ بiرiنەن سوڭ بiرiن الىپ جىعۋمەن بولدى. تەك شيرەك فينالداعى كسرو – يسپانيا تەكەتiرەسi عانا ماماندار مەن جانكۇيەرلەردiڭ نازارىن وزiنە ايرىقشا اۋداردى. وكiنiشكە قاراي، بۇل جۇپتا الاڭداعى ويىن ەمەس، ساياسي ويىن جەتەكشi ورىنعا شىعىپ كەتتi. بiرiنشi ماتچ 1960 جىلدىڭ 29 مامىرىندا ماسكەۋدە وتۋگە تيiس ەدi. سودان بiر اپتا بۇرىن كەڭەس فۋتبولشىلارى پولشا قۇراماسىمەن جولداستىق كەزدەسۋ وتكiزiپ، ولاردى 7:1 ەسەبiمەن «جەرمەن-جەكسەن» ەتكەن بولاتىن. بۇل ويىندى يسپاندىقتاردىڭ باس باپكەرi ەلەنيو ەررەرا ءوزi كوزiمەن كورگەن-دi. ونىڭ قانداي اسەرمەن قايتقانىن كiم بiلسiن، ايتەۋiر 20 مامىر كۇنi يسپان ۇكiمەتi «كەڭەس جانە يسپان فۋتبولشىلارىنىڭ حالىقارالىق ماتچتارىن وتكiزۋدiڭ، سونداي-اق يسپان ازاماتتارىنىڭ ماسكەۋگە، كەڭەس ازاماتتارىنىڭ مادريدكە بارۋىنىڭ ورىندىلىعى» تۋرالى ماسەلەنi قاراپتى. بۇل جەردە يسپانيانىڭ ديكتاتور باسشىسى فرانكونىڭ كەڭەس وداعىنا، جالپى كوممۋنيستەرگە ۇنەمi قارسى ساياسات ۇستانعانىن، ورىستاردىڭ دا فرانكونى «فاشيست» دەپ اتاپ، سوتسياليستiك جۇيەنiڭ «اتا جاۋى» ساناعانىن وقىرماننىڭ ەسiنە سالا كەتكەنiمiز ءجون بولار.

جامانات حابار جەردە جاتا ما، «ماتچتىڭ وتپەۋi دە مۇمكiن» دەگەن ءسوز وت تيگەن قامىستىڭ ۇپەلەگiندەي لاۋلاپ، جان-جاققا تەز تارادى. ماسكەۋدiڭ «قالىپتاسقان احۋالعا باعا بەرۋ» تۋرالى وتiنiشiنە ۋەفا: «يسپان جاعى ماتچقا قاتىسپايتىنى حاقىندا ەشقانداي رەسمي مالiمەت بەرگەن جوق»، – دەپ جاۋاپ قايتارۋمەن بولدى. يسپانيا فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتi الفونسو دە لا فۋەنتە ءوز ەلiنiڭ باسشىلىعىنان ويىنعا قاتىسۋعا رۇقسات بەرۋiن سۇراپ، جالىنىپ-جالبارىنسا دا، فيفا مەن ۋەفا قانشاما قىسپاققا السا دا، گەنەرال فرانكو ەش جiبiمەدi. كەيبiر شەتەلدiك باسىلىمداردا ونىڭ ءوز ەلiنiڭ قۇراماسىنا: «جەڭiسپەن ورالۋعا كەپiلدiك بەرسەڭدەر عانا ورىس استاناسىنا جiبەرەمiن»، – دەپ شارت قويعانى جونiندە دە جازىلدى. سوڭىنا دەيiن ماسكەۋگە ۇشۋدان كۇدەرiن ۇزبەگەن ەررەرا مەن ونىڭ شاكiرتتەرi اقىرى مادريد اۋەجايىندا بiر كۇن جاتىپ، كەرi قايتتى. ۋەفا بولسا، ءوزiنiڭ 31 مامىرداعى باسقوسۋىندا يسپانياعا تەحنيكالىق جەڭiلiس جاريالادى. ءسويتiپ، كسرو قۇراماسى وپ-وڭاي جارتىلاي فينالعا شىقتى.

