نەمەسە «ۇلتتىق» دەگەن اتاقتىڭ قادىرىن كەتىرمەيىك!

سوناۋ 1946 جىلى نەگىزى قالانىپ، اتى قانىش ساتپاەۆ ۇلى تۇلعامەن، مۇرات ايتحوجين، ومىرزاق سۇلتانعازين، كەنجەعالي ساعاديەۆ سەكىلدى كورنەكتى عالىم-ۇيىمداستىرۋشىلارمەن بايلانىستىرىلاتىن ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىندا جىك شىقتى، ەكى قۇلاعى تىك شىقتى!

ۇكىمەت جاعى «اكادەميا «نولدەندى»، ونى جاڭادان قۇرىپ جاتىرمىز، قاتارىنا ازىرشە 9 اكادەميك كونكۋرس ارقىلى قابىلداندى» دەيدى.

وسى كۇنگە دەيىن قوعامدىق ۇيىم سانالىپ كەلگەن، قۇرامىندا 155 اكادەميگى، 73 كوررەسپوندەنت-مۇشەسى بار ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى بولسا، رەسمي مالىمدەمە جاساپ: «ءبىز ءالى بارمىز، بولا دا بەرەمىز!»، - دەپ قارسىلىق تانىتىپ جاتىر.

بايقاپ وتىرسام، كوپتەگەن بەدەلدى عالىمدار ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ وتىرعان سياقتى، داۋىستارى شىقپايدى. ولار ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالعان سياقتى: ءبىر جاقتى قولداپ شىعا كەلسە، نە اربا سىنادى، وگىز ولەدى.

داۋ كۇننەن كۇنگە ۋشىعىپ، ونسىز دا قيىن جاعدايعا دۋشار بولعان قازاقستاندىق عىلىمنىڭ ابىرويىن ايرانداي توگىپ، بەدەلىن تومەندەتۋدە. ءبىر وكىنىشتىسى سول: جۇرتشىلىق ەلىمىزدىڭ عىلىمىن عىلىمي جاڭالىقتار، جاڭا تەوريالار نە قولدانبالى شەشىمدەر ەمەس، تەك وسىنداي ۋلى-شۋلى سكاندالدار ارقىلى عانا تانيتىن بوپ قالدى.

قالىپتاسقان جاعدايدىڭ ەكى سەبەبى بولۋى مۇمكىن.

نە وسىدان ەكى جىل بۇرىن «ۇعا-نى رەفورمالاۋ كەرەك» دەگەن پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىن ۇكىمەت ءجوندى ورىنداي الماي وتىر (قازىرگى اكادەميكتەرمەن ءتىل تابىسىپ، كەلىسىپ تون ءپىشىپ، ءتيىستى شەشىمدەر قابىلداۋعا بولاتىن ەدى عوي), نە ۇعا ىشىندە وسى رەفورماعا قارسى، كەرتارتپا، رەتروگرادتىق كۇشتەر دەس بەرمەي كەلەدى. ەسكى قازاقستانىڭ سيمۆولىنا اينالعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن ونىڭ تۋىسقاندارىنىڭ ءالى دە ۇعا اكادەميگى بولىپ وتىرعانى سونىڭ ءبىر كورىنىسى مەس پە؟

شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ەكى جاقتىڭ دا ءوز شىندىعى، ۋاجدەرى مەن دالەلدەرى بار.

ماسەلەن، پرەزيدەنت ءوز جانىنان كەز كەلگەن قۇرىلىم قۇرا الادى. بيلىكتىڭ ايتۋىنشا، ول قۇرىلعان دا.

ال وسى كۇنگە دەيىن جامان با، جاقسى ما، ءوز قىزمەتىن اتقارىپ كەلگەن «ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى» دەپ اتالاتىن قوعامدىق ۇيىمنىڭ دا ءوز قۇقىقتىق مۇمكىنشىلىكتەرى بار. ونى دا ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ماسەلەن، كەز كەلگەن قوعامدىق ۇيىمدى جابۋ تەك قانا سوتتىڭ قۇزىرەتىندە، ولار پرەزيدەنت جارلىعىمەن جابىلمايدى.

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

مەنىڭشە، وسى جەردە ەكى ۇلكەن دۇنيە ءۇشىن تالاس باستالدى.

ءبىرى – ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنا تيەسىلى مەنشىك. الماتىنىڭ ءبىر سيمۆولىنا اينالعان «عىلىم ورداسى» عيماراتى مەن باسقا دا نارىقتىق باعاسى جوعارى مۇلىك نە جەر تەلىمدەرىنىڭ ءوزى نە تۇرادى.

ەكىنشى جايتتىڭ ءجونى مۇلدەم بولەك. رەسمي اقپاراتقا سەنسەك، ءبىر-بىرىمەن تالاسىپ جاتقان ەكى قۇرىلىمنىڭ اتاۋىندا «ۇلتتىق» دگەن ءسوز بار. قوعامدىق ۇيىم، پرەزيدەنتتىڭ شەشىمىنە قاراماستان، سول بيىك، اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىن اتاقتان ايرىلعىسى كەلمەيتىن سياقتى.

مەنشىك، مۇلىك جاعىن زاڭ شەشە جاتار. ال «ۇلتتىق» دەگەن ءسوز ويىنشىق ەمەس. ول – بارشا ۇلتتىڭ، حالىقتىڭ، مەملەكەتتىڭ قۇزىرىندا، قاراۋىندا، قامقورلىعىندا، قورعاۋىندا، تۇتاس ۇلتتىڭ قولداۋىندا بولۋعا ءتيىس كيەلى ءسوز!

سول جاعىن رەتتەپ الساق، كوپ نارسە وزىنەن ءوزى شەشىلىپ قالاتىن سياقتى.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz