سۋرەتتەردە:

1. قوشكە كەمەڭگەرۇلى (1896-1937)
2. 1923 ج. ورىنبوردا جارىق كورگەن 4 پەردەلى «التىن ساقينا» دراماسىنىڭ مۇقاباسى
3. 1926 ج. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە جاريالانعان حابارلاندىرۋ

قازاق ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى – وسى كۇنگى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترى العاش رەت ءوز شىمىلدىعىن قىزىلوردا قالاسىندا 1926 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا اشتى. بۇل – داۋسىز اقيقات. الايدا تەاتر تاريحىنا قاتىستى رەسمي مالىمەتتەردە، ءباسپاسوز بەتىندەگى اقپاراتتاردا ۇيىمنىڭ اشىلعان كۇنى مەن العاشقى ساحنالانعان قويىلىمى تۋرالى ءتۇرلى دەرەكتەر كەزدەسەدى.

سۋرەتتەردە:

1. قوشكە كەمەڭگەرۇلى (1896-1937)
2. 1923 ج. ورىنبوردا جارىق كورگەن 4 پەردەلى «التىن ساقينا» دراماسىنىڭ مۇقاباسى
3. 1926 ج. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە جاريالانعان حابارلاندىرۋ

قازاق ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى – وسى كۇنگى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترى العاش رەت ءوز شىمىلدىعىن قىزىلوردا قالاسىندا 1926 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا اشتى. بۇل – داۋسىز اقيقات. الايدا تەاتر تاريحىنا قاتىستى رەسمي مالىمەتتەردە، ءباسپاسوز بەتىندەگى اقپاراتتاردا ۇيىمنىڭ اشىلعان كۇنى مەن العاشقى ساحنالانعان قويىلىمى تۋرالى ءتۇرلى دەرەكتەر كەزدەسەدى.

تەاتردىڭ رەسمي سايتىنداعى «تەاتر جايلى» دەگەن ايداردا م.اۋەزوۆ تەاترى كوركەمدىك جەتەكشىسىنىڭ ادەبي كەڭەسشىسى ءاليا بوپەجانوۆا بىلاي جازادى: «قازاقتىڭ مەملەكەتتىك م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترى – تۇڭعىش ۇلتتىق مادەني-ساحنالىق مەكەمە. 1925 ج. سوڭىندا سول كەزدەگى استانا قىزىلوردادا ۇيىمداستىرىلدى. تەاتر شىمىلدىعى  رەسمي تۇردە 1926 ج. 10 قاڭتاردا ق.كەمەڭگەروۆتىڭ «التىن ساقيناسىمەن» اشىلدى، 13 قاڭتاردا م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەك» تراگەدياسى قويىلدى». http://www.teatr-auezov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=175&Itemid=219&lang=kz

وسى تاريحي وقيعا تۋرالى «ۆيكيپەديا» ەلەكتروندىق ەنتسيكلوپەدياسىندا تومەندەگىدەي مالىمەت ۇسىنىلعان:

«قىزىلوردا قالاسىندا 1926 جىلى 13 قاڭتاردا م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەك» پەساسىمەن جانە حالىق ونەرپازدارى قاتىسقان ۇلكەن كونتسەرتپەن تۇڭعىش رەت تەاتر شىمىلدىعى اشىلدى»...

