قىتاي توراعاسى سي تسزينپين شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (شىۇ) مۇشە مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسى قارساڭىندا قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلدى.

دوستاس ەلدەردىڭ باسشىلارى الداعى كەزدەسۋدەن نە كۇتەتىنىن ايتتى.

سۋرەت اقوردا تەلەگرام ارناسىنان الىندى

توراعا سي تسزينپين نە دەدى؟

ساپار قارساڭىندا سي تسزينپين قازاقستاننىڭ جەتەكشى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا «قىتاي مەن قازاقستان: جاڭا كوكجيەككە ورتاق ۇمتىلىس» اتتى ماقالاسىن جاريالادى.

«قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى رەتىندە مەن سىزدەردىڭ كەرەمەت ەلىڭدەرىزگە بەسىنشى رەت كەلىپ وتىرمىن. قازاقستاننىڭ جارقىن مادەنيەتى، عاجايىپ تابيعاتى، مەيىرىمدى جانە قوناقجاي حالقى ءاردايىم ماعان ەرەكشە اسەر قالدىرادى. مەن كوپ ءۇمىت كۇتەتىن الداعى ساپار ماعان جاڭا قازاقستاننىڭ كەلبەتى مەن جەتىستىكتەرىنە تاڭدانۋعا عانا ەمەس، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆپەن ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ وزەكتى تاقىرىپتارىن تالقىلاۋعا، قىتاي-قازاقستان قاتىناستارىنىڭ جانە  شىۇ-نىڭ ودان ارى دامۋىنداعى باسىم باعىتتارىن ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، – دەپ جازدى سي تسزينپين مىرزا. سونداي-اق قحر-مەن ىنتىماقتاستىق قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىنداعى ماڭىزدى باسىمدىق ارى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك سانالاتىنىن ايتتى.

«قازاقستان مەن قىتاي باسشىلارىنىڭ جەكە دوستىق بايلانىستارى – مەملەكەتارالىق قاتىناستاردىڭ ۇزدىكسىز دامۋىنىڭ لوكوموتيۆى»، – دەپ اتاپ وتتى سي تسزينپين.

قىتاي مەن قازاقستان باسشىلارىنىڭ بۇگىنگى مەملەكەتتىك ساپارى مەن كەلىسسوزدەرى قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى جان-جاقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى جاڭا بيىكتەرگە شىعارۋ ءۇشىن ەكىجاقتى بايلانىستاردى ودان ءارى دامىتۋدىڭ جاڭا جوسپارلارىن ايقىندايدى.

قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ەڭ ءبىرىنشى ساياسي سالاداعى ءداستۇرلى ءوزارا قولداۋدى كۇشەيتۋ. ەلدەر شىنايىلىق پەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن قارىم-قاتىناس قۇرۋدى جالعاستىرادى، ساياسي ءوزارا سەنىم مەن ستراتەگيالىق ۇيلەستىرۋدى تەرەڭدەتە بەرەدى، نەگىزگى مۇددەلەر مەن نەگىزگى ماسەلەلەرگە ءوزارا قولداۋدى كۇشەيتەدى.

ەكىنشىدەن, ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى بارىنشا پايدالانۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعىتىن ىلگەرىلەتۋ ارقىلى «ءبىر بەلدەۋ جانە ءبىر جول» باستاماسىن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا جۇمىستى جانداندىرىپ، قىتايدىڭ الپاۋىت نارىعىندا قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرادى. قىتايدىڭ دامۋ مۇمكىندىكتەرىن بىرلەسىپ پايدالانۋ.

ۇشىنشىدەن, كوپ عاسىرلىق دوستىقتىڭ الەۋمەتتىك نەگىزىن نىعايتۋ. مادەني-گۋمانيتارلىق الماسۋلاردى تەرەڭدەتۋ جانە كەڭەيتۋ ءۇشىن ءبىلىم، تۋريزم، ارحەولوگيا، ونەر جانە باق سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى تۇراقتى تۇردە جانداندىرۋ ماڭىزدى.

