يران پرەزيدەنتىنىڭ ۇلىقتاۋ راسىمىنە قۇرمەتتى قوناق بولىپ بارعان قۇدىستىق حاماس قوزعالىسىنىڭ ليدەرى، ساياسي بيۋرو جەتەكشىسى يسمايل حانيا ءولتىرىلدى. بۇل تۋرالى Mezgil.kz اقپاراتتىق پورتالى جازدى. 

بۇل حاباردى اراب اقپاراتتارى العاش بولىپ تاراتتى. قازىر الەمدىك باق حانيانىڭ قازاسىن ىزۋ-قىزۋ تالقىلاۋدا. حاماس ليدەرىنىڭ قازاسى ونسىز دا ۋشىعىپ، قىزىل دەڭگەيگە جەتكەن پالەستينا، يزرايل، ليۆان مەن يران ورنالاسقان گەوگرافيالىق ايماقتاعى احۋالدى ودان ارى ۋشىقتىرا ما دەگەن ساۋالدىڭ باسى قىلتيادى.

حاماس مالىمدەمەسى: ول ناعىز جيھادشى!

حانيانىڭ قازاسى تۋرالى اقپاراتتى حاماس تا راستادى. «ءاز اعا، كوشباسشى، قوزعالىس كوشباسشىسى مودجاحەد يسمايل حانيا يراننىڭ جاڭا پرەزيدەنتىنىڭ يناۋگۋراتسياسىنا قاتىسقاننان كەيىن ونىڭ تەگەرانداعى شتاب-پاتەرىنە سيونيستەردىڭ سوققىسى سالدارىنان قازا تاپتى»، - دەپ مالىمدەدى حاماس.

وقيعا قالاي بولعان؟

يران پرەزيدەنتى پەزەشكياننىڭ يناۋگۋراتسياسىنا الەمنىڭ 80-نەن استام مەملەكەتىنەن دەلەگاتتار بارىپ قاتىسقان. سولاردىڭ اراسىندا حاماس ساياسي بيۋروسىنىڭ جەتەكشىسى يسمايل حانيا دا بار. ول ورنالاسقان تەگەرانداعى شتاب-پاتەرگە يزرايل باسقارىلاتىن زىمىرانمەن ءدال سوققى جاساعان. سالدارىنان يسمايل حانيا مەن ونىڭ كۇزەتشىسى ۆاسيم ءابۋ شاباان قازا تاپقان (دەرەككوز: «Al Arabiya»).

«Al Hadath»: «زىمىران سوققىسى كەزىندە حانيا جاتىن بولمەسىندە بولعان»، - دەپ جازادى.

«Al Mayadeen»: «حاماس ساياسي بيۋروسىنىڭ باسشىسى ورنالاسقان شتاب-پاتەرگە زىمىران شەت مەملەكەتتەن ۇشىرىلدى»، - دەپ جازدى.

حاماس كوشباسشىسى حانيانىڭ قايتىس بولعانىن يران يسلام رەۆوليۋتسياسىنىڭ ساقشىلار كورپۋسى دا جاريالادى.

«The New York Times» باسىلىمىنىڭ حابارلاۋىنشا، حانيا ولەر الدىندا يراننىڭ جوعارعى كوشباسشىسى اياتوللا ءالي حامەنەيمەن كەزدەسكەن.

يزرايلدىك «Ynet-ءتىڭ» مالىمەتتەرىنشە، حانيا تۇنگى ساعات ەكىدە ولتىرىلگەن.

حاماس-تىڭ جوعارى لاۋازىمدى وكىلى مۋسا ءابۋ مارزۋك حانيانىڭ ءولتىرىلۋىن «قورقاق ارەكەت» دەپ اتادى جانە ونىڭ «جاۋاپسىز قالمايتىنىن» مالىمدەدى.

حانياعا جاسالعان قاستاندىق – يرانعا جاسالعان سوققى!

«ۆۆس»: «حاماس وكىلدەرى حانيانى ءولتىرۋ – ايماقتاعى قاقتىعىستىڭ شيەلەنىسۋىن بىلدىرەتىنىن جانە «جازاسىز قالمايتىنىن» مالىمدەدى. حانيانىڭ قازاسى گازاداعى سوعىستىڭ بارىسىنا قالاي اسەر ەتەتىنى ازىرگە بەلگىسىز، بىراق ءدال وسى يسمايل حانيا ۇرىستى توقتاتۋ جانە كەپىلدەگىلەردى الماستىرۋ تۋرالى جاڭا كەلىسسوزدەرگە جەتەكشىلىك جاساعان. ونىڭ قاتال ريتوريكاسىنا قاراماستان، ساراپشىلار ونى پراگماتيكا رەتىندە قاراستىردى. ول مۇحاممەد دەيفپەن، ياحيا سينۆارمەن سالىستىرعاندا كەلىسسوزشى ەدى»، - دەيدى.