جوعالىپ-تابىلعان كەپكا

ءاۋ باستا كەلiسiلگەن ەرەجە بويىنشا، تۋرنير وسى كەزەڭنەن باستاپ، بەلگiلi بiر ەلدە ۇيىمداستىرىلۋعا تيiس-تiن. الدىن الا جوسپارلانعانىنداي، فرانتسيا قۇراماسى ۇزدiك تورتتiككە ەنگەن سوڭ، فينالدىق سىننىڭ ويىندارى سول ەلدە وتەتiن بولدى. شىنى كەرەك، 1958 جىلعى الەم بiرiنشiلiگiندە اسەم ويىن كورسەتiپ، 3-ورىنعا تابان تiرەگەن الاڭ يەلەرi بۇل جولى التىن الماي تىنبايتىن سىڭاي تانىتقان بولاتىن. الايدا ولاردىڭ ويى جارتىلاي فينالدا-اق بىت-شىت بولدى. ويىن باستالا سالا يۋگوسلاۆتار ەسەپ اشتى. ءابۇيiر بولعاندا، ۆەنسان تەز ارادا تارازى باسىن تەڭەستiرiپ ۇلگەردi. وسى گول جiگەرلەندiرگەن فرانتسۋزدار تايلى-تاياعىمەن شابۋىلعا شىعىپ، قارسى قاقپانىڭ الدىن الاساپىران قىلدى. ماتچ بiتۋگە 15 مينۋت قالعاندا، ولار 4:2 ەسەبiمەن ۇتىپ جاتقان ەدi. مۇنداي ناتيجەنi ويىن سوڭىنا دەيiن كەز كەلگەن مىقتى كوماندا ۇستاپ تۇرا الار ەدi. ءوز قارقىنىنا وزدەرi قىزىعىپ، العا ۇمتىلعاندا، ارت جاققا قارايلاۋدى ۇمىتىپ كەتە بەرەتiن قىزبا فرانتسۋزدار ويتە المادى. بۇلاردىڭ تىلدى تاسقامالعا اينالدىرىپ، ايلاكەرلiككە كوشكەنi كۇنi كەشەگi 90-جىلدارى عانا عوي، ال ول كەزدەگi ۇرانى «تەك قانا العا!» بولاتىن. وسى ۇران اقىرى قاتەلiككە ۇرىندىردى: 75-78-مينۋتتار ارالىعىندا، ياعني اينالدىرعان 180 سەكۋندتىڭ iشiندە يۋگوسلاۆتار قاتارىنان ءۇش دوپ سوعىپ، جەڭiسكە جەتتi! بۇل جەردە فرانتسۋز قاقپاشىسى جورج لاميانىڭ دا ءجيى قاتەلەسكەنىن ايتۋ كەرەك. سونداي-اق جاراقاتىنا بايلانىستى جارىستىڭ اقتىق سىنىنا فرانتسۋزداردىڭ قوس ۇزدiك ويىنشىسى – رايمون كوپا مەن جيۋست فونتەن قاتىسا الماعان-دى.

ەكiنشi جارتىلاي فينالدا كسرو فۋتبولشىلارى ايقىن باسىمدىق تانىتتى. باس باپكەر گاۆريل كاچاليننiڭ باسىندا پiسiپ-جەتiلگەن ويدى ونىڭ الاڭداعى شاكiرتتەرi – ۆالەنتين يۆانوۆ پەن ۆيكتور پونەدەلنيك اسقان ىجداعاتتىلىقپەن iسكە اسىردى. چەحوسلوۆاكتاردىڭ دا گول سوعۋعا تالاي مۇمكiندiگi بولدى، بiراق لەۆ ياشين ەش قاتەلەسكەن جوق. ورىس قاقپاشىسىنىڭ تاماشا ويناعانى سونشالىق، ماتچ بiتە بەرە مارسەلدiك جانكۇيەرلەر جاسىل الاڭعا جۇگiرiپ شىعىپ، كەزدەسۋ قاھارمانىن كوتەرiپ الىپ، اسپانعا اتتى.

ياشيننiڭ باسىنا ۇنەمi كەپكا كيiپ وينايتىنى جۇرتتىڭ بارiنە ءمالiم. قىزىق بولعاندا، الگiندەي ارپالىس كەزiندە بiرەۋ قاقپاشىنىڭ باس كيiمiن جىمقىرىپ كەتiپتi. بالكiم، بالاسىنا تابارiك قىلايىن دەگەن بولار. ال الاڭعا جالاڭباس شىققىسى كەلمەيتiن قاقپاشى ەندi قايتپەك؟ بۇلاي بولادى دەپ ويلاماعان سوڭ، كiم وزiمەن بiرگە ەكi كەپكا الىپ جۇرەدi دەيسiز؟ ياشين دەرەۋ ستاديونداعى فرانتسۋز پوليتسەيلەرiنiڭ بiرiنەن باس كيiمiن تاۋىپ بەرۋiن وتiنەدi. كيiم اۋىستىراتىن بولمەدە جىلارمان حالدە وتىرعان قاقپاشى بiر كەزدە ابدەن مىج-مىج بولعان كەپكانى الىپ كiرiپ كەلە جاتقان پوليتسەيدi كورiپ، قۋانىپ كەتەدi!