تورتىنشىدەن, جۇزجىلدىقتا بايقالماعاە وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋ. «بۇرىن-سوڭدى بولماعان وزگەرىستەر، داۋىرلىك جانە تاريحي وزگەرىستەر جاعدايىندا قىتاي تاراپى داعدارىس كەزىندە جاڭا مۇمكىندىكتەر جاساۋ جانە وزگەرىستەر كەزىندە جاڭا پەرسپەكتيۆالار اشۋ ءۇشىن قازاقستان تاراپىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە دايىن. بۇۇ-ورتالىقتاندىرىلعان حالىقارالىق جۇيە مەن الەمدىك ءتارتىپتىڭ كۇزەتىندە باتىل تۇرۋعا، شىنايى كوپجاقتىلىقتى ىسكە اسىرۋعا، گەگەمونيزمگە، كۇش ساياساتىنا جانە بلوكتىق قاراما-قايشىلىققا قارسى تۇرۋعا دايىن، الەمنىڭ تەڭ جانە رەتتەلگەن كوپپوليارلىعىن، جالپىعا قولجەتىمدى جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكالىق جاھاندانۋدى ىلگەرىلەتۋگە ءازىر»، – دەدى سين تسزينپين مىرزا.

«ءبىز قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمىزبەن يىق تىرەستىرە وتىرىپ، ۇلتتىڭ بىرلەسە وركەندەۋى مەن جاڭعىرۋىنا، قىتاي-قازاق دوستىعىنىڭ جاڭا كوكجيەگىنە جول اشۋعا دايىنبىز»، – دەدى قىتاي باسشىسى.

سۋرەت اقوردا تەلەگرام ارناسىنان الىندى

پرەزيدەنت توقاەۆ نە دەدى؟

«قازاقستان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىمەن تىعىز ارىپتەستىكتى جوعارى باعالايدى. ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى بەرىك دوستىق، ورتاق تاريح پەن تاتۋ كورشىلىك بايلانىستارىنا نەگىزدەلگەن»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ سينحۋا اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا.

«2022 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە مەنىڭ دوسىم قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى سي تسزينپين مىرزانىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى بارىسىندا ءبىز ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا «التىن 30 جىلدىعىن» باستادىق»، – دەدى قازاقستان باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ توراعا سي تسزينپينمەن سۇحباتىندا «ەرەكشە ماڭىزدى ويلاردى بارىنشا ءدال جەتكىزۋ نەمەسە كۇندەلىكتى ءومىردىڭ قىزىقتى تاقىرىپتارىن تالقىلاۋ ءۇشىن» قىتاي تىلىنە اۋىساتىنىن مويىندادى.

«قىتاي ءوز كوشباسشىسىنىڭ دانا باسشىلىعىمەن قىتاي حالقىن قايتا تۇلەتۋ جانە اسپان يمپەرياسىن الەمدەگى ەڭ ۇلكەن دەرجاۆاعا اينالدىرۋ بويىنشا ۇزاق مەرزىمدى ماقساتتارعا جەتۋ جولىندا دايەكتى تۇردە العا جىلجۋدا. مەن ءسىزدىڭ ەل ءوز دامۋىندا بۇدان دا بيىك بەلەستەردى باعىندىرىپ، «قىتاي ارمانىن» تولىقتاي جۇزەگە اسىراتىنىنا سەنىمدىمىن»، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ەل باسشىسى قازاقستاننىڭ قىتايمەن كوپ قىرلى قارىم-قاتىناستارىن ودان ءارى تەرەڭدەتۋ ءۇشىن اۋقىمدى جوسپارلار قويىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

«ول ءۇشىن بارلىق قاجەتتى العىشارتتار مەن جاعدايلار جاسالۋدا. ءبىزدىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىمىزدىڭ قازىرگى جوعارى ءوسۋ ديناميكاسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوزارا تاۋار اينالىمىن 100 ميلليارد دوللارعا دەيىن ۇلعايتۋ مىندەتىن ورىنداۋ ابدەن مۇمكىن ەكەنىنە سەنىمدىمىن»، – دەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى بىرلەسكەن جۇمىستىڭ بەس «اسا ماڭىزدى» باعىتىن اتاپ ءوتتى.

ءبىرىنشىسى – ينۆەستيتسيالىق سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ. اۋىل شارۋاشىلىعى، جاڭا ەنەرگەتيكا، ماشينا جاساۋ  ونەركاسىبى سياقتى سالالارعا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. سونىمەن قاتار  يندۋستريالاندىرۋ مەن قوسىلعان قۇنى جوعارى ءونىم وندىرىسىنە دە  جۇمىلۋ قاجەت.

ەكىنشىسى – ەكى ەل  اراسىنداعى تاۋار اينالىمىنىڭ ءوسۋى، ونىڭ ىشىندە ساۋدا قۇرىلىمىن ءارتاراپتاندىرۋ مەن تاۋارلار اتاۋلارىن ارتتىرۋ. زاماناۋي قۇرالداردى، ونىڭ ىشىندە ەلەكتروندى كوممەرتسيا مەن ەلەكتروندى ساۋدا الاڭدارىن پايدالانۋ كەرەك.

ۇشىنشىدەن, 2024 جىل –  «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جاھاندىق باستاماسىن ودان ءارى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن ماڭىزدى جىل. قازاقستان ءۇشىن وسىناۋ مەگا-باستامانىڭ نەگىزگى ءارى بۇلجىماس قاتىسۋشىسى، سونداي-اق سەنىمدى ەۋرازيالىق كولىك حابى جانە «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ» ورتالىق لوگيستيكالىق تورابى رەتىندە قازاقستاننىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ اسا ماڭىزدى. بۇل رەتتە ءبىزدىڭ نازارىمىز ليانيۋنگان پورتىنىڭ، سيان قالاسىنداعى قۇرعاق پورتتىڭ جانە «قورعاس – شىعىس قاقپا» اەا-نىڭ مۇمكىنشىلىگىن بەلسەندى پايدالانۋعا باسا نازار اۋدارىلادى.

تورتىنشىدەن, ەكى ەل اراسىنداعى كولىك ىنتىماقتاستىعىن كەڭەيتۋ. بۇگىندە دوستىق-مويىنتى تەمىرجول ۋچاسكەسىندە ەكىنشى جولداردىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋدا. سونىمەن قاتار، ورتاق شەكارامىزدا 3-ءشى تەمىرجول وتكىزۋ پۋنكتىن سالۋدى باستاۋ جوسپارلانعان.

بەسىنشىدەن, مادەني-گۋمانيتارلىق سالاداعى كوپقىرلى ءوزارا بايلانىستى جانداندىرۋ. «ءبىز ورناتقان ۆيزاسىز رەجيم ورناتۋ، ءوزارا مادەني ورتالىقتارىن، «لۋ بان شەبەرحاناسىن»، جوو فيليالدارىن اشۋ، سونىمەن قاتار اۋە رەيستەرىن ۇلعايتۋ بويىنشا تۇراقتى جۇمىس حالىقتارىمىز اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك پەن دوستىقتى ودان ارى نىعايتۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام بولماق»، – دەدى توقاەۆ.

«ەلدەرىمىز قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ جاڭا «التىن 30 جىلدىعى» اياسىندا ءبىزدى جارقىن بولاشاق جولىندا بىرىكتىرەتىن ۇلكەن جەتىستىكتەر مەن جەڭىستەر كۇتىپ تۇر دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى»، – دەپ اتاپ ءوتتى قازاقستان پرەزيدەنتى.

سۋرەت اقوردا تەلەگرام ارناسىنان الىندى

قازاقستان – قىتاي: ساندار مەن فاكتىلەر

ەكى ەل اراسىنداعى 30 جىلدىق ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستىڭ ناتيجەسىندە ءوزارا ءتيىمدى ساياسي بايلانىس ورنادى.

قحر – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الەمدەگى ەڭ ءىرى سىرتقى ساۋدا سەرىكتەسى.

2023 جىلدىڭ سوڭىندا ەكىجاقتى تاۋار اينالىمى 30%-عا ءوسىپ، رەكوردتىق كورسەتكىشكە (31,5 ملرد دوللار) جەتتى (قىتاي بويىنشا – 41 ملرد دوللار).