«The New York Times»: «حانيانىڭ قازاسىنان سوڭ يران بيلىگى دۇربەلەڭگە ءتۇستى. سەبەبى بۇل وقيعا يراننىڭ قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى بەدەلىنە ۇلكەن سوققى بولدى. بۇل جولى زىمىران حانيانىڭ جاتىن بولمەسىنە ءتيدى. كەلەر جولى وسىنداي زىمىراندار حامەنەيدىڭ نەمەسە پەزەشكياننىڭ جاتىن بولمەسىنە ءتۇسۋى دە مۇمكىن ەكەنىن اڭعارتادى»، - دەپ جازادى.

پەنتاگون نە دەيدى؟

پەنتاگون باسشىسى للويد وستين: «ەگەر يران يزرايلگە شابۋىل جاسايتىن بولسا، اقش يزرايلگە كومەكتەسەدى»، - دەپ مالىمدەدى. وستين: «ءبىز وڭىردەگى شيەلەنىستى ازايتۋ ءۇشىن جۇمىس جاسايمىز. ءبىز بۇرىنعىشا، مۇنىڭ تولىققاندى ۇرىسقا اينالۋ مۇمكىندىگىنە الاڭدايمىز. مەنىڭ ويىمشا، ۇرىس بولمايدى»، - دەپ سويلەدى.

تۇركيا، رەسەي جانە يراننىڭ رەاكتسياسى قانداي؟

تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى: «بينيامين نەتانياحۋ ۇكىمەتى بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋگە نيەتتى ەمەس. ءبىز حانيانىڭ تەگەراندا ءولتىرىلۋىن ايىپتايمىز!»، - دەپ مالىمدەدى.

حاماس ساياسي بيۋروسىنىڭ باسشىسى ولتىرىلگەننەن كەيىن يراننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى جوعارى كەڭەسى شۇعىل وتىرىس وتكىزدى.

رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى: «يرانداعى شابۋىل ناتيجەسىندە حاماس ساياسي بيۋروسىنىڭ باسشىسى يسمايل حانيانىڭ ءولتىرىلۋى جاعدايلى شيەلەنىستىرە تۇسەتىن اكت. بۇل ساياسي كىسى ءولتىرۋ بولىپ تابىلادى»، - دەپ مالىمدەدى.

يزرايل نە دەيدى؟

ءيزرايلدىڭ يەرۋساليم جانە مۇرا ىستەرى جونىندەگى ءمينيسترى اميحاي ەلياحۋ: «حانيانىڭ كوزىن جويۋ – الەمدى لاستان تازارتۋدىڭ دۇرىس جولى. حانيانىڭ ءوزىلىمى الەمدى ءبىرشاما جاقسارتادى. ەندى كاپيتۋلياتسيا تۋرالى جالعان كەلىسىمدەر بولمايدى. ءبىزدىڭ تەمىر قول – وڭىرگە جانە الەمگە تىنىشتىق اكەلەتىن جانە بەيبىتشىلىكتى قالايتىندارمەن تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرۋ قابىلەتىمىزدى نىعايتاتىن قول»، - دەپ مالىمدەمە جاسادى.

ەلياحۋ حاماس كوشباسشىسىن ءولتىرۋدىڭ ارتىندا يزرايل تۇر دەپ بولجاعان العاشقى يزرايلدىك جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىك بولدى.

يزرايلدە حانيانىڭ ءولىمى تۋرالى ازىرگە تۇسىنىكتەمە بەرىلمەگەن. يزرايل اسكەريلەرى CNN-گە «شەتەلدىك باق-تاعى حابارلامالارعا جاۋاپ بەرمەيتىنىن» ايتتى. يزرايل قورعانىس ارمياسى دا ازىرگە رەسمي مالىمدەمە جاساعان جوق.