«م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ەڭبەك قىزىل تۋ جانە «حالىقتار دوستىعى» وردەندى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى – تۇڭعىش كاسىپقوي ۇلتتىق ساحنالىق مەكەمە. 1925 جىلدىڭ اقىرىندا قازىرگى قىزىلوردا قالاسىندا ۇلت تەاترى بولىپ ۇيىمداستىرىلدى. العاشقى ديرەكتورى ءارى كوركەمدىك جەتەكشىسى د.ءادىلوۆ. م.اۋەزوۆتىڭ “ەڭلىك – كەبەك” تراگەدياسىنىڭ 3-اكتىسىمەن (س.قوجامقۇلوۆتىڭ قويۋى بويىنشا) جانە حالىق ونەرپازدارى قاتىسقان ۇلكەن كونتسەرتپەن 1925 ج. جەلتوقسانداعى وتكەن قازاق ولكەلىك 5 پارتكونفەرەنتسيا كەزىندە تۇڭعىش رەت تەاتر شىمىلدىعى اشىلدى. 1926 ج. 31 قاڭتاردا بولعان ۇلت تەاترىنىڭ رەسمي اشىلۋىندا ق.كەمەڭگەروۆتىڭ “التىن ساقيناسى” وينالدى».

http://kk.wikipedia.org/wiki/قازاق_اكادەميالىق_دراما_تەاترى

ياعني، تەاتردىڭ اشىلۋ كۇنىنە بايلانىستى بىرنەشە مەرزىم ايتىلادى. ولار: 1925 جىلدىڭ جەلتوقسان ايى، 1926 جىلدىڭ 10, 13, 31 قاڭتارى. ساحناعا قويىلعان العاشقى پەسا دەپ بىردە م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەگى»، بىردە ق.كەمەڭگەرۇلىنىڭ «التىن ساقيناسى» ايتىلادى.

وسى ورايدا الاش مۇراسىن ارحيۆ قۇجاتتارىنا، تاريحي دەرەكتەرگە، بۇلجىماس دايەكتەرگە سۇيەنىپ جۇيەلى زەرتتەپ جۇرگەن بەلگىلى عالىم ديحان قامزابەكۇلى ءبىز ءسوز ەتكەن تاقىرىپتى ءجىتى قاراعانىن ايتقىمىز كەلەدى. «مەملەكەت تەاترىنىڭ تۋعان كۇنى» اتتى زەرتتەۋىندە عالىم بىلاي دەپ كورسەتەدى: «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ 1926 جىلى قاڭتار ايىنداعى بىرنەشە سانىنىڭ ءبىرىنشى بەتىندە باسىلعان حابارلاندىرۋ تەكسى تومەندەگىدەي: «عينۋاردىڭ 13-ءى كۇنى كەشكى ساعات 6-دا مەملەكەتتىك ۇلت تەاترىنىڭ اشىلۋ مەرەكەسى بولادى. تەاتر ارتىستەرى كەمەڭگەرۇلىنىڭ «التىن ساقيناسىن» وينايدى. ونىڭ سوڭىنان – كونتسەرت، دەمالىس ۋاقىتتارىندا وركەستر ويناپ تۇرادى. تەاتر ديرەكتورى دىنشە» (د.قامزابەكۇلى. رۋحانيات. الماتى، ء«بىلىم» باسپاسى، 1997, 207–208 بب.).

تەاتر اشىلعان ۋاقىتتا حالىق اعارتۋ كوميسسارى (بۇگىنگىشە ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى) بولعان قايراتكەر سماعۇل سادۋاقاسۇلى تەاتردىڭ اشىلعانىنا بايلانىستى بىرنەشە ماقالا جازعانى شىندىق. ولار «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە جاريالاندى. گازەتتىڭ 1926 جىلعى 24 قاڭتاردا شىققان «التىن ساقينا ويىنى تۋرالى» اتتى ماقالاسىندا قايراتكەر بىلاي دەپ كورسەتەدى: «عينۋاردىڭ 13-ءى كۇنى كەمەڭگەرۇلىنىڭ «التىن ساقيناسىن» وينادى. كونتسەرت بولىمىندە ءان سالىنىپ، كۇلدىرگى تاقپاقتار ايتىلدى. ساۋىق كەشى ۇلت تەاترىنىڭ اشىلۋىنا ارنالدى» (س.سادۋاقاسۇلى. ەكى تومدىق شىعارمالار جيناعى. 1-توم. الماتى، «الاش» باسپاسى، 2003,  270-ب.).