2023 جىلى ءوزارا ساۋدا كولەمى 31,5 ملرد دوللاردى (+30,1% – 24,2 ملرد دوللار) قۇرادى، ونىڭ ىشىندە ەكسپورت – 14,7 ملرد دوللار (+12,6%), يمپورت – 16,8 ملرد دوللار (+50,5%).

2024 جىلعى قاڭتار-ناۋرىزدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى تاۋار اينالىمى $6,3 ملرد (+6,8%) قۇرادى، ونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا ەكسپورتى – $3,2 ملرد (+23,1%) بولدى. ), قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ يمپورتى – $3,1 ملرد-قا (-6,5%)  جەتتى.

قىتاي –  قازاقستان ەكونوميكاسىنا ينۆەتيتسيا سالعان ءىرى بەس ينۆەستوردىڭ ءبىرى. سوڭعى 19 جىلدا قىتايدان كەلگەن تىكەلەي ينۆەستيتسيانىڭ جالپى اعىنى شامامەن 25 ميلليارد دوللارعا جەتتى، 2023 جىلى تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا (1,4 ميلليارد دوللار) 1,7 ميلليارد دوللاردى (+15,3%) قۇرادى.

2023 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى تەمىرجول جۇك تاسىمالىنىڭ كولەمى 28,3 ملن تونناعا  (+22%) جەتكەن. قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا – 10,8 ملن توننانى (+8%) قۇرادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا – 17,5 ملن توننا (+34%) جۇك تاسىمالدانعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ارقىلى تەمىرجول ترانزيتتىك كونتەينەرلىك تاسىمالداۋ كولەمى 8 ملن توننانى قۇرادى.

2024 جىلدىڭ قاڭتار-اقپان ايلارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى جۇك تاسىمالداۋ كولەمى 4 719,8 مىڭ تونناعا  (+17%) جەتكەن.  قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا – 1 816,2 مىڭ توننا (+17%) قۇرادى. 9%), قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا – 2903,6 مىڭ توننا (+22%) جۇك تاسىمالدانعان. قر-قحر وتكەلدەرى ارقىلى ترانزيتتىك كونتەينەرلىك تاسىمالداۋ كولەمى 192,2 مىڭ جفف (+10%) قۇرادى.

ەلدەر اراسىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ تاۋار اينالىمى 2023 جىلى $1,29 ملرد (+40%) قۇرادى، ونىڭ ىشىندە ەكسپورت – $1 ملرد (+45%), يمپورت – $290 ملن (+20%) جەتكەن.

قازىرگى تاڭدا 1718 قازاقستاندىق اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپورنى قىتايعا ءوز ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ قۇقىعىنا يە (86 – مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرۋ، 1629 – وسىمدىك شارۋاشىلىعى).

ءوزارا ۆيزاسىز رەجيم جانە بيىلعى قازاقستاننىڭ قىتايداعى تۋريزم جىلى تۋريستەردىڭ وسۋىنە، ىسكەرلىك جانە تۇلعاارالىق بايلانىستى نىعايتۋعا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى.

قازاقستان قىتايدىڭ جاھاندىق دامۋ، جاھاندىق قاۋىپسىزدىك جانە جاھاندىق وركەنيەت ءۇشىن ۇسىنعان باستامالارىن جوعارى باعالايدى جانە قولدايدى، ولاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى الەمدە تۇراقتىلىق، قاۋىپسىزدىك پەن سەنىم ورناتۋعا ىقپال ەتەدى، سونداي-اق تۇراقتى دامۋعا قول جەتكىزەدى.

قازاقستان قىتايمەن كوپجاقتى قۇرىلىم بويىنشا شىۇ، اوسشك، ورتالىق ازيا- قىتاي شەڭبەرىندە تىعىز ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا نيەتتى.

مەملەكەتتىك ساپار بارىسىندا استاناداعى بەيجىڭ ءتىل جانە مادەنيەت ۋنيۆەرسيتەتى فيليالىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى، سونداي-اق ەكى ەل مادەني ورتالىقتارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. قازاقستاندىق تاراپ قازاقستاندا قىتايدىڭ باسقا دا وزىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارىن اشۋعا دايىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

Abai.kz