كەشە كەشكە يزرايل قورعانىس ارمياسى ليۆان استاناسى بەيرۋت قالاسىنا اۋە شابۋىلىن جاسادى. سوققى ناتيجەسىندە «حەزباللانىڭ» ەڭ جوعارى دارەجەلى كومانديرلەرىنىڭ ءبىرى جانە قوزعالىستىڭ ستراتەگيالىق قۇرىلىمىنىڭ باسشىسى فۋاد شۋكر قازا تاپتى.

يسمايل حانيا دەگەن كىم؟

يسمايل حانيا سوڭعى جيىرما جىلدا حاماس-تىڭ ەڭ جوعارى لاۋازىمدى باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولدى جانە سوڭعى جىلدارى بۇل توپتىڭ ساياسي وپەراتسيالارىن كاتاردان باسقاردى.

حاماس-تىڭ ساياسي جەتەكشىسى رەتىندە ول توپتىڭ ديپلوماتياسىندا، سونىڭ ىشىندە يزرايلمەن توقتاپ قالعان اتىستى توقتاتۋ كەلىسسوزدەرىندە باستى ءرول اتقاردى.

حانيا 1962 جىلى گازا قالاسىنىڭ سولتۇستىگىندەگى شاتي بوسقىندار لاگەرىندە پالەستينالىق وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول بۇۇ باسشىلىق ەتەتىن پالەستينالىقتارعا ارنالعان باپور  مەكتەبىندە وقىدى. ونى يزرايلدىك اسكەريلەر تۇتقىنداپ 1980 جانە 1990 جىلدارى يزرايل تۇرمەلەرىندە بىرنەشە رەت وتىرىپ شىقتى. ونىڭ گازاداعى  بيلىككە كەلۋىنە تالىمگەرى، حاماس-تىڭ رۋحاني جەتەكشىسى جانە نەگىزىن قالاۋشى شەيح ياسين كومەكتەستى، حانيا ونىڭ جەكە حاتشىسى بولىپ جۇمىس ىستەدى.

حاماس مۇشەسى بولعان حانيا 2006 جىلى پالەستينا اۆتونوميالىق ۇكىمەتىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى بولدى، ول پالەستينا فراكتسيالارى اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستى قامتيتىن بىرنەشە ايعا سوزىلعان شيەلەنىستەردەن كەيىن تاراتىلدى.

2017 جىلى ول حاماستىڭ ساياسي بيۋروسىن باسقاردى، ويتكەنى ۇيىم پالەستينالىقتاردىڭ اراسىندا جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە ىقپال ەتۋ ءۇشىن كۇرەستە ءوزىنىڭ قوعامدىق ءيميدجىن جاقسارتۋعا تىرىستى.

مامىر ايىندا حالىقارالىق قىلمىستىق سوتتىڭ پروكۋرورى حانيانى قاماۋعا الۋعا وردەر بەرۋدى سۇرايتىنىن ايتقان. پروكۋرور ونى جانە حاماس-تىڭ باسقا باسشىلارىن وتكەن جىلدىڭ 7 قازانىندا يزرايلگە جاسالعان شابۋىلعا بايلانىستى سوعىس قىلمىستارى مەن ادامزاتقا قارسى قىلمىستار جاسادى، سونىڭ ىشىندە «قىرىپ-جويۋ، ءولتىرۋ، كەپىلگە الۋ، زورلاۋ جانە قاماۋداعى جىنىستىق زورلىق-زومبىلىق» كورسەتتى دەپ ايىپتادى.

ماۋسىم ايىندا حانيەنىڭ اپكەسى مەن ونىڭ وتباسى گازاداعى حانيا وتباسىنىڭ ۇيىنە يزرايل اسكەرىنىڭ سوققىسىنان قازا تاپقان. ءساۋىر ايىندا گازاداعى تاعى ءبىر اسكەري وپەراتسيا كەزىندە حانيەنىڭ 13 ۇلىنىڭ ۇشەۋى يزرايل اسكەرلەرىنىڭ قولىنان قازا تاپتى.

ءوزىنىڭ قىزمەتى كەزىندە حانيا ميلليونەر بولدى. گازاداعى قارجى اعىندارىنىڭ كوپشىلىگىن باقىلاۋ وعان جانە باسقا جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەرگە وزدەرىنىڭ بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەستى. قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگى كونتراباندالىق تاۋارلاردى اكەلۋ ارقىلى الىنعان بولۋى مۇمكىن.

Abai.kz