وسى قۋانىشتىڭ اسەرi مە ەكەن، الدە، راسىندا دا، الگi كەپكا ساتتiلiك شاقىراتىن بويتۇمار ما، ايتەۋiر لەۆ ياشين فينالدىق كەزدەسۋدە دە كەرەمەت وينايدى. اۋەلدە يۋگوسلاۆيانىڭ باسىم بولعانى راس-تى. بالقاندىقتاردىڭ بiرiنشi تايمدا بiر-اق گول سوعۋى تiكەلەي ورىس قاقپاشىسىنىڭ جانكەشتi ەڭبەگiنە بايلانىستى بولسا كەرەك. ءۇزiلiس كەزiندە كاچاليننiڭ: «جiگiتتەر، جاۋىن كەزiندە دوپتىڭ سۋسىمالى كەلەتiنiن ۇمىتتىڭدار ما؟ قاقپاعا قاراي كەز كەلگەن جەردەن سوقساڭدارشى، تيتتەي مۇمكiندiك بولسا بiتتi, الىستان بولسا دا تەبە بەرiڭدەر!» – دەگەن كەڭەسiن ۆالەنتين بۋبۋكين 49-مينۋتتا-اق iسكە اسىرادى. قاقپاشى بلاگوە ۆيدينيچ ونىڭ سوققىسىن ءدال بولجاعانىمەن، سىناپتاي سۋسىعان دوپتى ۇستاي الماي، كەرi قايتارادى. يەسiز قالعان الا دوپقا تۇلكiگە تۇسكەن بۇركiتتەي تۇرا ۇمتىلعان سلاۆا مەترەۆەلي ونى بوس قاقپاعا دومالاتا سالادى.

وسى ساتتەن باستاپ ويىننىڭ تەڭ دارەجەدە وتكەنiن مىناداي كورسەتكiشتەردەن اڭعارا الامىز: ماسەلەن، يۋگوسلاۆتار قاقپاعا 34, ورىستار 32 سوققى باعىتتاعان; يۋگوسلاۆتار 9, ورىستار 7 بۇرىشتاما بەرگەن; ياشين ويىنعا 69 رەت، ال ۆيدينيچ 60 رەت ارالاسقان... تەك فۋتبولدىڭ شەشۋشi كومپونەنتiندە – گول سوعۋدا عانا ورىستار ءسال باسىمدىق بايقاتقان. قوسىمشا ۋاقىتتاعى جەڭiس گولىنا جەتكiزگەن ويىن ورنەگiنە بۋبۋكين، يۋري ۆوينوۆ جانە ميحايل مەسحي قاتىستى، سوڭعىسىنىڭ اۋەلەتiپ تاستاعان دوبىن ورتالىق شابۋىلشى پونەدەلنيك باسپەن تۋرا تورعا باعىتتادى – 2:1!

مىنا قىزىقتى قاراڭىز: 10 شiلدە، جەكسەنبi كۇنi ماسكەۋ ۋاقىتىمەن 22.00-دە باستالعان ماتچ ساعات تۇنگi 12-دەن اسىپ كەتكەندە اياقتالعان، ياعني جەڭiس دوبى دۇيسەنبiدە قاقپاعا ەنگەن. بۇل از دەسەڭiز، گولدىڭ اۆتورىنىڭ اتا-تەگi دە سول كۇنگە سايكەس (پونەدەلنيك). وسىدان سوڭ، ورىستاردىڭ «دۇيسەنبi – اۋىر كۇن» دەيتiندەي ءجونi بار ما؟..

I ەۋروپا چەمپيوناتى

(1960 جىل، فرانتسيا)

فينالدىق تۋرنيردە 4 ماتچ وتكiزiلiپ، 15 دوپ سوعىلعان. مەرگەندەر: ۆ.يۆانوۆ، پونەدەلنيك (ەكەۋi دە – كسرو), گاليچ، ەركوۆيچ (ەكەۋi دە – يۋگوسلاۆيا), ەتت (فرانتسيا) – 2 دوپتان.

جارتىلاي فينال

كسرو – چەحوسلوۆاكيا – 3:0, فرانتسيا – يۋگوسلاۆيا – 4:5

3-ورىن ءۇشiن ماتچ

فرانتسيا – چەحوسلوۆاكيا – 0:2

فينال

كسرو – يۋگوسلاۆيا – 2:1 (قوسىمشا ۋاقىتتا)

10 شiلدە. پاريج. «پارك دە پرەنس» ستاديونى. 17 966 كءورەرمەن. ءتورەشi ەلليس (انگليا).

كسرو: ياشين، چوحەلي، ماسلەنكين، كرۋتيكوۆ، ۆوينوۆ، نەتتو، مەترەۆەلي، ۆ.يۆانوۆ، پونەدەلنيك، بۋبۋكين، مەسحي.

يۋگوسلاۆيا: ۆيدينيچ، دۋركوۆيچ، يۋسۋفي، جانەتيچ، ميلادينوۆيچ، پەرۋشيچ، ماتۋش، ەركوۆيچ، گاليچ، شەكۋلاراتس، كوستيچ.

گولدار: گاليچ، 41 (0:1), مەترەۆەلي، 49 (1:1), پونەدەلنيك، 112 (2:1).

ساكەن سىبانباي

Abai.kz