وسى كەلتىرىلگەن تاريحي دەرەك كوزدەرى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ۇلت تەاترىنىڭ اشىلعان كۇنى مەن ونىڭ ساحناسىنا قويىلعان العاشقى رەسمي ويىنى تۋرالى شىندىقتى اشادى. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز: قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ۇلت تەاترى ەل استاناسى بولعان قىزىلوردا قالاسىندا 1926 جىلدىڭ 13 قاڭتارىندا قوشكە كەمەڭگەرۇلىنىڭ «التىن ساقينا» دراماسىمەن اشىلدى. تەاتردى ۇيىمداستىرعان سماعۇل سادۋاقاسۇلى، تەاتردىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى بولعان دىنشە ءادىلۇلى، ونىڭ رەسمي اشىلۋىندا وينالعان العاشقى قويىلىم اۆتورى قوشكە كەمەڭگەرۇلى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان سوڭ، ولاردىڭ ەسىمدەرى كوپ ۋاقىت تەاتر تاريحىنان ءوشىرىلدى. كەڭەستىك كەزەڭدە جازىلىپ قالعان ەسكى دەرەك ءالى كۇنگە دەيىن جوندەلمەي كەلەدى.

ءبىز بۇل جەردە ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ تەاتر ونەرىنىڭ تاريحىنداعى ورنىن ەش تومەندەتپەيمىز. قازاق تەاترىنىڭ، قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، دامىپ وركەندەۋىنە مۇحتار اۋەزوۆ ۇلى ەڭبەك ءسىڭىردى. ءبىز تەك شىندىقتىڭ ايتىلعانىن قالايمىز. بىلە بىلسەك، مۇحتار، قوشكە، سماعۇلدار – نيەتتەس، قالامداس، دوس بولعان ادامدار. ولار دا اقيقاتتىڭ بۇرمالانباعانىن تىلەر ەدى دەپ بىلەمىز. 1927 جىلى جارىق كورگەن «ادەبيەت تاريحى» كىتابىندا م.اۋەزوۆ: «تاريحتىڭ ءدال سۋرەتىمەن تولىعىراق تانىسامىن دەگەن كىسى بولسا… قوشمۇحامبەت كەمەڭگەرۇلىنىڭ «قازاق تاريحىنان» ەڭبەگىن قاراپ ءوتسىن دەيمىز»,- دەپ جازادى (م.اۋەزوۆ. ادەبيەت تاريحى. الماتى، «انا ءتىلى» باسپاسى، 1991, 143-ب.).

قوشكە مەن مۇحتار – جيىرماسىنشى جىلدارى تاشكەنت قالاسىندا ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا قاتار وقىعان الاشتىڭ ارداقتى ازاماتتارى. ولار – 1930 جىلى بىرگە تۇتقىندالىپ، اباقتىنىڭ ازابىن بىرگە تارتقان جاندار. 1937 جىلى رەپرەسسيا قۇربانىنا اينالعان قوشكە كەمەڭگەرۇلىن شىعارماشىلىق تۇرعىدان اقتاۋ قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن عانا مۇمكىن بولدى.

«قازاق ءباسپاسوزىنىڭ قاتەسىن كورسە، ەۋروپا ايەلدەرى بالا تاستار ەدى. «تىلماشتاعى» باسپانىڭ قاتەسىن كورىپ، قىر بالاسىنا قول قويدىم»,- دەپ جازعان ەدى قوشكە كەمەڭگەرۇلى. ارادا شيرەك عاسىر وتسە دە، قازاقتىڭ باسپاسوزىندە، قازاقتىڭ ۇلتتىق تاريحى تۋرالى رەسمي مەكەمەلەردىڭ سايتىندا قاتەلەر ءالى دە بار. ءبىزدى وسى جاعداي قىنجىلتادى.

قايىربەك كەمەڭگەر،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى