قازاقستاندا شامامەن 7 مىڭنان استام ادام دونورلىق اعزاعا ءزارۋ. ونىڭ ىشىندە بۇيرەككە – 3,5 مىڭ، جۇرەككە – 800, باۋىرعا – 1,5 مىڭ ادام مۇقتاج الايدا، ماماندار ناۋقاستاردىڭ 30-40 پايىزى جاڭا اعزاعا قول جەتكىزبەگەن كۇيى قايتىس بولىپ كەتەتىنىن ايتادى.
 

بۇل ۋاقىتتا ينتەرنەت ارقىلى دەنە مۇشەسىن قوماقتى قارجىعا وتكىزگىسى كەلەتىن جاستاردىڭ جارناماسىنان كوز سۇرىنەدى. 

قازاقستاندا شامامەن 7 مىڭنان استام ادام دونورلىق اعزاعا ءزارۋ. ونىڭ ىشىندە بۇيرەككە – 3,5 مىڭ، جۇرەككە – 800, باۋىرعا – 1,5 مىڭ ادام مۇقتاج الايدا، ماماندار ناۋقاستاردىڭ 30-40 پايىزى جاڭا اعزاعا قول جەتكىزبەگەن كۇيى قايتىس بولىپ كەتەتىنىن ايتادى.
 

بۇل ۋاقىتتا ينتەرنەت ارقىلى دەنە مۇشەسىن قوماقتى قارجىعا وتكىزگىسى كەلەتىن جاستاردىڭ جارناماسىنان كوز سۇرىنەدى. 

«بۇيرەككە» اينالعان باۋىر
انار ءوزىنىڭ جالعىز باۋىرىن «بۇيرەگىم» دەيدى. ويتكەنى ونىڭ سول جاق بۇيرەگىنىڭ ايدىنعا بەرىلگەنىنە التى اي بولدى. ەكى بالانىڭ اناسى بۇل قادامعا باسقا امالدىڭ قالماعانىنان بارعان. «باۋىرىمنىڭ جاعدايى كۇن ساناپ ناشارلاپ بارا جاتتى. ونى ءولتىرىپ قويىپ، قاراپ وتىرا المادىم» دەيدى انار. سەبەبى اعايىندىلاردىڭ اعزالارى ءبىر-بىرىنە وتە سايكەس كەلەتىنىن ەستىگەن. سوندىقتان ول كۇيەۋىنىڭ دە، قايىن جۇرتىنىڭ دا قارسىلىعىنا قاراماستان، ءبىر بۇيرەگىن جاقىنى ءۇشىن تارك ەتكەن.
اناردىڭ قۇرباندىعىنىڭ ارقاسىندا ايدىننىڭ ءومىرى ۇزاردى. اپكەسىنە باۋىرىنىڭ اماندىعى مەن ماحابباتى – ەڭ ۇلكەن سىي. الايدا ەشقانداي وتەمسىز ءوزىنىڭ ءبىر مۇشەسىن ءتىپتى تۋىسىنا بولسىن، سۋىرىپ بەرۋگە ءازىر ادامدار از. «جەتى ءومىر» فيلمىندەگى ۋيلل ءسميتتىڭ كەيىپكەرى ءتارىزدى جانكەشتىلەردى تەك كينودان كورۋگە بولادى. ال شىنايى ومىردە ادامنىڭ ساۋ اعزاسى قىپ-قىزىل ساۋداعا تۇسەدى.
ينتەرنەت ارقىلى دەنە مۇشەسىن اۋكتسيونعا سالاتىنداردىڭ باسىم بولىگى 30-عا دەيىنگى جاستار.ولار وزدەرىنىڭ ءبىر اعزاسىن (بۇيرەك، باۋىر) 40-150 مىڭ دوللارعا باعالايدى. ماسەلەن، http://uralsk.vsesdelki.kz  سايتىندا 19 جاسار اقباياننىڭ: «ساۋ بۇيرەگىمدى ساتامىن. قىمبات ەمەس» دەگەن جارناماسى نازارعا ىلىكتى. ول بۇيرەگىن 40 مىڭ دوللارعا ساتقىسى كەلەدى.بىراق كەيىن رايىنان قايتتى ما، الدە بۇيرەگى تەز ء«وتىپ» كەتتى مە، تەلەفونىن كوتەرمەدى. «بۇيرەگىمدى شۇعىل تۇردە ساتامىن» دەگەن كەلەسى جارنامانى وقىپ، حابارلاسقانىمىزدا الماگۇل ەسىمدى 33 جاسار استانالىق كەلىنشەك «بۇيرەكتى وتە قىمباتقا بەرەتىندىگىن» بىردەن مالىمدەدى. اڭگىمە بارىسىندا ساتىلاتىن بۇيرەكتىڭ ونىڭ كۇيەۋىنىكى ەكەندىگى انىقتالىپ، ودان تۇسەتىن 130 مىڭ دوللار يپوتەكالىق نەسيەنى جابۋعا كەتەتىندىگىن بىلدىك. الماگۇل ءوزىنىڭ تاۋار باعاسىن تۇسىرمەيتىندىگىن، قازىردىڭ وزىندە وعان سۇرانىس جوعارى ەكەندىگىن قاداپ ايتتى. ء«بىر كىسى بالاسىنا ساتىپ العىسى كەلەدى. سول ءۇشىن قازىر اقشا ىزدەپ ءجۇر» دەدى شىمىرىكپەستەن.
قازىرگى كەزدە قازاقستاندىق قارا نارىقتا ءبىر بۇيرەكتىڭ قۇنى 20-30 مىڭ دوللار شاماسىندا ەكەندىگىن باياندادى 47 جاسار سەمەيلىك شىڭعىس. ول ءوزىنىڭ ءبىر بۇيرەگىن 20 مىڭ دوللارعا العان. ءتىپتى 15 مىڭ دوللارعا ساتاتىندار دا تابىلاتىندىعىن، بىراق وندايدى ءالى كەزدەستىرمەگەنىن ايتادى. وعان ءبىر بۇيرەگىن بەرگەن 23 جاسار ميحايل ەسىمدى جىگىتتى تانىستارى ارقىلى تاپقان. كەنەتتەن قوماقتى ولجاعا كەنەلگەن جاس جىگىت ۇيلەنۋ تويىن جاساپ الىپتى.
زاڭ بويىنشا قازاقستاندا ادام اعزاسىن ساتۋعا دا، ساتىپ الۋعا دا تىيىم سالىنادى. «ورگاندار ەرىكتى تۇردە جانە وتەۋسىز بەرىلۋى ءتيىس» دەپ جازىلعان دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ 2010 جىلعى دەكلاراتسياسىندا. دەنە مۇشەسىن ساۋدالاعاندار، ماسەلەن، گەرمانيادا دونور دا، اعزانى الۋشى دا، وپەراتسيا ءتىپتى شەتەلدە جاسالسا دا، 5 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.
قازاقستاندا اعزا ساتىپ الاتىندارعا وپەراتسيا جاسالمايتىندىعىنا، دارىگەرلەردىڭ ونداي ىسكە بارمايتىندىعىنا سەندىرەدى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ شتاتتان تىس باس ترانسپلانتولوگى، «بولاشاق» باعدارلاماسىن تۇلەگى عاني قۇتتىمۇراتوۆ. «بىزگە دونورلار «اعزانى وتەۋسىز بەرەمىن» دەگەن نوتاريالدى حاتپەن كەلەدى. ال زاڭدا «تەك تۋىسقانى عانا اعزاسىن بەرۋى كەرەك» دەپ جازىلماعان» دەيدى دارىگەر. ياعني ءبىر مۇشەسىن اقشاعا ساتقىسى كەلگەن ادام ناۋقاستىڭ «جولداسى، سىنىپتاسى» بولا سالسا، ولاردىڭ استىرتىن كەلىسىمدەرىنىڭ سىرىن ەشكىم اشا المايدى. ەكىنشى جاعىنان، دەنە مۇشەسىن ساۋداعا سالعان كىسى ساتىپ الۋشىنىڭ اۋىزشا ۋادەسىنە عانا سەنىپ، پىشاققا تۇسەدى. ەگەر وپەراتسيادان كەيىن اعزانىڭ جاڭا يەسى ۋادەسىن ۇمىتىپ، اقشا تولەۋدەن جالتارسا، دونور ءوزىنىڭ شىعىنىن ەش دالەلدەي المايدى. بىراق مۇنداي جاعدايدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتادى شىڭعىس. «بۇل – زات ەمەس، ادامنىڭ ءبىر اعزاسى! سوندىقتان ءار ناۋقاس جاڭا مۇشەسىنىڭ ءسىڭىستى بولۋىن تىلەپ، دونوردىڭ ريزاشىلىعىن قالايدى. ماعان بۇيرەگىن بەرگەن بالا تۋعان باۋىرىمداي»، – دەيدى ناۋقاس.

اقشاعا تابىلاتىن اعايىن
ءوزىنىڭ ءبىر اعزاسىن اقشاعا ايىرباستاسا دا، ول سول ارقىلى ءولىم اۋزىندا جاتقان ادامعا كومەك كورسەتەدى دەپ ەسەپتەيدى شىڭعىس. ء«بارى، تۋىستار دا، جولداستار دا اقشاعا كەلىسەدى. بۇيرەككە كەتكەن قاراجات – ءومىرىمدى ساقتاپ قالعانى ءۇشىن جاسالعان سىي» دەپ ءتۇسىندىردى شىڭعىس. ال سىيلىق جاساۋعا تىيىم سالىنبايدى. بۇعان دەيىن ول وزىنە لايىق بۇيرەك ىزدەپ تالاي ساندالعان، بۇيرەك جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ قاسىرەتىن جىلداپ تارتقان. رەسەيدىڭ ومسك قالاسىندا ءمايىت اعزاسىن پايدالاناتىن ءبىر كلينيكادا 40 مىڭ دوللارعا جاسالىناتىن وپەراتسيانى ءبىر جىل كۇتكەنىمەن، كەزەگى سول كۇيى كەلمەگەن. پاكستانعا دا بارماقشى بولعان. بىراق ول جاقتا ەمدەلگەن تانىستارىنىڭ ءبارى كەيىن قايتىس بولىپ كەتكەننەن كەيىن رايىنان قايتىپتى. بىرنەشە جىلدا 4-5 ادامدى تاۋىپ، دونور رەتىندە ولاردى ەمحاناعا دا جەتەكتەگەن. ارقايسىسىن 60-70 مىڭ تەڭگەگە مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزگەن. بىراق ەشقايسىسى بۇل وپەراتسياعا جارامدى بولماي شىققان. سوندىقتان وتكەن جىلى ميحايلدىڭ تابىلا كەتۋى – شىڭعىس ءۇشىن ساتتىلىك.  
قازاقستاندا اعزاعا ءزارۋ اۋىر ناۋقاستاردىڭ تەك 15 پايىزى عانا وزدەرىنە سايكەس كەلەتىن «تۋىستار» تابا الادى. قالعاندارى دونور تاپشىلىعىنان شەتەلدەرگە جىبەرىلەدى نەمەسە ەلدىڭ ءبىر تۇكپىرىندە قايتىس بولاتىندىعىن ايتادى قۇتتىمۇراتوۆ. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، بىلتىر ترانسپلانتاتسيالىق وپەراتسياعا مۇقتاج ادامداردىڭ شەتەلدەردە ەمدەلۋى ءۇشىن بيۋدجەتتەن ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. شەتەلدەگى ءار ترانسپلانتولوگيالىق وپەراتسيا شامامەن 200 مىڭ دوللار تۇراتىنىن ەسكەرسەك، بۇل اقشاعا مىڭداعان ناۋقاستىڭ 1 پايىزىنان ازى عانا يەك ارتا الادى.
مۇنداي جاعدايدا اۋرۋ جانداردى قايتىس بولعان ادامداردىڭ  قۇتقارا الاتىندىعىن العا تارتادى قۇتتىمۇراتوۆ. ء«بىر قايتىس بولعان ادامنان ەكى بۇيرەك، ءبىر باۋىر، ءبىر جۇرەك الىنادى. سوندا ءبىر ادام ءتورت ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالادى» دەيدى دارىگەر. الايدا قايتىس بولعان ادامنىڭ تۋعان-تۋىستارى ونىڭ مۇشەسىنىڭ كەسىلىپ الىنۋىنا كەلىسىم بەرە بەرمەيدى. ءبىر جاعى – زاڭدى بىلمەسە، ەكىنشى جاعى – مۇنىڭ دىنگە قايشى كەلەتىندىگىن ءۋاج ەتەدى. الايدا ينتەرنەتتەگى فورۋمداردا مايىتتەردەن اعزالار جاپپاي الىنا باستاسا، بۇل جول اپاتىنا ۇشىراعان جاستاردىڭ ءتىرى قالۋ مۇمكىندىگىن كۇرت كەمىتەدى دەگەن كۇدىك ءجيى كەلتىرىلەدى. بىلتىر تەك جول اپاتىنان قازاقستاندا 3 مىڭ ادام قايتىس بولسا، جالپى 3 مايىتتەن عانا اعزا الىنعان.
ال قازاقستاندا ادام اعزاسىن اۋىستىرۋعا قاتىستى وپەراتسيا سانى جىل سايىن ارتا تۇسۋدە. ەگەر 2009 جىلى بار جوعى 4 وپەراتسيا جاسالسا، 2012 جىلى – 74, 2013 جىلدىڭ العاشقى سەگىز ايىندا – 115 وپەراتسيا وتكەن. سوندىقتان قازاقستاندىق ناۋقاس جانداردىڭ ازىرگە جالعىز ءۇمىتى – قانداي جولمەن بولسىن، اعزاسىمەن بولىسەتىن اعايىن تابۋ.

ايجان كوشكەنوۆا

"ايقىن" گازەتى